Ordliste

1. drikke eller "smådrikke" alkohol heile dagen
2. gå seint og tungt

1. I dei neiri stògunn såte da å sabba heile hægjí.
2. Sluskan sabba út'ó tunellæ då arbeisdagjen va' slutt.

tungt føre

'Er æ så sabbi, d'æ plent tungt å gange.

1. botnfall (som ein ikkje vil drikke; bruka berre i eintal)
2. brýnesaur'e, slípesaur'e
Sjå også gradd.

1. Den sadden som æ né'å botnæ av ǿldunkjæ, hève gjårt det 'an ska', å må inkji fýe ǿlæ.
2. Der ligg'e mykji saddi i slípetrónæ.

går i munnleg arv

sagflis

Sagemusti varte førr'e brúka ti' isolasjón'e i veggjó.

1. rusle sakte; om personar
2. gå sakte; om kverna i kvernhuset

1. fuktig, rå (V)
2. person som er sein av seg / tung i seg
Sjå også seggjen (H).

1. Klæí ha' hangje úti om nóttí så da våre nòkå saggne om morgónen.
2. Eg sjaua fælt i gjår, så i dag æ eg helst'e saggjí.

"ikkje kjenne seg sjølv att" (når ein er gammal og redusert i kropp og hovud)

Det æ vóndt å måtte sakne sjave si.

bruka om noko det vert sakn etter (tomrom, sorg)

Det va' så saknelegt ett' 'enni Vilborg, mi våre så góe vèni.

hakk

kniv til å finhakke kjøt med

Sakseníven brúke mi ti' å sakse kjø̀t i saksetrògjæ.

tró som vart bruka til å hakke opp kjøt og innmat 

Førr'ell da finge kjøtkvinna, hakka da opp kjø̀t å innmat'e i a saksetró.

roleg, stillsleg, balansert

Torgrím æ så sakt'e å tenkjandi å tolmódig'e. Fókk vare saktare på sí' gamle dage.

sikkert, truleg (vert ikkje gradbøygt)

Dreng kan sakti gjère det fyr' deg. Det va' sakti best'e at det gjekk sossa.

verte saktnare, verte rolegare

'An hèv' saktna nò, Kjètil, han som va' sò arta.

gåande

Trú Haddvår kjæm'e 'kji snart salandi?

andre høgda i eit hus (mindre bruka ord om skjeltili)

reise fort og uventa av garde

Eg sala ti' så fórt eg ha' èti.

"den smale veg" (om frelse)

salme

Mange av salmó æ eldgamle.

salmodikon (kanskje eit noko skjemtande namn på dette instrumentet)

salonggevær

A salóne spenner inkji fysst an trekkjer av.

attraktiv (bruka om jenter og gutar som lett dreg til seg det andre kjønn)

Torbjynn va' plent som 'an va' salta for jentun.

veldig; forsterkande uttrykk

Nò hèv' du vurte saltandi gó'e ti' kvé'e!

gjennomsalta (td salt som har fått tid til å trenge inn i kjøt eller fisk)

Fiskjen ha' lègje for lítí tíd, så 'an va' kji saltbiten.

salt

Dèt va' a solt suppe! "Dú salte pýsse", sa mannen, 'an åt opp kjæsen.

bruka om husdyr som likar salt og som gjerne et det av handa
Sjå også slíe.

Kjýne æ så saltslíe at da kåme mæ same eg kaddar.

veldig; forsterkande uttrykk

'An åt salvandi.

passe godt (td klede)

'An sâmde godt den nye skjinnjakkâ.

oppføre seg greitt, vere passande; bruka berre i eintal
Sjå også adjektivet sameleg (H), samelèg'e (V), adverbet sameleg (H) og adverbet sameleg (V).

Hú æ så gó' ti' å same si. Du lýt prǿve å same di!

greilegt, likelegt, passande
Sjå også same si, adjektivet sameleg (H), adverbet sameleg (H) og samelèg'e (V).

greileg, liketil, passande
Sjå også same si, samelèg'e (V) og adverbet sameleg (H).

greilegt, likelegt, passande
Sjå også same si, adjektivet sameleg (H) og adverbet sameleg (V).

Det æ inkji sameleg å knóte fysst an talar mæ kjensfókk.

greileg, likeleg, passande
Sjå også same si, adjektivet sameleg (H) og adverbet samelegt (V).

lite hygienisk

Adde vurte da sjúke, for da våre så samfegne i dei húsæ.

samanhengande, utan avbrot

Da héle det i samfelte trí dage førr'ell da våre færige mæ lǿetòkunn.

samle seg, møtast ein flokk

Det samlast ti' så mange ungdóma då Åsmund Åmli spila å song.

religiøst møte

Det va' jamt samling i Oppistog sundagskvellí; då sunge da å låse gussórd.

einsfarga, utan mønster

Kupta va' samlita grå.

fellesbeite
Sjå også samlòge og samlogrús.

sameige, eige i fellesskap
Sjå også samlogbeiti og samlogrús.

Da ha' a samlòge mæ neiri Voilevatni.

spleiselag med mat og alkoholhaldig drikke
Sjå også samlòge og samlogbeiti.

Tóvtirúsi, den tollti dagjen i jólinn, va' a samlogrús.

samstemt, samd

Anne å Gunvor våre tídt sammælte.

1. gå i takt, gå med same fot føre
2. vere samde, vere gode vener

1. Dei tvæ jentun sampast mæ da gjinge.
2. Dei tvei kunne alli sampast.

samle saman eit eller anna på ein uvyrdsleg og "grov" måte

heilt raud

allstøtt raudleitt (i heile andletet)

Tór va' samraudleitt'e så lengji 'an livdi.

samanhangande regnveir; bruka berre i eintal

Det hèv' vòre samregn i heile dag.

samd, kunne samarbeide

Gró å Lív våre sams om så mangt. Vrongúv å Bjúg kunna alli vère sams.

gode og likeverdige kameratar

Augund å Fókkji våre samse kara å våre mest'e som brǿa.

sams slåtteteig

samd

Mi våre samstelte at mi ville fýast, odd fjóre. Torgrím å Svein våre allstǿtt så samstelte, da dróge godt i ra'.

samanhangande; med felles eller rett byteline

Dei tvei skógteigjin oppi líinn liggje samstrengjis.

sysken med same mor og far

Dei æ samsyskjin, men mi våre 'kji kå håvsyskjin.

bruka om jordeigedom som over ei stor lengde har same eigar(ikkje oppdela slik at det er ein annan eigar imellom)

I Vaddebǿ gange teigjin samteigs ifrå Stóråne lukst opp'å heií.

trødd jamn; bruka om farveg i snø som er så mykje bruka at det vert ei jamn tiltrakka flate

Då mi ha' gjengje at skógjæ i a vike, va' der samtrodt.

vasse over ei elv eller ein bekk (ikkje hoppe på steinane)

Opte va' sò stòr at eg måtte samvasse òvenat hylæ.

skråning med laus og fin sand

Ungan stròka i sandbrautinn.

pusse med sand og never og vatn

Da sandnika jamt bóri ti' jóle.

åme av eit vasstroll (har rundt seg eit sandhylke; derav namnet)

skuring med never og sand

Fysst da flutte på støylen, laut da ti' mæ sandskúring av adde trékoppa.

1. mas, klage
2. tunt og kvinande mål

1. Eg vare leid'e dei sangræ, alt tikjest vèr' gali.
2. Det æ a fælt sangr mæ 'enni Angjær.

person med sangrande mål (ubehageleg å høyre på)
Sjå også sangre og sangren.

An var' tròta av å høyre lengji på enn sangr'e.

tale med syngjande, mest gråtande stemme (masande og monoton klaging)
Sjå også sangren og sangr'e.

'U lýt allstǿtt sangre om nòkå, 'u var' alli færig. Èlí hèv'e dèt lagji at 'u sangrar.

1. person som har ei klagande og pipande stemme (ubehageleg)
2. einstonig og syngjande lyd (td frå bjølle)
Sjå også sangr'e og sangre.

1. Da æ sangrne båe tvæ, Hæge å Gýrí, men Hæge æ vel sangrnare.
2. Ljó'en i a messengebjødde æ sangrí å vé'.

småbjøller som heng på ei tykk lerreim over hesteryggen framme (bruka på kyrkjeveg)

Sangverk på mange hesta i a færd, gav a hågtídeleg stemning.

1. den siste delen av ein flokk med husdyr som vert drivne heim frå beite (eller dei siste sauene ein manglar)
2. framand sau i flokken

1. Det æ godt fysst an hèv' fengje heim'tt'e sankjen.
2. Det æ den som gjæter som hèv' sankjen, å fær eige sauen.

samle i hop

sann

Æ det satt at da sku gjipte sikkå laudagjen?

vere einig i noko som ein annan har sagt (utan å sjølv seie så mykje)
Sjå også sanne.

Taddeiv og Jórånd sanna ette kvorairne allstǿtt.

soge som skal vere sann (noko som verkeleg har hendt)

Sòme gamle sògu æ sannsògu.

1. når kvernesteinen sviv eller går seint
2. gange eller køyre seint
3. tale med einstonig mål

1. Kvinní sarra å gjekk.
2. Snart vi' mi sarre heim'tte.
3. D'æ tungt å høyre på dei som sarre å tale.

treg og seinfør

hovudplagg for kvinner

sant

Kan det vère satt at 'u gjåre detta eisemó? An veit alli kvær æ sattare.

Satan

Læraren lívræda åkkå mæ Sattan å Helviti.

mat eller suppe som kokar
Sjå også sjóe og kåme 'å sau.

Suppâ hèv' kåme 'å sau. Eg kan 'kji súpe suppâ plent av sauinn. Den eine sauí varte bèt'e 'ell den hí.

sau

Tóre ha' sétt an eisemadd'e sau'e mæ Valevatn i gjår.

foret som går med til å fø ein sau over vinteren

Der æ væl tíe sauefóstr på desse teigjæ.

sukkermaur

sauesjå

Førr'e sa da saueskúi ti' sauesjå.

person som saumar

vadmålsbelte til understakken (fora med ruskeverk, sauma med kross-sting)

1. spiker
2. saum i td klede
Sjå også saume.

1. "Slå í tvei sauma dèr", sa snikkaren mæ læregúten.
2. Buksun hav' rakna i saumæ.

1. bruka i uttrykket saume det ti'
Sjå også saum'e.
2. saume tøy

2. Mamme saumar mi nýe dalebuksu.

spikre overlag kraftig og mykje

Hèr ljóte mi saume det ti', for hèr leitar det på.

tråd som vert bruka til veving

Saumetråen sille tvinnast attå varpi, ti' vístri.

stramei

An kan inkji brúke saumeverk itt an vi' saume krulla.

graut laga av saup og byggmjøl

Bassegrauten va' saupgraut'e.

sil til å sile saup med

For å få út det lisle som va' etti av smø̀r i saupæ, auste mi det opp i enn saupsíl'e.

leiraktig masse

Det legg'e seg saur'e i botnen av slípetróne. 'An gróv veitu å vassa i saur'e. Itt an bòrar i stein'e, lýt an have a fille kring bòri så inkji sauren skvett'e opp'å mannen.

bruka i uttrykket saure néd.

uttrykk bruka i samband med å slå eller sage ned alt på ein stor teig
Sjå også saure.

Tårål saura néd adde rynningan hítmæ bekkjen.

rotekopp (person som ikkje maktar å få orden på livet sitt)

sterk lyd av vind

Fysst det blæs'e rektigt hardt i skógjæ, seie mi at "det æ i ein sauss'e".

blåse med sterk lyd (om vind)

Det va kalleg det saussa i tréó i dag!

syte og klage
Sjå også sautren.

Anlaug gjère alli kå sautrar for adde ting.

person som ofte klagar

person som syter og klagar
Sjå også sautre.

Bóa, du må 'kji vère sossa sautren, detta æ 'kji nåkå å sautre fyri!

fyrst flette av borken på eit tre og så skrape av og ete saven (bjørk høver best til dette)

Sku mi âv å save i dag? Det æ lengji si' eg hèv' sava nò.

massen som kvar vår dannar seg mellom stamma og borken på eit tre (Som utpå sommaren stivnar og vert til ein ny årring. Somme skrapar av og et denne, han smakar søtt).
Sjå også save.

Eg líkar saven på selje å bjørk.

sed og skikk

Det æ bådi sé' å sikk'e å takke fysst an fær nåkå.

1. observert
2. sett (sett opp til eller ned på)

1. 'An varte sédd'e i bryddaupæ 'ass Knút Jónson.
2. 'U varte sédd opp ti' for det ovgripi 'u gjåri. Tjóva å kjeltringa vare sédde néd på.

fare greitt fram, rette seg etter sed og skikk

No lýt du sée di, Titta, fysst du ska' på sundagsskúlen sy' bygdí. Sé deg som vaksi fókk!

slapp og trøytt etter hard kroppsbruk

seg

Mi gjinge kvær for sèg då mi leita ette saui. Bóa datt å sló seg i nétti, så 'an illvåla. Det lýt kvær sjå ette sé. 'U kåm si fórt ette sjúkdómen. Da kóme sikkå heim'tte i ljósi.

streve

Anne sèga fælt for å røkkje det 'u ha' lòva.

slitsamt

Det æ så tungt å sègesamt a fǿri.

muskelsterk

Haddvår va' sègesterk'e.

1. "sei"
2. "sei", "fortel" (sagt til eit barn som finn på å reise ein stad)

1. Segg mi; ko gali hèv' eg gjårt?
2. Kòri vi' du av, segg?

fyktig, rå
Sjå også saggjen.

sene

Eg strøkte sègan i hæló så eg kunna naudt gange.

seint og tungvint

Turi arbeidde sò sègålt.

seie
Sjå også seie.

Segg mi: Hèv' du alli èti i heile dag?

seie
Sjå også seie (V).

Ko æ det du seii? Seie du detta? Sa du detta? Ko va' det du sâi?
Sègji mi dèt, líke di alli sukkerladi? Segg mi, kan du léne mi tvæ krúno?

fortelje (td soger eller eventyr)

1. seie ifrå
2. tilseiing til td dugnad eller andre felles gjeremål
Sjå også seie (V) og seie (H).

1. Vi' du seie ti' itt du æ færig?
2. Du lýt seie mi ti' fysst eg ska' kåme. Sille da tekkje a hús, va' det barre å seie fókk ti'.

seinfør, treg

Dei sei'færuge kåme attí.

treg, seinfør

Gýró va' så sei'fǿr at 'u varte mest'e alli færig mæ arbeiæ sí.

seigleik (evne til å halde ut)

Da ha' seigd ti' halde út, karan som ha' tèkje på seg arbei'i.

1. senke, gjere lågare
2. minke på

1. 'An seigde búí a par kvorv då 'an sett 'æ opp'tt'e.
2. Mi have seigt fælt på brausrúvâ no.

ost av sur mjølk (rennemjølk)

Seigosten hékk i skjeggjæ 'ass Haddvår.

trått skiføre

Der va' så seigt fǿri i ljósløypunn at eg gjekk barre ein rundi.

1. sein
2. seinfør
3. på slutten, den siste (berre bruka i bunden form)
Sjå også seiste.

1. Gunbjørg æ allstǿtt sei ti' å leggje seg.
2. Men Gunbjørg æ inkji sei ti' arbeie.
3. Å dei seini vottæ eg spita, varte det for líti gån.

seint på hausten

Å liggje på heiinn seinhaustis kan vere spéleg, då kan det kåme snjór'e om nóttí, så at det kan vare vanskeleg å kåme si heim'tt'e.

siste; vert ikkje gradbøygt
Sjå også sein'e.

Jón varte jamt seist'e fysst da kappsprunge.

seintenkt

Jón va' mei' sei'tenkt'e 'ell dei hí syskjinní sí.

bruka om ku som får kalv tidleg om våren

Fermelí å Kranselí våre sei'tídde.

sekk

Gònil å Birgjitt finge nýe sekkji då da bigjynte i skúli.

uvand "golvklut" av sekkestrie (bruka i eldre tid til "grovreingjering" av golv i periodar når folk gjekk ofte inn og ut av huset med mykje jord eller møkk under skorne)

Sekkjefillâ varte brúka ti' úvand'e tiletvått'e.

bomullstøy som før hadde vore bruka til noko anna i (td kveitemjølsekk)

Då mi ha' øydt opp mjø̀li i sekkjæ, brúka mi sekkjeverkji ti' hovdekodde.

seks, sjette

seksten; gammal form

Taddeiv hèv' seksta naut i fjósæ.

seljar

Nò for tí'inn æ det sjella 'er fèr'e seljara rundt i bygdinn.

kvinne med diplomatisk veremåte

diplomatisk veremåte

skøyar, morosam kar

Taddak va' an snódig'e selli, an visste alli ko 'an kunna finne på.

reisekamerat, felag

å semje opp - å kvesse, "setje opp", slipe

slite, streve

Å ja, Eivind lýt semske seg ti', mørks imidjom.

sending (t.d. taknever eller høy), ladning

'An kasta a dugeleg sende mæ siment inn i hòli. Paal-Helge kåm mæ a veldig sende då 'an gav út fíre bǿka i ein smedd'e.

kaste seg fram, reise fort av stad

Yngjebjør sendte si ti' útive sipti å landa lengst'e n'i bakkâ.

mat for mora etter ein fødsel (td graut eller kaker)

Gýró va' mæ sending ti' 'enni Anne då 'u ha' fengje fysste båni.

springe av stad i stor fart; oftast bruka om buskap

Kjýne æ lívræde bøykjen, då sène da.
Turve di sène så fælt avgari? "Såge di ti' kjý?". "Ja, da sèna avgari mæ róvunn ti' veirs".

synlege senar og musklar

Dei som våre sèneberre ha' ord på sikkå for å vèr' sterke.

senedrått; bruka berre i eintal
Sjå også sènedrått'e (H).

Eg fekk sènedrættâ i båe leggjó.

senedrått; bruka berre i eintal
Sjå også sènedrætte (V).

Eg fekk sènedråtten i båe leggjó.

fiskesnøre av sen

'An fiskar mæ enn boksi det hèv'e vòre fiskebolla í, å så hèv' 'an nulla enn lang'e sènetaum'e rundt.

planke frå vegg til vegg framføre seng i ei bu på heia
Sjå også kvílestokk'e.

Der va' jamt mange innskorne nomn i sengjebórdó.

barselseng

Fysst Mamme ha' sengjefærd, kóme da mæ graut'e i an ambari.

barselgraut

Rjómegraut'e varte nóg tídt brúka ti' sengjegraut'e.

barselkvinne

om mjølk som fester seg til kjelen når ein kokar ho

Du lýt rǿre i mjåkkjinn så det inkji senglar! Du lýt sjå etti så det inkji senglar.

sennep

Detti sennepi æ bèt'e 'ell det eg fysst'e prǿva, sa Såvi. Mange vi' have bå' ketsjup å sennep på pylsun.

separator, reiskap til å skilje fløten frå mjølka
Sjå også skrýti, kúlâ, skålinn og seprere.

Det æ tungt å sveive sepratóræ.

separere mjølk med separator
Sjå også sepratór'e.

Fysst Mamme ha' mókka, laut èg seprére mjåkkjí.

sortere, skilje ut

særs

for seg sjølv, eit stykke ifrå

Dei gamle loptí stóge jamnast'e sért, men nére stògehúsó.

lommebok
Sjå også sesli.

Tarjei fekk så grei a seslebók av gófa sí ti' konformasjónæ.

pengesetel
Sjå også seslebók.

Konformantan vi' helst'e hav' stóre sesla i gåve.

sitjeplass, sess

Eg fann mi så godt a sèt i skuggâ. Dèr tók du sèti mitt!

før i tida: å verte boden plass ved stogebordet (lengst frå inngongsdøra)

"Sit når!" "Sèt deg når!"

arbeid som ein utfører sitjande

Det vare 'kji kå nåkå rikk mæ sètarbei'æ itt an ska' stelle bå' hús å fjós.

"bu" på støylen med eldstad; der folk heldt til om sommaren
Somme seier "sètabú".

Ha' det 'kji vòre for skóteró, så ha' mange sètebúi rotna néd.

bustadhus, hus som folk bur i (bruka berre i fleirtal)
Sjå også stògehús og hús.
I eldre tid sa ein ofte "sètahús".

Sètehúsí åkkå æ bygde i 1920.

flat del i noko bratt terreng

Der va' så véne nåkå moltu på dei evste sètâ.

1. bruka om vatn som kjem inn i huset
2. bruka i uttrykka setje ti', setje snòru, setje epli, setje skúven og setje seg.
3 setje

1. Vatni sèt'e inn i kjeddaren itt snjóren brånar.
3. Mi sette ifrå åkkå býran då mi' vill' ti' kvíle.

stengje døropninga med td kvister (td om høybu på heia utan dør)

Hèv' du sett att'e dynní, Anne?

ta lam og kje frå mødrene og setje dei på eige beite

Nò hav' mi sett âv lombí 'pi vodden, å kjéí út'å Kjéøyne.

setje poteter i jorda
Sjå også setje og epli.

Mæ same ette kríi sette fókk jamt epli fyrenóni 17. mai.

skunde seg for å nå att nokon

'An sette ette bjynnæ alt 'an vann, for å skjót' 'an.

setje i gong gjærdeig eller heimebrygg

No æ mi plent stumpelause, så nò ljóte mi setje gong 'å.

drikke eller ete mykje (i festen eller måltidet)

Nò sette Mikkjål í seg heile "mjåkkléteren"!

stille vekkjeklokka til å ringje

'An gløymde å setje klokkâ førr'ell 'an la seg, å forsòv seg dúeleg.

feste lånt sylv på laet (brurekruna)

Det va' a kånst å setje lâ'i vént.

setje nysila mjølk i koller eller trog i mjåkkhúsi (slik at rjomen kunne fløytast av etter 3-4 dagar)

gjere frå seg i skog og mark

'An varte trengd'e, å sette frå si an húsmann'e unde gråninn.

ultimatum

'An sette odd 'å egg så dei hí vurte nøydde ti' å gjève sikkå.
Sjå også setje, odd'e og egg.

skjerpe og slipe reiskap

setje mat til koking
Sjå også 'pivi og hengje 'pivi.

Hèv' du sett 'pivi eplí, Titta?

forlange ein pris ved handel

'An sette på så mykji at eg ha' alli råd ti' å kaupe hesten.

setje fart i, kome i rørsle, fysisk og mentalt
Sjå også reil'e.

lage uro eller forstyrring, setje fart i eit eller anna

Det sette rupl'e i fókk då politikaran ville leggje néd skúlen i Hylestad.

1. sige i hop
2. setje seg
Sjå også setje.

1. Snjóren hèv' sett seg, så fǿri æ godt.
2. 'An sette seg i sòdan gjelli at 'an varte fjúkefærig'e.

1. vere lenge på ein stad, sitje lenger enn vanleg
2. ete godt og lenge
Sjå også setje.

1. Mi måge 'kji setje åkkå ti' ti' mi vare for seine. Det va' fælt å setje seg ti' sossa.
2. Nò have mi sett åkkå ti' mæ add slags gó'e mat'e.

sola gyller fjella i aust når ho går ned
Sjå også fjødd.

Mi såte úti på støylæ å såge at sólí sette seg 'å fjødd.

ljuge, finne på noko av eigne tankar, tenkje seg til noko som td ikkje finst eller har hendt

Gunne sette si opp a fæl rogle som ingjen trúdde på. Eg høyre alli han sette si opp nåkå.

setje fart på

skuve føre seg (oftast kram snø)
Sjå også setje.

Førr'ell snjóskóteran finge plastikkskjí, sette det stundom skúven frammenat skjí.

plassere ut snarer
Sjå også setje og snòre.

Bjørgúv sette rjúpesnòru i Finndalæ an vetre unde kríæ, å fanga ive túsen rjúpu.

lagre setesdalsstakken slik at han held forma

1. døy i ulukke
2. bruke opp pengar
Sjå også setje.

1. Taddeiv sette ti' i a snjórås inn'å heiinn.
2. 'U sette ti' mykji pæninge då 'u va' i Býn seist'e.

få til å ta til seg ("adoptere"; td sau som tek til seg eit anna lam)

Eg ville setje det møylause lambi unde an sau'e som ha' mist sitt, å 'an kanna det helst'e fórt.

1. bruke kniv til å skrape med
2. setje på spissen

det ein planlegg å fø av dyr til vinteren

Mi kunne 'kji setje 'å vetren mei' 'ell mi trú mi hav' fór ti'.

settepotet

An lýt leggje setj'eplí ti' gróings nåkle viku. Nò hav' mi lagt setjeplí ti' gróings på skjeltilæ.

1. tverrbenk i ein robåt (eikje)
2. sess i vevstol

1. Sètólen i eikjunn va' gjår'e av a brei, tyresett planke.
2. Sètólen i vevreiæ æ laus'e.

fastsett tid

Òlâv kåm allstǿtt ti' settan tíd.

lita sleggje til å slå på

Òlav heldt settæ, å Ånund sló.

1. full, drukken
2. mett, forsynt
3. verte sett i fengsel

1. uryddig mark (td stein og stuvar på eit jorde)
2. bygd

1. Hèr va' det a fælt settlament, det æ såvídt an kjæm'e fram!
2. McIntosh æ a líti settlament i Minnesóta.

løyse seg opp i trevlar

Detti snǿri hèv' sèva seg opp.

veldig (forsterkande ord)

Tarjei æ sevlandi gó'e ti' timre!

barke tre

Eg hèv' stývt, kvista å sevla a heil tylt i dag, så nò æ eg kavtròta.

barkespade
Sjå også sevle.

Det va' viktig å have an gó'e sevlespa'i fysst an sille sevle stokkan.

sidan
Sjå også preposisjonen si og konjunksjonen si.

Eg flutte ti' Hylestad for tvau år sía. Det æ tvau år si' eg flutte ti' Hylestad.

sidan, på grunn av at
Sjå også adverbet si og preposisjonen si.

Si' dú vi', så vi' èg au.

sidan
Sjå også adverbet si og konjunksjonen si.

Si' eg inkji va' heimi, kunna eg inkji kåme i bryddaupi.

1. deretter
2. sidan

1. "Mi have dag'e ti' kvelds, å sía kjæm'e månen", sa Tóne.
2. D'æ så lengji sía at eg hèv' gløymt det.

bruka om når det er så mykje gras at graset dekkjer heile slåtteteigen når høyet er slege og breitt

Fysst slåttâ æ rektigt gód, kan det vère síbreiâ, så du slepp'e å rake ihóp kvirvlu.

slåtteteig der det er så mykje gras at ein kår utan å måtte rake ihop i ei kvirvle

Det va' létt å vèr' breislejente fysst det va' síbreiâ.

krylryggja, vert ikkje gradbøygt

lengd nedetter (bruka om t.d. bukser)

Koss æ buksun i síddunn?

vanedrikkar

Sídrikkaran ljóte have drykkjevòre dagstǿtt.

drikke fort og mykje

Det va' kalleg dèt Haddvår sídrakk av ǿlæ 'an fekk.

sid, heng langt ned

Den kjýrí æ sídsí, spænan hange så langt néd at da kunn' var' oppskrapa i úkviddæ.

1. side
Sjå også lé.
2. sidestykket av slakta dyr

1. Eg hèv' blétt igjenom adde sí'un i bygdebókó.
2. Det vare mange gó'e kjøssteika av dei sí'ó.

slått gras som er så rikeleg at ein ikkje treng å samle det på eit mindre område (bruka mest om heie- eller skogsslått)
Somme seier "síbreia".

Der va' allstǿtt så gó a slåtte, mest'e síebreiâ.

tunt kjøt under buken på eit dyr som er slakta

Síeskjæne brukar an ti' rullepýssu.

kvinne med side kjolar

ha sid kjole på seg

sidrauva (person med bukse som har sige vel langt ned)

Jón va' skjeggjutt'e å sífua dèr 'an gjekk rundt på sauesjåæ.

sigd

Sigdorvi æ stutt, så an laut gange kruppen fysst an skar konni.

1. gjeve seg, gjeve opp motstand, omvende seg
2. gå seint
3. sige

1. Ti' slutt seig 'an å varte kristelèg'e, han au.
2. "Nò ljóte mi síge", sa Gunnår, då da gjinge ti'.
3. Vègjen hèv' sigji, så hèr ljóte mi kjøyre seint.

setje ned ei deild med overtruiske "fesseord"

sikre eignelutar og verdfulle ting med hjelp av "vers" for å påkalle gode makter
Sjå også médel.

Eg siggra médelen, å då veit eg at det ligg'e trygt.

høve, anledning

Da såge sikkå inkji siggróm ti' det i dag.

utmatta etter hardt kroppsarbeid

endane av sigli som lyfter steinen i ei kvern

Óri "hèvi", i "siglehèvi", kjæm'e av å "hevje" ell' lypte.

avlangt jernstykke som er fest til oversteinen i ei kvern (slik at kvernkallen driv steinen rundt)

Sigli ligg'e innfelt i ivesteinæ, 'å båe léa å' auga.

1. Rom til å sige. Nylafta bygningar vil sige noko når materialane turkar og tyngda av taket m.m. kjem på. Vertikale bygningsdelar som dyrekjinn, glas og dører må difor lagast / ha opningar slik at dei ikkje hindrar siging.
2. Kan òg brukast i overført tyding
Somme seier "sígeróm".

1. An må passe på å hav' nóg sigróm for dyringan, itt an timrar.
2. Såg 'an si sigróm ti' det så gjåre 'an det.

"kaputt", gåen, seinfør; gjeld personar

helle siste dropane ut av td kaffikjelen; også bruka om å slå vatnet ut av kasserollen når ein har koka poteter

Du lýt síkke kaslen, eg trúr der æ etti a líti grand.

kvass og rektangulær stålplate til å finpusse høvla tre med

skilnad på

"D'æ sil 'å kong Salomó å Jørgen Hattemakari", sa Eivind.

sele på hesten

samanhangande og kraftig regn

Det hèv' vòr' síle regn i heile dag.

framsida av bringa på ein hest (der bogtreet ligg mot)

gjennomvåt av sveitte

Tór kåm plent sílesveitt'e ó' skógjæ.

"knappane" i selane på den mannlege setesdalsbunaden

sele

trist utsjånad (mest bruka om born som er på gråten)

skulle, ville

Mi ha' sillt havt bæri tí'. Eg ska' ti' heis i dag. Det ska' visst vare úveir ti' hægjinn. Ha' eg sillt stellt meg aila? Ha' da 'kji sillt kåmi snart nò? Ha mi sillt syllt åkkå an sodd'e? Trú mi ha sillt kaupt åkkå a ný kjýr?

sjeldan å sjå

Gunne æ så sillfarí at eg veit alli kòs det æ mæ 'enni.

støype med betong

Tårål laut simentére honnsteinan.

kuldeperiode om lag i mai (når reinsdyra kjævar)
Same tyding som reisskjyl'e.

semmer (dårleg, ufrisk)

Eg kjenner meg helst'e simmer i dag.

marekvist (bjørkekvister som veks ut til ein rundvoren kvast, "heksekost")

An kan lèse om símonsvipâ i Gåmålt ó' Sætisdal.

Takbjelke i fjøset som gjev feste for dei to loddrette stolpane som sideveggene på ein bås er feste til (Gamalt or Sætesdal).

Fjóskrakkjen heng'e på simsinn.

sin / si / sitt / sine

Gunleik fǿre bort sekkjen sin på heiinn.
'U reiste ti' moi sí hægjí fyre jól.
Svòlâ fýk'e oppi reii sitt inn'å trandó.
Da tóke sikkås sponn, men inkji annas.
Da gløymde brilló sikkå båa tvæ.
'An pakka tǿlun sí å reisti.

menstruasjon

ikkje forandra anten fysisk eller psykisk (td etter sjukdom eller etter mange år frå kvarandre)

Knút æ plent sin same ette dei fæle sjauæ.

gå og beite utan opphald (om buskap)

Det æ gó'slegt sjå fænåren koss 'an gjeng'e å sínagar i dag.

restar av smelta jern (slagg)
Sjå også smijjesindr.

Mi funne sindr unde búinn i Åvi, så da ha' smelta jinn dèr i gåmó tíd.

1. forvente (helst bruka om dyr)
2. lengte etter, ha lyst på noko som det er lite truleg ein kan få der og då
3. vente, drygje
Sjå også síne etti.

1. Kjýne stóge ottafor búí å sína ette salt.
2. 'U sína lengji, men 'u fekk 'an alli. Eg sínar ette nåkå sǿtt, å så finst 'er 'kji sǿtt i húsi. Eg hèv' sínt lengji ette gó'e mat'e.
3. 'U laut síne ti' dei hí kóme.

forvente, lengte etter

Kjýrí sína ette salt.

ljos lyd (diskant; frå tunt metall)

Slepper an néd a fingbø̀r så singrar det í 'enni.

bruka om person med fælt bråsinne eller person som vert ustyrleg sinna

Torjús æ så sinnegalen at eg æ lívræd for å seie nåkå gali.

spesiell type vedomn med relieff av kentaur (mytologisk skapning)

Sinntauen min fèr'e ti' verme fillnare.

skip

Der reiste mange sætisdǿla mæ sip ti' Amérika førr' i tí'inn.

fullt av

såvidt det dekkjer botnen
Sjå også sipe.

Hèr va' líti moltu, eg hèv' barre såvídt sipa botnen i spannæ mí. Eg fann 'kji kå sipa botnen då eg va' på moltetúr'e i gjår.

1. dekke til, jamne ut
2. ha i orden, ha i stand
Sjå også sipa botnen, og sipe si.

1. Der va' plent sipa mæ mýhanka på glasrútunn. Vi' du sipe talerkan útive bordi?
2. Da kunna alli sipe nòkå ting, dei systan.

smågråte, sutre

setje saman fargar i broderi på setesdalsbunad på ein god måte

Det skjulde kvæ som va' gó' ti' sipe litó fysst an løyesauma.

oppføre seg greitt
Sjå også sipeleg (H) og sipelèg'e (V).

An lýt sipe si greitt fysst an bigjynder i skúli. Gró kunna alli sipe si, 'u tala av si hòvúi.

bruka om å oppføre seg greitt
Sjå også sipelèg'e (V) og sipe si.

Åni æ så sipeleg enn gút'e.

bruka om å oppføre seg greitt
Sjå også sipeleg (H) og sipe si.

Hæge æ den sipelègaste i heile klassâ.

skift; td kledeskift

Eg hèv' mæ mi fleire sipt ti' desse lange túræ.

1. dele på td å drive med ein leik eller eit arbeid
2. byte arbeid for kvarandre

1. Mi siptest ti' kjøyre. Mi siptest ti' vère "inni" mæ mi "slóge ball".
2. Mi siptest ti', èg å Tór; han snikkéra for mèg, å èg røyrlâ for han.

1. skifte (td klede)
2. dele arv
Sjå også sipti.

1. Eg sipte på kvílun i gjår.
2. Da have sipt ett' 'ó Taddeiv.

skifte andletsfarge

1. ein bestemt barneleik med stolar i ring (innandørs)
2. bytte plass

1. Då mi våre små, gjåre mi jamt an leik'e mi kadda "sipte sèt".
2. Nò ljót' mi sipte sèt, Tóre, for dú hèv' sète så lengji fyri.

friviljug fordelingsavtale (td fordelingsavtale om jordeigedom)

Da sipte sikkå út så da finge kvær sin teig'e.

skiftelykel
Somme seier "siptelykli".

Siptelyklan kunn' vèr' fæle ti' øyeleggje skrúvehòvúí.

1. "hoppet" i ein hoppbakke
Sjå også sypti.
2. arveskifte
3. kledeskift
Sjå også sipte.

1. 'An va' úheldig'e å datt på siptæ. Gútungan stelte sikkå så stórt a sipti på Gjimlehaug.
2. Der va' sipti ett'ó Håvår i gjår.
3. Da ha' mæ sikkå sipti, det såg út ti' å var' úveir.

sisselrot

Den tykke rótí av sírell æ sǿt å kan ètast.

nye spirer av korn i legde; bruka berre i eintal

Det vare líti konn itt det æ síròni i åkræ. Sírònen kan kåme itt legdâ æ gåmó, å der æ vått.

filter laga av kurovehår (tagl), vart bruka til å sile mjølk.
Sjå også síl'e.

Brúke di sirål ennå, ell' have di kaupt av desse nýe síló?

bere tungt på lause ting

'An gjekk å síssa på addeslags rakl.

sid, stormaga (td ku)

linerle

Siterlâ æ a gódsleg vårteikn.

1. sitje
Sjå også stavsitje og sitje kveldi.
2. bruka i uttrykket sitje på støylæ.

1. Sitji greitt innmæ bóri, så sku di få nåkå gó'e tukkji.

verte snytt for, ikkje få noko ein ville ha

'An ville gjinni have jentâ, men dèt sat 'an fínt âv mæ.

vere att ei stund når skulen er slutt for dagen (straff i eldre tid for uskikkeleg elev)

bruka om person som under baking av flatbraud lagar leivane av nåâ og bakar ut det meste

Tóre sat mykji fyri, å Birgjitt sat mæ takkâ, fysst da baka.

vere på besøk heile kvelden hjå ein granne
Sjå også sitje kveldi

Jenta som "sat jólestól'e" jolenatta skulle sjå (i eit "syn") kven ho fekk til mann, og den guten som synte seg skulle velje av tre skåler, anten ei skål med vatn, øl eller brennevin. Jenta rekna guten som tok ølskåla for den beste.

Det varte a long nótt for jenta som sat jólestól'e, å alli såg a sýn.

når ein er på besøk heile kvelden
Sjå også sitje.

Mikkjål sat jamt kveldi i Oppistog. Førr'e va' det så vaneleg å sitje kveldi, nò æ det sjeldnare at fókk gjère det.

vere åleine
Sjå også sitje, módig eisemadd'e og módig'e.

Eg sit'e plent módige i kveld.

eige, ha skjøte på ein eigedom
Sjå også sitje og gjève ifrå si.

arbeid i samband med å bake flatbrød (lage emne, bake leiven ferdig, rjóe, steikje, brette i to / fire braudleivar, halde elden ved lag)

Anne sat mæ takkâ å ha' mangt å passe på; pynte på leiven, rjóe, steikje, elle å stelle imni.

vere ute etter, prøve på

'An tikjest plent sitje om å vère úlílèg'e nær 'an kan.

sitje på post om natta for å skyte reven som kjem til utlagd lokkemat
Sjå også sitje.

Gunnår hèv' sète om rèven mang' a nótt.

sitje i fanget (på td mor si)

Titta líkar så godt å sitje 'pi fangjæ fysst eg fortèl'e om då eg va' lítí.

vake over ein som er alvorleg sjuk eller sitje ved ei dødsseng

'An sat 'pive fai sí då 'an dǿi.

vere på støylen med buskapen
Sjå også sitje og støyl'e.

Da såte jamt på støylæ i sjau-åtte viku om sommåri.

sitje på "stonga" på herresykkel
Sjå også tein'e (2).

Det va' stundom jentun såte på teinæ mæ gútan sykla; då våre da vel helst'e småkjærasta.

ha lyst på mat (snikje)

uttrykk bruka om når ein et høgtidsmåltida jolaftanskvelden, 1. joledagsmorgonen, nyttårskvelden og 1. nyttårsdagsmorgonen

Itt mi sitje ti' bórds, hav' mi allstǿtt gamledags jólemat'e.

sitron

Tóne brúkar sitróne bådi i téæ å på fiskjæ ti' nóss.

1. spesielt bord, hengsla fast på veggen, og som ein kan slå opp og ned
2. "sive" med fire føter (frittståande to og to føter, ståande i kross med eit lòkebord gjennom krossen).
3. skive, t.d. brødskive

1. Sivâ æ a greitt bórd dèr plassen æ líten.
2. A bórd mæ fíre stig i kross kan an au kadde sive.
3. 'U tótte stumpen va' gó'e, men 'u åt barre ei sive.
Sjå også stumpesive.

jamtykk overkropp

Åni ha' sivlungsbul'e, va' sterklèg'e, men host'e úsvipelèg'e.

jamtykke og kraftige legger (kan vere utslag av sjukdom eller alderdom)

Margjitt ha' sivlungsleggji, da våre helst'e úsvipelège.

"krulla treflis" skore med kniv (til oppfyring i omnen)

Det æ greitt å have sivru liggjandi innmæ omnen.

skjere (td treflisar til oppfyring i omnen eller dele opp poteter for sauer)
Sjå også sivre og tægje.

'An sivra godt av ostæ då 'an stelte si nyste. Taddeiv sivra flísa ti' gjèr' 'å mæ.

trekrull til å gjere opp eld med; vart laga med ein kvass kniv og når ein skar lange tak, så krulla "sivren" seg

Samanhengande trekrulle / -spik; laga med kniv. Bruka til å nøre opp eld. Ordet kan også brukast om andre ting ein skjer i tunne skiver.

D'æ greitt å hav' liggjandi nóg av sivra fysst an ska' gjèr' 'å.

ikkje i form, sjuk

tunn ende av tre som er hoggen av, eller som står att på rot

Hèr stande sjakan ette lauvingjinn. Vi' du samle i hóp sjakan?

halte (pga skade)
Sjå også sjakkjen.

Eg vrei meg i okla så eg sjakka i long tí'.

gå ustøtt og vaklande

Det va' såvídt 'u sjakla å gjekk.

spandere mat til folk som er på vitjing
Sjå også sjale si og sjalefókk.

Mi ljóte sjale da fysst da kåme. Eg trúr eg vi' ti' Bykle å sjale mi ti' hægjinn.

å ikkje tore å ete når ein er på besøk

å få mat der ein er på vitjing
Sjå også sjale og sjalefókk.

Anlaug å bonní vi' ti' Bý'n å sjale sikkå.

ein eller fleire personar som er på besøk og får mat
Sjå også sjale si og sjale.

Fær du sjalefókk ti' jóle?

jente som er på besøk og får mat

I dag hèv' eg havt tvæ sjalejentu.

mann som er på besøk og får mat

Da finge tvei sjalekara ette messâ i gjår.

sjampo

Kan eg få låne sjampói ditt? Nò for tí'inn brúke fókk sjampó fysst da två sikkå i hovdæ.

kvinne som styrer føtene dårleg

ustø på føtene

gå ustøtt
Sjå også sjarvlen.

å vere ustø, helst noko klein
Sjå også sjarvle.

ustø
Sjå også skjåmren

Svein æ helst'e sjarvlen å fillen ti' gange.

sju, sjuende

Góme ha' sjau syskjinn.

delane som stakkan er samansette av

"Skåmedalsjentun æ lang' å smale, sjaubreidda stakka det ljót' da have" (stevline).

1. ha kjærleiksforhold til
2. sjaue, streve

1. 'An sjaua ihóp mæ fleire kvendi den vetren.
2. Fyre jól æ det mykji å sjaue mæ, dåvisst for kvendí.

uføreseieleg, ufredeleg (om person)

sjåfør (eldre seiemåte)

Torgrím va' sjaufǿrari i Sætisdalsrútunn.

sjåfør
Sjå også sjaufǿrhúve.

I bílrútunn æ der mange góe sjaufǿra.

sjåførlue
Sjå også sjaufǿr'e og húve.

Sjaufǿran ha' nåkå staselège sjaufǿrhúvu førr' i tíinn.

travelt, annsamt

Mi hav' det allstǿtt sjaui fyre jól.

sytten; gammal form

Mikkjel hèv' smía sjaukja munnhorpu.

skogstjerne
Sjå også skógsjynne (V).

Skogstorkenebb. Somme seier "sjauskjære".

Sjauskjæreblóman lýse så vént oppi grǿó.

sytti

Tóne va' sjauttí år i tvótúsenåsjau.

oss sjølve
"Åkkå sjavi" vert oftast bruka i Hylestad.

Mi vi' hav' dessa pæningan for sjav' åkkå.

sjølvaste

Sjavaste kongjen kåm ti' Sætisdal i 1993.

daue utan kjennskap til årsak

Pusi sjavdaua attenat lǿunn i dag.

sjølv
Sjå også sjav'e (H).

Eg vi' gjère det sjav'e, eg vi' inkji hav' hjelp av nòken. Eg hèv' sauma stakkan sjåv.

sjølv (forma "sjavi" vert bruka når ordet kjem sist i ei setning, i fleirtal)
Sjå også sjav'e (V).

Eg vi' kjøyre sjóv i kveld, sa Gýró. An lýt passe på sjave seg. Mi gjåre det sjavi.

seg sjølv / seg sjølve

Da kjýtte så fælt av sjave sikkå. An kan 'kji allstǿtt barre fare ette sjave si.

sjølveigar

Plassi 'ass Knút va' líti, men 'an va' sjaveigari.

sjølvlaga

An veit ko an hèvi fysst d'æ sjavgjårt.

sjølvgod

Torgrím æ så sjavgó'e at det nyttar alli diskutére mæ 'an.

sjølvhjelpt

I gåmó tíd måtte fókk vère sjavhjelpte mæ det meste.

uturvande handling

ikkje naudsynt, ikkje greitt (oftast bruka om noko som ikkje er gjort)
Sjå også sjavilskleg (H) og sjavilskleg (V).

D'æ sjavilí ive bekkjen ette vatn. D'æ sjavilí å bitale mei' 'ell an tar. Dèt va' sjavilí, nò hèv' dú kaupt brǿd, å èg hèv' plent steikt stump'e. D'æ sjavilí å två húsi førr'ell det var' sótfelt.

bortkasta, nyttelaust, uturvande (td "sjavils stræv", "sjavils brý", "sjavils reise", "sjavils sút")

D'æ a sjavils sút å tenkje på det an inkji kan gjère nåkå mæ.

1. noko som ikkje er naudsynt
2. noko som ikkje er greitt

1. D'æ sjavilskap å byggje så stóre hús at an barre hèv' brúk for håve.
2. Det va' slig a sjavilskap at eg gløymde brilló mí den gongjí.

unødvendig og stundom bortkasta (bruka om noko ein har gjort)
Sjå også sjavilskleg (H) og sjavilí.

Det va' sjavilskleg at eg bitala så mykji for den gamli bílen.

unødvendig, ikkje greitt
Sjå også sjavilskleg (V) og sjavilí.

D'æ sjavilskleg å bitale for mykji.
Sjå også sjavilskleg (V) og sjavilí.

passar perfekt
Sjå også sjavvaksen.

Det va plent sjavlaga at du kåm i dag. Denne bjørkjí æ plent sjavlaga ti' krykkje nédati.

sjølvlærd

Ivar Aasen va' sjavlær'e som språkgranskari.

sjølvsagd (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også adverbet sjavsagt.

Sigríd va' sjavsagd som leiari i ídrottslagjæ.

sjølvsagt (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også adverbet sjavsagd'e.

Det æ sjavsagt at ti' mei' an trænar ti' bæri var' an.

sjølvskriven

Svein va' sjavskríva ti' å sitje i dei nimndinn.

"sjølvstendekjensle"

'U ha' a sterk sjavstendekjensle, visste ko 'u villi.

sjølvstyrd

Sauin æ sjavstýrde heile sommåri.

sjølvsåing (om frø og småpoteter)

Der va' mykji sjavsåing i åkræ, opptakaran have nóg slurva.

passar plent til føremålet eller tingen ein skal lage; gjeld emnetre i skogen
Sjå også sjavlaga.

sjeldan å få

Fiskjen va' stór'e, av dei sjeldfengde slagjæ.

sjeldan

Det æ sjella eg kjøyrer for fórt ette vègó.

sjeldan å sjå (hjå andre)

Torbjørg æ sjellgjengd hèr i húsi.

berre, reint / ublanda, vert ikkje gradbøygt
Sjå også púre.

1. kokande
2. forsterkande ord

1. An kan 'kji drikke sjóandi kaffé.
2. Nò gjekk det sjóandi!

koke
Sjå også sóen, sau, só og sjóheit'e.

Nò ska' èg sjóe kaffé, så vi' mi kóse åkkå mæ kaffé å kaku.

smi saman to jernstykke ved å varme dei opp så mykje at dei smeltar saman
Sjå også sjóe.

Førr'ell fókk ha' sveiseútstýr¨sóe da i hóp lytin.

koke over (toppen av kasserollen eller kjelen)
Sjå også sjóe og sjóe néd.

Det vi' mest'e sjóe 'pivi, så eg lýt skrúve néd straumen.

koke over p.g.a. sterk varme
Sjå også sjóe og sjóe ivi.

Kafféi sau néd fyrr'ell eg rokk å take âv kaslen.

reise i veg i full fart
Sjå også sjóe.

'An sau ti' på heií mæ same 'an ha' ète bítåi å stelt si nyste.

kokheit
Sjå også sjoe.

Grauten va' sjóheit'e, så mi måtte vente a bil førr'ell mi kunna ète.

korn som er kjøpt i byen

langt mellom dei; gjeld td molter

Det æ sjoltri mæ fókk i Tveitebǿ nò. D'æ sjoltri midjom moltó i år.

lage mat; for folk eller dyr

lang reise

vegen mot byen (td Kristiansand)

Fókk trunge nòkå av kverrt av kaupeting førr'e, å då laut da kjøyre i sjóvèg'e.

sus, luftlyd (laga av noko som fer fort)
Somme seier sjug'e
Sjå også sjuge og sjugandi.

Mange av dei som líe av øyresús'e hav' a sjug i øyró heile tí'í. 'An kåm som a sjug forbí meg.

noko som kjem fort og gjev lyd (luftlyd)

Ånund løypte sjugandi néd bakkjen, å stód gjår' 'an au!

sus, luftlyd (laga av noko som fer fort)
Somme seier sjug.
Sjå også sjuge og sjugandi.

Stundom høyrer an an sjug'e i luftinn førr'ell tóreveiri kjæm'e.

suse, kome i stor fart og gjeve litt lyd (luftlyd)
Sjå også sjugandi og sjug.

Det sjuga fælt i fossæ då kraffverkji sleppte på vatni.

stedotter

Svålaug va' sjúkdótter 'enni Anne.

stefar

sjukdom

'An leid av an sjella sjúkji. Eg hèv' mått prǿva mange sjúka dei seiste årí.

stemor

steson

Kví sér du så hyrriskleg på sjúksònen din?

sjukleg, mykje sjuk

1. stiv / lite smidig, gjeld personar og ting
2. trått vinterføre
Sjå også sjúrt.

1. Mi spente fótball i gjerkveld, så eg æ helste sjúr'e i dag.
2. 'Er æ sjúrt skjífǿri i dag!

person som er stiv i kroppen.

Det nyttar 'kji for sjúrfrètan å kappspringe.

stivt, tregt
Sjå også sjúr'e.

Det gjekk sjúrt, så eg laut vokse skjíne.

stjerne
Sjå også sjynnebraut.

'An sló ti' mi så eg såg sjynnu. Då Jissús varte fǿdd'e lýste der a stór sjynne ive Betlihem.

Mjølkevegen (stjernegalakse); helst bruka i bunden form eintal
Sjå også sjynne og braut.

'An stó å glåpte på Sjynnebrautí som va' sérs klår detti kveldi. I Sjynnebrautinn æ der midjom 200 å 400 milliarda sjynnu.

stjerneklårt

I januar æ det jamt bå' kaldt å sjynneklårt.

St. Hans-orm
Sjå også lýsemakk'e (V).

sjerneskot

Såg du det sjynnerapi?

tett med stjerner (ein ser desse i klår luft, helst seinhaustes eller tidleg vinter)

sitje med føtene ifrå kvarandre

Sjøllulv

D'æ langt midjom Sjøllúvó i åkkås dage.

1. vurdere
2. sjå

1. Du lýt sjå det sjav'e, ko du vi' gjère.
2. Mi høyre deg, men det va' så mørkt at mi såge deg alli.

hjå

Gunnår sjala si sjå mi heile dagjen.

kontrollere, repetere

'U såg attivi, å reiknestykkji 'enni va' rétt.

1. "Hei!"
2. "bra"

1. "Sjå di! Dèr æ dú au!"
2. Sjå di, dèr vurte mi alt færige!

sjå ein person som ikkje er til stades

sjå underbuksa under kjolen på ei kvinne.

Gònil skjæpte så mi såge heim'tt'e.

sjå skimten av

Eg såg alli lýsun av 'ó.

dersom
Sjå også dissom, visst, itt og fysst.

Sétt nå du vann an millión'e; ko ha' du vilt brúka pæningan på?

sjå; ljost nok til at ein får til å gjere det ein skal

Eg lýt få mi a ný lampe så eg sér ti' lèse.

sjå kvarandre; bruka berre i fleirtal

Mi sjåast att'e i morgó, itt mi live å hav' helsâ.

kvinne som er "lite spretten" til beins

Åslaug æ a kalleg sjåkle, d'æ såvídt 'u stavrar å gjeng'e.

gå ustøtt, vere dårleg til beins

Turíd sjåklar å gjeng'e så det æ syndleg å sjå.

ikkje "spretten" til beins

Targjær æ så sjåklí at an veit alli nær 'u rallar.

mann som er lite "spretten" til beins

ein plass med godt utsyn
Sjå også sjåleg (V) og sýnt.

Der æ sjålegt 'pi Garó.

1. glede eller lette over at eit arbeid er gjort
2. godt utsyn
Sjå også sjåleg (H) og sýnt.

1. Dèt va' sjålegt at mi hav' fengje vé'en i hús.
2. Der æ sjåleg 'pi Brottveit.

1. blyg person
2. tiltakslaus

1. Småjentun våre så sjåslne.
2. 'U æ sjåslí å líti ti'tak í.

skade
Sjå også ska si.

vere gravid

Fókk seie at Anne ska' have små ti' våræ.

skade seg
Sjå også ska.

D'æ fórt å ska' si på glèrungjæ.

liten haug eller opphøgjing i terrenget (dyrka jord) der det er skrinn jord som i turke gjev lita avling

D'æ sjella det vare gód avling på skaddó.

flaum som gjer skade

Det va' slig skaeflaum'e på Austlandæ seiste våri.

ver som gjer skade

Dei fæle tórnadóan i Amérika æ det vesste skaeveiri eg høyrer om.

sterk storm som gjer skade

Den vessti ska'evinden kan vère fæle rykkjebýu, som kan reise mæ tòku å ríve fælt.

fryse så fælt at det oppstår ein frostskade (skaden kjenner ein kvar gong ein er ute i kaldt ver)

Tarjei fraus så kalleg 'å fótó at 'an va' ræd'e 'an ha' ska'fròsi.

riste, gjere skade, påverke

Det skaggar 'kji han om 'an misser nåkå pæninge.

gjere dårlegare

person med skarpt og kvasst mål

skarp og skjerande i målet

skade

Ska'an våre så stóre at 'an stód det 'kji ivi.

1. riste
2. vagge medan ein går
3. bruka i uttrykket skake opp ǿl.

1. Det æ fælt som det skjèk'e itt an kjøyrer på an hòlutt'e vèg'e. 
2. 'An gjeng'e å skjèk'e seg ti' kvære kant'e.

ha ølet over frå kjerald til flasker

Det va' inkji gód smòk på ǿlæ fysst an skók det opp.

skaketein som går ned på kvernsteinen
Sjå også skakvond'e.

Skakedirren rister konni ó' víunn å néd i auga.

lok som trengst når ein skal riste innhaldet (på td eit kjerald, bytte, ambar)

D'æ godt å have a tétt skakelòk itt an ska' skake.

1. stokk med mange hol i (vart bruka til ølbryggjing i eldre tid)
2. stokkar som ber svòlí i eit stabbur

såld i eit treskjeverk

gjere noko leitt, gjere noko til meins

skeiv

Flakstongjí mí hèv' vorte skokk.

skeivt ut av spenen (om mjølkestråle)

Blómelí æ gó' å mókke, men 'u æ skakksprént.

skaketein som går ned på kvernsteinen Sjå også skakedirr'e.

Skakvonden kvíler alli så lengji kvinnesteinen svív'e.

1. bruka om born som får eit "lett oppkast" av td mjølk
2. når ein får mat eller drikke oppatt i munnen (sure oppstøyt); bruka om vaksne folk

1. Titta skala opp'tt'e det 'u ha' èti.
2. Såvi va' fillen i magâ å skala helst'e tídt.

heade (i fotball)

'An skalla ballen i mål førr'ell målmannen fekk snú si.

slå seg i hovudet (td når ein stangar hovudet øvst i døropninga)

'An kan feste bobleplast så inkji fókk skalle sikkå i låge dynnekarma.

kraftuttrykk

vanærande gåve

gjerning ein bør skjemmast for

vit til å skjemmast

Eg líkar alli å vère i hóp mæ 'an Eivind úti blant fókk, for 'an hèv' 'kji skamdevit.

øydeleggje, stor og varig skade

'U skamfǿre seg mæ 'u løypte på skjí. Du må 'kji klíve dèra, Bóa, du kan skamfǿre deg om du dett'e néd.

skada, øydelagd; vert ikkje gradbøygt

Ånund varte helst'e skamfǿr'e i dei fæle bílúlykkunn.

låg krakk, gjerne for born

'An tók skammelen å sette seg út'å heddâ.

skadeskyte

Òlâv skamskaut an elg'e mæ 'an jakta i haust.

svært gjerug person, svært glad i pengar (så mykje at han vert ti' skamdan)

'An æ så skamsolten at 'an æ mægjèten.

leitt, tregeleg

Det va' skamærleg at eg inkji gjåre det.

rakke ned på, skjelle, tale stygt om

Torbjørg æ fæl ti' skandére fókk; d'æ alli nòkå som æ rétt.

skingre, gnisse

Det skangra så stygt i vogninn.

1. bruka om reiskap som er noko ut av lage (lite og "leelaust")
2. mager og lang (om personar)

stor skapning med lite kjøt på

stor skapnad med lite kjøt på

tunn og storlemma

heile bakføtene på eit dyr, frå klauvene og opp til ryggjen

1. slå med ljå det graset som står att ut mot gjerde og bekker (der ein ikkje kjem til med slåmaskin)
Sjå også skanting.
2. klyppe lo av stoff
3. skjere 2-3 tilfeldige flekker av rå poteter før koking.
4. skjere skalet av rå poteter

1. Dei gamle skanta så væl fram'tt'emæ gjæró, der va' alli etti a strå.
2. An lýt skante lói godt av kvåró.
3. Da skanta førr'e, så eplí sille få a saltsmòk.
4. Fysst eplí æ skanta turge da 'kji sjóe så lengji som fysst da vare sóne mæ skalæ på.

Graset som står att ut mot gjerde, bekker o.l. atter at det er slege så mykje som råd med slåmaskin. Ordet er også bruka om høyet som vert av dette graset.

skaft
Sjå også skjepte.

(ikkje) i det heile

Der æ 'kji meining skapt i dèt 'an seii, Svein! Finn di an sótfeddebuskji å sótfedd omnen, der æ 'kji trekk'e skapt í 'ó!

lerreim med handtak til å slå hesten med, svipe
Sjå også gjeisl.

sauemark skore med kniv eller klyppt med saks; skar på langsidene

A skar hèv' létt for å gró att'e, så an lýt ríve det opp'tte ette a par dage. Lambi æ merkt mæ stývt av å tvæ skòri i vístri øyra.

1. Hylestadmål: hogge feddeskòr
Vallemål: Hogge ut på motsatt side av "feddeskórí" for å felle treet. Same "teknikken" brukast til å kappe stokkar med.
2. skrape sotet av veika på ei parafinlampe eller eit ljos
3. samle i hop glørne og grave dei ned i oske, for at dei ikkje skal slokne, t.d. fram til neste morgon

1. An lýt skare itt an høgg'e, hellis mònar det alli.
2. Lampâ lýser så filli, eg lýt skare veikjí.
3. Da skara ellen ti' nóttinn i gåmó tí'.

lage skarene i eit kjevle (dreie)

hogge saman raptar i ein bygning
Sjå også skjeggje i hóp.

rette opp mønster i eit kjevle når det er slite for mykje

Kjevlí vorte brúka så mykji ti' braubaking at da vorte slitne, å då laut an skare da opp'tt'e.

1. unormal, gamal fisk med stort hovud og lang, smal kropp
Sjå også fisklingji, kót, kjývi, kjývingji og mikkjålskót.
2. negativt uttrykk om eldre hestar

1. Eg fekk 'kji ko an skark'e i nètæ i nótt.
2. Eg greier meg ennå mæ dei gamle skarkjæ.

verte mager (om fisk)
Sjå også skark'e.

øvste stokken på langveggen i ein lafta bygning
Sjå også stavlægje.

vondt for å greie seg økonomisk

Det va' skarpt for 'ó Taddeiv på dei tí'inn.