Ordliste

  1. A
  2. B
  3. D
  4. E
  5. F
  6. G
  7. H
  8. I
  9. J
  10. K
  11. L
  12. M
  13. N
  14. O
  15. P
  16. R
  17. S
  18. T
  19. U
  20. V
  21. Y
  22. Æ
  23. Ø
  24. Å
  25. *
Tal ord på A: 399 | Totalt: 15310 | søketips | nullstill
Forklåring Døme
check a

eit

Eg hèv' a vént hús å an gó'e bíl'e.

check a

ei

Der va' a vé' ei, å tvæ helle ljóte. Der va' ei jente eg líka godt.

check a hegne ting

verd å hegne om

Datamaskjín æ a hegne ting for moderne fókk.

check a hende gong

av og til, sjeldan
Somme seier "a hendte gong".

Det æ barre a hende gong at an sér stórfugl'e no. Eg æ a hende gong ti' Bý'n.

check a hende vingl

ei sjeldan gong

Det æ a hende vingl å høyre om detta.

check a kjø̀t

eit lite kjøtstykke i ei steikjepanne

Vi' du 'kji have a kjø̀t ti'?

check a líti

nyfødt barn (før ein veit om det er jente eller gut)

Det hèv' kåme a líti i Níga' i nótt.

check a melle grand

bitte lite grann (meir enn a melle sýn)

Der va' a melle grand dumbe på skjermæ.

check a melle sýn

svært lite (mindre enn a melle grand)

Eg líkar barre a melle sýn mæ salt på eggjæ.

check a òvig dròg

"vrang person" som mest alltid seier imot
Sjå også òvig'e og dròg.

Gunnúv æ a òvig dròg som helst'e lýt vère eisemadd'e. 'U laut have som 'u villi, den òvige drògjí.

check a siss ærind

stutt ærend

Eg lýt a siss ærind ti' Bykle.

check a skakt órd

"eit skeivt/vondt ord"

Eg hèv' alli nòkåsinni høyrt a skakt órd av 'ó Sigúrd.

check a slags

ein slag

Det va' a slags suppe 'an stella.

check a spǿne kvendi

kvinne som er driftig og flink

Margjitt va' a spǿne kvendi, å ha' mange bélara.

check a stórt hundre

120 stk (bruka om lauvkjervar)

Å lauve a hundre va' a vanleg dagsverk, a stórt hundre va' a karsverk.

check a vikas tíd

ei vekes tid

Mi héle det a vikas tíd førr'ell mi våre færige.

check abbelsíne (V)

appelsin

Ungan finge kverrsí abbelsíne som prèmi.

check absebók

ABC-boka (grunnleggjande lærebok i lesing og staving)

I skúlestògunn såte da å låse i absebókjinn.

check add

all

Hú æ trugjí i add sí fær'. 'U hèv' vòr' gó' ti' arbei'e add sí tí'. Ti' odd lykke greidde 'an seg. Odd fjóre gjentun kóme triltandi. Da kóme ti' móts mæ mi, odd fjóre jentun. Detta hèv' eg høyrt i odd mí tí'. Dèr ha' 'u fǿdd odd sí bonn. 'U fèr'e så hǿglegt i odde tòk.

check adde dagjen

heile dagen

Mi arbeidde mæ å klæ húsí, adde dagjen.

check adde samen

alle saman, alle i hop

No ljóte di kåme, adde samen!

check addeleis

alltids

Eg kan addeleis brúke detti ti' eit ell' anna.

check addestad

alle stader

Addestad hav' mi sète rǿa.

check adre

1. i sin beste alder fysisk
2. den / dei beste
3. aller

1. Eg lypte å bar 100 kjilo då eg va' på det adraste.
2. Den adre sterkasti mannen, va' Knút. Hú æ den adraste av dei trjå systó. I ungdómshópæ va' Signe av dei adraste.
3. I da adre gamlaste bǿka å bræv mi kunn' finne, æ der ei å onnó úlíkheit i stavemåtâ.

check age

1. skræme, tukte t.d. "age opp born"
2. Bruka i uttrykket age seg (opp)

1. An lýt age bonní mæ da æ små.

check age seg

1. hisse seg opp
Sjå også age.
2. ta på seg ei mine for å skræme andre; briske seg

1.Gunnår aga seg opp for det 'an laut bitale så mykji.
2. 'An aga seg ti', å vill' vère så svær'e.

check age seg ti'

hisse seg opp 

Gunnår aga seg ti' å ville slåast.

check agelaus'e

vågal, aldri redd for noko
Sjå også úvýren.

Den agelausi Tårålen hoppa lengst'e av adde.

check ageleg

imponerande, frykteleg

'U sprang ageleg, å kåm fysst'e i mål.

check ageleg (H)

1. stor, vyrdeleg
2. skræmande
Sjå også agelèg'e (V).

1. Åni æ enn ageleg kar'e.
2. Hesten kåm så ageleg i mót åkkå at mi rýmdi.

check agelèg'e (V)

1. stor, vyrdeleg
2. skræmande
Sjå også ageleg (H).

1. Åni æ an agelèg'e kar'e.
2. Hesten kåm så agelèg'e i mót åkkå at mi rýmdi.

check agg'e

1. motvilje, hat
2. styng, smerte (fysisk og psykisk)

1. Gjermund ha' enn agg'e mæ si, så da tóre alli sei' 'ó i mót.
2. Eg ha' enn agg'e som det va' lengji førr'ell eg slapp.

check agji

1. vyrdnad, respekt, redsle
2. stabilitet

1. Det fýgde slig agji mæ 'ó Svein. Da ha' så útifrå agji for tórunn.
2. For å halde braurúva i agji så la' bakaran på a kjèrslòk.

check agjisdótter

grei og ven jente

Vént va' 'u fakta å passeleg stór, det va' a agjisdótter varte det sagt.

check agneskåli

skåli til å ha agner i

Agnin i agneskålâ sau' an ti' tøyse for kjý.

check âgni

1. dekkblad kring kornet (enkeltkornet)
2. snerper og agner (treskjeavfall); bruka berre i fleirtal
Sjå også såi og tøyse.

1. Fysst an mól for gróvt kunna an kjenne âgni som såi i grautæ.
2. Dei som stóge attenat treskjemaskjínæ vurte plent lóne av âgni å anna gjyv.

check agust

august

Agust plag' jamt vèr' enn vén'e måni.

check ai-ai

uttrykk bruka i samband med å gje uttrykk for at noko er leitt eller vondt (døme 1) eller flott (døme 2)

1. Ai-ai, sló du deg sossa fælt, Bóa?
2. Ai-ai, eg sér at du hèv' verkeleg vòre på bílhandel att'e!

check aie seg

gje uttrykk for at noko er leitt eller vondt

Gònil aia seg då 'u høyre om den fæle úlykkâ.

check aila / ailas

1. annleis
2. dersom ikkje

1. D'æ alli aila 'ell at pæninge lýt an have. Ha' eg sillt gjårt det ailas?
2. Aila dú hjelper mi, greier eg det alli.

check aila då

naudsynt

D'æ 'kji aila då, at du øyer opp pæningan på å tippe.

check aire

andre ("ubunden form", i samanlikning med hin)

Æ 'er aire som au vi' vèr' mæ? Èg líkar inkji å ète sjå aire. Èg meine det èg vi', å så kunn' aire meine det dei vi'.

check aire dagjen

neste dag (utsetje eit gjeremål)

Mi kunne 'kji vente at da kåme aire dagjen fysst mi spørje da so seint.

check airesinni

andre gonger

Airesinni kan det gange aila.

check airestad

ikkje heime hjå seg sjølv

Fyrr'e va' det av å ti' bonn som inkji vill' antel ète ell' på dó airestad.

check akdére

akkedere, diskutere pris, forhandle

Mi akdéra lengji førr'ell mi vorte einige om handelen.

check ake

godtale, overtale, mase på

Da aka mæ 'ó ti' da seist'e fing' 'an ti'. Kristí aka mæ 'enni ti' 'u lòva.

check akkórt'e

akkord (i arbeid)
Sjå også forsagd'e.

Anleggsarbeiaran æ jamt vånde mæ akkórt'e.

check a'klæ seg

kle av seg

Du tar' 'kji plent a'klæ deg om du kjæm'e inn våt'e!

check a'klæing

avkledning

An vare leid'e fysst dei a'klæingan å påklæingan vare for jamt.

check aks

1. kornaks
2. innfestinga til penn i penneskaft ("út-aks")

1. Byggoksí hav' lange snerpu.
2. Oksí kunna vare nòkå róme ette å hav' vòr' brúka i fleire år.
Sjå også ekse.

check aksjón'e

1. auksjon
2. aksjon i samband med innsamling

1. Aksjóna plage jamt drage mykji fókk.
2. Fókk æ helst'e góe ti' gjève ti' aksjónó hèra i kommúnâ.

check aksleklút'e

berestykke over skuldra i skjorta til den kvinnelege setesdalsbunaden

Aksleklúten lýt ti'passast ette skjortestórleikjæ.

check akte

1. passe (t.d.seg) på grunn av fare
2. passe på ungar
3. leggje merke til
4. tenkje seg å reise eller flytje seg til ein stad
5. bry seg om
6. meint for, tenkt til
Sjå også bångjǿle og gjǿle.

1. No må du akte deg så du inkji skjèr'e deg mæ dei kvosse nívæ!
2. Eg lýt akte æ Margjit i kveld, så eg kan inkji vère mæ dikkå.
3. No lýt du akte væl etti koss eg gjère det, så æ det 'kji så lengji førr'ell du hèv' lært det.
4. Kòri aktar dú di av?
5. "Ko aktar eg lívi mót a stórt namn å rykti!", kjýtte Bjørgúv.
6. Den greptí æ akta ti' mé.

check al

staven som ein heldt i handa og røytte pinnen med når ein røytte pinn

Tóne kasta alinn å sprang alt det 'u manta.

check album'e

fotoalbum

I dei gamlaste albumæ æ der bilæti frå Amérika. Albuman liggje i ei rúve på jeddæ.

check aldjúp'e

ei alen djup

Kjellâ æ aldjúp mæ lòk attivi.

check aldra

aldrande (vert ikkje gradbøygt)

Sigúrd va' an aldra mann'e då 'an dǿi.

check aldr'e

1. alder
2. levetid
Sjå også framslengsaldr'e.

1. Anlaug livde sin aldr'e út.
2. Dèr búdd' 'an heile sin aldr'e.

check al'e

malmved i furu; berre bruka i eintal

Alen i gamle furu kan mest'e alli rotne.

check alí
image

alen; lengdemålseining (1 alen = 62,75 cm)

Spèlin i ruggunn mí æ sò væl ei alí breie.

check allfor

altfor

'U kjøyre allfor fórt, å miste dífyri kórti.
check alli

aldri, ikkje

Èg hèv' alli gjårt detta førr'e.

check alli a skapandi órd

ikkje eit einaste ord

'An sa alli a skapandi órd heile kveldi.

check alli a stei's grand

absolutt ingenting

'An gjåre alli a stei's grand, heile dagjen!

check alli a stei's órd

"ikkje eit einaste ord"
Somme seier "alli a steins órd".

'U nimnde alli a stei's órd om det. 'An sa alli a steins órd.

check alli bère ti'

kan ikkje samanliknast

Det bar alli ti' ko mykji skjótare det va' å gange beileií.

check alli ense

1. ikkje bry seg
2. ikkje ta til seg (td mat eller drikke)

1. "D'æ best'e å alli ense ungó itt da æ for úmògeleg", sa Sigríd.
2. Kjýrí ensa alli matæ, så 'u måtte vère sjúk. Du ska' alli ense dessa bèrí innmæ vègjen. Du ska' alli ense detta rotne elgekadaveri.

check alli ève a órd

ikkje seie eit ord (vil ikkje ymte noko)
Sjå også ève.

'U èva alli ordi.

check alli fosstòge

uttrykket vert bruka om folk som uttalar seg svært spontant og utan å tenkje seg om

Der va' alli fosstòge mæ 'enni Anlaug, 'u laut út mæ alt.

check alli fudd'e

"får aldri nok" (av td pengar)

Den mannen var' alli fudd'e.

check alli gjère gangandi godt

ikkje arbeide
Sjå også gjère.

Eg hèv' vòr' sjúk'e, så eg hèv' alli gjårt gangandi godt heile vikâ. Der va' an karehóp'e som alli gjåre gangandi godt, barre fjasa å rǿa.

check alli gjère handtak

dovne seg, ikkje gjere noko fysisk arbeid

Ånund va' mest'e allstǿtt inni, å gjåre alli handtak.

check alli havandi

ikkje god nok til å ha og bruke

Hesten va' så skjýr'e at 'an va' alli havandi.

check alli have såí

ikkje ha att mat i huset

Eg æ så masslaus'e, eg hèv alli etti såí.

check alli henstand

"ikkje slingringsmon" (ofte bruka om person som er åfløyg'e og ikkje kan vente; andre kan tykkje dette er noko ugreitt)

Der va' alli henstand mæ 'enni Gývi, detta vill' 'u gjère i dag.

check alli ko / alli kå

berre; berre nytta i nektande form

Det æ alli ko èg som hèv' lykjili ti' grendehúsæ. Eg æ alli kå úheldig'e! Eg hève alli treft æ kå ei gong. "Alli kå vóndt, alli kå vóndt, slíte út skó å sokka", sa Gamle-Jórånd då 'u tala om bonní sí som slite út skó å sokka så fórt.

check alli kåm' né'å bugji bein

"aldri setje seg for å kvile under arbeid"

Eg hèv' arbeidt i heile dag, så eg hèv' alli kåm' né'å bugji bein.

check alli leggje néd

aldri kunne gløyme (noko som er litt morosamt)

Eg legg'e alli néd den gongjí då du spila i dei sketsjæ på haustfestæ i 4H! Eg kan alli leggje néd ko gla' Titta varte då 'u fekk an kjeslingji som va' hennis!

check alli líkjen

"ingen liknande" (utbrot som ein person kjem med når han er forundra over noko)

"Nei, alli líkjen, dèt va' gama å høyre!" Alli líkjen, kjæm'e du mæ moltu ti' mi!

check alli livandi fré'e

1. svært uroleg til sinns, nervøs
2. mykje støy og uro; bruka i samband med born som leikar

1. Eg hèv alli livandi fré'e itt du æ på heiinn i skodd å úveir.
2. Det va' alli livandi fré'e i Heimiga mæ ungan våre små.

check alli makjen

1. "ingen kjem opp i mot"
2. uttrykk for undring

1. 'Er æ alli makjen 'ass! 'Er æ alli makjen 'enni Yngjebjør ti' saume véne krulla.
2. Nei, alli makjen, detta hèv' eg alli sétt at hève vòrte gjårt førr'e!

check alli mæ leiinn

ikkje med måte

Det va' alli mæ leiinn det 'u sýtte moi sí.

check alli mæ måti

ikkje med måte

Det va' alli mæ måti det Knút laut slíte, det tóttest leggjast ti' nòkå allstǿtt.

check alli mæ vitæ

overmåte, "grenselaust"

Det va' alli mæ vitæ, det 'an arbeiddi!

check alli må âv

ha nedsett kjensle eller førleik i musklar (dovne pga nedsett blodsirkulasjon; ofte mellombels)

Eg mår 'kji âv hondó fysst eg hèv' sauma så lengji. 'An ha' fengje slag, å mådde alli âv dei eine armæ. Eg mådde alli âv mi. Eg mår 'kji âv hondó mí i dag, da verkje så fælt.

check alli renn ell' stýri

bruka om person som er sta eller eigenrådig og som det ikkje nyttar å overtale

Der æ alli renn ell' stýri mæ 'ó, detta vi' 'an!

check alli rétting

ikkje orden eller system
Sjå også rétting.

Det æ alli rétting 'ó Svein, det vare 'inkji nåkå av nòkå ting.

check alli råd

aldri råd med

Det va' alli råd få i doktari den gongjí Anlaug varte så sjúk.

check alli skapandi grandi

absolutt ingenting
Sjå også alli skapte grandi.

Eg hèv' alli gjårt skapandi grandi i heile dag! Eg høyrer alli det skapandi grandi!

check alli skapte grandi

absolutt ingenting
Sjå også alli skapandi grandi.

Det va' alli skapte grandi etti i bingâ. Eg hèv' alli ète skapte grandi i dag.

check alli snart / alli snér

mest aldri

'U æ alli snart úti lenge.
check alli sǿle ti'

"ikkje strekke til", "ikkje henge saman", langtfrå

Det æ a stellâs i dei húsæ, så det alli sǿler ti'.

check alli tonní âv

"mase utan opphald"

Der va' alli tonní âv, så mi laut barre lat' 'an Bóa reise, 'an va' så ǿr'e.

check alli tròt 'å

"aldri ende på"

'U va' så rík at der va' mest'e alli tròt 'å médelæ 'enni.

check alli vite rétting

vere forvirra, ikkje vite kva som er rett og gale

"Eg veit alli rétting", sa Gunnår, då da spúr' 'an om koss han meinte da sille.

check alli vitug'e

svært ufornuftig

Æ du 'kji vitug'e; du må 'kji klíve dèra, Bjúg!

check allminni

minne om ting og hendingar som alle kjenner til

Då Oddvar Brå braut av staven sin, må vel i dag reiknast for å vère a allminni.

check allnakke

almanakk

Da våre så virkne ti' fýe mæ i allnakkunn i gamle dage.

check allstýrig'e

bruka om person som sjølv vil bestemme det meste (og meiner han sjølv oftast veit best)

Dei allstýrige var' jamnast'e filli líka.

check allstǿtt

alltid

Det va' allstǿtt nåkå vas mæ 'ó Pål.

check almindeleg (H)

alminneleg

Tòróv æ 'kji så fælt sterk'e, 'an æ plent almindeleg.

check alt

1. heilt
2. allereie

1. Eg sprang alt heim'tte forotta å stanse.
2. Eg hèv' alt gjårt det.

check alt fórt

fortløpande

På desse internettsíunn registrére mi nýe órd alt fórt.

check alt mæ sèg

"mange ting å ta omsyn til"

"Ja, det æ alt mæ sèg", sa Haddvår, då Knút skreppte av alt Haddvår ha' gjårt for å få registrére dei gamle bilætí.

check alt som tíast'e

noko overraskande (tek seg opp att med visse mellomrom)

Alt som tíast'e kåm Gunnår for seint ti' arbeiæ.

check alt som æ

alt som finst

Eg hèv' lèse alt som æ i bóksamlingjinn.

check altargrind

opninga i altarringen

Det æ barre presten som brúkar altargrindí unde messunn.

check altari

altar

Fysst mi ofre, gange mi rundt altaren.

check âltimr

tømmer med mykje al'e

I dei gamlaste stògehúsó va' det brúka mykji âltimr.

check alúr'e

larm, bråk

Fysst du slepper kjý om våri, vare der jamt fæl'e alúr'e mæ rauting å bjøddu.

check alvårsklèg'e

alvorsam

Gývi va' så alvårsklèg, så mi såge det ha' hendt nåkå vóndt.

check ambari
image

Lagga trekjerald, ovalt eller sirkelrundt med øyro og lok til å låse. Vart td nytta til å lagre smør i. Sjå også smø̀røskje.

Da brúka helste ambaran ti' å have smø̀r í.

check ambarslòk

lok på ambar (skreielås, hèvili og ei "skreie" som går ut i øyro)

Ambarslòkji vare læst mæ a skreie.

check ame

halde på lenge med noko

'An ama å fiska, men fekk inkji nåkå.

check ame seg ti'

streve i lang tid (så ein vert mest utsliten, trøytt og arm)

Mi have ama åkkå ti' i dag, men så have mi rukkje mykji au. An fær ame seg ti' fysst an høgg'e bjalka.

check amerikakvåe

tyggegummi som vart sendt i pakker frå slektningar i Amerika straks etter andre verdskrigen
Mange seier "mérkankvåe".
Sjå også kvåe.

Mi tótte så gama få amerikakvåe i pakkó frå syllfókkó i "Júnaiten".

check amle

1. halde jamnt på med noko
2. streve med arbeid (arbeidet går ikkje så fort sidan ein ikkje er så flink eller ikkje orkar)

1. Da såte å amla å rǿa om adde skapte ting. Eg hèv amla mæ ungó i heile dag.
2. Torgrím amla å arbeiddi mørks imidjom. 'U amla mæ nòkå allstǿtt.

check amleleg (H)

arbeidssam, strevsam

Knút æ så amleleg, men så fælt fórt gjeng'e det inkji.

check amli

travelt

Det kan vèr' amli i lembingjinn.

check amling

langvarig arbeid som går seint

Tårål ha' slig amling mæ opptakjæ, men 'an gav alli opp.

check ammusjón'e

ammunisjon; bruka berre i eintal

'An fann nåkå ammusjón'e som måtte vère si' gamlegófar 'ass livdi.

check ampe seg

"eggje på seg" nokon, kyte så smått

'An ampa seg, men det va' ingjen som vill' ens' 'ó.

check ampi

1. travelt, brysamt, strevsamt
2. ampert (når to eller fleire diskuterer høglytt, og det vert dårleg stemning)

1. Det va' ampi å skjǿre den tungji snjóren.
2. Nò vare det så ampi at det æ best'e å reise.

check ampløy

strev, annsemd
Somme uttalar ordet som "annpløy".

Eg hèv' slig ampløy mæ desse småbonnó eg passar på.

check amrål'e

ståk, gny, skrik, skrål

Det va' slig an amrål'e i bryddaupæ 'ass Lavrans å Anne.

check amrålen

person som pratar og pratar

Úv'e va' så amrålen, det va' a plage å få 'an i hús.

check amstr'e

1. innsatsviljug person
2. strevsam tid (berre bruka i eintal)

1. Sigmund va' slig enn amstr'e å ville vare meistarspilemann'e.
2. D'æ an amstr'e mæ sò mange nýfǿdde lomb på same tí'.

check amstre

kave, streve
Bruka i uttrykket amstre seg ti'.

"Eg vi' 'kji amstre meg úti gusten!", sa mannen, då 'an ha' flutt på gamleheimen, å pleiaran ville hav' 'an mæ på trimmæ.

check amstre seg ti'

1. arbeide hardt fysisk
2. trene, drive kroppsøving
Sjå også amstre.

1. Torgrím amstra seg ti', bå' daga å kveld; 'an tóttest alli trøytne.
2. No amstre fókk sikkå ti' mæ træningsapperat.

check amstreleg (H)

innsatsviljug

Den som æ amstreleg fær gjinni lǿn for strævi sitt.

check amstri

svært travelt, sterk påkjenning

D'æ amstri have ti'sýnd mæ mange småunga.

check amtsstút'e

avlsstut, avlsgranska stut, i organisert bruk for fleire bønder
Sjå også tjór'e.

Detti æ så gó' a kjýr at mi ljóte ti' amtsstútæ mæ 'enni itt 'u løyp'e.

check an

ein (bokmål man)

An tar' 'kji vèr' lærd'e for å skjø̀ne detta!

check an (V)

Ein (hankjønn). Den trykklette forma er ulik i Valle og Hylestad: I Valle: "an", i Hylestad: "enn".
Ein brukar berre den trykklette forma som artikkel, den trykksterke er eigentleg eit talord.
Sjå også den ubundne artikkelen ein (H) og talordet ein.

Èg æ an valldǿli.
Èg æ enn hylstringji.

check ananné (V)

einannan
Sjå også ennanné (Hylestadmål).

Da stóge unde ananné i stigâ.

check andakt

1. "audmjukt sinn"
2. andakt

1. Mi have etti så líti mat'e nò at mi lute èt' 'an mæ andakt.
2. Mi héle i hóp hondó i andaktinn.

check andareglugg

luftehol / lufteventil i grunnmur
Somme seier "andarhòl".
Sjå også glugg.

Der lýt vère fleire andareglugg i an kjeddari.

check ande

ha vond pust (dårleg ande)
Sjå også ande våkt.

'An anda så eg laut snú mi i frå 'ó. Èt' an kvítlauk'e, så andar an.

check ande våkt

ha vond pust (dårleg ande)
Sjå også ande.

An lýt halde tennan reine så an inkji andar våkt.

check andlitsbrås

fyldig og raudleitt andlet

Det fýgde anlitsbrås mæ dei húsæ.

check andlitssvipi

likskap i andletet i høve til resten av slekta (kroppsforma kan derimot vere annleis)

Det æ tídt der inkji æ så mykji andlitssvipi midjom syskjin.

check andórsklèg'e

alvorleg, ottefull, oppskræmd

Gjermund va' så andórsklèg'e då 'an såg di fæle spǿkrí'i.

check andsǿls / andsǿlis

mot sola, mot klokka

Vi' di sende detti kakefati andsǿlis?

check andvake

skimte såvidt

Det va' såvídt eg kunna andvake sauó evst 'å heieristinn.

check andvarpe

1. puste langt og tungt (slik at det høyrest tungt og vondt ut)
2. geispe (bruka om frisk og normal person)

1. Gunnår andvarpa så da tenkte da laut ringje naudnummeri 113.
2. Anne andvarpa heile kveldi.

check andvòke

bruka i uttrykket kåme i andvòkâ
Sjå også åvòke.

Eg æ helste syvjug'e i dag, for eg kåm i andvòkâ i nótt.

check andvòke (H)

skimte, greie å sjå noko som er utydeleg eller langt borte
Sjå også substantivet andvòke og uttrykket kåme i andvòka.

Andvòkar du búskapen?

check andære

ein skinntrevl som losnar på sida av naglen, og når ein dreg i denne, så riv det berre lenger og lenger ned i kjøtet

Eg hèv' så vónd a andære! Ja, men då lýt du barre late vère å drage í æ.

check andǿve

ro bakover (same tyding som å mynde)

Nò ljóte mi andǿve mót land mæ mi setje út nètí.

check anfælen

ha lett for å verte redd for ein mogeleg negativ situasjon

Mamme va' så anfælí itt det va' tóreveir.

check angbeiti
image

meitemark

I mittingjinn kan an finne mange angbeita.

check angji

god lukt; bruka berre i eintal

Det va' slig angji úti hagâ.

check angrǿmen

noko som tek svært stor plass, er for stort i høve til plassen, er i vegen; vert ikkje gradbøygt
Sjå også skrovlen og skrøyvi.

Angrǿmne mǿbla gjère det trongstilt.

check angrǿmi

ting som tek mykje plass

Denné benkjen æ a fælt angrǿmi.

check ankernapp'e

messingknapp med anker påtrykt

Då 'an kåm heim'tt'e frå Býn ha 'an kaupt si a kupte mæ ankernappa på.

check anlǿgd'e

person som har lyst til å le, men held låtten tilbake; dette syner tydeleg i andletet
Sjå også anlǿgjast og anlǿgje.

Tóne va' så anlǿgd at 'u héldt på å sprekke.

check anlǿgjast

når fleire prøver å få kvarandre til å le, men at dei ikkje må / vil le; bruka berre i fleirtal
Sjå også anlǿgje og anlǿgd'e.

I kjørkjunn måge mi inkji anlǿgjast.

check anlǿgje

seie / gjere noko som får andre til å le
Sjå også anlǿgd'e og anlǿgjast.

Lív å Sigríd våre så fæle ti' å anlǿgje kvorairne. 'U anlǿgde meg, så eg ló ti' tårun trilla.

check anna åri

annakvart år

Mi slóge teigjin på heiinn anna åri, så slåttâ fekk kvíle.

check annamanns

annanmanns

Eg spring'e inkji ette annamanns kvendi! 'Er æ mykji annamanns saui au i desse hópæ. 

check anndag

andredag (2. joledagen, 2. påskedagen, 2. pinsedagen)

Anndag jól plage det vère jólefest'e i skúlehúsæ. Anndag påske kåme turistan av heiinn.

check anne

gjere ting i tide (minne på, mase på)
bruka i uttrykka anne på, anne seg ti' og det annar på.

'U anna på 'an ti' å lèse mei' på leksun. Moirí anna på dótterí at 'u sille gange mei' på skúli.

check anné

annan, andre

'An varte som an anné fysst 'an va' drukkjen.

check anné dagjen

annankvar dag

Denne vika hèv' det ringt helst'e anné dagjen.

check anne på

1. oppmuntre til
2. skunde på, gjeve tilskuv, arbeide hardt og fort
Sjå også anne.

1. 'U anna på 'an ti' å lèse mei' på leksun. Moirí anna på dótterí at 'u sille gange mei' på skúli. Mamme anna på åkkå at mi inkji måtte take út otta mat'e.
2. Det annar så på fysst an skjǿrer av tòkunn. Det anna på mæ arbeiæ for å vare færig'e ti' hægjinn.

check anne seg ti'

kome i gong med noko, skunde seg
Sjå også anne.

Nò lýt du sjå å anne deg ti', vist du ska' greie å halde avtalen klokka sjau. Nò mòge di anne dikkå ti'.

check anne ti'

oppmode til, skuve på

Papa anna ti', men Mamme avstivla meg, å èg lýd' 'enni.

check annekverr

annankvar

Førr'e gjinge mi i skúli annekverr dag'e.

check annés

"andre sin" (genitivsform)

'An tók alt sitt, men inkji nåkå av annas.

check annig'e

ivrig etter å kome i gong

Tóre æ så onnig, 'u lýt helst'e vère fyre aire allstǿtt. Den annigji Haddvåren va' fyr' åkkå då mi kóme.

check annungji

kalv på andre året
Sjå også annæringji.

Da ha' tvei annunga dèt sommåri.

check annvint

travelt

Det æ så annvint i slåttonninn. Du hève det visst annvint i dag. 'An ha' det allstǿtt kalleg annvint i slåttæ, for 'an va' plent eisemadd'e.

check annæringji

fole, andre leveåret for eit føl
Sjå også: fòli, fyl, merr, grahest'e, jalk'e og annungji.

Enn annæringji lýt an bigjynde å temje.

check anskare
image

Om torvtak: Når is demmer opp for regn- / smeltevatn på taket, slik at det vert lekkasje og dryp inne. Vatnet kjem oppover bak ein skøyt i tekkjingsmaterialet. Liten takvinkel og lite omlegg i skøyten til tekkjingsmaterialet er moment som gjer at det anskarar fortare enn med stor takvinkel og godt omlegg. Dårleg isolasjon i himling slik at varmen inne smeltar isen / delar av isen oppå tekkjingsmaterialet, samtidig med sterk kulde ute, er som oftast årsak til denne situasjonen. Problemet kan oppstå både med torvplast og never.

Ti' mindri takvinkelen på tòkunn æ, ti' léttare hève det for å anskare.

check antel / antelis

anten
"Antelis" vert oftast nytta når det er fyrste ord i setninga. "Antel" vert nytta når ordet er inne i setninga.
Sjå også anter.

Antelis kjæm'e du i morgó hellis lýt det barre vère. 'An kåm antel det va' virkt ell' heilagt.

check anter

anten
Sjå også antel.

Mi vi' 'kji anter gange 'ell løype på skjí.

check anti óver

Leik med å kaste ball over hustak. "Anti óver" er ikkje frå Setesdal eller Noreg, men leiken har likevel vore i bruk her. Uttrykket kjem frå Skottland og heiter eigentleg "Antony - over".

Mi leika jamt "anti óver", førr'e.

check antrast

småkrangle

Nò bonn, mòge di 'kji antrast om detta lisle! Det va dei vaksne som au tótte gama antrast.

check anveggspad'e

veggfast sitjebenk lengst inne i stoga
Sjå også pad'e, lislepad, kvílepad'e og mollpad'e.

Anveggspaden æ gåmål'e å sliten.

check api

ord frå leiken "tikking" (når ein kom på "apen" var ein "fri")

Du må 'kji tikke mèg, for èg stend'e på apâ!

check apleblóm'e

fruktblom på apal

I varmt å godt vårveir æ der mykji fjúkandi i apleblómó.

check aprikóse

aprikos

Èg líkar godt aprikósu i sviskegrautæ.

check arbeiari

arbeidar

Tårål æ an góe arbeiari, 'an lèt'e seg ti' allstǿtt. Kòss æ det mæ arbeiaró dí i dag?

check arbeie (H)

1. lage
2. arbeide
Sjå også gjère.

1. Kvæ hèv' arbeidt denné kubbestólen?
2. Eg arbeier mæ kubbestólæ ennå.

check arbeisgjèrug'e

svært arbeidssam person som arbeider meir enn dei fleste
Sjå også gjèrug'e

Såvi æ bå' arbeisgjèrug'e å nyttug'e.

check arbeisgogn

reiskap for arbeid

An lýt stelle godt mæ arbei'sgognó sku' da halde lengji. Góe arbeisgogni æ håve arbeii.

check arbeistròta

trøytt etter hardt arbeid (mange tykkjer dette er ei god kjensle)

Det æ bèt'e vère arbeistròta 'ell arbeisleid'e.

check arbeisvónd'e

dårleg arbeidshumør

Det æ inkji gama ell' greitt å vère i hóp mæ dei som æ arbeisvónde. Ein som æ arbeisvónd'e lýt helst'e arbeie for sjave seg.

check ardlekkji

lekkje til å feste mellom plog og skokla

Ardlekkji kan an flytje nòkå ti' lé's itt det trengst.

check ar'e

ard (treplog med jern i spissen)

Aren æ létt'e, men fillen å plǿgje mæ.

check arg'e

slu, lur, underfundig (både positivt og negativt)

Såvi æ arg'e ti' finne út ting.

check arig'e

vond, ugrei til sinns, tenkjer ut vondt, vondskapsfull

Håvår æ 'kji nåkå grei'e å vère i hóp mæ, 'an æ så arig'e.

check arigskap

sterk vrangvilje (ordet inneheld eigenskapar som "vrang", "vondskapsfull" og "eigenrådig")

Mannen va' fudd'e av arigskap, allstǿtt på tverke.

check arkejinn

tunn jernplate utan galvanisering

Eg bøygde ti' a plate av arkejinn.

check armbrugde

armlene på brugdestól'e

Armbrugdun vår' så vént gjåre å útkròta.

check arm'e

arm, fattig, svak

Targjær va' så orm at 'u måtte frå garæ. Åshild æ så orm ette korónakríkjunn.

check arme darri

"arme stakkar"; uttrykk om person som ikkje greier å få til det han ynskjer
Darri: lang, lat kar (gamalnorsk)

Å din arme darri, detta greier du alli!

check armeie

folkehop

Dèt va' a fæl armeie som gjekk ette vègjæ.

check armekrikk'e

armkroken
Somme seier "armkrikk'e" eller "armekrykkj'e".

Da leiddest i armekrikkjæ. Sjå også krikk'e.

check armóds ting

"stakkar", fattigmann som er ille stelt

'An va' a armóds ting som alli kunna greie seg sjav'e.

check armódsdóm'e

sterk fattigdom

Det va' reine armódsdómen i dei húsæ ette at mannen dǿi.

check armódsklèg'e (V)
image

fattigsleg

Tòróv va' líten å armódsklèg'e. Dèt va' an armódsklèg'e sodd'e, barre skòma mjåkk.

check armódsklegt (V)

fattigsleg

Det såg armódsklegt út, men det va' godt.

check armódslit'e

bleik og sjukleg farge i andletet

Gònil fekk slig an armódslit'e då 'u ha' lègje lengji sjúk.

check arta

arbeidsviljug, fortfarande, utolmodig

Hesten æ så arta at eg tar alli anne 'an ti' drage. Yngjebjør æ så arta at 'u slít'e seg plent út.

check art'e

innsatsvilje, kraft

Der æ an art'e i 'enni Gró som æ plent nåkå sérs.

check asens

nedsetjande ord på eit eller anna som ein er irritert på

Den asens fanten! Dei asens dýrí have rive néd grindí. Det æ a asens plage mæ sauó som stadigt kåm' heim'tt'e ó' heiinn.

check asfalt

asfalt

Klokkâ låg nèd'å asfaltæ sundeslègjí. Asfalti æ nédsliti.

check Asgjær

Asgjerd

Eg kan alli minnast kòr det varte av dei Asgjærinn, men 'u flutte ó' bygdinn.

check Aslag / Aslagji

Aslak

Eg trefte den eini Aslagjen, men inkji den hin.

check at

1. til; kjem av "åt"
2. frå (om ettersmak)

1. Eg reiste at skógjæ mæ motórsag å gó' nyste. Torgrím kjøyre konni at kvinninn mæ hest'e å kjerre.
2. Der va' a nòkå særègjí smòk at dei sǿteplæ.

check at snòreheiinn

på heia der rypene held til

Mi fýgdest at snòreheiinn, èg å Gunnúv, men mi ha' kverrsí snòrelåm.

check ât vère

verte fornærma, noko ein ikkje likar
Sjå også vare mæ.

Då mi tala om detta, tótte eg det ât vère.

check at åræ

til neste år

Da fortålde da ville flytje heim'tt'e at åræ.

check atgådd'e

verte lagd merke til
Somme seier "åtgådd'e".

An vare atgådd'e fysst an klær seg snódigt ell' klypper seg rart. 'An varte atgådd'e då 'an gjekk i langbuksu midt i vikunn.

check athuge

kontrollere at alt eller alle er på plass (gjeld buskap, folk og ting)

Hèv' du athuga godt nóg? Mi ljóte athuge nåkå kvorjestad fysst mi inkji vite kòri mi sku leite. Mi lute athuge at mi hav' adde sauin.

check âtnýtt'e

knytt att, knytt til

An lýt passe på at konnsekkjin æ godt âtnýtte.

check atsilig'e

1. så som så
2. ugrei / uskikkeleg person
3. fleire / mange
Sjå også atsiligt.

1. Det va' enn atsilig'e mat'e mi finge.
2.'An æ atsilig'e, den svadden! Pål va' atsilig'e ti' drikke, men då 'an varte vekt'e, slutta 'an plent mæ det.
3. Eg hèv' vòr' sjúk'e atsilige gongu denné vetren.

check atsiligt

så som så, fælt
Sjå også atsilig'e.

Der va' helst'e atsiligt dèr nórd, den tíd da drukke heile dagan.

check att i staden for

i staden for

Att i staden for lúsekupte kan an brúke grautekupte.

check att om

om att

'An måtte lèse tekstí att om.

check attafyri

bakanfor

Stó' du frammafyri ell' attafyri då det smadd?

check attare

bakre

Den attari benkjen vi' mi býte út. 'U sat på dei attare benkjæ. 'An sat på dei attaste benkjæ. Mi vi' have enn attare benk'e hèra!

check attat

attåt, i tillegg
Sjå også preposisjonen attat.

Eg brúkar mykji syr attat eplegraut'e.

check attat

attåt, i tillegg (når ordet er sist i ei setning vert den siste "a-en" lang, som i døme nr 2)
Sjå også adverbet attat.

Ko slags drykk'e sku mi hav' attat matæ? Ko vi' du have attât?

check attâti

attantil, bakanfrå

Dalebuksun æ véne attâti, mæ dei stóre skjinnfuinn.

check att'e

1. att, tilbake
2. om att
Sjå også ette / etti.

1. Papa reiste for a bil sí'a, men eg veit 'kji nær 'an kjæm' att'e.
2. Fysst eg kairar kairefyddi, så tèk'e eg da att'e å rullar.

check att'ebatna

heila, ferdig batna

Fysst detti vónde såri æ att'ebatna, kan eg ti' symje att'e.

check att'egangari

gjenferd

Førr'e såge da att'egangara av å ti'.

check attegløyme

eldre ugift kvinne
Somme seier "ettegløyme".
Sjå også møykjèring.

Der búdde tvæ attegløymu i same stògunn.

check att'ekjennandi

attkjennande

'An va' 'kji att'ekjennandi då 'an ha' raka av si skjeggji.

check att'elèten

stengd (td dør eller grind)

Lé'i va' att'elèti då eg fór forbí i dag tí'leg.

check att'enappa

knept heilt opp (om skjorte)

Haddvår gjekk allstǿtt mæ skjortun att'enappa.

check attenat

attafor

Traktóren stend'e attenat húsó. Du lýt athuge attenat loptæ, om du hèv kasta bort klokkunn dí dèr.

close attette

bakover

check attetti

bakover

Skjíne mí æ så leie ti' skríe attetti fysst eg gjeng'e mótbakkji, da æ så bakskreidde.

check attfyri

attfor

Drag gardínun attfyri!

check atti

bak

Dei som ha' fengje bonn ottafor ekteskapi, laut sitje på an tausestól'e attenat troppinn, attast'e i kyrkjunn.

check attí

1. etter
2. attåt

1. Èg kjøyrer skóter å Tóne heng'e attí på skjí.
2. Eg blandar attí nåkå gróvt i stumpedeigjinn.

check atti

bak

Svårtestakkjen hève fedda atti.

check atti vikunn

neste veke

'An sa 'an vill' kåme atti vikunn.

check attigjænom

bakover

Eg blédde meg attigjænom bókjí for å finne att'e nòkå eg ha' lèsi som eg inkji mintest. Attigjænom tí'í hèv' 'er vòr' mange dugandi bǿnda.

close attimidjom

av og til

check attivi

bakover
Sjå også framivi.

Eg datt attivi.

close attlengjis

baklengs

check attundi

under, innunder

Sèt a fat attundi så inkji oljen renn'e n'i asfalti.

check att'å

bakpå

Èg sykla å Jón sat att'å bakbèraræ.

check att'å bakji

1. helle bakover
2. "bak ryggen" (baktale)

1. Vaggestólen hadda så mykji att'å bakji, at eg va' ræd'e å sitje í ó.
2. Borgjill va' fæl ti' tale om fókk att'å bakji.

check au

òg
Sjå også å.

Vi' dú au på fótballkampen? Èg vi' au fýe, sa gúten å sprang ette fai sí.

check audsklèg'e (V)

1. einsamt, saknar selskap
2. øyde plass, langt frå folk
Sjå også audsklèg'e (H).

1. Det æ så audsklegt itt an vare eisemadd'e i húsó.
2. Hèr æ så audsklèg'e an plass'e at hèr ha' inkji èg kunna bútt.

check audsklèg'e (H)

øyde plass, langt frå folk
Sjå også audsklèg'e (V).

Detti æ enn audsklège støyl´e.

check auga

1. auga
2. den runde opninga i oversteinen i ei kvern (der kornet fell ned frå viâ)

1. Augó 'ass vår' brúne.
2. Sigli ligg'e innfelt i ivesteinæ, 'å båe léa å' auga.

check augnedoktari

augelækjar

Eg lýt sjå å kåme mi ti' an augnedoktari, eg tikje eg sér fillnare nò.

check augnefare

sjå nøye og granskande på noko

An lýt augnefare væl enn gåmål'e bíl'e disom an tenkjer ti' kaup' 'an.

check augnekvorm'e

nedre augnekanten
Somme seier "augnekvarm'e".

Du lýt turke deg i auga, du hèv' nòkå i augnekvormæ.

check augneleiti

synsgrense (så langt ein ser)

Det va' a heilt augneleiti midjom støyló.

check augnestó

augnekrok

Eg æ sår'e i augnestóinn.

check augnestyng'e

1. augnestikkar (H)
2. stankelbein (V)
Sjå også høyveirsbikåri.

1. Enn augnestyng'e æ a stórt insekt.

check augnesårkji

betennelse i augo (om folk og dyr)

An kan få augnesårkji fysst an gjeng'e lengji mæ rusk i auga.

check Augund / Augundi

Augund

Mi finge alli vite kòss det gjekk med dei Augundâ som flutte ti' Tilemarkjinn.

check aukeglas

lupe

Sòme gamle brúka fyrr'e aukeglas itt da ha' dimka.

check aukji

auke

'Er æ mykji aukji i fókketalæ i stórbýó.

check aurnaga

avbeitt, snaubeitt;
vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også nage og tannari.

Der va' plent aurnaga ette sauó.

check aurnage

beite graset snautt (heilt ned til jorda)

An kan 'kji late búskapen aurnage veddin. Teigjen va' plent aurnaga, å sauin brute sikkå út.

check ause
image

ause

Eg øys'e sói opp i an stór'e boddi.

check ausetròg

trau til å lense ein båt for vatn

An æ nøydd'e ti' hav' ausetròg i eikjunn.

close austafor

austanfor

check austafyri

austanfor

Tilemarkingan bú austafyri.

check austaglette

ustabilt ver (ein liten solgløtt gjennom skylaget)

"Austaglettu gjèv' våte hettu", æ a gåmålt órdtak.

check austâti

austanfrå

Der kåm mange austâti ti' spilemannsstimnunn på Rysstad.

check austatrekk'e

regnfullt drag i lufta (før regnet kjem)

Austatrekkjen lòvar jamnaste mildveir å regn.

check austaveir

verretning frå aust, skylag frå aust

Fysst det vare meldt austaveir, vare det jamnaste úveir.

check aust'e

aust

Da bú aust'e. I dei austare tjynninn æ der vénare fisk'e.

check austehadd

austhelling

Snjófennan vare liggjandi lenge' i austehoddó.

check austehei

austheia (samnamn på fjellområdet på austsida av Setesdal)
Sjå ogå vestehei.

Reissdýrí på austeheiinn stande langt nórd i haust.

check austelé

austside

Det æ godt å sitje 'å austelénæ å' húsó itt sólí sprett'e.

close austemæ

aust langs med

close austenat

austanfor

close austette

austetter

close austetti

austetter

check austigjænom

austover

Sku' mi austigjænom å sjå om der æ nåkå reissdýr dèr?

check austivi

austover (bruka i samband med å reise over heia til Telemark eller lengre)

'U reiste austivi, ti' Tilemark.

check austmann'e

telemarking
Mange uttalar ordet "aussmann'e".

Austmennan fiske mykji i Finndalæ. Mi have alli sétt ti' austmonnó i år. Austmennan æ helst'e fyrsdǿla å skafsinga.

check austmanngút'e

gut frå Telemark

Gònil fann si an austmanngút'e ti' stròke mæ.

check austmannjente

jente frå Telemark

Mæ mi våre på støylæ i Finndalæ trefte mi trått austmannjentun.

check austmannsslått'e

hardingfeleslått som er "innført" frå Telemark til Setesdal

"Skuldalsbrúrí" æ enn mykji brúka austmannslått'e i Sætisdal.

check austmæ

aust ved

Austmæ Slýodden fekk eg alli fisk'e.

check austom

austom

Då da kóme austom Tórsdalen bigjynte det å rigne.

check austre

stor ølause

Austrâ brúkar an ti' ause opp ǿl ó' kjèræ.

check austyrje

vind og snøføykje frå aust; uttrykk bruka om vinteren
Somme seier "austørje".

Det va' austyrje i dagevís, å búin fuke mest'e néd.

check au'sýnt

lett å sjå (at noko er gale)

D'æ au'sýnt sjå at inkjí dú hèv' bunde a konnband førr'e!

check âv

1. til (bruka om å reise heimanfrå og på heia)
2. ferdig (med td arbeid eller måltid)
Sjå også preposisjonen av, heim og av å heim.

1. Mi kóme âv i gjår, og så vi' mi heim'tt'e i morgó. Mi vi' inkji âv å heim same dagjen, mi vi' liggje a nótt. Kòr æ det dú vi' âv?
2. No have mi slègje âv. No have mi baka âv. Då mi ha' ète âv, nøytte mi åkkå ti'. Nò hav' mi drukkje âv.

check av

1. av
2. frå
Sjå også adverbet av.

1. Eg fekk bókjí av 'ó.
2. Eg kåm av heiinn blindtròta å gjænomvåt'e.

check av annvare

av vanvare

Eg gjåre det av annvare.

check av austri

frå aust (verretning)

Gjeng'e det av austri, æ det jamt regn, ell' det kan vère tråveir.

check av eldi

av alder

Ljósarmatúran æ øy'lagde av eldi.

check âv ette

hente, av garde etter

'An va' âv ette moltu, der sille vère så mykji i Stavedalæ. 'An va' âv ette a klyv mæ smø̀r å ost'e.

check av gari

av stad

'U reiste av gari då det ljósna av dag.

check av godt fókk

av god og velvyrd slekt

Håvår æ av godt fókk. Førr' i tíinn våre fókk mykji opptekne av om da våre av godt fókk.

check av gó'om

"med det gode" (av godt hjarta)

'U gjåre detta av gó'om. Da kóme ti' semje av gó'om.

check av gåmålt

frå gammalt av

Det hét sò av gåmålt, an sille alli skóe slåttâ i sóleglæi, å alli jentâ i kjyrkjeklæi.

check av hond

"raskt"

Det gjeng'e av hond itt an æ mange ti' arbeie.

check âv i ryggjæ

verkande rygg når ein har arbeidd ein lang dag

Eg hèv' arbeidt så lengji tvíkruppen at eg æ plent âv i ryggjæ.

check av kvorjum

av kvart

Der va' nòkå av kvorjum på handelsdagjæ. Eg hèv' gjårt nòkå av kvorjum i dag.

check av lagji / ó' lagji

ikkje i rett form lenger (uttrykket er ubunden dativ)

Ljåren min æ út av lagji, eg sló n'i enn seig'e túst'e. Desse gamle leirskóne mí æ så ó' lagji at eg lýt kaste da.

check av leiinn

1. "langt ifrå", meiningslaust, utan måte
2. bort frå vegen ein ynskjer å fylgje

1. Det æ 'kji så av leiinn, detta reiknestykkji ditt.
2. Mi kóme så av leiinn at mi vadra.

check av lengdom

på lang avstand

Eg såg detta av lengdom, så eg æ 'kji sikker.

check av nórdi

frå nord (verretning)

D'æ jamnaste kaldt og frískt veir itt det gjeng'e av nórdi.

check av nýom

frå starten av

Denne munnhorpa hèv' eg gjårt av nýom, eg hèv inkji barre sett í fjøyr.

close av oppri

ovanfrå (når det blekkjer, luktar sot, når vinden bles ned i pipa og inn i rommet; uttrykk sagt for moro på ein morosam måte)

check av rèkom

på rek, vidvanke, borte

No hèv' det kåme av rèkom, eg minnest alli kòr eg hèv' lagt det.

check av sauinn

frå kokande tilstand

An kan 'kji ète maten beint av sauinn. Vi' dú take kaslen av sauinn så det inkji sý'e ivi?

check av sjave mi

(gjere noko) uoppfordra

Eg gjåre det av sjave mi, det va' 'kji nåken som sa at eg sill' gjère det.

check av støyli

frå støylen (uttrykket er ubunden dativ)

Den lisle Yngjebjø̀rí va' så tròta at det va' såvídt 'u stabba då da kóme av støyli.

check av sǿri

frå sør (verretning)

Fysst det gjeng'e av sǿri, æ det jamnaste regn i luftinn.

check av ti' jentó

bruka om når gutar vil oppsøkje jenter
Sjå også fare úti.

No vi' mi av ti' jentó, sa Gunnår mæ 'an Eivind.

check av vestri

frå vest (verretning)

Gjeng'e det av vestri, æ det jamnaste godt veir, og nórdvest æ endå bète, men svålare. Av vestri å nórdvest æ di léttaste sommårsveiri.

check âv å heim

fram og tilbake; bruka om lengre turar på heia
Sjå også av og heim.

Det va' a karsstykkji å âv å heim at Finndalæ same dagjen.

check av å ti'

av og til

Ungan kunna av å ti' vare sette ti' gange rundt mæ skjinnmakunn.

check av åsýnd

av utsjånad

Æ det av åsýnd 'u æ så dýr denna klokkâ, ell' æ det gongverkji som æ så godt?

check avbakklèg'e

plass der det er tungvint å kome til, avsides; vert ikkje gradbøygt

Detti æ an avbakklège gar'e.

check avbakkt

"kome ut av syne", "kome attom noko så ein ikkje ser det lenger " (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også avleite.

Det bar avbakkt, så 'an kåm út av sýni.

check avbeist

stort dyr

Det va' a avbeist av enn bjynn'e som drap den beste kjýrí.

check avbeisteleg (H)

noko av ein eller annan slag som er overlag stort eller svært

Den avbeisteleg skrubben varte skòten.

check avberke

1. lage sår i borken på eit tre
2. take vekk mosen/torva av eit berg/stein

1. Gråní varte avberka nédati av traktórskuffunn. A grån ska' 'kji vare mykji avberka førr'ell 'u rotnar. 
2. Bergji varte avberka i dei stóre råsåræ i 1790-åró.

check avbikt

avvik

'An tólde alli a einaste avbikt frå dei reine lærunn.

check avdagast

bli mørkare, bli natt
Sjå også avdagsbil.

Kjýne kóme ti' støyls då det avdagast.

check avdagsbil

når det mørknar om kvelden
Sjå også avdagast, skòming og skúming.

'An kåm så desten i avdagsbilæ, å fór ti' knǿte si út'å tilæ (stevline).

check avekse

ordet vert bruka om når kornakset blæs av strået i vinden eller ein høgg akset av ved skurden

Det va' vondsklegt å sjå koss vinden ha' avekst å harpa konnåkren i nótt.

check âvelle

avmakt (halde seg "nede", vere nedfor, vere arm); bruka berre i eintal
Sjå også fadde i âvellunn.

No hèv' eg vòre så lengji sjúk'e at eg æ plent i âvellunn.

check âvèten

1. snaugnaga
2. delvis oppete

1. Dǿlí æ så âvètí at mi lut' flytje sauin.
2. Ongólen va' âvèten då eg dróg opp taumen.

check avfarast

eldast, visne bort

Taddeiv hèv' avfarest mykji det seiste åri.

check âvfata

forkomen

'An va' så âvfata då 'an varte funnen at det va' såvídt 'an stó det ivi.

check avfjarast

verte svekka pga alderdom (dårlegare helse og eventuelt økonomi)

Jón fèr'e ti' avfjarast nò.

check avfjaring

svekking pga alderdom (dårlegare helse og eventuelt økonomi)

Alder å sjúkdóm'e bèr'e mæ si avfjaring.

check âvfjødde

når sola ikkje lenger lyser på fjelltoppane

Nò æ sólí âvfjødda, så nò ljóte mi heim'tt'e.

check avfòk

plass der snøen fyk vekk om vinteren

Det tånar tí'legt i avfòkó.

check avfærast

1. verte svekka pga alderdom (dårlegare helse og eventuelt økonomi)
2. verte mindre, verte dårlegare

1. Hæge fèr'e ti' avfærast nò, å treng'e nåkå hjelp heimi.
2. Hå'ne avfærast fórt itt frostnéttan setje inn.

check avfærd

død; bruka berre i eintal

Gunnår fekk a gó' avfærd.

check avgjernings stór'e

svært stor, unormalt stor

Det va' an avgjernings stór'e hest'e! Gjermund æ så avgjernings lang'e å stór'e.

check avgjår

avgjerdsle

Det varte endeleg a avgjår i dei vanskelège sakjinn.

check avgong

rest (det som er att når ein er ferdig med arbeidet; td når ein byggjer, eller saumar, eller har klyppt lefser)

Vi' dú ète avgongjin?

check âvhata

utrydda, fjerna

På slutten av 1800-talæ va' ulven âvhata i Valle. Eg hèv' âvhata kvikâ út'å åkræ nò.

check âvhukk

liten del av eit rom

Eg sette di gamle kjèri inn i âvhukkji i fjósskålâ.

check âvhynne

fjerne horn på dyr

Da âvhynnte av å ti' stútkåvan så da inkji sille vère så farlège.

check âvhædd'e

vanvyrd, mobba

Knút varte âvhædd'e å reikna for å vère enn stór'e slarv'e.

check âvíse
image

avis

Denne âvísâ æ ifrå gjårførridagjen.

check avkjǿmi

avkom

Avkjǿmi ette kjýrinn va' sérs godt.

check avkró

verestad der ein kan vere åleine (helst ute i naturen)

Støylen ti' Nórdstog-Kjelleberg ligg'e i a avkró inst'e i Nórdibǿ-Stavedalæ.

check avlaga

endra utsjånad (forandra frå ven til mindre ven utsjånad og mest ikkje kjennande att)

Fysst sòme fókk vare gamle, vare da så avlaga.

check avlagde dage

dagar som før reformasjonen var heilagdagar (og som etter reformasjonen vart vanlege kvardagar; td mikkelsmess og olsok)

Ólsok å mikkjålsmess æ dǿmi på avlagde dage.

check avlari

person som td aukar verdet av ein gard

"Ette an avlari kjæm'e det an øyari" (ordtak).

check avl'e

smieavl, esse

Sméen brúka trékòl i avlæ.

check avleite

kome bort (i terrenget) bak eit eller anna, kome ut av syne
Sjå også avbakkt.

Papa avleita plent unde' reinó. Turistan avleita attom an haug'e.

check avlepte

1. avstytte (td om å korte inn stokkane i ei bu)
2. avlive dyr (td sauer)

1.Timrâ såg út ti' å vère avlept agong. Æ stokkan for rotne i endó, kan an avlepte da, så timrâ vare mindri.
2. Denné veiren hèv' vorte så úhǿg'e, gåmål'e å vónd'e at mi ljóte avlept' 'an.

check avlept'e

avstytt (td bruka om innkorta stokkar i ei bu)

Da såge på stokkó i veggjó at búí va' âvlept a gong i tí'inn.

check avlesse

lesse av

Snjóren blotna, så eg laut avlesse å tvívende for å få høytti heim.

check avlita

bleikna farge; vert ikkje gradbøygt
Sjå også dvålka.

Genseren min æ plent avlita.

check âvlåm

avveg

Denne rǿâ hève kåme på avlåm, nò dragast di barre!

check âvmåta

varsam i tale og framferd

Gunne æ âvmåta i add sí færd.

check avpila

1. avplukka; gjeld td bær
2. gammal og avmagra; gjeld gamle og sjuke folk
Somme seier "pila".

1. Der va' så avpila at mi funne 'kji stórt.
2. Det va' syndlegt det avpila Targjær ha' vorti.

check avrjóne

avskyeleg stor (td om hest)

Såvi selde den gamle avrjónâ sí.

check avromm

vanskeleg tilgjengeleg terreng
Sjå også avrommi.

Kví húsar du i sossi a avromm?

check avrommi

løynleg stad, utkant
Sjå også avromm.

Da húsa úti avrommó.

check avrúte

stort tre, stort og stygt tre

Dei avrútun våre tunge å drive fram mæ hest'e.

check avrúteleg (H)

stort og stygt (om eit tre)

Detti avrúteleg trétti vi' eg sage néd.

check avræe

1. lang og tunn (mann eller kvinne)
2. stor, stygg, lytefull (helst bruka om hest)

1. A avræe æ vel a únórmalt langt menneskjinn.
2. Det va' inkji nådigt å få selje avræu.

check avrǿmi

uframkomeleg plass, langt avsides, mest berre bruka i uttrykket "úti avrommó" (dativ fleirtal)

Detti æ a fælt avrǿmi! sa Tóne då 'u såg staden. Nikelos búdde langt úti avrommó.

check avsigjèven

fortvila, trøytt av, lei av

Signe å Augund våre så avsigjevne då da ha' leita heile dagjen i snjódriv å vind'e å alli funne nokå.

check avskapeleg (V)

ugreitt laga, avvik frå normal form

Detti skapti æ så avskapeleg, det æ alli greitt å halde í.

check avskjekkjeleg

avsides

Da búdde så avskjekkjeleg i Øysæ.

check avskjekkjelèg'e (V)

avsides

Garan i Ljósådalæ æ avskjekkjelège.

check avskjekleleg

dårleg del av eit lérstykke (rest som ikkje kan nyttast)

Dèt avskjekleleg leiri hèv' eg kasta, eg kunna alli brúke det ti' nåkå.

check avskjeldra

fotografert

Eg varte avskjeldra av 'ó Knút Jónson Heddi.

check avskjeldre

teikne (td andlet eller person)

Òlâv Bjørgum æ sérs gó'e ti' avskjeldre fókk.

check avskjildre

teikne

'U va' så gó' ti' avskjildre fókk å dýr.

check avslègjen

ferdig slått (td slåtteteig)

Den avslegne dǿlí hèv' alt hått seg.

check avsløyten

hellande, glatt flate

Bergji va' avsløyti, så an laut passe seg så an inkji datt. Steina som æ avsløytne kan an inkji brúke ti' honnsteina.

check avsmaka

mist smak (smakar mindre; td berlòg'e)

Gåmó saft æ avsmaka.

check avspekte

kvinne med ugrei framferd (eller ugreitt kledd)

Der kåm a avspekte ottâti å spúre ette arbei'.

check avsta'en

overstått

Det va' godt det va' avsta'i mæ dei vónde reisunn. D'æ godt at líkfærdsdagjen nò æ avsta'en.

check avstikk

kvitte seg med, avlive

Eg fekk avstikk mæ dessa filletingjí eg ha' liggjandi.

check avstivle

overtale ein person til å late vere noko vedkomande har tenkt til å gjere (og som ikkje er greitt i fylgje dei som vil overtale vedkomande)
Sjå også tale fyri.

Eg fekk avstivle 'an frå å reise i úveiræ.

check avstøyt'e

ta på seg ansvar, avlaste andre (ta støyten)

Haddvår gjekk fysst'e i djúpsnjór'e å tók avstøyten for dei hí.

check avsveive

avsveiper, omsviv (tale rundt for å kome unna, ikkje gje eit greitt svar; helst bruka i fleirtal)
Mange seier "avsveivle".

'An kåm mæ addeslags avsveivu for å sleppe å tale om det. Tarjei laut allstǿtt kåme mæ nåkå avsveivlu.

check avsýtt'e

ferdig med ei sorg (td etter tap av ein nærståande)

Då mannen va' avsýtt'e gjipte 'u seg att'e.

check avsǿli

stad der det er lite sol

Kòsi have di det hít i avsǿló?

check avsǿlt

avsøles (ein plass der det er lite sol); vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også baksǿlt og sǿlt.

Der æ så avsǿlt i Baklíó Kallheim, å der veks'e mykji smili; dèt líkar búskapen.

check avsøyle

ta av klyva, klyvutstyret og søylefati av hesten
Sjå også søylefat og søyl'e.

Itt d'æ lang'e vèg'e an ska' reise, kan an mòg avsøyle a gong, så hesten fær kvíle å lufte seg.

check avtak

fotografi

Der æ kalleg mange gamle avtòk på musææ. Detti avtakji æ av 'ó Gófa.

check avtakla

utarma

Slåttâ æ så avtakla at eg trúr 'u lýt kvíle a år.

check avtelje

rå i frå

Da avtåld' 'an, så 'an lét det vère. Di lute avtelj' 'æ, detta må 'u alli.

check avvé'a

ujamn struktur på trematerialar (ueigna i bruk som bygningsmaterialar); vert ikkje gradbøygt

A planke ell' an stóppi som æ avvéa kan an inkji byggje mæ.

check avvège

vike veg (gå utom vegen når ein møter ein annan eller andre)

Der kåm enn stór'e bíl'e imót mi, så eg laut avvège.

check avvånd'e

slutta å suge morsmjølk; gjeld born og ungdyr

Nò æ båni mest'e avvåndt, men snart kjæm' det a nýtt.

check avøye

person som øyder opp alt, t.d. pengar

A avøye øyer opp ette kverrt så det alli stendst nòkå ting.

check avøyelèg'e (V)

sløsete, fæl til å øye opp

Gjermund va' så avøyelèg'e at 'an måtte frå garæ då det lei 'å.

check avåt

samlenamn på blodsugande insekt; bruka berre i eintal
Sjå også flygji.

Det æ mykji avåt i lummert veir. Avåti va' så fælt at eg kunna 'kji setje meg, eg varte nøydd'e ti' å gange heile tí'í.