Ordliste

"ha det"

"Da - dâ", sa Góme då mi reiste heim'tte.

"det vert påstått"

Da vi' vite at tí'in vår' mykji bèt'e førr'e.

skjelving

Gunnår ha' slig an dadr'e allstǿtt då 'an varte eldri.

riste, skjelve
Sjå også deire.

Svein va' så nervǿs'e at 'an dadra.

1. arbeidsdagen i dagsljos frå morgon til kveld
2. dag

1. "Mi have dag'e ti' kvelds, å sía kjæm'e månen", sa Tóne.
2. Ko mange dage æ det ti' jóle? Nò lí'e det mæ dagjæ.
Det æ sjau dage i vikunn. Kòri vare det av dagó; da fare så fórt itt an hève det annvint. Dagan fóre som skodd i vindæ.

termin; gjeld svangerskap på menneske og dyr
Sjå også drabbe.

No æ kjýrí daglaus, men 'u drabbar vel som 'u plage.

kvar einaste dag

Gjeng' an i tungt arbeid dags dagleg, æ det godt mæ enn kvíledag'e om sundagjen.

mat til ein dag (td på heia)

Smørbiti va' tídt dagskosten fysst da kjøyre høy heim'tt'e av heiinn om vetren.

ljos stripe på himmelen tidleg om morgonen

Kansi varte dagslistí reikna for å vère a veirteikn?

1. Solvarme i lufta utpå vinteren (når sola står høgare på himmelen vert lufta mildare og snøen kram)
2. ein aning av dag

1. Fysst det lí'e út i mars, då merkar an dagsmeimen. An kjenner ti' dagsmeimæ nò, fysst an æ úti mars.
2. di æ an dagsmeime so me turge kje tenne lampa.

endring som skjer på ein dag

Grasi veks'e så an sér dagsmònen.

himmelen over landskapet i det bel sola kjem til syne

Dagsrondí æ vé' å sjå, an bjart'e morgón'e om sommåri.

slåtteteig som var passeleg stor til å slå på ein dag

A dagsslåtte kunna skjilje mykji, ette ko slags gras å ko úkviddi det va' dèr an sló.

1. dekkje over eller til, sveipe omkring
2. dekke over eller til (i overførd tyding)
Sjå også dakke ti'.

1. Såvi ha' øyrneverk'e, så 'an dakka ti' øyró så godt 'an kunna.
2. 'U ville prǿve å dakke det ti' så godt 'u kunna, men eg skjø̀na at 'u ville løyne det.

pakke inn, dekkje, sveipe omkring
Sjå også dakke.

Nò hèv' eg dakka meg ti' mæ tykke klæi. Du lýt dakke ti' båni så det inkji frýs'e.

kvinne frå Dale

Dalbúun fýgdest ti' kjørkje.

mann frå Dale

Dalbúan bú 'å vestelénæ 'å åne, så dei lute ró itt da sille ti' kjørkje førr'e.

1. mannsbunaden i Setesdal
2. buksa til mannsbunaden i Setesdal

1. Eg gjekk i dalebuksu då eg varte konforméra.
2. Èg hèv' sauma inn dalebuksun mí fjórten centiméter.

kledd i setesdalsbunad

Forellí mí gjinge daleklædde ti' ette kríí.

setesdalsbunaden; bruka berre i fleirtal
Sjå også rétte klæi, stakka og klæi.

'An gjekk i daleklæi då 'an va' inn ti' kongâ å takka for fortænistemidaljen.

langt lekkje kring halsen for brur og brudgom (med "pengar" i; 3 "dalarar" med lauv i)
Same som flatlekkji.

A dalelekkji æ staselegt å have kring halsen.

setesdalsdialekten; bruka berre i eintal

D'æ sjella høyre dalemåli i Ósló.

1. slå hardt
2. slag i magemunnen med knytt neve

1. 'An dalga ti' 'ó, å sló 'an mest'e i úviti.
2. Såvi dalga ti' 'ó Gunnår i magjen, så' 'an seig ihop.

kome seint, gå smått (etter dei andre i fylgjet)

Eg dalkar etti, men fýer hópæ.

1. lorteklump frå menneske (V)
Somme seier "lórtedalli".
Sjå også derli og fjert'e (H).
2. pikk (H)
Sjå også pilli.

1. I dassæ ligg'e der mange dalla.
2. Dallen 'ass va' helst'e lang'e.

1. oppdra (på ein hard måte)
2. banke opp / straffe ein som ein meiner fortener det (etter ei dårleg handling)

1. Eg ska' seie mi vorte dana på rekrúttskúlâ.
2. Ska' eg dane deg?

drive dank

Eg hèv' barre dangla i heile dag. "Lidvår hèv' dangla heile lívi", sa Mikkjål.

turka lortestykke som heng i håra på dyr

Sauin kunn' stundom hav' danglebèr unde róvunn fysst da kåm' heim'tt'e av heiinn om hausti.

brun eller svart mynt (1, 2 eller 5-øring)

Eg hèv' 'kji etti kå danka nò, så eg lýt bitale di sía.

Danmark
Mange seier "Dannmark".

"Det tikjest vèr' rart å ´ljót' ti' Dânmark for å handle", sa Eivind.

same som åraskaut (bruka av ungdom i fritida, i ungdomsflokken, også dans, til stakkebunaden, også til kyrkjebruk)

"Dansareskauti mitt æ mest'e útsliti", sa Svålaug.

danseplass i friluft

Ungdómen i Homm samlast ti' stròk på danseflòtunn innmæ Dansarsteinen.

slått som er god å danse til

Filleværen æ an danselèg'e slått'e.

dansemoro

På flòtunn innmæ Dansarsteinen va' der dansestròk i gamle dage.

tape seg

Du veit, an dapest fysst årí síge på. Bjynn hèv' dapast mykji nò.

tape seg

An dapar itt an vare gåmål'e. "Fysst vatni renn'e né'ette fuskòrinn, då dapar móti" (herme)

motlaus, trøytt

Da vurte helst'e dape då da kóme né'at vègjæ, å såge at bussen ha' reist frå da.

1. ein liten skvett, munnfull (om vatn o.a.)
2. liten dam
Sjå også fådapi.

1. La'kkå få an dapi ti', det gjåre så godt i skrottæ.
2. Der ha' lagt seg ís'e på dei små dapó i vègjæ.

riste mykje og kraftig; oftast bruka om ting

Kvinní darrar så mjø̀lausa dansar på lúæ.

skaketein; same tyding som skakvond'e

Darren rister matsvíni så konni renn'e néd i auga.

1. slå eit lett slag
2. rusle, gå seint

1. Birgjit daska ti' ó Svein si' 'an alli ville lýe.
2. Sku mi 'kji daske ti' sǿigjænom?

gjeve seg roleg i veg

Eg trúr eg líssågodt daskar ti' nò, så hèv' eg gó' tíd tí' bussen kjæm'e.

same dato kvart år

Nasjonaldagjen æ datóstǿtt, men dèt æ inkji píns.

doven person

Daubrandan vare dýre å leigje. Tór va' av dei vesste daubrandó, så det lagdest mykji ti' for kånâ 'ass.

dårleg å få til å brenne (td halvroten eller rå ved som brenn dårleg og gjev lite varme, eller vanskeleg å få det til å brenne pga høg luftråme eller dårleg trekk)

Myskjen vé'e æ daubrend'e.

1. lat, makeleg (vert ikkje gradbøygt)
2. nedstemt, deprimert
Sjå også mota.

1. Òlâv va' så daudmóta, 'an fekk alli ti' nòkå ting.
2. Nò hèv' eg vòr' daudmóta lengji.

tiltakslaus, seinfør, doven 

Den daudtǿkni Lidvåren æ inkji mykji hav' mæ fysst det æ dugna'e.

1. slutte å svive
2. daude
Sjå også dau'e.

1. Vi' du sjå på denné bílen, 'an dauar så tídt. Eg sleppte út klotsjæ for fórt, så eg daua motóren.
2. Mi daue 'kji om mi late vère å ète enn dag'e. Lombí daua i a tyvle, da kóme 'kji opp'tt'e.

1. lite futt i
2. daud
Sjå også daue.

1. Denné bílen va' dau'e, motóren må vère útsliten.
2. Den daui sauen låg å rotna i a súrtedíkji.

daude under fødselen (om dyr)

Lombí kunne jamt daue i fóstró fysst da liggje gali inni moirinn, å inkji få hjelp tídsnóg.

vanskeleg å gjere opp eld (td i uver)

'Er æ så dau'ella i desse durmne veiræ, eg fær alli gjèr'å!

person som er doven

Der æ adde stad nokle dausotta. Arbei'i gjeng'e seint mæ dei dausottó.

særs roleg og godlynt (om hest)

Blåren æ så dau'spak'e at eg tar snér alli have beisl på 'ó.

svært trøytt

Ungan våre dautròta å sovna mæ same da kóme inn'tt'e.

sakneleg, einsamt, tomt, lengte etter folk / selskap
Sjå også dauvlegt (H).

Eg tikje så dauvlegt at eg vi' reise heim'tte i morgó.

sakneleg, tomt, einsamt
Sjå også dauvlegt (V), adjektivet stússelèg'e (H) og adverbet stússeleg (H).

'U tótte så dauvlegt ette 'ó Haddvår som dǿe i vår.

dauvnesle

Hèv' du sétt dauvnoslu i år?

deg

guldå (ugrasplante)

Déen va' a leitt úgras i åkró førre, å om haustó stunge mi åkkå på déehausó fysst mi skåre konni.

moge frøhus på då (ugras med skarpe piggar)

Déehausan kunne hengje sikkå i klæó. Itt an skar konn, laut an passe seg for déehausó.

sår eller utslett etter å ha stunge seg på då i skurdonna ("då" er eit frøugras)

Det va' létt å få déekveisu fysst an skar konn mæ sigd'e, i skúræ.

deg

fukt, ørliti mengd væske

Der æ alli etti an degg'e.

dei

Den bundne artikkelen (fleirtal)

Eg tala mæ dei tvei små gútan. Eg tala mæ da. Mi gåve dei tvæ jentó 500 krónu kvær.

dei

dei

"dei døde" (i tradisjonen; forfedrane)

Dei gamle våre så virkne ti' å lèse for maten. 

sjukdom i livmora

Gamle-Góme ha' dei kvíte flǿne.

bløytast

Nò deigest denne blondâ så eg trúr 'kji mi sku' have mei' væte 'pí.

varme ljåen slik at jernet vert mjukt (Når ljåen var for hard, sveivla ein ei fille med tjøre omkring han og sette eld i. Då vart ljåen mjukare og betre)

Nò ti' dags deige alli fókk ljæne lenge'.

noko nedsetjande ord om person som har gjort noko dumt eller vert rekna som helst udugeleg
Sjå også soddekopp'e (H)

Den deigveiren kunn' mi inkji hav' mæ åkkå ti' sossi dan arbei'! "Din deigveir'e!", hèv' du gløymt å kaupe kaffé?

Grensestein som markerer grensa mellom jordeigedomar. Samnamn på alle steinane i grensemerket. Då ny delingslov vart innførd 01.01.1980, vart det ikkje lenger lovleg med "deilder" som grensemerke i nyetablera grenser.
Sjå også vitni, deildestein'e, vinkeldeild, kross'e, deilde, deildegast'e og sigre deildí..

Det æ léttaste å finne býti fysst det inkji æ så langt midjom deildó.

1. setje ned grensesteinar i ei grenselinje mellom to jordeigedomar
Sjå også deild.
2. når kattar øser kvarandre opp med å gaule mot kvarandre før dei byrjar å slåast

1. Da deilda strengjen lukst oppunde fjøddi.
2. Kattan våre åttafor glasi å deilda a heil òte, så eg fekk alli sòve.

død person som "går att" fordi han flytta grensestein til sin fordel medan han levde

Førr'e va' det sòme som såge deildegasta.

steinen i midten i ei deild.
Sjå også vinkeldeild og vitni.

Býti gjeng'e midt i deildesteinen, å så æ der eitt vitni 'å kvære lénæ.

grenseline mellom deildi

Mi gjinge opp deildestrengjen i Finndalæ, midjom Prestegaræ å Nórdibǿ.

trette, kjeftast (bruka om dyr og menneske)

Der va' tvei katta ottenat sòverómsglasæ mí som deila så fælt å lengji at eg fekk alli sòve. Da deila om nåkå småting.

1. skjelving; bruka berre i eintal
2. dyreskjelv
Sjå også deire.

1. 'U fekk slig an deir'e då 'u kåm opp i årí.
2. Såvi fekk deiren då 'an såg den stóri reissbukkjen.

skjelve
Sjå også deir'e og dadre.

Å deire fælt kan vèr' úhǿgt fysst an ska' gjèr' nåkå puslearbei'.

deira

slå hardt

Mikkjål deisa ti' steinæ mæ sleggjunn.

1. fornøgd
2. "søt"

1. Kånâ sat så deisí innmæ sivâ.
2. Det va' enn deisen gút'e!

koseleg, hyggjeleg
Sjå også nósi.

No have mi det deisi!, sa gúten ti' jentunn sí.

dele seg t.d. i to lag

Da déla sikkå i tvei hópa. Mi ljóte déle åkkå.

Den bundne artikkelen, hankjønn og hokjønn

Den gamli mannen va' nórd sjå mé. Èg va' sǿ sjå dei gamle mannæ. Kòri hèv' du gjårt av dei nýe sagjinn?

"den forbaska"

Den æsels hunden, nò ræda 'an sauin!

"vegen til munnen" (bruka når born eller eldre folk har vanskar med å treffe munnen med maten når ein et)
Somme seier berre "fǿrslevègjen".

An lýt vite den gamli fǿrslevègjen itt an sit'e å èt'e!

Djevelen

Det va' visst i gamle dage da såge Den Ljósbærlègji.

Djevelen

Den Ljóti hève mange nomn.

Djevelen

Det va' sòme som såge skjinnbærleg Den Skjinnbærlègji.

Gud

"Dèt veit nóg Den Stóri", sa Yngjebjør.

1. sidan, ettersom
2. den gong

1. Det måtte gange sossa, den tíd da plent vill' brúke det útslitne stillasi.
2. Da våre så virkne mæ allting, den tíd.

Djevelen

Fókk æ 'kji så ræde Den Vóndi nò som da vår' førr'e.

1. tape i slagsmål
2. risdengje

1. "Bjørgúv Uppstad va' alli dengd'e..." (stevline)
2. Gúten grein som 'an ha' vòr' dengd'e, då 'an inkji fann att'e kjýrí.

1. slå med stong; bruka om å dengje ungar
Sjå også få hogg og rísdengje.
2. tape i slagsmål

1. Førr'e dengde da ungan fysst da våre for ústýrne ell' ha gjårt nåkå gali. 'An gjekk som an dengd'e hund'e.
2. "Bjørgúv Uppstad va' alli dengd'e, i arbei va' 'an 'kji helle sprengd'e" (stev)

ambolt til skjerping av ljå i tida før det vart vanleg med slipestein

Dengslesté'i stó' tídt i svòlinn, dèr da héle ti' mæ å hamre på ljæne.

den / det / dei (noko avstand; noko ein seier til ein annan person)
Sjå også denné.

Denna bókjí eg lånt' av di líka eg alli! Dessa heian du talar om; kòr liggje dei? Detta gamle húsi 'ass æ host'e filli. Detta arbeii kan an 'kji nøyte seg mæ. Detta dèra lýt du slutte mæ!

denne / dette / desse (i nærleiken, på staden)
Sjå også denna.

Mi hav' búdt i desse húsó i tjúge år nò. Denné bílen líkar eg inkji! Ti' desse arbeiæ kan an 'kji vère stautt'e. Detti arbeii kan an inkji nøyte seg mæ! Detti hèra æ gama!

der, på den staden

At dèr va' så glatt, kåm eg alli i hug.

der / der du er
Sjå også hèra.

Dèr må du inkji gange! Dèra ha' vòr' greitt å búdt, dèra dú búr. Kòri hèv' du kaupt denna skjortâ dèra?

der nord

Dèr nóri, i dei bratte líó, la da ihóp mykji vé'e.

her og der
Somme seier "dèr å kvòr".

Slåttâ va' så fillí, eg sló barre dèr å kòr.

"til dit"

"Det æ barre dèrati det æ asfaltéra, for rundt svingjen bigjynder den fillni grúsvègjen", sa Svein å péka.

attåt, i tillegg

Dèrattât fekk eg mæ mi a sokkepar.

uklårt, dimt

'Er æ dési i dag, plent som da spåddi.

fornøgd, roleg, liketil, sjølvtrygg, viser tydeleg at ein er fornøgd med seg sjølv

Kånâ 'ass reiste frå 'ó, men 'an va' líke desten. 'An kåm så desten, som 'an måtte væl.

det

Den bundne artikkelen, inkjekjønn

Di gamle húsi va' mitt. Èg búdde i dei gamle husæ.

det

det

1. det hastar, ein lyt skunde seg
2. verte inspirert av felles innsats
Sjå også anne.

1. Det annar på sku mi røkkje fram fyrr'ell det mørknar.
2. Det annar på itt an arbei'er mange i hóp.

det toler ikkje samanlikning

Det bèr'e alli ti' ko mykji bèt'e veiri va' i slåttæ i år 'ell i fjår.

så snart som råd, så fort høvet byr seg

Dèt fysste eg sér nåkå, ska' eg seie ti'.

"det skulle ta seg ut"

Det ha' sillt sétt út om eg ha' kåm' i træningsdress'e ti' kjørkjunn.

"det er ikkje vanskeleg"

Det hepter 'kji hó' å bère femtí kjiló reisskjø̀t heim'tt'e av heiinn.

koret i kyrkja

'An lýt når'å det håge tili fysst an vi' ti' altars.

"det kan hende det roar seg til kvelds" (td om regn og vind; "kjynne" er konjunktiv).

Det kjynne hende at det dvǿle at afti.

det kan hende og det kjem vel med.
"Kjynne" og "kjǿme" er konjunktiv.

"Det kjynne hende, å det kjǿme mæ", sa Gunne om regni som va' spådt.

"same verknad"

Det kvittar eitt antel grýtehoddâ ligg'e né'i ell' stend'e oppi!

"det lyt stå til" (vanskeleg å gjere noko med dette)

Det lýt barre våge si om du inkji fær kaupt denna garden plent no.

"det skulle berre mangle"

Du si' gó' vère; eg kunna 'kji reise frå di itt du va' sjúk". Det si' gó' vère om inkji dú sill' vèr mæ. Det si' gó' vère at du fekk sossa mykji for bílen du seldi. "Du si' gó' vère", sa Gunnår då dei hí skreppte så fælt av nòkå 'an kunna, men som 'an sjav'e tótte va' sjavsagt.

"det skulle berre mangle"

Det sille væl vère at eg hjelpte di mæ detta.

"ein må leite si fælt dersom ein har kytt mykje"

"Det ska' stóre møykju ti' mykji kjýt", sa Asbjynn, å hermde ette gåmålt.

1. det spørst, det kjem an på
2. det har ikkje du noko med
3. bety, ha noko å seie
Sjå også skjilje.

1. Det skjil'e koss 'an æ i lag. Kjæm'e dú i morgó? Det skjil'e koss veiri æ. Det skjil'e ko du meini. 
2. Det skjile 'kji dèg!
3. Det skjil'e 'kji nåkå, antel det var' sò ell' sò.

uttrykk bruka når nokon døyr i ei ulykke

Fysst an hèv' farlegt arbei' kan det fórt springe lív itt an æ úvýren.

"det skal vere sikkert / visst"

"Det va' då hell'e", sa Sigúrd då 'an varte spúr'e om der ha' kåm' mykji snjór'e om nóttí. D'æ då hell'e at d'æ gama løype på skjí.

"Dette meiner du ikkje"

"Det va' 'kji véni!", sa Turí, då sòn 'enni som va' fíre år sa at 'an vill' liggje úti i snjóræ ti' nóttinn.

"skjer tilfeldig" (lagnadsbestemt)

Det va' sò ti' at 'an sille misse kjýrí i gjår.

det er ikkje sikkert

Nò æ eg så gåmål'e at det æ alli visst om eg kjæm'e på heií mei'. Det æ 'kji visst om eg kjæm' heim'tt'e i kveld, det kan vare i morgó.

det beste, toppen
Sjå også híven.

Å brúke spíkerpistól'e fysst an ska' spíkre mykji, dèt æ híven.

"det er ikkje enkelt"

D'æ kji barre å hav' stór'e húslý'e å barre ei inntekt.

det er ikkje lenge til / fram til / til dess

Påskâ kjæm'e tí'legt i år; det æ 'kji lengji tést'e.

"Det er ikkje lett eller enkelt"

Det æ 'kji nådigt fysst an æ eisemadd'e å hjelpelaus'e å ingjen ti' spørje.

ein kan ikkje forvente, ein kan ikkje rekne med

Det æ 'kji vente at adde ungan kunne lèse mæ same da kåme i skúli. De æ 'kji vente an kan kaupe si bíl'e av egne pæninge fysst an æ barre tjúge år. Hèv' an hangsa, æ det 'kji vente at an kan ète ti' líks mæ aire ti' måls.

lett å gjere

Ja, det va' minst'e fyri at eg hjelpte di mæ detta. Det æ minst'e fyri vèr' stór'e i ór'ó, men kossi var' det fysst an ska' gjère det? 

elden har slokna og det er ikkje glør att

Nò æ det plent slòkji i omnæ. Itt d'æ slòkji, lýt an gjère 'å att'e.

tungvint, mykje sjau / springing att og fram

Det æ så springji itt an ventar at kjýne sku kåme ti'.

det er enkelt (å gjere / greie)
Sjå også uvandt.

Det æ úvandt å sjå at hú hèv' gjårt det førr'e. Det æ úvandt å reie av annas mjø̀l. Det va' úvandt å gjèv' 'ó Ånund det 'an sette på.

det ergra meg (kraftig)
Somme seier "det åt meg ti'".

Det åt meg at eg sille vare for sei mæ å bjóe på den hyttâ.

falle, ramle
Sjå også dette av.

'U datt néd ó' stigâ.
Passi dikkå så di inkji dette!

falle av, losne
Sjå også dette.

Ruvâ på såræ datt âv då eg dróg í æ.

kunngjere om ekteskap (i kyrkja; i eldre tid; dei ugifte sat på galleriet, etter vigsla skulle dei sitje nede)

Der va' tvau pòr som dutte néd unde messunn i dag, så nò kunn' da 'kji lenge' sitje oppå trèvæ.

verte tunn (kleda vert for store)

Kjètil datt fórt ó' klæó då 'an fekk kreft.

klumpete graut

Mæ fínt mjø̀l kunna grauten var' dettutt'e, det va' bèt'e mæ sammali.

difor

Eg varte sjúk'e i gjår, det va' dí eg inkji kåm. Eg veit det 'kji, det æ dí eg spyr'e

1. så
2. som
3. temmeleg
4. desto

1. D'æ fælt di svårt'e du æ i dag!
2. Det va' frykteleg di det øyela'.
3. Det va' på di jamne mæ týtebèr i år.
4. Eg vi' inkji ète så mykji på jólebóræ, så eg kan drikke di mei'!

de

dove, tamt (bruka om t.d. øl eller anna drikkande)

Detti ǿli æ så dibbi, det æ alli drikkandi.

"pirkearbeid"

'An héldt på med nåkå dibl.

logre; berre inste delen av halen
Sjå også fible.

Lombí dibla mæ róvunn fysst da suge. Saui som fljúge, dible au mæ róvunn.

skjelving (gjeld musklar)

'An fekk slig a didr i hondó då 'an varte gåmål'e.

1. riste, skjelve
2. prille på felestrengen

1. 'U va' så ívrig at 'u didra. Hunden stó' å didra då 'an såg at mi sille av gari på jakt.
2. Spilemennan didre på úlíkt vís.

skjelven

Mange vare didrne itt da vare gamle.

difor

Pc'en min æ sund'e, så dífyri brúkar eg denné hèra.

gjere gravid
Sjå også trèk'e.

Hèv' du diga æ no?

1. tykk, feit
2. gravid
Sjå også digne.

1. Ånund hèv' vurte helst'e dig'e, dei seinare årí.
2. Tóne æ visst dig no.

rotenden på eit tre

D'æ úlíkt om tréne have stór'e digendi.

digel (form til å smelte metall i)

I desse diglunn rennde da sylv.

sers stor kubbestol

I Valle Sparebank æ der enn digmannsstól'e, av dei stǿste an ska' sjå.

1. verte tykkare / feitare
2. verte tjukkare under graviditet
Sjå også dig'e og fitne.

1. Svein hèv' digna så ette dèt 'an slutta å røykje.
2. Jórånd fèr'e ti' digne nò, 'u ska' have små.

sauesjukdom (truleg laus og oppblåsen mage)

Finge sauin digredritâ førr' i tí'inn, va' det inkji barre å ringje ette dýrelækji, for dèt va' 'er alli den tíd.

tett innmed

'An stó digt innmæ då det smadd. Lislepad æ dikt innmæ åren. Då eg reiste meg frå túvunn, såg eg at hoggormen ha' lègje digt innmæ dèr eg ha' sèti.

dike
Sjå også tíedíkji (V), rèvedíkji (V) og soksedíkji (H).

Der varte jamt a díkji ottafor búí fysst det ha' ringt a bil.

blaut grunn (med søle eller vatn)

Fysst an leier enn hest'e, lýt an sjå etti at det inkji æ díkjutt'e dèr an gjeng'e.

banke ut eit leivemne med hendene når ein bakar flatbraud

Tóne sat fyri å dikka deigimni som 'u fekk av 'enni Tóre.

diskutere, tale att og fram om noko

Da dikkedéra å rǿa att å fram.

dykk

dykk

dykkar

lee på rova

Fysst lombí súge moi sí, dille da mæ róvunn.

"småhuske" seg

Mi stande å dille åkkå på nýísæ så der kjæm'e sprekkji å vatn. An kan dille si på an linsapøyl'e.

person utan eigne meiningar (samd med dei ein til ei kvar tid er saman med)

An kan 'kji spørje om rå' frå diltaró.

fylgje etter ein person (som går føre med lokkemat)

Snille saui æ góe ti' dilte itt an gjeng'e fyri. Ha' da 'kji dilta så greitt, ha' mi 'kji kåme heim'tt'e i ljósi.

få dårlegare syn

Eg hèv' dimkast, så eg lýt sjå å få mi nåkå brillu.

få svekka syn (pga alder)

Itt an vare gåmål'e å dimkar, lýt an sipte brillu trått.

svekka syn (pga alder)

Eg veit 'kji om det æ dimking, men eg sér så mykji fillnare nò.

din / di / ditt / dine

Ungan dí stelle sikkå snilt. Bílen din æ helste mæfaren nò. Kòr æ det góme dí sjalar si? Eg trúr eg veit svòri ditt.

"din drittsekk" (svært nedsetjande uttrykk om ein annan person)

"Din ljóte lèm'e, kòfyri laut du stèle bílen min å øyeleggj' 'an ett'å!"

eldre banneord

"Dinnen!", húva 'an då 'an fekk an stokk'e på fóten.

diesel

Díseli æ mest'e líke dýrt som bensíni.

dersom
Sjå også visst, sjå / sétt nå, itt og fysst.

Disom dú vi' hjelpe mé, så ska' èg hjelpe dé.

din (td far din sitt)

Æ det lòv å jakte på fai díss? Æ detta moi díss bíl'e? Æ detta fai dikkås saui som gange å beite dèra?

1. langt mindre enn
2. endåtil, heller ikkje

1. Eg veit snautt ko gamle ungan æ, díel a kjýr. Det æ forsil an heil'e húslý'e díssel eitt menneskjinn, sa Gunnår då da sille nyste sikkå út.

dessert

Der stó' fleire slags disæra på bóræ.

djerv, pågåande, uredd

Tóne æ så djorv at 'u æ alli ræd å liggje eisemó på heiinn.

djup moldjord i td ein åker

I Góedokk æ der så djúpmylt at der mest'e alli skjín'e.

støtte, noko som gjev tryggleikskjensle

'U va' mæ som a djyrvsl for bonnó.

dobbelvindauga

Adde vi' have dobbelglòs i húsó nò; det vare så mykji varmare.

doggfalle (bruka om når dogg legg seg på marka når sola har gladd)

Det ha' doggfaddi fælt i nótt. Hèv' sólí glâdt å det fèr'e ti' doggfadde, kan an 'kji høye lenge'.

bruka om gras eller voll der dogga om morgonen er borte

Fysst det æ dogglaust om morgónen, kan an ríve út såtun.

hudorm (samling av utskild talg i huda)

Ungdómen líka inkji fysst da finge doggorm'e i andlitæ.

svært lite regn

Eg sló i doggregn.

Dugurd, føremiddagsmat; måltid i samband med slåttonna i eldre tid, frå kl. 09.00. På andre tider av året kunne "dògúren" vere seinare.
Genitiv: Ti' dògúrs.

Ti' dògúrs åte da byggraut'e. I slåttæ åte da dògúren klokka ní.

tida då ein vanlegvis et dugurden (om sommaren: ca kl 9.00)
Sjå også dògúr'e

Mi reiste ti' heis dògúrmål bil.

tida då ein et dògúr'e

Mi kóme på heií dògúrsbil.

Dugurd, føremiddagsmat (Måltid i samband med slåttonna i eldre tid, frå kl. 09.00. På andre tider av året kunne tidspunktet vere seinare)
Sjå også dògúr'e og kvild.

Dògúrskvíldí va' an håv'e tími, å då åte da graut'e.

slåtteteig som var passeleg stor til å slå til dògúrs

Denne slåttâ æ 'kji så stór; det æ vel helst'e barre a slags dògúrsslåtte.

arbeidsøykt i eldre tid mellom kl. 06.00 og 09.00
Sjå også dògúr'e og øykt.

I dògúrsøyktinn va' det léttare å slå, så lengji det va' dogg i grasæ.

lite søkk i terrenget

Om våri på heiinn ligg'e det etti snjór'e i dekkó å i avsǿlæ.

kløft i haka

'U ha' smílehòl å dokk i hòkunn.

bruka om hest som er feit
Sjå også dokk og lend.

Merrí hèv' havt det godt i sommår; 'u hèv' plent dokk i lendinn.

tilskitna og misfarga (om klede og tøy)
Sjå også dvålka

Kuptâ æ sò dokka at 'u æ 'kji brúkandi kå ti' kvendags.

oppstandar med lager for snella i ein spinnerokk 

Dokkâ held'e snæla på plass i rokkjæ.

kvinneleg doktar

Eg hèv' vòr' ti' doktarunn i dag.

dokter

Ko for an doktari æ dú ti'? Det kan vèr' mykji forsil 'å doktaró. I gamle dage våre da sjella ti' doktaræ, det varte vel helst'e ettesía, ell' kansi alli?

lækje, kurere

Kjæm'e du ti' mi så ska' eg doktére deg!

slå

'U dolsa ti' 'ó.

stor og kraftig kvinne
Sjå også verbet dolve og dolven.

Det æ 'kji mange som kunne greie sikkå mót dei dolvunn. Gunnbjørg æ a dolve, stór å sterk å mæ tak í.

slå tungt
Sjå også substantivet dolve og dolven.

'An dolva ti' 'ó så 'an seig ihóp.

stort og kraftig dyr

Den stúten va' a dolve beist å flytje. Det va' a dolve beist ti' inkji vère gamlare.

høgmælt og uhøvisk tale
Sjå også dolve og dolven.

'U dolva å tala så fókk bísna.

person med ofte negative og "treffsikre" kommentarar
Sjå også substantivet dolve, verbet dolve og dolve å tale.

Angjær æ så dolví i talæ.

"upassande snakk"

Jórånd ha' a dolvi tal som mi tótte va' úsamelegt.

dombjølle

'An ha' dombjødde på hesten då da sille ti' kjørkje.

brak, dunder (tung lyd som kjem langt ifrå)
Sjå også dòne.

Fysst tórâ hèv' slègji, kjæm'e det jamt enn fæl'e dòn'e.

dundre, drønne
Sjå også dòn'e.

Det dòna fælt då da mína den stóri steinen né'å åkfaddæ.

ståkande, brakande

Tórâ sló så dòneleg.

ståkande, brakande

Det gamle Sjoldmøyslagji æ enn dòneleg slått'e.

bleikna (om td ei rugge som er gammal og har vore vaska ofte, eller har vorte bleikt i sola)

Raue lǿeveggji vare tídt dóselège ette nåkå år.

matt, dus (om farge)

Stakkan 'enni Góme æ gamle å dósne.

dorsk, slapp, "lett henslengt"

Taddeiv varte så dossen ette å hav' ète a dúeleg måltíd.

1. bleikt (td av sol og slitasje)
2. hest som er svart med nokre ljosare flekkar

1. Denne ruggâ æ så dósutt at an sér mest'e inkji litin leng'e.
2. Hesten 'ass Haddvår va' dósutt'e.

dott

For å få sòve laut 'u have detti i øyró.

utan klumpar (om graut)

Tukkjen va' stinn'e å dottelaus'e så eg fekk mest'e trykkjen, sò mykji åt eg. Grauten ska' vère gó'smaka å dottelaus'e.

dotter

Båa dǿttan 'ass vurte godt gjipte. Eg tikje dótte' dí æ helst'e vé.

klumpete (om mjølklumpar i graut)

Grauten sille inkji vère dottutt'e.

doven person

Den dovbranden Nikelos kunn' mi inkji hav' ti' slåttekar'e!

veik varme

Der æ an líten dòv'e etti i omnæ.

minke av

Hovdeverkjen hèv' dòva av. Regni fèr'e ti' dòve, så då kunne mi ti' att'e. Det kjynne hende det dòvar âv? ja gjǿve det vǿre så væl! (to kvinner på stølen, om torever)

doven, lat
Sjå også gorrdòven.

Den dovnasti mannen æ inkji dòven fysst an ska' heim'tte ti' kvelds.

gift med kvar si syster

Kjètil å Taddeiv våre dóva.

verte kjenslelaus (pga kulde eller ved å liggje for lenge med mykje kroppstyngde på den eine armen)

Hendan dovna plent âv då eg skjýlde klæí i dei kalde vatnæ i åne.

ser doven eller halvsjuk ut (bruka om menneske og dyr)

'An såg så dovsklèg'e út, å 'an arbeidde au så dovsklegt.

når dyr går ut over tida / termin for fødsel
Sjå også bère og daglaus'e.

Det æ leitt fysst kjýne drabbe for lengji.

seint og ujamt gangelag

Åsmund hèv' vorte drabben dei seiste årí, 'an må vèr' fillen i fótó.

1. hardt slag
2. "klapp" til trøyst
3. andletsdrag

1. Eg fekk a hardt drag av hektinn då eg gjúra høysslassi å reipi gjekk av."Det tikjest vère dei harde gitar-drògjí som æ så mæte", sa 'an då 'an høyre hardrock for fysste gong.
2. Mamme tók a drag ive kjakjen min for å trøyste meg.
3. Der kåm a drag ive anliti 'enni Mamme, så eg såg at 'u ha' det vóndt.

det ein maktar

Eg lypte av dragandi makt. Eg sló mæ dragandi makt.

klengemaure

Der æ så mykji dragararvi i epl'åkræ, så nò ljóte mi grase.

1. krangle, vere usamde
2. verte plaga med (vondt samvit)
Sjå også drogsle.

1. I politikkjæ kan an dragast om mangt.
2. Eg dregst mæ trègji for mangt eg hèv' gjårt.

vere oppteken av, ha interesse for

Det va' 'kji kå gåmålt Tjógjei drógst mæ.

1. tråkle
2. dra

1. Fysst an vi' stike út a beint å jamt stik, lýt an drage út an trå'e.
2. D'æ tungt å drage an kjåkkji mæ unga på.

bruke for mykje (meir enn ein har råd til)

Det dróg for mykji attâv, 'an gav opp bå' høy å mat'e på fòlan så 'an snautt ha' ti' så om våri.

verte fuktigare etter ei tid med regnfullt ver; helst bruka om høy og ved som er under tak
Sjå også drage 'å seg.

Det va' vóndt å få gjère 'å, for véen ha' drègje att'å seg.

gå over

Eg fekk så vóndt i hòvú'i, men det dróg âv si då eg la meg né'å a bil.

kome i (etter-)tanke om

Det dróg ette mi at eg ha gløymt å varskó æ Yngjebjør.

dra luft inn i endetarmsopninga og "blåse" lufta ut att gong etter gong ("galne" ungdomar kunne gjere dette)

Det va' inkji mange som finge ti' å drage hónfísen.

plissere vadmålet i svårtestakkjen i setesdalsbunaden

Dei feddan have flatna så mi ljóte drage da i fodd att'e.

samle mothug (til ein "sprekk" og vert sinna)

Bjørgúv dróg lengji i pòsi førr'ell 'an sýnte det.

samarbeide, vere sameinte, ha godt samband

Mi have allstǿtt drègje godt i ra'. Dei kunna alli nòkåsinni drage i ra'.

trekkje frå (subtrahere)

Nò kan eg bå' leggje ihóp å drage ifrå!

dra ein tråd under og over ein annan tråd slik at det vert som "prikkar" (oftast som "ramme" som del av eit mønster i løyesaum)

Tóre dróg inní mæ blått på den kvíti tråen.

få tak i noko som fører til problem

Kví ville 'an nå drage inn'å seg denna gamli å rusta bílen? Du må inkji drage inn'å deg denna fyrgjâ!

bruka om ting som ein meinte at drog til seg pengar eller rikdom

Enn laus'e hesskór'e som du finn'e, mæ adde sauma í, drèg'e médel fysst du legg' 'an né'å kjistebotnen.

snorke

Gònil dróg nyvli i nótt, så eg fekk alli sòve.

skaffe seg inntekt på ulikt vis (td handel)

Bjúg drège pæninge som sand'e mæ klokkehandelæ sí.

1. "ikkje lyst til å seie alt"
2. usikker, i tvil

1. 'An dróg nòkå på det då da spúre om 'an ha' kaupt si ný'e BMW'e ti' håvanné millión'e.
2. I gjår sa 'an at mi sille handle, men i dag dròg 'an på det.

1. kome seg seint opp av senga om morgonen
2. positiv endring i oppfatning av utsjånad når ein kjenner vedkomande betre

1. Da dróge sikkå i kvílunn omtrent ti' dògúrs.
2. Gunvor dróg seg då eg kjend'e 'æ bèt'e.

avgjere noko med å knipe av strå i ulike lengder; den som får det lengste strået har "vunne"

Sku mi drage strå om detta?

uttrykk bruka om noko som monar til eller utviklar seg

Det drèg'e ti' lívs mæ 'ó. No fær eg krím, eg kjenner det drèg'e ti'.

samle mykje, hamstre

Hèr have mýsan drègje ti' bǿlis mangt ètandi.

byrje å friskne til etter hard sjukdom

Nò kjenner eg det drèg'e ti' lív mæ mi.

få fornuft når alderen kjem (bruka om born)

'An hève drègje ti' vitæ nò, den fantungjen. Ungan plage drage ti' vitæ itt da fare ti' vare vaksne.

ta lang tid

Det dróg út førr'ell da kóme heim'tt'e, for fǿri va' filli. Mǿti dróg út så lengji at det va' mange som reisti.

prøve seg på å få tak i ei jente

"Å drage vengjen" varte inkji barre brúka om fugla, men au om gúta som ville prǿve å få tak i jentun.

la ein person tru at eit eller anna kan verte slik han ynskjer (gjeve uttrykk for at det kan verte slik)

Eg tóre 'kji drag' 'enni vóní, for eg visste 'kji om eg ha' tí'. Da dróge åkkå vóní, så mi ville kåme att'e sía.

verte fuktigare etter ei tid med regnfullt ver; helst bruka om høy og ved som er under tak
Sjå også drage att'å seg (V).

Tjurrhøy i lǿunn drèg'e 'å seg itt d'æ rått i veiræ.

seinfør, treg
Sjå også dragmeis'e.

Gunnår kunna vèr' kallege dragjen om morgónen.

"vel så" (td flink, stor)

Turí æ dragji leng'e ell Gunne. Knút æ dragji bèt'e ti skjóte ell Eivind.

Stor kjelke / liten slede til å drage høy på med handmakt. Dei som ikkje hadde hest bruka denne til å få heim høyet om vinteren
Sjå også dragslé'i og kjåkkji.

Dragkjåkkjen va' létt'e å snedden fysst an sill' hente høy i bratte lía.

garn bruka til tråkling når ein sauma klede (vart drege ut av verk)

Dragløyâ varte brúka ti' å tråkle ihóp klæ'eplogg mæ.

seinfør person, somlekopp
Sjå også dragjen.

Den karen æ enn fæl'e dragmeis'e, an veit alli nær 'an kjæm'e.

ein bestemt mjølketeknikk (når ein mjølkar med to-tre fingrar og dreg nedetter spenen)

For å få út dei seiste mjåkkskvettin, æ det léttaste å dragmókke.

loddrett stokk / stokkar med gjennomgåande boltar for å halde stokkane i ein lafta bygning på plass (naudløysing når veggen held på å sige ut)

Dragòkan halde stokkan godt på plass.

drasse, slepe

Tar du dragse mæ di sossa mykji?

liten slede til å dra høy på med handmakt
Sjå også dragkjåkkji.

Húsmennan som slóge høy på heiinn ha' inkji hest'e, så dei laut drage høytti heim'tt'e på dragslé'i.

trette, usemje

Det varte dragsmål om handelen.

treg, seinfør

Gjermund æ helst'e dragvóren, så 'an fær inkji gjårt så mykji.

særleg sterk kaffe

"Detti æ drakeblód mæ snårtesmòk!", sa Ånund. Detti kafféi æ púre drakeblód, men nò trengje mi det.

fingerring med drakemotiv (endane er ikkje lodda saman, dei er forma som drakehovud. Slike ringar kunne gå 4 1/4 gong rundt fingeren.

Drakeringjen varte au kadda "slangering'e".

stjerneskot 

D'æ vént å sjå an drakji på vetrehimmelæ.

gå seint, slentre

No dralkar eg ti' mæ desse lisle rjúpesekkjæ. Haddvår dralka jamt, 'an tóttest have så gó' tí'.

slå

'U dralsa ti' 'ó.

ei utruleg skrøne eller soge

Gjermund kåm mæ adde slags drambedrysju, men det va' gama høyre mæ 'an fortåldi.

"fyllevas"

Dramdrysju ska' an 'kji allstǿtt trú på.

td hovudplagg med frynser, sylvstas; bruka berre i eintal
Sjå også dramse.

Stóre sýu å lange øyredobla kan an kadde drams.

staseleg (td hår, sylv eller hovudplagg)

Håri 'enni hékk gúlt å dramsandi néd 'å mjønnó.

1. sleppe ned, misse
2. henge ned
Sjå også drams.

1. Svålaug dramsa så mæ høyttæ at 'u snåva mest'e í det mæ 'u gjekk.
2. Gunvor va' så sylva at det dramsa.

venleik og greie fakter (menn og kvinner; gjerne i bunad)

Åslaug ha' slig a dramselag at det va' plent gama å sjå mæ 'u dansa.

staut person i bunad med mykje sylvstas
Sjå også dramselèg'e (V).

Aslak æ så dramseleg enn kar'e.

staut person i bunad med mykje sylvstas
Sjå også dramseleg (H).

Aslak æ så dramselèg'e an kar'e.

staut person med fine klede

Ånund æ dramsen i dei nýe klæó sí. Åsmund å Svein kóme så dramsne at kjyrkjunn.

drap

I radióæ tala da om dei fæle dråpí i Sýria.

haug med småbitar

Glassrútâ låg i dras på plænæ.

1. regne med store dropar
2. øydeleggje

1. Regni drasa néd så mi vorte gjennomvåte på a líti bil.
2. Bjørgúv hèv' drasa den nýi bílen sin.

kraftig regnbyge

Det kåm a dras-él mæ eg va' på trandó, å det va' så det dundra i bylgjeblèkjæ.

dragande med

Ånund kåm draslandi mæ nåkå gåmålt skraml 'an vill' selje åkkå.

det som er att av maltet etter bryggjing av maltøl

"Fysst suggâ æ mett, æ dravi súrt", varte det sagt ette gåmålt.

lyge fælt eller grovt
Sjå også ljúge og ravljúge.

Tór dravlaug på mǿtæ, sa da.

1. utan kraft (om folk)
Sjå også ròten og ròtúli.
2. roten ved utan brennverdi
Sjå også fausk'e.

1. Æ du plent dravròten, lute mi vère tvei ti' å lypte dessâ stokkjæ?
2. Dravròten vé'e lýt barre rotne.

heilt gjennomrusta (oftast tunnare ting)

Gjengjun æ dravrusta, så húrí sleng'e mest'e laus.

sjølvgod (ser sjølvgod ut)

Dei som æ dreffelège æ tídt godt fornǿgde mæ sjave sikkå.

sjølvsikker og sjølvgod

Gúten va' så dreffen dèr 'an gjekk, kjende seg så svær'e.

1. person som ser dårleg ut (er tunn og har grått og avmagra andlet); td etter sjukdom
2. nedsetjande ord om person som "ligg med kven som helst"

1. Jórånd hèv'e vorte så drègjí i anlitæ.
2. Drègjen å ti'slæma hèv' 'an vorte halden.

band på barnelue, pynteband til å stramme barnelua (som ein knyter bak) Remse i panna på ei barnelue, sauma på td saumeverk. Lua er av lereft. Til dåpen skal lua vere reiveranda, med løyesauma "drègjili".

Det va' an nauendi vén'e løyesauma drègjili!

barnelue (også bruka til dåpen) med drègjili

Drègjilshúvâ varte nóg brúka bå' ti' reivunga å ti' gúta som gjinge mæ kjól'e.

svinge seg, vise seg fram (om jenter og kvinner)

Dei gamle gjinge seint å dreia sikkå itt da gjinge mæ stakka.

1. slag, sving
2. måten ein fører seg ("fakter")
3. god utforming

1. 'An fekk dreiss'e på sleggjâ mæ 'an smildra steinen.
2. Det va' slig dreiss'e mæ 'enni Yngjebjør då 'u gjekk mæ dei nýe stakkó sí.
3. Nikelos fekk slig dreiss'e på krullan i rósó 'an måla.

kvinne som brukar hender og føter i meste laget når ho går eller er i arbeid

"Dreissun lée væl mykji på sikkå itt da gange å itt da arbeie", sa Knút.

sveisen, elegant (bruka om person som går og fører seg på ein sjølvsikker og "stolt" måte)

Sigríd va' så dreisseleg då 'u gjekk ti' kjyrkje i dei nýe stakkó sí.

sveisen, elegant (bruka om person som går og fører seg på ein sjølvsikker og "stolt" måte)

Sigríd va' så dreisselèg då 'u gjekk ti' kjyrkje i dei nýe stakkó sí.

bruka om person som går og fører seg på ein sjølvsikker og "stolt" måte

Birgjitt æ så dreissí fysst 'u gjeng'e mæ stakka.

tyngde, gjeld alt frå slag til tunge ungar og ting
Bruka berre i eintal.

Der va' drelt'e i dei ungâ. Der va' drelt'e i dei slagjæ.

tung (tyngre enn ein ser ut til å vere)

Denné steinen æ dreltnare 'ell 'an sér út ti'. 'An va' an drelten kar'e.

verte tyngre (td høy som har fått regn på seg)

Høytti hèv' dreltnast å æ tyngri bère.

Dreng

Det æ langt midjom Drengó au nò.

1. gut
2. ugift mann (somme seier "gåmål'e dreng'e")
3. tenestegut

1. Mi hav' tvau bonn, ei jente å ein dreng'e.
2. Ska vite om 'an finne si a jente, det æ nå helst'e an bústelèg'e dreng'e.
3. Mi leigje allstǿtt an dreng'e mæ åkkå i slåttæ.

gutebarn 

An reikna da for drengjebonn fram ti' da vår' seks-sjau år gamle.

drepast

Veirin stangast så fælt at eg tenkte da dråpest.

drepe
Sjå også drepe seg.

Ungan dråpe a slæve, da tenkte det va' enn gjiftig'e orm'e.

gjere noko svært raskt; ofte bruka i samband med arbeid, når oppgåvene vert for mange og alt må gjerast raskt

Åni nøytte seg så i arbeiæ at an kunna trú 'an sill' drèpe orma.

1. gjere sjølvmord
Sjå også gjère av med si / sikkå.
2. verte drepen (ikkje med vilje)
3. arbeide svært hardt (med fare for helsa)
Sjå også drèpe.

1. Åsne kasta seg úti åne å drap seg.
2. Tommås drap seg då 'an kjøyre útom vègjen å n'i a úr.
3. Nò må du 'kji plent drèpe deg fysst du æ så úvýren å held'e det mørks imidjom.

dress

Det æ sjella eg brúkar dressin mí.

drift

'An stó' for drifslí av garæ.

beiteområdet kring ei driftelège

Driftebeiti va' langt ti' heis å inn i snauheiinn, dèr bǿndan inkji sjavi brúka beiti.

hei som er bruka til drifter (sau og storfe)

I drifteheió kunna der vèr' stóre flokka å halde stýr på.

person som passa fedrifta om sommaren og dreiv denne til marknaden om hausten (td til Dalen i Telemark)

An driftekar'e frå Mó i Tilemark stoppa mæ driftinn sí i Homm på 50-talæ, minnest Gònil.

stad der ei krøterdrift ligg om natta (i eit beiteområde)

I Fjellgaró va' der mange driftelègu for búskap'e frå Tilemark.

person som ein har inntrykk av at er avhengig av alkohol

Du kan live mæ an drikkari, men inkji mæ an ètari (uttrykk).

1. drikke seg full (alkohol)
2. drikke
3. feire t.d. jol, bryllaup o.l. Sjå også drukkjen og drykkjebassi.

1. Mange æ leie ti' drikke i ungdómæ.
2. Drikkji 'kji detta jòkekalde vatni, bonn!
3. Fyrr' i tí'inn drukke da bryddaup i fleire daga.

drikke av glas (td brennevin)

Da drukke atti skålí i bryddaupæ.

drikke lite og forsiktig (alkohol)

"Du lýt drikke snilt, Bóa!", sa Tóne då Torgrím reiste út laudagskveldi.

dristig, vågal, uredd

An må 'kji vare så dristug'e at an vågar helsunn.

"dritsekk"

"Dritarvi" varte nóg a skjellsórd si' fókk inkji líka arve-úgrasi.

diaré
Sjå også springaren.

Kjýrí hève så dritâ at det renn'e ó' 'enni.

bruka om lam når lorten "klabbar" seg til under rova

Det æ syndlegt å sjå koss lambi hèv' drite i pung.

1. ufordrageleg person
2. urein, tilgrisa

1. Bjynn æ jamt så driten mæ fókk, 'an skjemmer si út mæ dèt. "A drití skjér drèg'e a drití mæ si" (gammal herme).
2. Dei dritne klæí lute tvåast.

lett for å verte svart og flekkete slik at ureinleik syner godt (helst bruka om klede)
Sjå også dritnæm'e.

'An ha' fengje si nýe buksu, men da våre så dritfúse. Svårte bíla æ det dritfúsaste an kan have.

svært skiten (vert ikkje gradbøygt)

Nò hèv' eg vòre så lengji på heiinn at eg æ plent dritgródd'e. Skjortâ 'ass va' plent dritgródd.

1. utståande / bakoverståande hæl som har lett for å få gnagsår
2. utståande / bakoverståande hæl på sokk

1. Dreng ha' slig drithæl'e at 'an laut have róme skó for å kåme inní da.
2. Eg trúr alli da hav' spita ladda mæ drithæl'e så lengji èg kan minnast.

skitne seg til
Sjå også ulke seg.

Småunga æ fæle ti' dritne sikkå.

skitne til

Eg datt n'i a mýrhòl å dritna út buksun mí. Nò vi' mi 'kji dritne út fleire koppa 'ell mi turge!

ha lett for å verte ureint (flekker og ureinleik syner godt)
Sjå også dritfús'e.

Kvíte klæi æ dritnæme.

stygge ord som vert sagt til ein annan person

Aslag va' så lei'e ti' slengje dritór' ti' dei 'an arbeidde ihóp mæ.

person som seier stygge ord om ein annan

'U va' alli dritórdig mæ mèg, men den gongjí varte eg vidd 'enni.

ureinsleg (td klede)

Da sa at Herjús va' så dritsklèg'e, 'an tvó seg sjella 'å hondó å lauga seg mest'e alli.

1. tilskitna
2. falma eller ubestemmeleg (om ljose fargar)

1. Desse buksun æ så dritslège at an kan mest'e inkji bruke da midjom fókk.
2. Desse buksun æ helst'e dritslèg'e å úvande, da æ 'kji antel grå ell' gúle.

stansar når han drit (bruka om hesten)

D'æ úhǿgt fysst hestan æ dritstae.

drittrengd

An drittrengd'e lýt nøyte seg.

snø som kjem dalande (av og til med vind i tillegg)

Mi kóme heim'tt'e av heiinn i dei fælaste drivæ, mi stampa i djúp'e snjór'e. Det dreiv å blés så mi såge 'kji naudt ti' gange.

interessere seg for, ha hug til, ha som drivkraft

'U dreivst av skjíre nauinn. Håvår dreivst av an trong'e ti' spile féle.

1. snøe
Sjå også bère néd.
2. gjere, arbeide med
3. drive / jage fram ein sauehop

1. Det va' kalleg det dreiv i gjår.
2. Ko æ det dú drív'e mæ om dagan? Eg drív'e på mæ å två tili nò, så du må barre vère úti a bil ti'.
3. Da drive sauehópen ette' ríksvègjæ, men det varte mykji springing, for bílan ræda da útom.

halde på med
Sjå også dríve.

Ko æ det dú hèv' drive mæ i det seiste?

dor til å lage hol i jern med når ein smir eller til å få ut ein klinka nagle
Sjå også borr'e og stú'e.

Vi' dú halde jinnæ mæ tongjinn mæ èg slær på driven.

kritkvit

Mi våre plent drívkvíte då mi sóla åkkå fysste vendâ om våri.

1. sjølvsikker, stolt
2. kry
3. dryg
Sjå også syv'e.

1. 'U sit'e så drjúg å vi' vite alt best'e sjåv.
2. 'An varte så drjúg'e fysst da skrøytte av 'ó.
3. Det va' an drjúg'e kass'e eg ha' heim'tt'e.

bruka om tale: noko som kjem seint og med ettertrykk

Gjermund tala så drjúgleg å stempla, å visste ko 'an tala om.

1. kraftig talemål
2. poengtert tale

1. Den drjúgmælti Torgrímen turte inkji hav' mikrofón'e då 'an tala.
2. D'æ greitt vèr' drjúgmælt'e itt an æ mæ i politikkjæ.

drygt

Tårål sér allstǿtt så drjúgt på avlingjí. Mygla mjø̀l æ drjúgt.

overdrive snakk (ein prøvar å gjere seg betre enn ein er)

Nils å Stein tótte det va' drjúgt sagt då Håvår fortålde at 'an va' gó'e for an millión'e.

drype

Tòkâ hève dròpe lengji, så mykji av tróæ æ ròti. Det drýp'e ó' bírhanâ.

1. lass på ein dragkjåkkji; drege med hand
2. hestereiskap til å dra tømmer med
3. tung, seinfør; om personar
Sjå også kasedròg, stei'dròg, drætti og skokla.

1. Di va' a fæl dròg.
2. Det va' a grei dròg du ha' stellt di dèra!
3. Det va' a fæl dròg Jóhans ha' funne si.

1. lass ein person dreg etter seg på snøføre (td høydròge, vé'dròge)
2. usemje, krangel

1. An må 'kji stelle ti' a stǿri dròge 'ell an vinn'e drage. An lýt sjå etti kòr' an hèv' drògâ.
2. Valldǿlan ha' drògu mæ skafsingan om býtestrengjen på heiinn.

kyr med ulike fargar (flekkut)

Baselí va' i eitt drogl, på båe sí'ó.

flekkut, fleirfarga

Kjýri mí, Drogle, æ drogla.

ulike fargar (oftast bruka om kyr)

Såvi líka best'e droglutte kjý, 'an meinte da mókka så godt.

usemje, krangel

Drogru kunn' fǿre ti' mykji vóndt å leitt.

krangel, dragsmål
Sjå også dragast.

Det varte allstǿtt drogslu itt Eivind å Åni kóme ihóp.

dragsmål

Der va' mange drogstu midjom åmlingó.

1. lite glas til å telje medisin dropevis med
2. medisinflaske

1. Dròpeglasí æ líti i brúk i dag.
2. Doktaren flídde mi a dròpeglas eg sille brúke.

tett (bruka om nevertak)

An lýt have an vånd'e tekkjari på tòkunn for å få dropfríe hús.

steinheller i omnspipe ned mot torvtak

Dropheddun æ múra inn i pípâ så det ýter regnvatni undâ.

1. taklekkasje
2. drope
3. medisin i flytande form (berre bruka i fleirtal)

1. Å take út dròpa i a taktòke æ inkji létt.
2. Dròpan drjúpe frå yfsingjæ.
3. Førr i tí'inn kadda da midisín for dròpa.

kar eller spann til å setje under taklekkasje inne i eit hus

Eg hève sett an dropkopp'e på evsteskjeltili for å take undâ dròpan så det inkji renn'e n'i stògâ.

nokre få regndropar

Det kåm nåkå dropl, men det varte 'kji nåkå mei' âv.

drype

Det droplar, så då kjæm'e det nóg mei'. Fèr'e det ti' drople mæ an høyar, lýt an vère svint'e.

spraglete (oftast bruka om kyr)

Gunnúv selde den droplutte kjýrí sí.

takrenne

Dei gamle dropprennun våre gjåre av blèk.

takrenne

Nó hève eine dropsslòkji fare sund'e, så eg lýt gjère a nýtt.

utett tak av never (td hus eller bu)

D'æ leitt fysst det æ dròputte å det drýp'e plent oppi kvílâ dèr an ligg'e.

småbitar

Koppen varte slègjen i dròs då 'an datt n'i tili.

mykje folk eller buskap

Der kåm a dròse mæ fókk 'ó Valle kultúrsenter.

sleppe, misse (td "drufse mæ høy" når ein gjev buskapen)

Dei lisle jentun Marí å Gýró drufsa fælt mæ da sprunge mæ høysgjèvó ette fjósgongjinn.

full, påverka av alkohol
Sjå også drikke, drykkjebassi, fudd'e og stemt'e.

Knút vart'e druknare ti' lenge' det lei' útette kveldæ.

drukne

Det va' an flòtari som druknast i Dals-íunn.

innebygd gang som bind saman to bygningar ("drumba" stod på stolpar når det var stor avstand mellom bygningane)
Somme seier "drumbegong".

I Brokkunn va' der a drumbe frå svòlinn i stògunn ti' svòlinn i loptæ.

seint og "ekte" uttrykk

"Dei yngri hav' misst rytmâ å rétte drunten", sa Jón.

1. å samtale på ein fyndeleg, roleg og "koseleg" måte
2. kome vellyd frå ku når ho kviler (helst om kvelden; veik og langstrekt lyd utan å opne munnen)
Sjå også drunten.

1. Da såte å drunta å rǿa, dei gamle feggan.
2. Kjýne låge å drunta inni fjósæ om kveldi, ette mókketí'.

sein, roleg; gjeld ein "koseleg" samtale
Sjå også drunte.

'An va' så drunten mæ 'an sat i stògó å rǿa mæ fókk.

1. småting
2. småregn

1. Det va' barre nåkå drusl ette da.
2. Regni vætte alli høytti, det kåm barre nåkå drusl.

1. drusle, strø
2. dynke tøy før ein skal stryke

1. 'U drusla sukker på grauten sin. Regni drusla ó' tréæ.
2. An lýt drusle på nåkå vatn førr'ell an strýk'e.

overflod, rikeleg

Alt va' så drust dèr i húsi. 'U æ så drust mæ matæ, Gývi.

1. kvinne som er vent kledd
2. kvinne som er snill og raus

1. 'U æ slig a druste, Birgjitt, å sérs faktegrei.
2. Drustun våre ettetrakta som kjèringimni.

svært stortøk (føre seg stort, overdrive, gjere seg til, vere raus)

Da vår' mægjetne i Oppistog ti' vèr' druste.

gjere seg til, skryte

"Kåmi grísunga, hèr æ moi dikkå", kjýtte Torjús itt 'an drusta seg.

stort, kraftig, vakkert
Sjå også drustelèg'e (V).

Det æ a drusteleg hús Jón hèv' bygt si.

Stort og svært og fint; bruka både om folk og ting. Om folk er det bruka om både personen og kledebunaden.
Sjå også drusteleg (H).

Tóne æ a drustelegt kvendi. Det va' a drustelegt hús Kjètil ha' bygt si.

drue

Drúvun æ nauendi sǿte å góe.

1. gjere drygare
2. vente
3. dra ut i tid

1. I úår førr'e drýgde da mjø̀li mæ å blande malen bork'e né'í.
2. Mi drýgje det nòkå så mi sjå om dei hí kåme.
3. Det drýgde førr'ell da kóme.

1. drikking
2. drikk

1. 'An va' så lei'e mæ drykk'e.
2. Dèt va' enn gó'e drykk'e!

fyllefant, person som er sterkt påverka av alkohol
Sjå også drikke og drukkjen.

Stundom kunna drykkjebassan vare úhuglège.

"vikar" i hårgarden hjå folk

Di som no vare kadda "víka" varte av sòme kadda "drykkjeglèr".

hus der folk samlast og drikk alkohol

I Oppistog va' det slig a drykkjehús om hægan.

festleg lag med mykje alkohol

Der va' a kallegt drykkjelag dèt kveldi.

mann som har ein hang til å drikke seg full

D'æ leitt å få órd for å vère a drykkjeskrýti.

"tullprat" i fylla (som ikkje er noko å lite på)
Sjå også fyddevas.

Det æ tunglegt høyre på drykkjevas a heilt kveld.

drikkevare

'An va' slí'e ette adde slags drykkjevòru.

vellyd frå ku når ho kviler (helst om kvelden; veik og langstrekt lyd utan å opne munnen)

Kjýne låge i båsó å jórta å drundi.

drøvel
Sjå også úv'e.

Borgjill fekk slig an bitendelsi i drypilæ.

reinse vekk td halmstubbar og anna i korn som skal malast (Det er svært viktig å "drypte" godt det kornet som skal malast til matmjøl)
Sjå også sæletrog.

Taddeiv Haugjæ (1872 - 1965) va' yrkjismalari, å han drypte å mól oppti' trjå tunnu om dagjen.

tretrog med perforert metallplate (bruka til å reinske korn med; før ein mol)
Sjå også drypte og sæletròg.
Somme seier dryptròg.

Òlâv tók dryptetrògji å reiste nórd i kvinn'úsi.

oppspinn, rykte

Der gjekk nåkå fæle drysju om 'an Gunnår.

1. drysje
2. "drysje og røe" (skryte / overdrive)
3. vil vere storkar og brukar td mykje pengar
4. bruka i uttrykket å drysje greileik'e

1. disom jóletréi inkji vare vatna, så drys'e det.
2. 'An sat å druste så det va' plent úlílegt å høyre.
3. 'An druste å handla så fælt.

uttrykket vert bruka om ein person som er særs greileg i utsjånad og / eller veremåte
Sjå også drysje, greileik'e, og greilèg'e.

Bjørgúv æ enn greilèg'e kar'e, det æ så det drys'e greileik'e av 'ó. (uttrykket er bruka om Bjørgulv Uppstad i Gamalt or Setesdal)

uskuldig sjølvskryt

Stóre-Taddeiv va' så drysjen, å mi trúdde 'kji så mykji på 'an.

dra noko med hest

Bjørgúv drætta fram tvæ tylti mæ timr ein dag'e.

skjæker med tverrtre og hakar (bruka til å drage i hop tømmerstokkar)
Sjå også skokli, hòmel og dròg.

Drætti æ gjårt av bjørk,å æ létt å smikkeleg i skógjæ.

1. eit lite lass (drege med handmakt)
2. eit sledelass som ikkje er fullt

1. Bjørgúv kåm heim'tt' av heiinn mæ a drǿgji mæ høy.
2. Papa kåm heim'tt'e mæ barre a drǿgji, for det va' så tungt a fǿri.

1. utsetje
2. gjere drygare

1. Mi mòge 'kji drøygje for lengji førr'ell mi bigjynde å høye, eg sér nåkå myrke skjýbanka i austri. Ko lengji va' det di drýgdi?
2. Fysst da våre masslause, så drøygde da mjø̀læ mæ å blande inní borkemjø̀l.

firkløver (lykkesymbol)

D'æ så sjella an finn'e drøymeblekkji at dèt må lòve nåkå godt.

kake laga av deigbitar når ein baka flatbrød eller lefse (Kaka var firkanta, ca 15 gonger 15 cm, noko tjukk; om lag 5 mm. Det vart skrive namn i dei fire hjørna, jenter skreiv gutenamn)

Å stelle drøymekaku va' gama å spennandi for dei som baka da.

drype

Eg hèv' høysnúi så eg drøyper meg i augó. Støylskjèringan ha' mæ sikkå nafta å kamferdròpa som da drøypte né'å sukkerrútun, å åte.

dronning
Sjå også kongji.

Dråningjí åkkå nò heite Sonja.

drapsmann

Dråpsmannen Vónde-Orm Víkjinn rýmde inn i Finndalen å héldt ti' på an hómi i Hævatn. Vèresta'en å' dråpsmannæ varte kadda "Ormslègâ".

våpen eller gjenstand til å verje seg med dersom ein er i livsfare

Hakji ha' a stór øks i kvílebòsæ  ti' dråpsverje.

reima på kvar side frå bogtreet og bak i órâ (på hesteselen)

Dråttereiman æ breie å sterke.

du

i like måte

"Å dú det same", sa 'u, då eg ynskte 'enni lykke ti'.

"du store tid!"

"Dú fæle tí'! - kvæ kunna kåme i hug at èg sille feirast?

"elendigheit, eg seier ikkje anna" (bruka når noko leitt har hendt)

Dú ilendigheit, eg sei' kji for anna, nò hèv' eg gløymt spitæ mí; då lýt eg heim'tt'e mæ ei gong".

"kraftuttrykk"; bruka når ein vert overraska over eit eller anna

Dú sande tí', mein' eg 'kji det æ Lidvår som kjæm'e!

sovne ein augneblink

Dubb inkji âv ette det vekkjaren hèv' ringt! Eg dubba âv a líti bil, så eg varte for sein'e ti' nýhendó.

sløse, skusle bort (bruke meir enn ein har råd til)

Targjær dubla bort pæningan 'u ha' vunne i Lottó.

hengande pynt (om sylv; seinare bruka om øyredobbar)
Sjå også øyredubli.

D'æ vént å have dubla på lâesylvæ. Nò feste da dublan bå' hèr å dèr!

trenagle; bruka både om lafting av bygningar og lagging av trekar til hushaldet
Sjå også nagli.

Dublungan halde i hóp stavó i an stavkopp'e.

navar som vart bruka til å bore hol for dublunga

Dublungsnavran æ gjåre for stǿri hòl 'ell timraran brúke i dag.

svært godt (td mat)

Dèt va' dúdams!

du; bruka som innleiing til ei setning

Dú'e, sku mi av å lýstre i kveld?

uttrykk for undring

Dúe dåi, hèv' du så kaupt di ný'e bíl'e nò att'e!

1. kraftig, hardt
2. arbeidssam, flink til å få gjort det ein skal gjere, vert ikkje gradbøygt
Sjå også duge og duglaus'e.

1. Hesten fekk a dugandi slag av svipunn.
2. Margjitt æ a dugandi kvendi.

dugleik

Sòme duga var' mei' verdsette 'ell aire.

greie, gidde, få gjort det ein skal (vert oftast bruka i nektande form)
Sjå også dugandi og duglaus'e.

Eirik dugde 'kji ti' reise seg agong då 'an varte sagd'e ti' kåme.

gidde, idast (oftast bruka i nektande form)

Eg dugjer 'kji ti' slå den filleslåttâ. Eg dugjer 'kji ti' två i dag.

stor
Sjå også dugelèg'e (V) og adverbet dugeleg.

Mi leste opp a dugeleg høysslass.

veldig, mykje
Sjå også dugelèg'e (V) og dugeleg (H).

Det va' dugeleg det 'u åt. 'U åt dúeleg.

stor, svær, forsterkande uttrykk
Sjå også adjektivet dugeleg (H) og adverbet dugeleg.

Haddvår æ an dugelèg'e arbei'skar'e. Eg åt an dugelèg'e grautetalerk'e.

doven (får gjort lite av det ein skal gjere)
Sjå også duge og dugandi.

Den duglausasti karen ville alli arbeie.

1. flat del av åker eller engstykke, liten teig
2. duk