Ordliste

myrde, drepe
Sjå også kabbe seg og kåle.

1. drepe seg (sjølvmord)
2. omkome pga overanstrengelse
Sjå også kabbe, kåle og myre seg.

1. 'An ha' det tungt dei seiste årí, å kabba seg 'å endâ.
2. Eg sprang så ette' dei skjarre sauæ at eg tenkte eg kabba meg.

An steller an deignull'e som an legg'e oppi grýtâ fysst an tykkar kabrette; dèt æ kabrettegraut'e.

matrett laga av kabrette og mjøl (bruka berre i eintal)
Sjå oppskrift i heftet "gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag.

Kabrettegrauten æ sǿt'e å gó'e.

Lefse som dei smurde kabrette utover

Om kveldó fysst da ha' baka å stelte kabrettekling'e kåm det jamt sitjara som ville få.

sleiv til å røre i kabrettegryta med

An lýt rǿre i grýtunn mæ kabrettesleivinn, så det inkji sví'e.

kall

Tarjei kjende a kadd ti' å vare emissær'e, å reiste rundt i mange år. Margjitt tala tídt om kaddi 'u ha' fengje ti' å út på misjónsmarkjí å hjelpe heiningó.

kall

Tór stelte an líten kadd'e for sòn sin híti bekkjæ.

1. kalle
2. lokke på husdyr

1. Margjit å Torgrím kadda vèrestaen sikkå for Sóltún.
2. Hæge va' så gó' ti' kadde på kjýne.

Kalle oppatt (Gje born same namnet som andre i slekta.
I Valle og Hylestad har det mest vanlege vore å "reise opp'tte" besteforeldra. Eldste guten fekk same namn som farfaren, og andre guten fekk same namn som morfaren. Eldste jenta fekk same namn som farmora og andre jenta fekk same namn som mormora. Her er også forklåringa på at to brør stundom fekk same namn, og vart då som regel skilde som Stóre- og Lisle-. Tredje guten og jenta fekk gjerne same namn som oldeforeldra i same rekkjefylgja. Det var også vanleg å "reise opp'tte" syskjin til foreldra som hadde døydd unge).
Sjå også reise opp'tt'e, opp'ttereist'e og heite etti.

Da kadda opp'tt'e 'an Svein, som dǿe så allfor tí'leg.

skovl i kvinnekaddæ

Kaddefjøyrin stande skrått å æ kóvokne.

fører vatnet mot kvernkallen (Er det brattaste slòkji. Kor bratt terrenget er, avgjer kor mange og lange slòk ein treng. Ordet "kaddeslòk" vert bruka i samband med kvernhus)

Hóle, gamle espa kunna an brúke ti' kaddeslòk.

kaffe; bruka berre i eintal

Eg kan alli bigjève mæ dei kafféæ.

reiskap til å brenne kaffebønner i
Sjå også kaffébǿn (H), kaffébø̀n (V), kaffékvinn, tró å trille og kaffemúrt'e.

Førr' i tí'inn brende da kaffébǿnin i kaffébrennu.

kaffebønne
Sjå også kaffekvinn, tró å trille, kaffémúrt'e, kaffébrenne og kaffébǿn (H).

Úbrende kaffébø̀ni æ gråkvíte.

kaffebønne
Sjå også kaffébø̀n (V), kaffékvinn, tró å trille, kaffémúrt'e og kaffébrenne.

Úbrende kaffébǿni æ kvíte.

sterk skjelv i kroppen etter å ha drukke for mykje kaffi; bruka berre i eintal bunden form
Sjå også deir'e.

Eg drakk så mange koppa kaffé at eg fekk kaffédeiren, å va' úlageleg lengji ett'å.

kaffitørst

Unde kríæ våre fókk jamt bådi kaffégalne å tóbakksgalne.

boks til å ha kaffe i

Detta kafféhúsi tèk'e tvæ kaffébrennu.

kaffekjele
Sjå også kasli.

Det æ gó'slegt mæ an sótutt'e kaffékasli.

kaffekvern
Sjå også tró å trille, kaffémúrt'e, kaffébrenne, kaffébǿn og kaffébø̀n.

gamal reiskap til å male kaffibønner med
Sjå også kaffébrenne, kaffébǿn, kaffébø̀n, kaffékvinn og tró å trille.

Gýró sat mæ kaffémúrtæ i fangjæ.

kaffimål

Kaffémåtâ mí æ rund å gjår' av jinnblèk.

"mælekopp" for kaffi
Sjå også putt'e.

Kafféputten min æ gjår'e av blèk, å æ, du vi' seie an disiléter stór'e.

1. bruka om nokre få personar på ein stutt tur med kaffi og kaker (V)
2. kaffikos heime (H)

1. A vént sundagsettenón hendte det mi reiste oppat Preststøyl å ha' kafférús.
2. Kunn di 'kji fýe mi heim'tt'e, så vi' mi hav' kafférús!

kikke

Anne kaga út glasi å ville sjå om kjýne ha' bròte sikkå út.

kikhol

Svenkji glåpte gjænom kagehòli sitt i lǿunn, å vill' sjå kvæ som kåm.

karde (reiskap til å karde ull med)
Sjå også kaire.

Sigríd datt néd av skammelæ, så kairan fóre ti' adde kanta.

karde (ull)
Sjå også kair'e.

ull som er grovkarda

Kairefyddí liggje flate i a korg. An kairar fysst'e ti' kairefyddi, å så rullar an.

saueskinn til å ha i fanget når ein kardar ull

Kaireskjinni have mi n'ive fangji fysst mi kaire.

kakao

Kakâoi i vermdeflaskunn mí hèv' kólna.

1. hakke med bordkniv (td toppen av eit koka egg)
2. dele opp kald graut i mindre bitar i varm mjølk

1. Eg kakkar hatten av dei só'ne eggjæ.
2. Eg èt'e kall'e graut'e i vorm mjåkk å kakkar grauten sund'e.

Katekisme

I Kakkjismussbókjinn måtte mi lære alt ottabók.

1. noko ein ikkje får skikkeleg til
2. særmerkt lyd frå høner
Sjå også kakle og kaklen.

1. Det varte barre nåkå kakl dèt Jón gjåri, 'an fekk alli ti' nòkå ting.
2. Då rèven kåm innat hǿssehagâ, varte det i eitt kakl mæ hǿnó.

1. ikkje få til noko ein prøvar på
Sjå også kaklen og kakl.
2. ruske med (td høy i usikkert tørkever, for å få det tørt)
3. lyd frå høne

1. Kò æ det du kaklar mæ; sjå ti' vare færig'e!
2. Nò hèv eg kakla mæ desse høyttæ i dagevís, men ennå æ det 'kji tjurrt, så det vare a dýrt fór!
3. Hǿnun kakle fysst da have vurpi.

person som ikkje får skikkeleg til det han vil
Sjå også kakle, kakl og hǿklen.

Tarjei va' sérs kaklen fysst 'an sille brúke iletrisk verktøy.

bruka om person med dårleg handlag

Bjúg æ an kakleveir'e, 'an fær alli ti' nòkå ting.

etasjeomn
Sjå også kaklomnskróne.

Kaklomnan hav' èt' opp mang' an brand'e.

omnskråa, tett ved omnen; bruka berre i bunden form / dativ eintal
Sjå også kaklomn'e.

Det æ godt å sitje i kaklomnskróne itt an kjæm'e inn'tte fròsen.

røykbanen i ein etasjeomn (der det var spjøll, altså jernplate, som kunne dragast ut og skyvast inn for å regulere røykbanen. Skrukkjen var etasjen der røyken gjekk)
Somme seier "skrukk'e".

Hav' spjølli inn i kak'lomnsskrukkjen å sèt kaffékaslen 'pí!

1. skøyar, "spesiell" (ikkje negativt)
2. svært uvanleg kledd

1. Haddvår æ så kakselèg'e, 'an finn'e allstǿtt på nåkå lǿglegt ell' rart.
2. Eirik æ så kakselèg'e, 'an gjeng'e i dress'e itt 'an æ âv å handlar.

løyen, morosam person
Sjå også lǿgleg (H) og lǿglèg'e (V).

Tarjei æ kaksen å gama vèr' ihóp mæ.

meisel til å dele ei jernstong med

Òlav sló på kaldbíten mæ enn tung'e håmåri så jinnstongjí varte déla greitt.

kald
Sjå også kald'e nedd'e.

"Eg æ så kold 'å hondó!", sa Yngjebjør. Eg æ ræd'e at det vare enn kald'e vetr'e i år.

kald luft, kvass luft
Sjå også kald'e og nedd'e

'Er va' an kald'e nedd'e i kveld, det vare nóg kaldt i nótt. Eg lýt klæ meg godt i dag, for 'er æ enn kald'e nedd'e.

kald vind med snø

Fær an kaldføykjâ imót si, då æ det vóndt.

lage seg i andlitet når det er kaldt
Sjå også kaldgrini.

Sigmund kaldgrein oppi hoppbakkâ mǿkedagskveldi då da gjåre sikkå sypti i dei minste Brokkebakkâ.

kaldt og noko trekk (svir i andletet; vert ikkje bøygt)
Sjå også kaldgrine.

Kaldgríni å snjómørkt på heiinn æ inkji líkandi.

kaldt og noko vind, vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader

Det æ godt mæ an skjerv'e kring halsen itt det æ kaldgrusti.

kaldmoe, frostrim

Kaldheiskâ legg'e seg n'i grasi seinhaustis.

kaldgust

Denne kaldhæsâ kåm úventa på åkkå, no i mai.

ser kaldt ut

D'æ kaldskleg å gange forotta skjerv'e i austørje å mótvind'e.

kaldsleg (td om ein verestad eller om skinnseter i ein kald bil)

Denne búí æ så kaldsklèg, 'er æ líti mòsi etti i súó.

kald vætetrekk i hallande myr (særleg på heia)

I býtæ midjom Homm å Òveinang æ der a mýrdrâg som vare kadda "Kaldslækje".

1. tynne ljåen under smiing utan oppvarming
2. blande kald væske med varm for å få opp temperaturen (mest bruka om væske som skal drikkast)

1. I stògesvòló stóge da å kaldslóge ljæne på a dengslesté.
2. Vatni æ så kaldt at du lýt kaldslå det førr'ell du drikk'e, hellis kan du vare krímsjúk, Titta!

vætetrekk under eller over jorda

Det veks'e filli mæ gras dèr det æ kaldvæte.

kaldt vatn som kjem til overflata og renn nedover hallande terreng

Der æ fillen vokstr'e i kaldvætetrekkjæ.

veldig, svært (forsterkande uttrykk)
Sjå også adverbet kalleg (H) og kallèg'e (V).

Det va' visst kalleg som da båre sikkå i bryddaupæ i Håptu.

1. skummelt, stygt
2. forsterkande uttrykk (noko svakare enn harleg)
Sjå også adverbet kalleg (V) og adjektivet kalleg (V).

1. D'æ kalleg hålt i dag.
2. D'æ kallege gama kjøyre skóter, seie Tarjei.

skummel, stygg (forsterkande ord)
Sjå også adjektivet kalleg (H), og adverbet kalleg (V).

skummel, stygg
Sjå også kallèg'e (V), og adverbet kalleg (H).

Denné bakkjen æ kallèg'e å hoppe í; sypti æ for hågt.

fælt; forsterkande uttrykk

Det va' a kallegheit som da båre sikkå.

kuldegrad

'Er æ tjúge kallegradi úti, så du lýt klæ deg godt, Bóa!

røyst som ber godt, høyrest godt blant fleire som talar samtidig
Sjå også kvedd'e.

I Espetveit va' der mange kallrausta kara.

1. kantbord i broderiet på setesdalsbunaden (både den mannlege og den kvinnelege)
2. kam

1. Kamban i løyesaumæ kunn' hav úlíke liti.
2. Eg plage have kamb'e i kverr ytrijakke.

hardt tvinna ulltråd som ein kjøpte

Nètí sauma mi allstǿtt mæ kaméletrå'e, å så fylte mi mæ løye.

jamne tak, like sterke

Det va' kampe tòk midjom dei tvei brǿó då da prǿvdest.

likemann; jamne i makt eller storleik

Mi våre fíre kampinga frå Valle i hóp på Móæ.

Canada

Góme ha' tvau syskjin som reiste ti' Kanâda å slóge sikkå néd dèr.

kanel
Sjå også kânél'e (V).

Vi' du flí mi kanéli, Bóa?

kanel
Sjå også kanél (H).

Èg brúkar allstǿtt kânél'e ti' rísgrautæ.

"kaste på seg" på ein ugrei måte (særleg å vri og bøygje på hovudet til alle kantar)

Svein kangsa mæ hòvúdæ, å det såg út som 'an va' så svær'e.

uroleg med hovudet ("kastar på seg" på ein ugrei måte og vrir og bøygjer på hovudet til alle kantar)

Den mannen hèv' a kangselegt lag, 'an vare lagd'e merkji ti'.

kanin
Somme seier "kâníne".

Ungan på Sæstad ha' fjóra kanínu.

kjennast ved (bruka om dyr, om mora vil kjennast ved avkomet sitt, og la det / dei suge morsmjølk)
Sjå også vite av og kanne innât.

Stóresau va' så gó'e ti' kanne lombí sí.

vere kjærastar

Da kanna ihóp æ Gònil å Tårål.

setje eit lam eller kje under ei anna mor
Sjå også kanne.

Itt det va' an sau'e som ha' misst lambi sitt, så prǿva an å kanne innât itt der va' a trillingelamb.

vere kalvbeint
Sjå også kåvbeina og stabbeina.

Sòme æ filne i mjønnó, å kanne njó.

"ta eige i" (mest bruka om born)

Titta kanna si di nýfǿdde lambi. Stórebóa kanna si paden innmæ omnen.

la eit framandt lam suge morsmjølk og ta det til seg som sitt
Somme seier: "Kanne 'punde seg".

An slepp'e mykji stræv om an fær an sau'e ti' å kanne unde seg a moilaust lamb.

kanskje

Mi mòge kansi setje det út ti' i morgó.

broderi kring halsen på ei lusekufte

Krulla vare mykji brúka på kantingó i lúsetrøyó.

kontor

Eg laut inn på kantóri for å finne út ko eg va' skullig'e.

kapellan

Mi hav' alli havt kapelån'e i Valle i nýare tí'.

tevle

Eg kappast mæ an Òlav, å èg vann. Èg å systi kappast om å telje fórtast'e ti' hundre.

vere glad i å kappast / tevle
Sjå også kappast.

Jø̀rund æ kappfús'e, å líkar best'e å kappspringe.

gå om kapp

Sku mi kappgange å sjå kvæ som kjæm'e fysst'e at Nórdibǿ?

tevle i lengdesprang eller skihopping

Gútungan tótte så gama kapphoppe.

konkurranse i skihopping eller i hopping innan friidrott

Det va' jamt kapphopping i Jórisbakkâ då eg va' lítí.

kappast på ski (løyping, hopping)

Mi kappløypte jamt å samt då mi våre små.

svært uroleg, sterk omsut for noko, nervøs for fare (også bruka om å ha vondt i kroppen, slik at ein ikkje kan vere i ro)
Sjå også kara og ellæ.

Det va' som 'u va' kara i ellæ mæ 'u tenkte på bonní som våre på heiinn i snjóstormæ."Eg sér du æ 'kji nåkå gó'e i dag". "Nei, det æ som eg ha' vòre kara i ellæ."

rulletobakk; bruka berre i eintal

Kardús æ godt for den som æ ti'vånd'e. Æ der mykji tjø̀re i dessa kardúsæ?

dås til rulletobakk

'An ha' a kardúsdås som ha' så vént a lòk.

lynde hjå mann

'Er æ mange slags karehåtta som inkji æ greie.

klede for vaksne menn (bruka berre i fleirtal)
Sjå også karmannsklæi og klæi.

"Kvendi sku' inkji gange mæ kareklæi!", sa Såvi.

høgre sida av midtgangen i kyrkja og andre forsamlingshus Sjå også kvendeléne.

Nò for tí'inn sitje inkji adde karan 'å karelénæ i kjørkjunn.

galleriet på "karesida" i kyrkja (på høgre side når ein går inn i kyrkja)

Karetrèvi va' 'å sǿléne 'å kjørkjunn å mót dagjæ (ljósæ).

mann, kar
Sjå også kvendmann'e (H).

Da våre seks karmenna ti' tekkje tòkâ.

eldre uttrykk om samtale mellom menn om mannsrelaterte aktivitetar og interesser

Det varte mykji karmannrǿu fysst karan treftest å ha' tí' ti' rǿe.

arbeid som før i tida vart definert som mannsarbeid (td stelle med hest, ljåslått, mekanisk arbeid)

Ljåslåtten va' karmannsarbei'.

klede for vaksne menn; bruka berre i fleirtal
Somme seier "karmannklæi" eller "karmanneklæi".
Sjå også kvendeklæi og klæi.

Yngjebjør va' nåkå sérs ti' saume greie å lagelège karmannsklæi.

maskulin kvinne

Karmannskvendí æ nóg sterke å góe ti' arbeie.

stor rive (for karar; til å rake og kjembe med)

Karmannsrívun æ for tunge ti' breie mæ. Karan brúka a karmannríve ti' kjembe mæ, den va' stǿri 'ell kvenderívun.

mann, kar

"Karmeis'e" vare helst'e brúka som a nòkå lǿglegt ór'.

karsleg (også bruka om maskulin kvinne)

Knút stó så karsklèg'e i dei nýe masjónsklæó.

krafttak (td lyfte tungt)

Det va' a karsstykkji å lypte desse steinæ.

tungt tak (for ein sterk kar)

Haddvår gjåre a karstak då 'an lypte dei stóre steinæ.

arbeidsstykke som få greier (tung og langvarig arbeidsinnsats)

Guttorm gjåre a karsverk då 'an sló Gråtarteigjen på ein dag'e.

1. hogge eller sage ned eit område (helst bruka om småskog)
2. hogge eller sage av greiner på tre
3. fjerne alt

1. 'An karta nåkå rynninga oppi voddæ. Torgrím karta néd heile skógstykkji sitt i fjår vèt'e.
2. Tjógjei stód ottenat vé'eskjólæ å karta staur'e å stóppa.
3. "Nò hèv' eg karta meg for tenna", sa Tjóstóv.

tykk nagel på fot eller hand (når ein har mist naglen mange gonger etter skade eller neglesopp)
Sjå også nagl'e.

Góme hève kartenegla; det æ så úhǿgt å vóndt, 'u ríve da fysst 'u arbeier.

never frå bjørkestamme som er flett ein gong før
Sjå også nævr og flette nævra.

A kartenævr æ inkji egna ti' å gjère 'å mæ.

1. skjere eller hakke i små bitar
2. sløse, utnytte dårleg (td tøy)

1. Vi' du reiske å karve opp sǿteplí, så ska' eg stelle ti' disær'e. Eg vi' karve desse småeplí for sauin.
2. 'U karva opp det dýre vallmåli så det varte mykji resti.

karve (krydder)
Somme seier "karv'e".

Mange líke å have karvi i spaæ. Da brúka karvi n'i nåosten.

1. drage tømmerstokkane bort frå hogstplassen med hest og fram til støyteplassen eller omlastingsplassen
Sjå også kasedròg og kaseslodde.

Jø̀rund høgg'e, å Stein kasar.

hestereiskap, meiar med tverrtre og hakar, bruka til å dra i hop tømmerstokkar med
Sjå også dròg, kaseslodde og kase.

Det æ godt at kasedrògjí inkji æ så tung itt an ska' få 'æ innat stokkó.

1. trøytt, tom for krefter; vert ikkje gradbøygt
2. Fisk som vert liggjande daud i vatnet i fleire timar, vil kasne. Beina losnar frå kjøtet, dersom ein klemmer når ein reinskar fisken. Vert ikkje gradbøygt.
Sjå også kasne.

1. Nò æ eg så tròta å solten at eg æ plent kasen. 2. Det æ sòme som inkji vi' have kasen fisk'e.

hestereiskap, meiar med tverrtre og hakar, bruka til å dra i hop tømmerstokkar med
Sjå også kasedròg og kase.

Det æ godt at kasesloddâ inkji æ så tung itt an ska' få 'æ innat stokkó.

kasserollelok
Sjå også kasli og kaffékasli.

Detti kaslelòkji æ for stórt ti' desse kaslâ!

kjele, kasserolle
Sjå også kaffékasli.

Du lýt sjå ette' kaslâ, så inkji kafféi sý'e ivi. Kaslen va' glóheit'e.

1.Fisk som vert liggjande daud i vatnet i fleire timar (sommarstid når vatnet er varmt), vil kasne. Då vert kjøtet blautt, og beina kjem ut på innsida når ein klemmer i samband med å reinske fisken.
2. verte heilt tom for krefter
Sjå også kasen.

1. Mi ljóte take opp nètí fyrr'ell mi ète bítåi, for disom mi vente ti' ettå, så vare det så lengji at fiskjen kan kasne.
2. Eg æ plent kasen ette dei harde túræ.

ryggbør
Sjå også moltekass'e og fiskekass'e.

Detti va' an tung'e kass'e, eg vare hengjehæra av 'ó. Eg slapp an kass'e då eg ha' bitala.

kassett (musikk-kassett)

Det æ líti eg spilar kassett nò for tí'inn, det vare helst'e å laste néd musikk'e frå nètæ.

kasse

Tårål stelte så grei'e an kassi.

1. 4 leivar med flatbraud (somme seier "braukast")
2. kast på td vaier eller hesjetråd (og anna)
3. steinkast

1. Ska' eg take inn tvau kost mæ brau?
2. Du må 'kji sveive inn mei', eg lýt fysst'e rétte på kostí! Fysst an sau'e ska' lembe å det æ kast på lambelègjæ, då lýt an have dýrelækjen.
3. Torgrím ha' dei lengste kostí mæ mi kappkasta.

kast på livmora til sau (utganga på livmora vert stengd rett før lamming)

Fysst an sau'e hèv' kast på lambelègji, lýt an svint få an dýrelækji ti' hjelpe.

1. abortere (helst bruka om kyr)
2. grave (td grøft eller grav)
3. kaste 
4. kaste
5. gli av (om reim)

1. Kjýrí kasta kåvæ i nótt.
2. Mi kasta opp tvæ veito i Myrinn i dag.
3. Hav' di kasta dessa gamle bókó?
4. Kasti nå ballæ ti' mi!
5. Reimí kasta i ei sau fordé reimhjúlí ha' fengje an sleng'e.

misse

Eg hèv' kasta bort seslebókjí mí!

røyte; gjeld hest

Fysst våri kjæm'e, så kaste hestan håró.

saume saman med kastesting

Knút hèv' visst alli kasta ihóp, for 'an hèv' alli sauma.

saume fast td ein fald på innsida av eit plagg

Signe kasta ivi saumen i trøyunn, så det inkji sille rakne.

kvitte seg med kram snø eller is under høvene

Brúnen fekk 'kji kaste klamp'e då da våre i høyskóg.

bruke kasteskovlen til å "kaste konni" på låven (det tunge matkornet kom lengst, agnene kortast og lettkornet vart liggjande midt i mellom)

Da såte i låvâ å kasta konni attive hærí.

eldre barneleik (utandørs)

Gófa rǿa tídt om at da kasta munk å gjætte sugge mæ da våre små.

spa ei brei fòr nedst i åkeren og kaste molda opp i åkeren

Åkrejórdí va' viktig å passe på, for di va' "maten", så 'an laut kaste opp reiní så an kunna brúke att'e den góe jórdí.

svive urundt eller ujamnt

Slípesteinen kastar si så eg vare mest'e fast'e mæ å slípe ljæne.

utøve trolldom for å skade einkvan

"Trollkjèringan" kunna kaste vóndt på fókk å fé.

kaste på stikka (leik ute i det fri)

Fysst snjóren reiste om våri, då bigjynte mi å kaste ǿri.

byte likt mot likt, utan mellomlegg

maskin med såld og vifte til å reinske kortók håmen ifrå,n medan ein treskte

Den som stó' attenat kastemaskjínæ å tók håmen ifrå, fekk mykji dumbe í seg, å detti arbei'i finge jamt gútungan.

stort og tykt hovudplagg for kvinner (raudt, med brodert kant rundt; roser på kanten)

Kasteplaggji æ 'kji brúka leng'e.

trereiskap som vart bruka til å reinske treskt korn

Kasteskóvlen æ som a stór ause av tré, som an brúkar ti' å kaste det trekste konni attive hærí for å skjilje det tunge frå dei létte konnæ.

bitte liten
Sjå også katrandi seint.

Dèt va' a katrandi líti lamb!

svært seint
Sjå også katrandi líten.

Da gjinge katrandi seint.

linn avføring frå katt

Úv varte leid'e å turke opp kattebræsu så 'an kabba kausen sin.

sylje med mønster som "fotefar etter katten"

Kattefarsýâ líknar på an kattefót'e.

mjølkkopp for katt

Katten sat allstǿtt å venta innmæ kattekoppen itt Mamme sat å mókka.

byll, verkebyll
Sjå også kjøyne.

Tóne ha' så vónd' an kaun'e att'å halsæ.

svært øm

Anne va' plent kaunsår då 'u ha' lègje allfor lengji å sóla seg.

kjøp
Sjå også kaupe.

Dèr gjår' du a godt kaup, som fekk den véne kjistâ sò billig.

kjøpar

Der va' 'kji mange kaupara ti' dei garæ.

kjøpe
Sjå også kaup.

'U ville kaupe si an nýe bíl'e.

kake som er kjøpt (ikkje heimelaga)
Sjå også kaupe.

D'æ léttvint kaupe si a kaupekake, i sta'en for å steikje sjav'e.

mat som er kjøpt i butikk

Mi have barre kaupemat'e heimi, mi dríve alli som bǿnda lenge'.

brød som er kjøpt på butikk
Sjå også kaupe og stump'e.

Det smaka kalleg godt mæ kaupestump'e førr'e, då eg va' líten.

kjøpetøy (td bomullstøy til å saume klær av)

Kaupeverkji æ som jamnast'e av bomudd.

1. kjøpar
2. kjøpmann

1. Hèv' du fengje kaupmann'e ti' hestæ dí?
2. Kò mange kaupmenna æ 'er i Valle kommúni?

kjæle og kose med katten
Sjå også kausi.

'U sat å kausa så snilt mæ kattæ i fangjæ.

1. hankatt
Sjå også kause.
2. storkar, kakse

1. "Gunnúv kausi" ha' da som kjælenamn på kattæ.
2. Det va' ti' pass 'ó "Kausi"!

1. kave, streve
Sjå også i søkk å kav.
2. dukke under (i vatn)
Sjå også i kav.

1. 'U kava fælt for å bitale gjellin.
2. Der va' så djúpt at eg kava.

veldig (forsterkande uttrykk)

'U song så kavendi vént. Dèt va' a kavendi gód blautkake.

gå god for, kausjonere

Ha' 'kji Åni kâvéra fyr' 'an, så ha' 'an mått frå garæ.

liten ukløyvd vedbrand

Kavlunga kunn' vèr' greie å elle mæ fysst an bakar brau.

svært trøytt, vert ikkje gradbøygt
Sjå også blindtròta (V), tròta og tròte.

Eg hèv' saga vé'e i heile dag, så nò æ eg kavtròta.

ketchup

Vi' du flí mi ketsjuppi?

"kalle på geit"

Fysst mi kadda "kiddi-kiddi", kóme gjeitan røkkjandi.

"kalle på kalv"

"Kiss, kiss, kiss!", nò mòge di kåme så sku di få sutr!

lokkerop på ku

Kissa, kissa, kåme no då!

kalv
Sjå også kåv'e.

Du lýt brynne kissâ mæ' mjåkkjí æ vorm. Den lisli kissen hèv' dotte néd i a hòle.

mas, prat
Sjå også kjadre.

D'æ va' barre nåkå kjadr mæ 'enni Anlaug.

mase, prate for mykje, tale einsformig og utan opphald
Sjå også kjadr.

Ko æ det du kjadrar etti, nò ljóte mi kåme i gong!

flokete, ustelt (om td hår)

Håri 'ass Nils va' i eitt kjafs.

1. sakse, slå, skjere eller hogge på ein uvyrden og barnsleg måte som tek lang tid
2. ete på ein ufin måte (om menneske og dyr)

1. Dei tvei brǿan kjafsa å slóge, ljæne vår' helst'e skjemde.
2. Haddvår kjafsa å åt, 'an va' så solten.

1. liten og veik person med lite kraft og makt
2. ustelt, oppfiltra
Sjå også tafselèg'e.

1. Gýró æ kjafselèg, å fær líti gjårt.
2. Ruggâ æ så kjafselèg nò, eg lýt snart být' 'æ út.

oppsaksa, opphakka, tilsaksa, tilhakka

Stríetapéti æ så kjafsi nò, si' pusi hèv' kvesst klǿne sí dèr i mange år.

kinnskjegg

1. kinn
2. underdelen av hovudet på eit slakt

1. Bóa ha' ískalde kjaka då 'an kåm inn'tt'e.
2. Ette reisdýrjaktinn lýt an livére inn kjakan av dýró.

"mykje tal med lite innhald"

Det æ tungt å høyre på kjakkji 'enni Gònil a heilt kveld.

mase, småkjekle, kritisere, stendig klage på ein annan person
Sjå også kjakkjen.

Sòme moiri æ fæle ti' å kjakke på ungan. 'U gjåre 'kji kå kjakka på mannen sin allstǿtt.

person som er masete / fæl til å klage
Sjå også kjakke.

Èlí va' så kjakkjí at eg líkar inkji å vère i hóp mæ æ. 'An æ så kjakkjen å úlílèg'e.

1. ete så høglydt at det kan verte irriterande
2. tyggje noko som er seigt

1. Bóa kjamsla å åt så eg skjemdest fyr' 'ó.
2. Eg kjamsla lengji på den seige elgesteikjí.

småkrangle, gnåle om noko ofte

Turíd va' fæl ti' å kjangle.

1. lite område med mykje molter
2. småbuskar (td "víérkjarr", "dvergbjørkkjarr")

1. 'Er va' mykji molteblóm'e i desse kjarræ.
2. I kjorr mæ víér'e finn'e an tídt véne moltu.

skravl, mas

Det va' i eit kjatr mæ ungó då da sluppe út.

1. "barnespråk" (utydeleg tale hjå små born)
2. skravle
Somme seier "kjadre"
Sjå også kjatren.

1. Den lisli gúten kjatra å tala, men moirí ass svòra 'ó alli.
2. Dei tvæ systan kjatra så fælt at eg kunna alli vère der.

prate utan stans, mase

Små unga æ tídt kjatrne; da lære sikkå ti' tale.

1. "forsamlingssurr"; bruka berre i eintal
2. plagsamt og irriterande preik
Sjå også tjave.

1. Det va' i eitt kjav inni mǿtesalæ, så an kunna 'kji nautt tale mæ dei néraste.
2. Det va' slig a kjav mæ dei ungó at eg måtte útom.

tale mykje slik at det vert irriterande; helst bruka om born

Ungan kjava så fælt at dei vaksne finge alli rǿe.

om person som talar så mykje slik at det vert irriterande (helst bruka om born)
Sjå også kjave.

Bóa æ så kjaven at dei hí bonní vare oppleide.

kjellar
Sjå også eplekjeddari, bakstrekjeddari, kjeddarlæm'e og kjeddartropp.

Det æ úhǿgt å inkji have kjeddari i húsó.

kjellarlem i golvet eller på utsida av huset
Sjå også eplekjeddari, bakstrekjeddari, kjeddari og kjeddartropp.

Det æ 'kji úfarleg å have kjeddarlæmen oppi.

usmak i mat (etter å ha stått lenge i ein innestengd kjellar)

Maten hèv' slig a kjeddarsmòk at 'an snautt æ ètandi.

kjellartrapp
Sjå også eplekjeddari, bakstrekjeddari, kjeddari og kjeddarlæm'e.

'An snåva å datt néd kjeddartroppí.

kjerring (eldre form)

Haddvår hèv' havt tvæ kjeddinga.

torskemunn

Kjeddingekjeptan have an blóm'e som kan líkne på an kjept'e.

dvergbjørk

Kjeddingerísi veks'e i hågheiinn.

marimjelle

An sér jamt kjeddingetenna på heiinn.

stad der kjea vart sette om våren når dei vart skilde frå geitane (oftast på ei øy)

Have di kjéí út'å kjéepínunn?

1. person som er noko meir enn rak i ryggen
2. person som vil vise seg / er stolt
Sjå også svær'e.

1. 'An va' sjúk'e a vike, men nò gjeng'e 'an líke kjeik'e. Ein som æ kjeik'e, sér sjellnare né' i grúsi 'ell ein som æ kruppen.
2. 'An gjekk der så kjeik'e. 'An kåm att'e líke kjeik'e.

få svei i ryggjen; bruka om dyr og folk (om dyr: ein gjer seg dermed klar til paring)

Kjýrí kjeikte si då stúten kåm. Å kjeikje si varte reikna for toskji, for då sýnte an at an va' svær'e.

eit ofte vellukka "kast" i ryggtak

D'æ itt da prǿvast da gjère kjeikjekasti.

oppstopparnase, vert ikkje gradbøygt

Den gúten va' kjeiknasa.

stikke ut eller fram

Fysst hòka kjeilar út, då æ an spahòka.

slå ut med armen / armane
Sjå også veivle og feipte.

Sòme kjeime så mæ armó fysst da gange ette vègjæ.

veifte med armane for å verje seg

'An kjeima å sló for å vanne seg for vafsó.

svingslag

Der va' an drykkjebassi som kjeimesló så fælt, men 'an trefte alli nòken.

sparke horisontalt

Tårål kjeimespente for å sýne ko svím'e 'an va'.

venstre hand
Sjå også kjeivhendt'e og kjeivedurr'e.

Tór brúka líke godt kjeivâ som vénehond.

1. slag med venstre hand
2. keivhendt; negativt uttrykk, bruka om venstrehendte personar
Sjå også kjeive.

1. Eg fekk an dugelèg'e kjeivedurr'e.
2. Pass deg din kjeivedurr'e!

små husdyr (td sau)

Mi have fengje heim'tt'e av heiinn kverr kjélingjen.

skunde seg av garde

Nò kjelka faisysti avgari. Da kjelka avgari mæ drykkjebassâ.

1. vasskjelde
2. farkvore kvinnfolk
Sjå også oppkóme.

1. I a gó' kjelle æ vatni kaldt om det så æ an heit'e sommårsdag'e.
2. Tóne va' a fæl kjelle.

mengde med turt høy, raka og klemt saman med riva slik at det vert fast og kan berast
Sjå også høystakk'e, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindverje, vindvevje, band, torve, býr,
og høyskóg.

Det va' vanleg mæ 4-5 kjembu i a býr.

1. å lage ei kjembe
2. lyfte framføtene høgt i ei "kjembe-rørsle" når ein spring (om hest)
3. kjemme håret

1. Da kjembde høytti mæ rívunn, for at høytti sille liggje tétt å fast i høybýrinn.
2. Haddvår kjýtte ko godt hesten min kjembdi mæ framfótó.
3. Det va' inkji allstǿtt líke gama å kjembe ungan itt da våre flókutte.

kjemme håret sitt

Nò æ eg så flókutt at nò lýt eg kjembe meg.

lag eller omgang med høy på høystakken (lagt i kjember)
Sjå også kjembe og ró.

Midjom kjemberóó lýt an leggje kraka så inkji høytti skrí'e út i frå sneisinn.

høy som ligg att på marka etter ei kjembe
Sjå også ròk.

Breislejentâ tók mæ si kjemberòkjí mæ da sette stakkjen.

1. springe i kjæti (td lam og små born)
2. danse eller gjere fakter med store rørsler

1. Fysst lombí kåme út fysste gongjí om våri, då kjème da sikkå.
2. Det må vèr' lòv å kjème si itt an æ ung'e!

stort karsstykke

"Slagsmål å kjempestykkji drivest da mæ", sa Gunnår.

1. kjenne at fisk bit på kroken
2. kjenne

1. Eg fiska heile kveldi, men kjende alli.
2. Eg kjend' 'æ alli, men hú tóttest kjenne mèg.

kjenne på seg

'U kjende 'å si  at det va' nåkå gali.

flink til å kjenne att folk

Det æ 'kji adde som æ så kjennespak'e. Det æ iv'alt så kjennespòk hú æ.

lett attkjenneleg
Sjå også adjektivet kjennskleg og adverbet kjennskleg.

Eg hèv' 'kji sétt 'an på trædev år, men 'an va' kjennsklèg'e, endå så gåmål'e 'an hèv' vorti.

lett å kjenne att 
Sjå også kjennsklèg'e (V) og adverbet kjennskleg.

Den songji va' kjennsklèg, eg hèv' høyrt 'æ mange vendu fyrr'e.

særmerkt (lett å kjenne sidan det minner om noko)
Sjå også kjennsklèg'e (V) og adjektivet kjennskleg (H).

Det va' kjennsklegt å høyre sauebjøddu.

kjensfolk
Somme seier "kjensfókk".

Såge di nåken kjens då di våre ti' messe førri sundagjen

bruka om hest som er tung og vanskeleg å tøyme
Sjå også kjeppstrí'e.

Det va' vóndt å tøyme itt hesten va' kjeppsta'e.

bruka om "stri" hest som dreg deg av garde sjølv om du prøvar å stanse hesten med taumane
Somme seier "kjeppsterk'e"
Sjå også kjeppsta'e.

Borkjen va' kjeppstrí'e å tung'e å tøyme.

1. kjeft
2. overførd tyding av forklåring 1 (td om sau)
3. flåkjefta person

1. Då 'an kåm att'e frå tannlækjæ, ha' 'an alli att'e a tonn i kjeptæ.
2. Augund såg alli an kjept'e då 'an va' av å leita ette sauó. Nò hav' mi fengje heim'tt'e kverr kjepten!
3. Den kjepten vi' eg inkji hav' mei' mæ å gjère!

kjefte

Tóne va' så fæl ti' kjepte på ungan.

ugrei språkbruk

Tar du allstǿtt vère sossa kjepteleg, Margjitt?

stort lagga trekjerald med øyro og lok, bruka til å lagre korn og mjøl og øl i, stod som regel i "buret"

Mýsan ha' naga hòl i mjø̀lkjèri.

uttrykkje glede for noko (vere godt nøgd med eit resultat eller ein situasjon og syne dette med ord og fakter)
Sjå også kjèrelèg'e (V) og kjéreleg (H).

'U kjéra seg som a líti bån. 'An kjéra seg då 'an fortålde 'an ha' vunne i tipping.

koseleg, blid, smilande
Sjå også kjérelèg'e (V) og kjère si.

Det æ gama å vère i hóp mæ kjéreleg fókk.

koseleg, blid, smilande
Sjå også kjéreleg (H) og kjère si.

Lisle-Knút æ allstǿtt så kjérelèg'e.

kjerring

Eg tikje gama å sitje mæ kjèringó å rǿe mæ da, mæ da bake brau. Ei slags kjèring æ a snikkarkjèring, hú stǿr oppunde fjø̀lí mæ eg hǿvlar.

marimjelle

Kjèringtonní kan líkne på tennan ti' a eldri menneskjinn.

1. sauesjukdom (sauen synest å vere heilt stiv i halsen og legg hovudet mot jorda og dauar)
2. hestesjukdom (sterk hoste)
3. uvel og svimmel (om menneske)

1. Lislesau daua av kjerkjunn i gjår. Fysst sauin hav' kjerkjâ, svíve da rundt sjave seg.
2. Brúnen hóstar så fælt, trú 'an hèv' fengje kjerkjâ?
3. Bóa fekk kjerkjâ i gjårførridagjen.

navet i eit kjerrehjul

An lýt smørje kjerrehausan mæ feitt stundom.

feittsmørje

An laut have kjerresmørje i lageró i hjúló så da inkji skrike så fælt.

eike på kjerrehjul

Kjerresnælun slengje helst'e nòkå lause på desse kjerrehjúló.

flatt lokk på kjèr

Mi la' kjèrslòk på brausleivan som våre nýsteikte.

veik i talgljos

Kjerterakji va' nóg av bomullstrå'e.

1. same tyding som lauvkjerv'e
2. liten gut

1. Kjervin vare bundne mæ vidju.
2. Torgrím va' barre an líten kjerv'e då 'an lære seg å skjeise.

få kattungar (om katt)
Sjå også yngje.

Sòme sa visst "kjesle" i stâ'en for å "yngje", fyrr' i tí'inn.

kattunge

Kjettâ yngde, å fekk fem kjeslinga.

lita byrd (helst bruka om høy)

Denna lisle býrí dí kan an helst'e kadde a kjesse.

ikkje anna enn berre...

D'æ 'kji kå barre a ivefær.

fæl i kjeften

Tóre æ 'kji kå kjepten å bakfǿtan.

for mykje, meir enn passeleg mykje
Sjå også mæ måti.

Det va' 'kji mæ måti det ringde i nótt.

når geit / rådyr får kje

Gjeití kjiggjar úti.

knapp til å ha td i klokkekjedet

Det va' an vén'e kjiggjenapp'e du ha' i kjiggjæ!

kjede, lekkje

An lýt have a vént kjiggji ti' a mæt klokke.

kje-fødsel (geiter, rådyr)

Dei som have gjeita, plage helst'e have kjiggjing i januar.

1. sjå i kikkert
Somme seier "kjikre".
2. kike, sjå

1. Då eg kjíka, såg eg der va' an stóre reissdýrhóp'e som låg å kvílti.
2. Knút kjíka på den nýe túptí som varte graví út.

kikkert (vanleg kikkert og kikkert bruka til nivellering)

Eg hèv' allstǿtt mæ mi kjíker fysst eg ska' på reissdýrjakt ell' leitar ette saui.

kikhoste

Itt bonní ha' kjíkjehósti, så hósta da sikkå i kjíkji.

kikre (sjå i kikkert)

Sòme æ så nýsgjèruge at da plag' tídt kjíkre né'å vègjen.

regle som vart bruka når ein kalla på kjea

"Kjila bukk, kjila blakk, kjila líti nèvetakk", sa Margjitt itt 'u kadda på kjéí.

symje fort avgarde; om fisk

Såg du den fiskjen som kjila hítunde landstéi.

straumlineforma (td fisk, fly og bil med liten luftmotstand)

Ópel Calíbra va' kansi den kjilelègasti bílen rundt nittenhundråníttí.

sugegrøft med naturstein lagd som eit møne

An lýt hav' fast'e botn'e i veitunn itt an kjíletenner.

bruka om dreneringsgrøft (sugegrøft) med naturstein lagd som eit møne

I kjíletennte veitu sette an steinan opp som a mǿni.

kile

Da brúka kjíla itt da kløyvde stokka fysst da timra.

1. slå inn ein krampe (u-forma jernkrok)
2. spengje td ein omn
Sjå også kjingji.

1. I fjósæ åkkå hav' da kjinga ihóp tvei timrestokka.
2. An omn'e som ha' fengje an sprekk'e kunna da kjinge ihóp'tt'e.

1. smidd krampe
2. bøylane i ei revesaks
3. hake av metall eller tre (som bind saman)
Sjå også kjinge og spong.

1. Det stend'e nåkå kjinga i låvâ, dei hèv' eg smía sjav'e.
2. Rèven fekk kjingan rundt halsen då 'an beit i åtâ.
3. An kan brúke an kjingji ti' å halde innat annanné lytin i an sprekt'e omn'e.

trestykke mellom raptan oppå stavlægjâ

Fysst an inkji brúkar nåmtróe, kan an brúke kjinku.

kaste med hovudet (om folk og hest)

Tòróv kjinksa då 'an vann ryggjetakji. Anlaug kjinksa fælt då 'u fekk att'e den filne reikneprǿvâ.

kastande med hovudet (om folk og hest)

Borkjen va' kjinksen då 'an kåm inn i stadden å venta på høy, ette an har'e arbei'sdag'e.

1. planke innfeldt i lafta bygning ved dører og vindauger (dyrekjinn)
2. øksa skråkant i laftet i ein lafta bygning (kjinnslétte)

1. Kjinní halde stokkó i dynna å glòs i agji.
2. Sòme tikje d'æ vént mæ stóre kjinn i nòvó.

biti med nykinna smør 

Kjinnebiten æ hardt brau å nýkjinna smø̀r.

regle eller ordlyd som skulle få rjomen til å verte til smør når ein kinna

Hèv' dú høyrt nåken av dessa kjinnefessó da ha' førr' i tí'inn?

gøys som kjem når ein tømer saupet ut av stampekinna etter at ein har samla opp smøret
Sjå også gjøys'e.

'U fekk kjinnegjøysen i andliti då 'u tǿmde út saupi.

kall i smørkinna (sveivekjinnâ)

Kjinnekadden va' av tré, å ha' fíre vengji.

kling av flatbraud

Mi kósa åkkå mæ kjinnekling'e då mi våre âv å såge ti' rjúpesnòró.

tepperot

Blómen på kjinnekrossblómæ æ plent på same skap som krossen på kjinnestavæ. 

kross i skiva nedst i kjinnestaven

Kjinnekrossen sér út som an krossblóm'e.

lyden ein får når ein kinnar i ei stavkjinne

Det va' viktigt å få rétte kjinneljóen i stavkjinnun fysst da kjinna.

staven og krossen til stavkinna
Sjå også stavkjinne, stampekjinne og sveivekjinne.

Den kjinnestaven hèv' èg brúka mang a gong.

del av lafteknuten

An lýt vèr' nøyen at kjinningan æ flate, så loptí vare tétte.

lite og utsauma tæpi eller plagg (smøyg eller krossting) som vert sveipt over herdane på reivbonn mest som eit sjal (går bakom nakken og litt over kinna ved øvste kanten)

Moírí sveipte kjinnplaggji kring hæran å hòvúi 'å dei lisle bånæ.

lage kjinninga på båe sider av eit laftehogg når ein laftar eit hus

An kjinnsléttar stokkan så da sku' vare tétte å góe i nòvó.

kippe saman, samle ihop
Sjå også kjippi og ljåkjippi.

Eg kjippar ihóp ljæne så da inkji sku nike né'å'nanné å vare skjemde.

gå med stutte og raske steg

Det va' kalleg di Òlâv kjippa å gjekk då da rópa på 'an.

knippe
Sjå også ljåkjippi og kjippe ihóp.

Vaktmeistaren hèv' jamt stóre kjippi mæ lykla. Eg hève mæ mi a kjippi mæ ljæ fysst eg ska' út'å teigjen.

myse

Koss æ detta du sit'e å kjíser, sér du filli?

kile
Sjå også kjislen ogkjislug'e .

Inkji kjisl meg, eg æ så kjislen!

kilen
Sjå også kjislug'e og kjisle.

Inkji kjisl meg, eg æ så kjislen!

kilen
Sjå også kjislen og kjisle.

Gró va' så kjislug unde fótó.

1. noko ein seier når nokon nys
2. noko ein seier når ein jagar katten ut

1. Pål naus så fælt at Rannei sa "kjissút" mange vendu den dagjen.
2. Kjissút, Pusi, nò hèv' du drite 'nunde padæ att'e!

1. kiste, laga av tre
Sjå også kjistili og leddikk'e
2. likkiste
3. firkanta sylvdel på sylvbelte

1. Kjistâ va' så vént rósemåla.
2. Førr' i tí'inn gjåre da kjistun heimi.
3. Den eine kjistâ i sylvbeltæ 'enni Sigríd va' øyelagd.

brurebelte med "kister" av sylv; med forgylling

Jórånd tótte gama sýne fram di véne kjistebelti sitt.

bruka til skospenne og gjúrehekti (av nysylv eller messing; for mann)

Eg hèv så véne nåkå kjistehekti på búna'skó mí.

sylvhekte med botn; for menn og kvinner (i lúsetrøye og svårtestakkslínun)

Førr'e brúka kvendí kjistelås'e i svårtestakkslínunn.

stol med eit rom under setet

Da brúka tídt kjistestólen itt da spunne.

sugegrøft med naturstein som er lagd med ei rad stein på kvar side og steinar som kviler på toppen av desse (småstein over desse "toppsteinane" og torv med graset vendt nedover, heilt på toppen)

1. lita kiste
2. pennalhus (H)
Sjå også kjiste og leddikk'e

1. 'U gjøymde breví i kjistilæ.
2. I kjistilæ hèv' eg fjuskelepp'e.

fort; bruka om personar, helst born, som er raske til beins

'U sprang så kjittandi at fǿtan gjinge som trommestikku.

1. frakk for menn
2. kjol

1. Tårål fekk si ný'e kjól'e ti' konformasjónæ.
2. Mamme sauma mi an ný'e kjól'e ti' jóle.

vaksen mann med frakk

Såg an an kjólekar'e på vègjæ, va' det trúleg an fræmind'e.

velje

"Eg vi' kjóse mi den vénaste møyí i verdinn", æ der hoggje inn i steinen i Stórheddér i Bykle.

bakarste delen av ljåen
Somme seier "ljåkjót".
Sjå også ljår'e og odd'e.

"Legg kjóti né'å, itt du ska' slå mæ stuttorv", sa Gófa.

bruka om ljå som er bøygd inn mot kjótet

Ljæne mòge inkji vère for kjótkruppne.

bit, jafs

Rèven ha' vòre å tèkje nåkå kjufs av åtunn eg ha' lagt út.

hard sopp på lauvtre
Sjå også njóskekjúke.

Kjúkun kunn' vèr' snódige å sjå på.

leikeball laga av kjúke

Det æ mei' sprett'e i an kjúkeball'e 'ell i an tréball'e.

klynke, ynke seg, gråte lågt og smått

Det va' syndlegt, 'u kjukla å grein så.

uttrykket tyder at ein ikkje vil syne at ein ler

Dei tvei ungan såte i a kró å kjukla å lóge.

kylling

Å ète kjuklingji ska' vère så helsigt.

badstoge

Det gåmålnorske órdi for basstòge va' kjúne. Nò bèr'e eg konni hít i kjúnâ så eg fær turke det.

bry seg

Eg kjúrar alli om du gjère dèt. Kjúrar du om eg sveisar att'e dèt hòli?

omsynslaus, vørdlaus; vert ikkje gradbøygt
Somme seier "gjúrelaus'e".

'An va' så kjúrelaus'e ti' danse å riste seg (Gamalt or Setesdal)

høy og klede som turkar

Høytti hèv' kjúskna nòkå, så då vare det vel tjurt ti' kveldæ.

misse råsken, turke noko (om høy)

Mi líka at høytti ha' kjúsna itt mi sille hesje det.

plukke alt av frukt eller bær ned frå busk eller tre i hagen

No ljóte mi kjydde aplan; det hève alt vòre frostnétte. Eg hèv' kjylt tvau ripsebèrtré.

lauve småbuskar og smågreiner

Eg kjyddelauva holtí fram'ttemæ bekkjæ.

kuflokk

Heile kjýhópen kåm inn'tt'å støylen, da våre så plaga av flygjæ.

kjøkken

Eg hèv' lagt nýtt tili i kjykkenæ. 

halsklave til kubjølle

Kjýklavan våre jamt pynta mæ véne mynstri.

samanfiltra tråd eller leidning (td taugverk, fisketaum, fiskegarn, hyssing, skøyteleidning)

Denne kjyksâ mæ snǿri fær eg alli rétte. Ungan låge i ei kjykse, da dutte i ein haug'e.

kul, klamp (gjerne der det er mykje brusk)

Fókk å dýr kunne få an kjýl'e ette a slag ell' a spann.

vende oppover 

Sku' mi sage âv den stóre avbrotne greiní som kjýler ti' veirs?

kulde, kuldeperiode

I vèt'e hèv' det inkji naua mæ kjylæ.

slå hardt

Augund kjýlte ti' 'ó Svein då 'an varte skulda for å vère úsætandi.

stort spenn (i ski og meiar)

Heimelaga skjí som æ kjýlne vi' létt grave seg néd i snjóren.

når det vert slutt på ein kuldeperiode
Somme seier "kjylen æ sprengd'e".
Sjå også kjyl'e og springe.

Mæ same eg kåm út i dag tídleg kjende eg at kjylen ha sprungji. Kjylen kjæm'e ti' springe.

klump, svulst

Vetrongjen hèv' så stórt a kjýli att'å halsæ. 

1. brenne kol
2. fyre kraftig i omnen

1. Sméen ha' øydt opp kòli, så 'an laut ti' å kjylje att'e.
2. "Nò må du 'kji kjylje å elle så mi ljóte rýme", sa Taddâk.

fyre kraftig i omnen

Du må 'kji kjylje å elle så mi ljóte rýme!

"forklefang", "kjolefang", "stakkefang"

Fysst mi munkast mæ mi våre små, ha' mi steinan oppi kjyltrunn. Eg hèv' så snilt a bån oppi kjyltrunn.

lite "emne" ute i naturen som ein kan bruke til eitt eller anna; bruka berre i eintal

Ko kunne mi få ti' av desse kjymlæ?

1. vere vrang, ikkje ville lyde
2. utfordre til slagsmål
Sjå også kjympen.

1. 'An kjympa seg, å neikta å gjère som eg sa. Kåvan kjympa sikkå då mi sille ti' støyls.
2. Åni kjympa seg, men det varte inkji slagsmål.

kjempar imot, vil ikkje lyde, ugrei, person som vil krangle og slåast.
Sjå også kjympe seg.

'An va så fudd'e å kjympen at mi laut vère tvei for å få 'an út.

kukake

Det låg a kjýmukke innmæ heddâ.

nysnø; mykje på ein gong

Det kåm an kjyng'e i nótt. Drív'e det det sommårmål, ska' det kåme sjau kjyngji fyre våri.

snø tett

Det kjyngja néd sò fælt om nóttí at mi laut ti' skjǿre mæ same mi rise opp.

frøhus i eple

Kjynnehúsí åte mi helst'e inkji.

fastelavnsrida (Kyndelsmesse er 2. februar)

An tar' alli tvile; kjynnemesskjyngjen kjæm'e kverrt år!

ei tid kring Kyndelsmesse (2. februar) då det ofte var uver

"Kjynnemessríin kunna vère harde", sa Hakji.

fornepe (turnips)

Kjýnæpun vakse fórt å gjève stór avling. Da gåve mykji kjýnæpu for búskapen førr' i tí'inn.

ku

Kjýrí va' brondutt. Da have sérs véne kjý i Heimigâ'. Karan kóme leiandi mæ kjýrinn 'enni Gró, den einaste 'u ha'.

ha fine nok klede til å gå til kyrkje

Eg hèv' 'kji aila klæi, så det æ såvídt eg æ kjyrkjegjengd'e.

kukalv
Sjå også kjýr, kåv'e og stútkåv'e.

Det va' godt at Vénerós fekk an kjýrkåv'e denne gongjí, den vi' mi leggje 'å.

gammalt mål på ei viss jordvidd eller eit visst jordverde

"Ko stórt va' a kjýrlag?", spúre Åsmund.

vikar i hårgarden over tinningane (mest berre bruka i fleirtal)

'An hève så stóre kjýsleikju; 'an fère ti' å snøyast frammati.

hysjing til katten når ein ville ha han vekk

Sòme sa barre "kjyss" ti' kjettó, å inkji ti' hannkattó.

kirsebær

Trastan æ kallège ti' å take kjyssebèrí om hausti.

framheving av seg sjølv med sterke ord

Dèr drykkjebassan samlast kunna an høyre mange kjýtu.

1. kyte (invitere til slåsskamp, skryte av seg sjølv)
2. skryte, rose

1. Aslak kjeima å kjýtti så fókk vorte mest'e ræde.
2. Da kjýtte av dei góe lefsó.

utfordre nokon (til td slåsting)

Haddvår kjýtte fríkar'e på Móæ, nòkå 'an alli ha' sillt gjårt.

halvstor fisk, omlag 15 - 25 cm lang
Sjå også fisklingji, kót, kjývingji, mikkjålskót og skark'e.

Eg fekk 'kji ko trjú kjývi i dag, så eg va' inkji fornǿgd'e.

halvstor fisk, omlag 15 - 25 cm lang
Sjå også fisklingji, kót, kjývi, mikkjålskót og skark'e.

Mi finge inkji stóre fiska, barre kjývinga.

kuvom

Eg vi' have denne kjývombí ti' rèveåte.

verdet av ei ku

I gåmó tíd varte verdíen av garó reikna i kjýværd.

td erteband av sylv (laga av halvrund sylvtråd, rulla på ein tein, glødd og saga opp. Hekta saman før ein spanar eller strekkjer det opp og loddar).
Sjå også snórelekkji.

Kjæ'i mitt æ så oksidéra nò at eg lýt blenkje det opp'tt'e.

bortskjemd
Sjå også substantivet kjæktepòsi og adverbet oppkjækta.

Såvi va' så kjækta av moi sí at det va' plent leitt å sjå på. Kví kjæktar du sossa mæ 'ó Bóa?

skjemme bort (bruka om born)

Gúten varte kjækta mæ, så 'an fekk mest'e allstǿtt rå si.

bortskjemd

Bjynn æ så kjækteleg a bån.

Bortskjemd; bruka om born (i eldre tid også om dyr). Vaksne folk har som regel "vakse av seg" kjækteposen.
Sjå også adverba kjækta og oppkjækta.

Det va' enn kjæktepósi den ungjen, eg æ i alle fall glad'e at 'an inkji æ min.

person som toler lite av kulde og/eller motgang

Din kjælfís'e; kví lýt du hav' på di vetti i dag?

gjere seg lite gjeldande, vere lite populær

Det kjæmst 'kji så mykji ât 'enni Anne, 'u vare nóg gangandi eisemó.

1. klage over
2. uroe seg

1. "Eg kan alli kjære meg at du vi' sossa". 'U kåm å kjære seg for verkjæ.
2. Du tar alli kjære deg om du må gange eisemadd'e hèra.

bruke kjæsi i mjølk for å få ost

An måtte 'kji kjæse mjåkkjí for lengji.

trekopp til å ha kjæsen i

Kjæsen ligg'e 'pi kjæsekoppæ.

ost laga med kjæsi eller osteløype

Kjæseost'e æ vanelèg'e kvítost'e av kjýmjåkk.

mjølk som er "útkjæsa" (utskjemd)

Kjæsesyr æ våkt å drikke.

løypemagen / vístrí til slakta spekalv (Dei la inn i "kjæsen" den osten som var i kalvemagen. Vart bruka i ysting i staden for osteløype. Vart oftast bruka omatt heile sommaren).

Da brúka kjæsi fysst da yste kvítost'e.

hoppe og sprette eller leike seg (mest bruka om dyr)
Sjå også kjæti, slå si opp kjæti og kåt'e.

Lombí plage kjæte sikkå fælt om våró.

hopp og sprett som er gjort i kjæte og livsglede

Lombí gjère mangt a kjætekast om våri, itt da kåme út'å vodden.

"hopp og sprang" (td når dyra slepp ut om våren)

Kjýne kunna gjère nåkå fæle kjætesprong itt da kóme útó' fjósæ.

hopp og sprett (bruka helst om dyr)
Sjå også kjæte si og slå si opp kjæti.

Kjýne kunne av å ti' slå si opp kjæti.

kalve (bruka om somme dyr der ein kallar avkomet for kalv; mest bruka om reinsdyr og elg) 
Sjå også kåme ti'.

Reissdýrí kjæve i april/mai.

kalving (reinsdyr)

Kjævingjí æ i mai.

rart innfall, negativt påfunn

No lýt du slutte mæ dessa kjǿkjó dí! Ungan funne på nåkå fæle kjǿkji, da rulla sikkå rundt néd reiní, å ulka út klæí.

ski med lite spenn i

Eg líkar inkji kjǿlne skjí, så eg lýt setje da i spenn.

beist (td storfe, sau og geit) som haltar

Mi ljóte passe godt på desse tvau kjøltebeistí så da inkji meie sikkå fysst da gange i úkviddæ.

noko som kjem; bruka berre i eintal
Sjå også i kjǿmdinn.

Bussen hèv' inkji kåmi, men 'an æ i kjǿmdinn.

lett tilgjengeleg, greitt framkomeleg
Sjå også ukjǿmt.

Der æ kjǿmt å greitt å gange 'å Strondelénæ.

rot

Dèt va' a fæl kjǿre du ha' stella ti' dèra!

kyrkje
Mange seier kjyrkje.
Sjå også kjørkjefókk, kjørkjegar'e, kjørkjetjell og kjørkjetæpi.

Om sundagjen vi' eg ti' kjørkjunn.

folk som er i kyrkja i dag (eller på veg til-, eller har vore i kyrkja på messe i dag; ordet vert berre bruka i eintal)
Mange seier kjyrkjefókk.
Sjå også kjørkje og fókk.

Nò sér eg kjørkjefókkji reiser heim'tte.

kyrkjegard
Mange seier "kjyrkjegar'e".
Sjå også kjørkje.

I Valle æ der mange véne bjørka kring kjørkjegaren.

kyrkjekledd (i finstasen)

Itt kvendí våre kjørkjeklædde, ha' da kjørkjetjell 'ell kjørkjetæpi.

finklær (til kyrkje, bryllaup, gravferd)

Skó' alli jentâ i kjørkjeklæi, å alli slåttâ i sóleglæi...(stevline)

vove teppe til å ha over herdane i kjøleg ver, berre bruka til setesdals<->kvinne<->bunaden, og tidlegare berre bruka i kyrkja
Mange seier kjyrkjetjell.
Sjå også kjørkjetæpi, heimetjell, kvíletjell, býtjell, tevlingetjell, tjell og kjørkje.

'U sveipte kjørkjetjelli rundt seg.

til same bruk som kjørkjetjell, men med finare mønster i vevnaden (dei er ei'spòla)
Mange seier kjyrkjetæpi.
Sjå også kjørkjetjell og kjørkje.

Unde a messe, fysst kvendí gange daleklædde, kan du sjå bådi kjørkjetjell å kjørkjetæpi.

lem av eit slakta dyr

Desse kjø'sslèmin trúr eg eg vi' salte å røykje.

Kjøtsteik. Salta, røykt og turka sauekjøt av sidestykka, skore opp langs ribbeina og steikt på glør.
Sjå også sodd'e å kjø'ssteik og glósteik.

Èg tikje kjø'ssteikjí æ best'e fysst 'u æ nòkå solt.

skyte dyr (når ein greier å skyte dyr når ein er på jakt)

Jaktaran sa da vill' av å kjø̀te sikkå, fysst da sille på reissdýrjakt.

kjøtmeis

Der sat mange kjø̀teirika i aplâ.

slakteskrott

Da våre på jakt å kóme heim'tt'e mæ a heilt kjøtfadd av an bjynn'e.

inste laget på eit dyreskinn (bruka i samband med slakting og reiing av skinn); bruka berre i eintal

An plage brúke enn røkkjespa'i ti' å take kjøtròsí av skjinnæ førr'ell an vi' garve det.

kjøtslintrer

Kjø̀tskjæ hèv' eg n'i rullepýssun.

kjøtmeis

Kjøtspikkan æ jamt å sjå på fuglebrettæ om vetran

kvise
Sjå også kaun'e.

Tóne fekk så stygg a kjøyne midt 'å nòsinn.

hestekøyrar, skuterkøyrar

Der kåm a long røkkje mæ kjøyrara ette vègjæ.

køyre

Då da våre úti å kjøyri i dei véne veiræ, kåm der lufsandi an elg'e ive vègjen. Sku' mi 'kji út å kjøyre, no si 'er æ så vént veir?

køyre barka tømmer med hest

Ånund kjøyre bjalka kverr vetr'e.

vere privatsjåfør for (uttrykk bruka i samband med at eigaren av bilen sit i passasjersetet og drikk alkohol)

Eg vi' alli kjøyre for dei galningan mei'! Kvæ va' det dú kjøyre fyri i gjerkveld?

dette gjennom isen med hest og slede / snøskoter (uttrykket er ubunden dativ)

Jón kjøyre i ísi út'å fjóræ, å hesten drukna. Sólveig kjøyre i ísi mæ dei spillnýe skóteræ sí.

køyre heim høy eller ved om hausten (så snart jorda var nok klaka, før snøen kom)

Det kan vère hardt mæ slé'en å kjøyre på skramlæ.

køyre hest utan trugar

Det va' létt for hesten dissom 'an kunna kjøyre trjúglaust.

køyre utfor vegen

'An kjøyre útivi, å bílen trilla rundt tvæ vendu.

ferdsle med hest etter vegen

'Er æ slig kjøyregang'e i dag, ska' trú om 'er æ bryddaup.

låvebru
Sjå også lǿetropp og kjøyretropp.

Mange kjøyrelǿ'troppi våre kalleg bratte.

låvebru
Sjå også lǿetropp og kjøyrelǿ'tropp.

Mange kjøyretroppi våre kalleg bratte.

1. slite ut eit velbruka tøy- eller kledeplagg til det er heilt utslite
2. tyne ut siste rest av noko
3. bleikje, misse farge (om høy)

1. Telti mitt æ helst'e kjått av sól å vind'e.
2. Nò hav' mi sói så lengji på sami grúten at nò hav' mi kjått 'an út.
3. Høytti æ kjått.

sliten, velbruka

Torjús gjekk allstǿtt mæ dei kjådde lúsetrøyunn sí.

bandet som ein dreg kjelken etter
Sjå også kjåkkji.

"'U æ nå mægjètí, húsmannskuptâ,
mæ hòl på hòl, og sund'e, skjortâ.
Men eg ska' seie koss dèt bèr' ti':
det æ kjåkkebandi som vell'e dèt!" (stev).

kjelke
Sjå også kjåkkeband, dragkjåkkji og bomre.

Det æ gama for ungan å løype på kjåkkji.

1. klistre
2. klabbe (ofte bruka om snø som heng fast under skia)

1. Inkji klabb adde dessa klabbemerkjí på skåpdynní dí, Bóa!
2. Skjíne mí klabbe så fælt, Papa!

helst ubrukeleg ting

Eg æ leid'e klabbedasi det vare mæ dei billige å filne gognó.

føre som gjer at snø klistrar seg fast under ski

D'æ inkji gama gange på skjí itt det æ klabbefǿri.

klistremerke

Jentun plage jamt setje klabbemerkji på bǿkan sikkå.

klønete, ha dårleg handlag

Lidvår æ så klabben, 'an fær mest'e alli ti' å slå ihóp grindan.

"søle" med mat, ete med kraftig "slafselyd"

Små unga líke å klafse mæ matæ.

frosen 
Sjå også klakji, klake og honnklaka.

"Bensíni hèv' klaka i bílæ mí, så eg fær alli starte!, sa Knút. 'An stó' der plent som 'an va' klaka.

fryse, gjennomfryse (om ting som inneheld væske)

Eg trúr det kjæm'e ti' klake i nótt.

klake, tele; bruka berre i eintal
Sjå også klaka og klake.

D'æ leitt mæ dei klakâ fysst an ska' spa'. D'æ klakji i jórdinn ennå.

banke med flat hand (td ei potetkake)

Ungan klakka út eplekakun.

klump

Eg hèv' an stór'e klamp'e att'å ryggjæ.

hestesko, det slaget som vert bruka om sommaren
Sjå også grevskór'e og hesskór'e.

Det slít'e fórtaste út klampeskóne, for dei brúkar an om sommåri.

1. vanskeleg framkomeleg terreng
2. problem med å få ete

1. Der æ klamri å kåme forbí Klomrí. 'Å Úrelénæ æ så klamri å kåme fram.
2. Hesten æ så klamren ti' ète.

hard klump (helst bruka om isklump, men òg om lort; "lórteklank'e")

Du må 'kji kaste denna klankjen ett'ó Tjógjei!

klatre (t.d. i telefonstolpe eller ribbevegg; vertikalt eller horisontalt)

D'æ inkji úfarlegt å klanke si i óvne lǿeveggji.

1. klatre bortover ei tregrein eller eit taug
2. klatre oppetter eit tre eller ein stolpe

1. 'An klanka si i a taug frå a tré å hít 'å tòkâ.
2. Mi klanka åkkå opp an timrevegg'e i lǿunn.

tverrliggjande stokkar over ei myr (til å gå eller køyre på)

D'æ klappa ette mýrinn, så då gange hestan trygt.

overtrøytt

Eg  æ så tròta, eg æ mest'e klar'e.

kliss
Sjå også klasse og klassen.

D'æ nåkå klass å slyngje håning.

grise
Sjå også klass og klassen.

Du må 'kji klasse sossa mæ matæ!

griseleg
Sjå også klass og klasse.

Eg lýt två meg, eg æ så klassí 'å hondó.

urein tale (om vaksne som ikkje talar reint)

Eg skjø̀na alli ko 'u sa, det va' barre nåkå klatr.

vaksen person med urein tale

An klatr'e kan inkji seie adde ljóan rétt.

tale ureint (gjeld born som er så små at dei ikkje kan tale reint; katt = "tatt")

Gývi klatra så lengji, men nò talar 'u reint. Adde syskjiní klatra då da våre små.

gjeld ulike stader (mange småsummar)

"Du lýt passe deg for duskeregn, klattegjeld å smådramma", sa Gamlegófa.

treplugg (i trehengsle i dør)

Lat att'e húrí å sèt klauren i flaurí.

jernbusse på grunnskjítti der kvernkallen sviv på ein jernbolt

Ette at mi rive det gamle kvinn'úsi, hèv' eg passa på klauví, grunnpíkjen å det hitt som høyre ti' kvinnekaddæ.