Ordliste

utan stans

Mi kvílde 'kji ti' nóss, men héle det i eitt ba' ti' mi vår' færige. Da héle det i eitt ba'.

køyredoning til tømmerkøyring

Koss an babb'e såg út vite mi alli no leng'e.

vere ureinsleg med maten, fare stygt med maten

Gútungan kóme heim'tt'e, hólsoltne, sette sikkå innat bóræ å bafsa å åte.

ser ureinsleg ut når det gjeld mat og klede

'An æ an bafselèg'e mann'e.

ureinsleg når det gjeld mat og klede

'An va' så bafsen mæ matæ.

rygg

Ånund laut 'å bakji for 'ó Såvi.

leike hardhendt (ikkje berre med snø)

Inkji bakast sossa bonn, di mòge 'kji vère harde mæ kvorairne itt di stròke!

bakarst
Sjå også attastí.

Bussen va' fudd'e, å mi såte plent bakastí.

ryggsida på brjóstdúkjen, gråkuptâ, rundtrøyâ og blåkuptâ (i setesdalsbunaden)

Bakblòkâ 'å brúsdúkjæ æ av kvítt vallmål.

ryggsida på genser eller jakke
Sjå også frambul'e og bul'e.

Der æ åtteblarósu på bakbulæ.

1. snøbake
2. bake (berre bruka om flatbraud og lefser)
3. jule opp
Sjå også snjóbake.

1. Nò ska' eg bake deg! 'An varte baka så ti'.
2. Hèv' du baka ti' jóle?
3. Jón baka 'an Ånund fælt ti' i gjår.

bake 9 tjug til dagen

Å bake fullt va' hardt arbei', da bigjynte klokka seks å héle det ti' kvelds.

reingjering av trekoppar på heia med hjelp av eineravkok (td trau, koller og holkar)

Fysst an kåm 'å støyli, å der va' øyesmòk i trékoppó, laut an bake da opp mæ einérbak.

vere i sterk varme (både i sola og innmed omn o.l.)
Sjå også bake seg med tåg.

Du må 'kji bake deg leng'e i sólinn, så var' du brend'e.

smørje sauetalg under føtene og setje føtene tett inntil ein varm omn slik at talg trekkjer inn i huda
Sjå også bake seg, tåg og tåge seg.

Fysst Papa kåm ó' høyskóg om vetren å fraus 'å fótó, baka 'an seg mæ tåg.

terreng som vender mot nord (avsǿlt)

Sauin halde sikkå mykji i bakhoddó seinhaustis, dèr æ grǿnaste grasi.

bagasjebrett bak sal eller sete på sykkel eller motorsykkel
Somme seier "bèrari".

Førr'e sykla mi mæ jentó att'å bakkbèraræ ell' på teinæ.

rygge
Sjå også òpe (V) og hòpe (H).

Eg bakka beint på a stórt tré. Da bakka sikkå for å sleppe dei hí fram, i kǿæ.

bakksag

Bakkesagjí æ fíntanna, stutt, mæ breitt blad.

Bakken, gardsnamn både i Valle og i Hylestad.

Tarjei Bakkâ búdde på Rysstad.

1. bakke
2. knivsbakke

1. Da løypte jamt på rattkjåkkji néd bakkjen.
2. Eg nattar på bakkjen itt eg vi kløyve a véeskjíe mæ nívæ mí.

baklengs

'An raut bakklengjis útive múren; 'an va' søkkfudd'e.

bruka om når vatnet når opp i fjørene på kvernkallen og denne dreg med seg vatnet

Æ det fæl'e flaum'e i åne, kan det vare bakkvatn, så kvinnekadden svív'e i vatn å gjeng'e tungt.

lesse mykje bak på td ei kjerre
Sjå også bakleste og framlesse.

Du må inkji baklesse sossa, for då lypter det frammi.

lass som har mest tyngde bak
Sjå også framlesst'e og baklesse.

Bílen va' så baklesst'e at eg va' ræd'e eg miste stýringjí.

band til å feste ei ryggbør på ein bakmeis'e

Bakmeisbendi laut vèr' langt for at an kunna binde býrí støygt om 'u va' mykji i vavi.

spesiell ryggmeis av tre

Svein batt hókkjen på bakmeisen å reiste 'å støyli.

stokk til å sveipe renninga omkring (med spildrer i mellom)

den bakare del av hesteselen

Baksilen trengst for at hesten kan halde imót fysst det bèr'e útfyri.

bakglatt (bruka om ski)

Pål ha' så bakskreidde nåkå skjí. Det æ tungt å gange på skjí itt det æ bakskreitt.

hestereiskap som ein fester bak framslodda slik at ein kan køyre lange ting utan at dei kjem nedpå marka
Sjå også framslodde og slodde.

Eg lýt setje på baksloddâ, for eg ska' kjøyre nåkå lange stokka.

baksparke (om hest)

Merrí 'ass Pål va' så fæl ti' bakspenne, an måtte passe seg fysst an gjekk attenat 'enni.

Stamnen attarst i ein slede (høyskógsslé'i)

Bakstamnen va' bunden fast mæ hekkun, å framstamnen líkeis.

Spesiell bordplate som vert nytta til å bake flatbraud, lefse m.m. på. Bordplata har ikkje faste føter, men vert bygd opp til passeleg høgde med stolar, benker o.l.

An gó'e bakari lýt have a godt bakstrebórd.

full arbeidsdag for to bakarar (dei skulle då bake 9 tjug, altså 180 leivar)

D'æ lengji å sitje an bakstredag'e ti' endis.

tunn og flat trereiskap til å snu leiven med (når ein bakar flatbraud eller lefse)

Bakstrefløygjen min æ femåsjauttí centiméter, å plent úmisselèg'e itt an bakar.

"flatbraudhelle" av stein

Bakstreheddun vorte nóg helst'e brúka 'å heiinn.

kjellarrom der ein bakar flatbraud, lefse m.m.
Sjå også eplekjeddari, kjeddari, kjeddarlæm'e og kjeddartropp.

Det høyrdest an jamn'e dúr'e frå bakstrekjeddaræ.

kvinne som bakar

Bakstrekånun hav' lang'e dag'e, frå seks om morgónen ti' sjau om kveldi, å då hav' da baka níe tjug. Eg vi' néd i kjeddaren ti' bakstrekånó mæ mat'e.

mjøl til å bake flatbraud eller lefser av; bruka berre i eintal

Bakstremjø̀li æ mali av kveiti.

stort uthola tretrau til å kna deig i til flatbraud

Bakstretrògji va' laga av eitt tréimni.

ved til baking av flatbraud (ca 60 cm lang, småkløyvd, og med liten brennverdi)
Sjå også vé'e.

År 'ell anné "fillen vé'e" varte gjinni brúka som bakstrevé'e.

plass med lite sol; vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også avsǿlt og sǿlt.

Dei håge fjøddí gjère det baksǿlt 'å nórdlénæ.

oval balje, av metall, tre eller plast
Sjå også balje og sår'e.

Då eg va' lítí, tvó eg meg i hovdæ i a bal.

bråke, ståke, sjaue med mangt

Èlí va' fæl ti' baldére, men fekk gjårt líti.

vanskeleg, problematisk

Det kan vère baldri å kjøyre skóter i laus'e snjór'e.

oval balje
Sjå også bal (V).

Småunga líke å skvasle i a balje.

trollbær

Ballblóman vakse i heimejóræ.

søl; bruka berre i eintal
Sjå også balse, balsen og bals'e.

Det kan vère nåkå fælt bals å arbeie i vègeveitu.

person som er fæl til å skitne seg til
Sjå også balse, balsen og bals.

Lisle-Bóa æ enn fæl'e bals'e, 'an hoppar allstǿtt i søyledammó.

1. skitne seg til
2. søle (med td vatn)
Sjå også bals, balsen og bals'e.

1. Knút balsa helst'e ti' den nýi dressen.
2. Inkji balse nå sossa mæ vatnæ, Bóa.

sølut, klissut osv
Sjå også balse, bals og bals'e.

Ungan våre så balsne at da vorte plent gjænomvåte.

villstyren

Den balstækni paggjen datt på sykkel å sló seg i blèsâ så 'an úvita.

sølete, klissete, tilgrisa

Ungan vorte så balsutte då da róta i søylunn.

bråk, skjenn

Det varte slig balúr'e då ungan ha' stòli.

banane

Bananun våre ivemogne, men inkji útskjemde.

1. band, snøre
2. vidjeband ("bindingen") på eldre ski

1. Mi have mange gamle bond (ljódbond) heimi.
2. Skjítti brast unde bandæ.

stakk med voven list på eine kvåren

Banda stakka æ sjella å sjå nò for tí'inn.

knivjarn med to handtak, rett eller litt krumt, bruka til lafting eller skaving av bork

Bandeníven æ a hǿgt reiskap.

ein stein som er for stor eller ugrei og som dermed hindrar samanbinding av steinar i mur (murar-uttrykk)

Mi vi' líksågodt sipte út den bandetjóven, for 'an passar 'kji plent hèra.

1. feste til kuband inne i eit fjos; av tre eller jern
2. treplugg som ein slo inn i fjøsmuren eller i jorda når ein skulle mjølke kyrne på støylen

1. An lýt have sterke bandfesti ti' stóre stúta.
2. Eg sló bandfesti néd i jórdí mæ a øks.

lag med kornband på golvet i konngóvæ (ferdig til å treskje med flygjili)

An lýt treskje a bandfló av gongjinn.

1. reiskap til å feste gjårin på lagga kar
2. smidd hake med eit tau fest i auga; til å dra stokkar med

1. Mæ bandhakâ strammar an gjårin.
2. Taddeiv ha' inkji hest'e, så 'an laut drage dei tyngste vé'estrangan mæ bandhakji.

rom for å stramme eit vidjeband td på eit kjerald

Bandmònen lýt vère passelèg'e, inkji for stór'e å inkji for líten.

person som vev med "bandvevrei"

An bandvèvari laut vèr' nøyen å tolmódig'e.

"gå på tverke", vere uheldig

Det banglast tídt for 'ó Gjermund.

kome bort, "gå på tverke"
Bruka i uttrykket bangle ti'.

Gognin bangle mæ slurv å úvýrskap.

få noko til (på eit vis)
Sjå også bangle.

Vigleik fekk bangle det ti', om 'an va' tvoglen å únýten.

på skakke, ugreitt, vanskeleg å lage, "går opp og ned"

Det hèv' gjengje så bangli i dag.

pengelaus

Eg æ plent bank, så eg kan alli bitale denne reikningjí.

trestykke (ca. 70 cm) med handtak; bruka til å banke tøyet med når ein vaska ute ved ein bekk eller elv

Bankatréi æ flatt i endâ mæ a rundt handtak.

stort lagga "kjèr"; bruka til å barke skinn i

Barkakjèri fyllte da mæ vatn å bjørkebork'e ell' grånebork'e.

lage avkok av bork for å barke skinn
Sjå også beite og barkekjèr.

Stúteskjinní plag' eg barke ti' skóleir.

gyve på, setje i veg

Mi ljóte barre barke ti' sku' mi vare færige mæ desse arbeiæ i dag.

kjer til å barke huder eller skinn i
Sjå også barke.

Barkekjèri æ stórt å vídt.

adamseple

"Barkekjýli va' stórt som a epli", sa Sigríd.

1. luftrøyret, pusterøyret; bruka både om menneske og dyr
2. "halsen" av laftehogget

1. Å svægje i vronge æ å få mat'e ell' drykk'e né' i barkjen.
2. Barkjen høgg'e an út mæ øks.

avstanden mellom siste innslaget (veptetråd) og vevskeia i veven

Du ska' 'kji have sò lang'e barm'e mæ du vèv'e.

1. forbarme seg, stelle med, ta hand om
2. ynke seg, klage, jamre

1. Det va' godt da barma sikkå iv' 'ó.
2. 'An barma seg for helsunn som ha' vorte fillnare ettekverrt.

berre

Der fýgde barre mæ sommårsdekk ti' bílæ eg kaupti.

dåpsfeiring med heimebrygg (til å servere gjester når eit barn var født)

Gunnår å Anne vår' mæ i barsǿlæ.

bart; bruka berre i fleirtal

Snykkjen rann nédive bartun 'ass.

ugreie, "over stokk og stein" (om arbeid)

Det varte a fælt bas førr'ell mi finge ti' detta vanskelège arbeii.

1. basstrengen på fele og hardingfele
2. "den flinkaste"

1. Fysst basen va' stilt'e på "gorrlaust", sa dei gamle at 'an surra som a humle.
2. Der va' mange som våre góe ti' spile, men Ånund va' basen.

plaske i vatn, plaske med vatn

Ungan basa fælt mæ vatnæ i dei stóre ollunn. D'æ helst'e tvó-tríåringa som base.

"så verst", nokså god, flink

"Svinge di, Svålaug, du æ 'kji så bas!"

mann som arbeider hardt med noko og ikkje tek seg tid til pausar

Jón å Torgrím våre nåkå fæle baska ti' arbeie.

kvinne som arbeider hardt med noko og ikkje tek seg tid til pausar

Den baskâ sèt'e seg inkji tídt!

1. fælt og langvarig regn
2. sterk påkjenning

1. Nò hèv' regni halde det i a baske ba'!
2. Det va' a baske ba' då mi måtte flytje inn i nýe hús.

hardt arbeid og ikkje tid til pausar

Det varte enn baskeleg dag'e då da sill' lite så mykji gån.

1. strevsam
2. vått (om regn og snø)

1. Det va' så baskji a fǿri.
2. Det va' an baskjen dag'e, det ringde å dreiv omananné.

basar
Mange seier "basar'e".

Der æ visst bassari i Òveinang i kveld.

drikke og feste

Ånund kjæm'e inkji i dag, 'an æ heimi å bassar.

graut for jolebukk (Vart servert nyttårskvelden og oftast bore fram på bordet i kveldinga. Ein skulle rope på bassen med tvòrunn i handa)

Bassegrauten varte reidd'e av saup å byggmjø̀l.

klede til å vere bassi i

Ti' fælare basseklæí æ, ti' gamare vare det.

nyttårsaftan og 13. januar (om kvelden er det tradisjon å gå julebukk i Valle og Hylestad)

Ko vi' dú gjère bassekveldi?

endra talemål til ukjenneleg når ein er jólebassi (slik at ingen skal vite kven ein er)

Den minsti jólebassen tala alli bassemål, så adde forstóge mæ ei gong kvæ 'an va'.

1. jolebukk, utkledd til nyttårskveld og 20. dag jol (somme seier "jólebassi")
2. person som ser uflidd ut

1. Det kåm mange bassa, den seisti va' kveldskjǿglâ.
2. 'An va' så skjeggjutt'e at det va' púre bassi.

"tøyball" til å tette att den ca. 15 cm vide opninga (som oftast er i mønet av badstova; bruka berre i eintal)
Sjå også basstòge.

Mi brúke útsliti tøy ti' basstogdottæ for å halde på vermden itt vé'en hèv' brunne opp.

1. frittståande bygning nytta til turking av korn, røykjing av kjøt. Tidlegare også bruka til å få bort lyser og lopper i kleda. Var plassert i ei viss avstand frå andre bygningar på grunn av brannfaren.
Sjå også basstogdotten.
2. badstoge

1. Konni låg på pada ti' turking i basstògunn.
2. Du hèv' det så heitt som i a basstòge! sa Svein mæ 'an Haddvår.

"badstovevarme" (altfor varmt til å tole)

Hui, nò æ det så varmt inni at det æ basstoghiti! Vi' an døye fyddu, lýt det vère basstoghiti.

oppmura steinomn (gråsteinsomn utan avtrekk) i basstòga

Basstogomnen æ oppmúra midt i basstògunn.

kornpaden i badstoga

I gamle dage la da sikkå på basstogpaden fysst da sill' "lauge" sikkå.

sjølvsikker, egoist, ein som "brøyter seg fram"

"Du må 'kji late båni vare bastèkji!", sa Gamlegóme.

1. få fordel av
2. til fordel for

1. I arbei' batar jamnast'e den som æ sterkast'e.
2. Den handelen eg gjår' i dag bata meg líti.

bate (hjelp, vinning, nytte)

"Fysst greie jentu hav' fare gali, for adde slarvan det æ an bati" (stevline)

heilast

'U ha' a sår som alli ville batne.

ufin i måten å ete på

Kråmkaren va' så bausen ti' ète.

mann som går tungt

Den bauten gjeng'e som 'an ha' stampa i snjór'e.

gå eller vasse i laus snø eller tungt snøføre
Sjå også bauten og bauti.

Mi bauta ti' langt på lærí. Èg gjeng'e fyri å bautar, å Bóa kjæm'e etti.

tungt og vanskeleg å ta seg fram på grunn av laus og djup snø (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også baute og bauti.

Detti va' an bauten dag'e, for hest'e å mann'e, mæ a tungt høyslass ó' Finndalæ.

vanskeleg og tungt å ta seg fram på grunn av djupt og laust snøføre (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også bauten og baute.

Bjúg gjekk ette snòrelåminn, å det varte så bauti at 'an snúddi.

1. be
Sjå også bǿn.
2. invitere

1. Mamme ba' meg om å inkji vère så sein'e i kveld. 'An ba' ti' Gud om at det måtte gange da godt.
2. Marí ba' meg ti' middags om sundagjen.

tigge
Sjå også bé'e.

Ingjen æ så fatikke at 'an tar bé'e si i dag.

bede folk til eit måltid i heimen

Jórånd bé'e sjella ti' bórds, 'u æ så gåmó nò. Mi vorte bé'ne ti' bórds då mi kóme frå kjørkjunn.

bede om hjelp etter tap (av eit eller anna)

Da vurte nøydde ti' bée ti' bótis ette dei fæle brannæ.

bedehus

Ette at kjørkjestògâ kåm, vill' fókk ríve bé'ehúsi.

bearlag (ein krins som var saman i bryllaup og gravferd; alle vart bedne)

A bé'elag va' 'kji så stórt områdi, men der kunna bú mange fókk.

person som går rundt i bedelaget og bed til likferds (i eldre tid var nok dette ein eldre mann, men seinare kunne det òg vere oppgåve for ei kvinne)

"Så æ di velkomne adde samen i líkfærinn", sa bé'emannen då 'an va' rundt i bé'elagjæ.

tiggarkone

Bé'esi-kjèringan båe sikkå helst'e matmjø̀l.

frynser

På kjyrkjeploggó æ langt befs. Befsi ska' 'kji hange n'i blèsâ.

saume befsi på eit plagg

Det va' kji adde som kunna befse a plagg.

rettvaksen ved (som er lett å kløyve)

Seljâ æ mest'e allstǿtt bei'kløyvd.

mager 

Dei som våre bei'berre, våre jamnaste kara som ha' hardt kroppsarbei'.

beinbrot

A bei'bròt lýt an antel spjåkke ell' gjipse.

1. skjelett til menneske og dyr
2. uferdig utkast

1. Der låg a bei'grind úti skógjæ.
2. Nótenédskriftin 'ass Knút Jónson Heddi vår' helst'e barre bei'grindi av slåttó.

1. skinn og vev veks rett på beinet ved brotskade
2. svært tynn og spinkel person

1. Eg såg at leggjen 'ass va bei'gródd'e dèr 'an ha' bròte 'an av.
2. 'An æ plent bei'gródd'e å sjå ti'!

hårskilje
Sjå også beink'e (V) og beikke.

Sòme hav' beikkjen midt 'å hòvúdæ, å aire hav' 'an 'å lénæ.

gjere bein, rette ut
Sjå også beinke (V) og beikk'e.

Da finge a gravemaskjín ti' å beikke vègjen. Nò beikke 'kji fókk spíker lenge'.

vinden som blæs og lagar lyd, helst kring husnovene; bruka berre i eintal

Høy' beilausen, nò ýler 'an kring húsí!

beinveg, snarveg
Sjå også bei'vèg'e.

verk i beina på krøter

Kåvan få beineverk'e av rått grjón, var' det sagt.

hårskilje
Sjå også beikk'e (H) og beinke.

Sòme hav' beinkjen midt 'å hòvúdæ, å aire hav' 'an 'å lénæ.

hjelp, beine

Det æ viktigt at an kan gjère kvorairne a beinke av å ti'.

gjere bein, rette ut
Sjå også beikke (H) og beink'e.

Da finge a gravemaskjín ti' å beinke vègjen. Nò beinke 'kji fókk spíker lenge'.

rundt fat av blekk med to handtak

Slå detta vatni 'pi beisí, Titta!

eit bestemt bein i føtene på ein sau (td bruka til å vinde renningtråd i samband med veving)

An bei'sau'e sille have a viss vikt mæ varp.

beksel

Eg hengjer beisli på bógtrétti itt eg tèk'e av silen.

setje beksel på hest

'An beisla hesten å rei' avgari sǿigjænom.

uttrykk bruka om når fisken hengjer seg i garnet etter tennene

Det æ stundom vanskeleg å få út fiskan itt da hav' beisla sikkå i nètæ.

munnbit (om hest)

'Er æ tvau slags beislebit, eit som æ beint, å eit som æ déla på midten.

1. utan beksel
2. bruka om tankar som fer i alle retningar

1. Hesten va sò grei'e; an kunna ríe 'an beislelaust.
2. Tankan fóre beis'laust i 'ó Gunnår, 'an va' så oppriven av di som ha' hendt.

ringen på kvar side av bekselet som taumane er feste i

Beisleringan våre jamt gjåre av jinn.

stutt taugstump eller lerreimstump til å feste i bikselet for å leie ein hest

Titta leier hesten ette beisletygjilæ. Stundom legg'e eg beisletygjilen på klyví å stýrer hestæ.

kraft koka på bein

Hèv' an godt béi'só' var' suppâ au gó'.

ku

Ko mange beist hav' di i fjósæ?

stort, kraftig

Dèt va' den beistelègasti stúten èg hèv' sétt!

fór, mat for kyr

Håm'e va' grei'e beistemat'e.

hestesal som er delvis laga av bein

'U rei' si' ti' Brottveit på an bei'søyl'e.

furukvistar

Sauin naga å tubba på beit å bar.

1. skjenne, bruke munn
2. kortspel (eit spel heitte "beit")

1. Bjørgúv å Gunnår vår' fæle ti' beitast.
2. Nò som mi hav' gód tíd i kveld; sku mi beitast?

1. stund
Sjå også bil og òte.
2. saltlake til å konservere (garve) skinn med

1. Eg bía a lang beite.
2. Kjø̀ti va' salt som beite.

1. preparere skinn med salt og alun
2. beite; om dyr
Sjå også barke.

1. An treng'e mykji salt itt an vi' beite stóre húi. 2. An ska' alli beite plent glèrsnautt.

svært salt (ikkje etande)

Detti kjø̀ti æ salt som beiti, an lýt vatne det út.

tind av bein (helst i horv)

Bei'tindan æ sterkare 'ell trétindan i lórtehorvinn.

beinveg, snarveg
Sjå også beilei.

Det æ 'kji adde bei'vègji som vare líka.

pågåande (bruka om person som er "rett på sak" og noko grådig)

Fysst fókk våre beiåle kunna an seie at "da hav' 'kji fosstòge". 'An va' så beiål'e, å spúre å masa om å få kaupe garen så billigt.

flaumfulle bekker (etter ein turkeperiode)

Det laut trjú bekkjefydd ti' a rótbløyte.

liten bekk (såvidt vatnet renn)

Det ska' 'kji stóre bekkjesikli førr'ell det fydder an brunn'e.

høgt rop
Sjå også bèle, illbèle og vål.

1. rope høgt
2. gråte høgt
Sjå også bèl'e, illbèle, belje og våle.

1. 'An va' fudd'e, å bèla som enn stút'e.
2. Anlaug bèla heile nóttí.

frie
Sjå også béli, bélegút'e og bélevand'e.

Tjógjei ha' mæ si an bélegút'e ti' béle fyr' seg.

kar som frir for ein annan kar
Sjå også béli, béle og bélevand'e.

Òlâv va' bélegút'e for 'an Haddvår. 'An ha' mæ si bélegút'e.

kar som frir for ein annan kar (same tyding som bélegút'e)

Det va' så viktig å have an gó'e bélesvein'e som kunna skrøyte av fríaræ.

vand om friarane
Sjå ogå béle, béli og bélegút'e.

Sigríd va' så bélevond at 'u fekk alli nòken.

gut som på vegne av ein ven fortel ei jente at vedkomande er interessert i henne

"Bélevekkje tar' 'an 'kji have, at èg æ ǿr ett'ó veit 'an sjav'e" (stevline).

friar
Sjå også bélegút'e og béle.

Der va' så mange béla som romstéra på fosstogtrèvæ.

1. rope høgt
2. gråte høgt
Sjå også illbelje, bèle og våle.

1. 'An belja så mi høyre det alt heim'tt'e.
2.Gúten belja å skreik då 'an datt å sló seg.

lodd til å henge i veven

Fysst an vèv'e belti å typlebond, brúkar an beltestein'e ti' stramme mæ.

krangle om, diskutere veldig

Da bendtest fælt om býtí midjom slåttó.

tynt taug, hyssing
Sjå også binde.

Eg strotta sekkjin mæ bendi.

band av halmstrå kring eit kornband
somme seier bendli

Èg stelte bendla, å batt konnbondí, mæ Mamme å Papa skåre.

"knuten" på bendilen som ein sveiper kring eit kornband

Fysst an steller bendlekasti vrí'e an toppen på konnoksó å legg'e skjóran unde armen.

kaste bendlane på same tid når to personar ville kappast om å skjere korn fortast med sigd

Mi ville bendlekaste, å sjå kvæ som va' skjótast'e ti' skjère.

band som lagar lykkjer på seg når tråden ikkje er strekt

Bendlevriun kunn' vèr' vónde å rétte.

setje seg på ein benk

Nò kunn' di benkje dikkå kring bórd'i så sku di få sjessemat'e!

gåve i bryllaup

Eg fekk an vén'e boddi i benkjegåve.

bensin

Bensíni æ hǿgt ti' mangt, men det smedd'e fælt fysst det tenner.

bær

Bèrí eg pila i haust have vorte ti' sylte, å liggje i frjósaræ.

"mogeleg å bere" (over ei viss avstand; pga form og tyngd)

Skrýti ti' sepratóræ va' mest'e inkji bèrandi fysst an sill' flytj' 'an ti' ananné støyl'e.

1. bere (av garde)
bruka i uttrykket bèrast fyri
2. få tanke om (av fyrebó)
3. herje, bråke

1. Kòri berst det av mæ di i dag?
2. Det barst fyre mi at 'an kåm ti' å druknast.
3. Nò mòge di inkji bèrast så fælt!

ha tankar om / sjå for seg ting som vil hende i framtida
Sjå også bèrast og fyrebó'.

Det berst fyre mi at sòn 'enni alli kjæm'e heim'tte. Det barst fyre mi at 'an kåm ti' å druknast.

bruka om noko som hender uventa eller tilfeldig

Det barst ti' a gong 'an va' ti Býn at 'an trefte 'an Tårål att'e.

1. bere
2. bruka i uttrykka å bère ned og bère fyri.
3. kalve (om ku)
Sjå også kåme ti' og drabbe.
4. når snøen / isen er så fast / sterk at ein ikkje søkk / trør igjennom
5. stemne, gå, føre i ei viss lei
6. ha på seg t.d. kledeplagg, våpen o.l.

1. Gútungjen va' så tròta at fair 'ass laut bèr' 'an seiste bakkjen.
3. Nò hèv' kjýrí drabba så lengji at 'u må vel bère snart.
4. Det æ léttfǿrt itt skaren bèr'e.
5. Det bar så fórt avbakkt, at eg rokk alli å skjóte fyrr'ell reissdýrí gladdi.
6. Det va' vanleg å bère nív'e ti' rétte klæi førr'e.

bere vekk daude dyr (bruka om svært skrøpelege dyr som som det snautt var verdt å fø på)

Det hendte da laut bère at røysó dýr som da ha' avlíva fordi da inkji våre lív lagji.

bruke medisin eller styrkjemidlar

Dei unge tóre 'kji sýne at da båre at sikkå, då våre da helselause å finge 'kji gjipte sikkå.

1. halle nedover
2. vere løynd pga terrenget

1. Det léttar fælt for hesten å drage lassi fysst det bèr'e avbakk.
2. Det bar avbakk så eg såg alli då da kóme.

kome med ei melding (vere sendebod)

Gunnår bar bód om at Rannei ha' døydt.

1. bere høygjev inn til buskapen
Sjå også bère, og æsle.
2. gå fyrst av kvinnene som serverer (når ein ber inn maten i brudlaup eller gravferd)
3. ha tankar om

1. Èg ska' æsle disom dú vi' bère fyri. 
2. Svålaug bar fyri i líkfærinn 'ass Gófa.
3. Det bar fyre mi at nåkå gali ha' hendt.

sovne (eit lite bel)

'U vakna å sa: "Eg trúr eg hèv' bòre í."

ete / drikke mykje

Å ja, dèt han bère í seg! Eg tenkte 'an va' galen som 'an bar í seg.

1. vere motbakke (i landskapet)
2. møte motbør

1. Det bèr'e imót nò, mi mòg' gange seinare!
2. Fysst lívi bèr'e imót, så hèv' an det tungt.

kome heim med nyhende (særleg om sladder)

Gunnår va' fæl'e ti' bère inn'tt'e slòsu 'an høyre på bygdinn.

tilgjeve eller oversjå lei eller ugrei oppførsel

Du lýt bère ivi mæ 'ó, 'an æ så líten.

høyrest lang veg (om lyd)

Det bar så langt fysst Tóne kadda på kjýne.

høyre lyd klårt langt borte (td i skodde, verdrag eller over eit vatn)

Det bar så lýdt at mi høyre da tala 'å hí lénæ 'å vatnæ. Du tar' 'kji tale så hågt, for hèr bèr'e det så lýdt.

snøe
Sjå også bère og dríve.

Det va' harlegt dèt det bar néd i gjår, det kåm enn håv'e méter.

vere så glad i barnet sitt at ein "gjer alt" for det og dermed "overbeskytter"

'U æ så ræd fyr' 'enni at 'u bèr' 'æ plent på hondó.

1. oppføre seg dårleg
2. greie tosteget i eit tresteghopp

1. Du må inkji bère deg sossa!
Kòss æ det du bèr'e deg?
'An bar seg så eg gorrskjemdest.
2. 'An greidde 'kji å bère seg det fysste stigji, så 'an hoppa 'kji langt.

verte slik

Det bar si ti' at mi reiste heim'tt'e.

mjølke fleire kyr med same bytta

Kjýne halde på å låte âv, så nò bèr'e eg úndâ mæ eg mókkar.

spreie rykte, sladre

Kvendí vorte tídt skulda for å bère útivi dèt som helst'e inkji ha' sillt kåme út.

byrje, ta til (om regn)

Det bar 'å mæ så strítt regn at mi laut nøyte åkkå unde tòke.

ser større ut enn det er (om buskap)

Lauvrós bèr'e 'å seg, men 'u æ 'kji tyngri 'ell dei hí kjýne.

"ha med seg"

Jórånd bar 'å si pípâ å tóbakkspungjen.

avstanden mellom vassflata i bøtta og toppen av bøtta

Det lýt vère bèreróm i byttunn ska' an bèr' 'æ i úkviddæ.

fatle (på hýkkji eller ryggmeis)

Den eini bèrfètilen på hýkkjæ æ mest'e útsliten, å hell'e på å gange âv.

rosenrot

Sòme kadde bergebrúsen for bergebukk'e.

bergfrue

"Bergebrúskjen" æ a diktrøkkje av 'ó Tarjei Bjørgúvson Rysstad.

flatt og utbreidt berg (slik som ein kan finne på høgheia)

D'æ létt å godt å gange på bergeflæó.

bergnabb

Det stakk fram a bergenòv i ein av svingó.

berghylle, skar i fjell

Sauen va' skorfast'e i a bergeskórte.

geolog (person som skulle kunne sjå om det var metall i ei gruve, eller om fjellet var dårleg)

Knút sa at bergestíren laut opp i Bergeheií å sjå på dei rare litin på bergjæ.

lite jord før ein kjem nedpå berget (vert ikkje gradbøygt)

'Er æ så bergetunnt hèra at an kan inkji så nåkå.

godt ver for å tørke høyet (på bakken)
Sjå også høyveir.

'Er hèv vòr' godt bergingsveir i sommår, mi have alli turt sett opp a hesje.

brukbart (om td "tak over hovudet", husly)

Barre an hèv' bergjelegt ti'helli, æ det inkji spélegt om det æ úveir.

bergingsvon

Eg trúr alli 'er æ bergjingsråd for denne gamle å håvrotne búí.

bergfrue

Kommúneblómen i Valle heite berglilje.

mann frå Berg

Bergsan bú hågt.

berrhendt
Sjå også berrhendis (H)

Eg gróv bèrhendis néd i ískaldt vatn å fekk frost í meg. 'An kasta bort vettó sí å laut gange bèrhendis i kjylæ.

berrhendes; vert ikkje gradbøygt

'Er æ så kaldt i dag at du må inkji gange bèrhendt.

bærplukkar

Æ an ræd'e orma, æ det greiast'e brúke bèrhentari.

kalving

Kjýrí æ så lòselèg, nò æ 'u på bèringjinn. Det va' a hard bèring.

Kornband breidde ut på eit tett låvegolv, ferdig til å treskjast med "flygjili"

Nò hèv eg trekst a berje, så no æ eg síle sveitt'e.

1. verte snøberrt; bruka berre i eintal
2. gjere synleg (td tenner)

1. No sér eg det fèr'e ti' å berke i bakkó. Det hèv' berka godt i dag.
2. 'U berka tanngaren.

stampa bær

Gýrí ha' bèrknysjâ oppi fjórpotthókkjen.

krans av td tytebær

Det va' sérs stóre bèrkrúsa dèr eg plukka i dag.

tytebærdrykk; laga ved å blande tytebær og vatn og la det stå nokre veker
Sjå også lòg'e.

Det smakar godt mæ berlòg'e attat graut'e.

vedkjenne seg, vere open om noko

Vrål berra seg at 'an va' gla'e i heimebryggja ǿl.

1. bille som ofte er i blåbær eller ripsbær; rundvoren, flat og med små prikkar
2. rotne tytebær (V)

1. Eg sér fleire berrfísa i blåbèrspannæ dí!
2. Berrfísan plukkar eg inkji fysst eg æ at bèrskóg.

berrhendt
Sjå også bèrhendis (V)

Eg skrúva på traktóren heile dagjen i kjylæ, berrhendis.

ikkje ha td lue eller hatt på hovudet

Det æ godt å vère berrhovda itt det æ varmt.

utan ryggbør (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også tómreipis.

Det æ snart í vère sjót'e ive heií itt an æ berrlest'e.

skalla (person utan hår på hovudet)

Svein varte berrsnau'e på sí gamle dage.

leggje stål på jern, t,d. på hestesko

Sméen berrstæler for å styrkje jinni.

synberr tanngard

Ein som æ berrtennt'e sýner mykji av tanngardæ om 'an inkji lær.

snautt område (td open slette med fritt utsyn; bruka berre i eintal)

Då jasen å èg kappsprunge út'å berrtevlæ, va' det èg som vann.

område med mykje bær

Der æ fleire góe bèrstǿi hít'å Dalsmó.

einast, berre

"Eg kjenner bert úfré'e í mi nò", sa Såvi.

verte friskare

Eg va' krímsjúk'e i a vike, men no hèv' eg besna.

predikant, reisande religiøs talar

Gófa varte omvend'e, å reiste rundt som bíbelbód.

bibel

I bíbilæ æ der tvau testament, det gamle å det nýe.

vibrere, dirre

Luftí bibrar denné kaldi morgónen.

1. vente
2. når ein har ete mykje mat slik at det vert lenge til ein vert svolten att
3. når hesten / merra er i brunst
Sjå også hestegalen.

1. Mi vi alli bíe på 'an, mi reise barre ti!
2. An bíar lengji ette an gó'e dògúr'e.
3. Eg sér at merrí bíar, for 'u æ så vrong å ústýrlèg.

bruka om mat som gjer at det går lang tid før ein vert svolten att

Feit'e mat'e æ gó'e å bíe etti. An bíar lengji ette a gó' flotmylje.

mellommåltid (når ein et litt sidan det er for lenge å vente til neste faste måltid)
Sjå også biti.

Eg må have enn bíebiti, det vare for lengji å vente ti' kvelds.

mat som nærer godt og gjev krefter lenge

"Brau æ gó'e bíemat'e", seie Kristí.

tolmod til å vente

Hèv' du bíetòl, ell' ljóte mi gjère det plent no?

heilt flatt

Det lýt helst'e vère bíflatt dèr an ska spenne fótball.

overleve, kome seg etter sjukdom (om dyr)

Det sér út ti' at hesten bigjeng'e seg.

slutte, halde opp med

Du lýt bigjève mæ røykjingjinn, Bóa! Du må inkji bigjève å syngje, Òlâv!

la vere å gjere det ein hadde tenkt til

Såvi sa 'an bigav seg, å vill' vente ti' i morgó. Vi' du bigjève deg?

byrje

Ko, hèv' du bigjynt mæ brillu!

verte med i ungdomshopen og deira aktivitetar

Det va' sòme som bibjynte mæ ungdómæ mæ same da våre konforméra.

sjå nøye på

Gútan vorte så biglódde si' da gjinge så rart klædde.

gjere narr av

Eivind bigrein 'an Ånund fordè 'an ha' fare gali.

latterleggjord

Såvi varte bigrinen si' an samla på gamle tóbakksøskju.

passe på, take vare på

Eg hèv' 'kji róm ti' bihytte alt. Kòsi sku mi bihytte detti?

bek

Bik, bikatrå'e, biksauma; bik trunge da ti' mangt førr'e.

klisterhjerne, ha lett for å minnast

Da fortålde at gamle-Jón Ròtunn ha' bika heili; ha' 'an lèse nòkå ei gong, så sat det.

oppfinnsam, ikkje rådlaus
Sjå også bekant'e (V).

Gýrí æ så bikanta å kånstig mæ alt 'u gjèri.

oppfinnsam, lett for å finne på ein god idé
Sjå også bikanta.

Gýrí va' så bikant mæ alt dèt 'u gjåri.

bekatråd

Skómakaren brúka bikatrå'e itt an sauma skó.

"det kan du vere sikker på!"

Du kan bike di på at mi få bót, sò som mi have parkéra hèra!

demon

"Din bikengjili!" húva Taddeiv ti' 'ó Knút.

tjøreblanding på hovudet til småborn (råd mot utslett)

Eg trúr mi ljóte leggje på a bikhúve mót skurvæ.

bekmørk
Somme seier "bikmyrkt" eller "bikmjørkt".

Det va' bikmørkt å sílregn då da kóme heim'tt' av heiinn.

eldre skisko

Eg líka bæri å hoppe mæ biksauma 'ell mæ dei nýmótens hoppstivló.

1. jernplugg til å feste tømmerstokkar ved tømmerkøyring (bein plugg, med hol til lekkje)
2. storkar, kakse

1. An biksi héldt filnare 'ell an hakji i stokkjæ.
2. Bjørgúv va' biksen i Òveinang, mæ mykji skóg'e å nóg av pæninge.

farge svart

Eg held'e ti' i kjeddaræ å biksvårtar gåni mitt.

oppfinnsam person som er god til å utføre vanskelege tekniske oppgåver
Sjå også bikundelèg'e (V), konstig'e og hag'e.

Den bikundelegari av da va' Eirik.

oppfinnsam person som er god til å utføre vanskelege tekniske oppgåver
Sjå også bikundeleg (H), konstig'e og hag'e.

Svein va' den bikundelègasti av da. Hú æ bikundelèg ti' å kåme på det.

få, få tak i

Kòri hèv' du bikåme dei greie leirstivlan?

1. ver
2. person med mange rare påfunn
3. gammaldags lang omn (omnsponnâ var så vid at dei elde på henne og koka kaffi i ei skòre)
Sjå også veir'e og høyveirsbikåri.

1. "Kví laut den bikåren stange meg", sa Salmund, då 'an fekk a puff i fuí.
2. "Den bikåren finn'e på så mangt rart!", sa Rannei om 'an Nils.
3. "Kan eg få kaupe bikåren din, 'an æ vel 'kji så fælt rusta?", spúre Torgrím 'an Nikelos.

bel, stund
Sjå også beite og òte.

Sit nå a bil ti', sa Jórånd.

garasje

I bílhúsæ æ der straum'e ti' ljós å ti' motórvermari.

billett

'U kaupte si biljett'e mæ tókjæ ti' býn.

garasje for bil

Sòme seie bílstadd'e i staden for bílhús.

stappmett, godt forsynt

Nò æ eg så bilåten at eg vinn'e alli ète mei'.

1. binde
Sjå også bendi.
2. bruka i uttrykket binde í.

1. Inkji bitt hesten i brunnsråtâ! Bindi strottan nòkå hardare!
2. Torjús batt í an nýslípa ljår'e, men stei'hoggje a líti bil ett'å.

1. uttrykk bruka om det å feste ljåen til orvet
2. binde fast ting i klyvmeisan
Sjå også binde.

1. Ti' å binde í brúkar eg a leirreim å a einérspite.
2. An lýt binde klyvmeisan så fast å stramt at det an hèv' i klyvinn inkji fær lée si.

nålebinding; spesiell teknikk for å lage lodda

Gýró va' ti England å lære engjilsmennan å binde lodda.

1. ta ut ljåen frå orvet
2. løyse klyvmeisan

1. Nò æ ljåren så skjemd'e at eg lýt binde ó'.
2. Vi' du hjelpe mi å binde ó' denne klyví?

stor bygningsnavar, stavbandsnavar

Hèv' du ein ell' tvei bindingsnavra?

lett tømmermannsbile (bruka til å spretthogge eller berkje med)

Ti' å spretthogge an stokk'e æ det best'e å brúk' a bindøks.

binge (bruka td til flatbraud, korn, poteter)

Denné bingjen, som ska' vèr' ti' brau, æ inkji músefrí'e.

syngjande bjølle (laga av messing)

Bírebjøddun kan an høyre langt, om ljóden inkji æ så håg'e.

person eller dyr som et endå om det ikkje er den beste maten

An må vère birgjen om an èt'e mygla stump'e.

Birgit

Birgjitt hèv' vurte gåmó nò.

tappekran

Du lýt få a ný pakning i bírhanâ, det drýpe så.

tappe bjørkesaft frå bjørk
Sjå også birkji og renne birkji (H)

bjørkesaft
Sjå også: renne birkji (H) og birkje (V).

Birkjen æ nòkå sǿt'e, å gó'e å drikke, tikje sòme.

1. tverr person (vrangpeis)
2. borre (arcticum lappa)

1. 'An vill' alli låne mi pæninge, den birren. 'An glór som an birri.
2. Birran hengje sikkå létt i klæin.

1. svært ivrig
2. leie til

1. Pusi æ plent bisett'e ti' å opp'å kjykkenbenkjen.
2. Lefsun våre så bisette ti' mygle itt da vorte lagde n'i barkekjèri, så mi laut leggje nòkå midjom leivó.

vere ram til, ha hang til

'An va' bisk'e ti' setje seg fysst ingjen såg 'an.

stire med stor interesse, undre seg

Da bísna at alli Òlav øyelâ seg, som 'an martéla seg ti'.

bysse i svevn (om born)

Itt 'an hèv' det ampi, æ det hǿgt å have 'æ Góme ti' bisse bonnó.

bismarvekt (stongvekt)

Bissmålen vóg i pund.

bruka i samband med å skildre kor kvass td ein kniv eller ljå er

Der æ godt bit i dei nívæ!

svært negativt uttrykk om person som ikkje bryr seg lenger om han gjer det han ikkje burde gjere

Hèv' an bíte hòvúdi av skomminn, så gjèr' an létt oppatt'e det an inkji ha' sillt gjårt ell' sagt.

plutseleg mykje spyttproduksjon i munnen; bruka berre i bunden form eintal (magen set i gong spyttproduksjon, men væska kjem ikkje frå magen)
Sjå også brjósvée.

vertikal stolpe som vert driven inn i spor i enden av laftestokkane (i døropninga, for å halde desse på plass, og som også går inn i gròp i den øvre og nedre stokken i døropninga)

Bíteskjíun halde stokkó i dynneopningjinn på plass.

kvass reiskap

Bitgogni lýt an slípe ti' eggja å brýne mæ a fínt brýni.

1. bløytt lefse eller flatbraud med smør
Sjå også brau, bíebiti, blaut'e biti, bòren biti, bæse biti, jasebiti, kjinnebiti, klingsbiti, kveldsbiti, lúsebiti og øyktebiti.
2. hjørnetann
3. stovebjelke; stor tverrbjelke mellom sideveggene i ei årestoge. I stover med to bjelkar får den eine eit anna namn: "Biti" om den bakaste og "rond" om den fremste.

1. Høyskógsmennan ha allstǿtt mæ sikkå bita mæ smø̀r å ost'e.
2. Eg verkte i dei hǿgri bitâ.
3. Biten æ røykròkjen å gjyvutte.

stål til eggverktøy

Mýrmalmen gav godt bitjinn.

1. til å stole på, påliteleg
2. ikkje til å stóle på

1. I an butikk'e ell' a forretning lýt an have bitrúdde fókk.
2. 'An æ bitrúdd'e ti' å stèle, for 'an hèv gjårt det førr'e.

merke i huda etter loppebit

Eg kleiar så att'å ryggjæ; vi du klå meg, Mamme, eg æ så bitutt'e.

frukost (kl. 5.00 - 5.30 frå gamalt av)

An kan bíe lengji ett' a godt bítå.

kalvesus (også for moro bruka om gelé)

Det æ godt mæ bivresús på stumpesivunn. 

tømmerhoggar

Bjalkehoggaran æ fæle ti' ète.

tømmerkøyrar (med slodde)

Bjalkekjøyraren laut hav' gó'e hest'e.

bratt bakke som vart bruka til å rinde sevla tømmerstokkar ned (gjerne for bratt til å køyre med hest)

Bjalkeskòti va' ísa, så stokkan fór' som a rit n'igjænom.

hestereiskap bruka til å køyre tømmer eller ved med
Same tyding som bakslodde.
Sjå også bakslodde og slodde.

Fysst an kjøyrer vé'e å det æ mykji útfyri, brúkar an barre bjalkeslodde.

tømmerslepe (der ein dreg tømmer)

Bjalkeslæpâ va' så brott at eg laut vreiste.

1. berebjelke i eit bygg
2. tømmerstokk

1. Kjø̀ti varte turka på stava oppunde bjalkó i stògunn.
2. Såvi laut sevle kverr bjalkjen.

1. takke nei (td mat, drykk eller betaling)
2. å ikkje ha lyst på meir mat eller drykk
Sjå også bjóe imót.

1. Eg bau' âv då Ånund kåm mæ ǿlboddâ. Gunnúv bau' av, 'an ville 'kji have nåkå bitaling.
2. Æ an mett'e så lýt an barre bjóe âv.

1. ikkje ha lyst på mat
2. ikkje kjennast rett
Sjå også bjóe av.

1. Det bau' imót å ète sói sauekjø̀t som va' steikt.
2. Det bý'e mi imót å take bitaling fysst eg hèv' gjårt sò líti.

1. by noken slagsmål eller tvekamp
2. "bjode seg til" (men ingen reaksjon)

1. 'An bau' 'ó ti', men Taddeiv tóre alli.
2. Bílen min bau' alli ti' vi' starte i dag.

svare nokon med trugsmål

Gunnår bau' vóndt, å ville dengje 'an Åni.

bever
Sjå også bjórstemm'e og bjórhús.

Bjóren stýver å stemmer mykji i Finndalæ.

trestubb som bjoren har gnaga borken av

Bjórebrandan æ greie elle mæ fysst an vi' steikje si fisk'e.

"slæpe" der bjoren har drege tregreiner

I Finndalæ va' der mang' a bjóreslæpe.

tre som er stývt av bever

Der va' fullt mæ bjórestývi innmæ bjórhúsi.

beverhus
Sjå også bjór'e og bjórstemm'e.

Der æ tvau bjórhús i Grípemóbekkjæ.

spæk'e som ligg att etter trefellinga til beveren

Ròn i rundt den bjørkjí som bjóren mest'e ha' naga âv, va' der fullt av bjórspækji.

beverdam
Sjå også bjór'e og bjórhús.

Sjå den bjórstemmen! Mæ Heddestøyl æ der så stór'e an bjórstemm'e, at skógjen ikring hèv' daua.

tre som beveren har felt (og han har oftast gnaga av borken)
Sjå også vé'e.

Det låg så mykji bjórvé'e ette strendó at mi samla det å tóke det mæ åkkå heim'tt'e.

Bjug

Bjúgan fare ti' vare sjella nò.

bøyg

Der æ an bjúg'e 'å bandfestæ. An lýt have rétt'e bjúg'e på slé'emeió.

krumbøygd

Haddvår æ så bjúg'e nò ette alt sliti 'an hèv' havt gjænom lívi.

framståande munn og nase og tilbaketrekt panne

Det æ sjella sjå bjúgleitte fókk.

bøygd / krum nase

Pål æ så bjúgnasa, det æ så fræmindsklegt.

utydeleg tale, låg tale

'U tala så lågt, det va' barre nåkå bjus.

tale utydeleg, med noko attknipen munn

'An bjusa å tala så eg høyr' alli ko 'an sa.

utydeleg tale

Gunne va' så bjusí at eg ha' vóndt for å skjø̀n' 'æ.

Bjørn

Ko Bjynn ha' gjårt gali då 'an tók ti' skots, veit inkji èg.

1.bjørn
Sjå også vetlé'e og húnebère
2. høvel med 2 handtak
3. lekkjestrammar
4. stor og sterk person
5. kloss mellom stokkane i ein tømmerbygning

1. I gamle dage va' bjynnen a fæl plåge.
2. An bjynn'e, 'ell bjynnehǿvili va' skjót'e å hǿvle stògetimr mæ.
3. På framsloddunn lýt an júre mæ bjynn'e, an fær godt vègetak då.
4. Bjúg æ an bjynn'e.

sprengje stein ved å leggje dynamitten på steinen, utan å bore hol

Stundom kan an vèr' heldig'e mæ å bjynne, men jamt kan det vare mislykka.

myrgras i runde tuver på heia (scirpus caspitosus)

Trú om búskapen èt'e bjynnebòke?

kronisk hovudsjukdom hjå hest (hesten reiar att og fram med framkroppen)

Denné hesten må hav' fengje bjynnedragji!

høvel med to handtak

An bjynn'e, 'ell bjynnehǿvili va' skjót'e å hǿvle stògetimr mæ.

bjørnkam (Blechnum spicant), bregneart i sisselrotfamilien

Bjynnekamben æ grǿn'e heile vetren.

bjørnelabb

Bjynnelampen æ spélèg'e.

innvendig lòke til å låse opp med utanfrå (bruka i lopt og búr)

I Oppistogsloptæ æ der bjynnelås'e.

veg der bjørnen ofte ferdast

I Finndalæ æ der fleire bjynnestræti.

bjølle

An høyre godt bjøddun itt sauin kåm' heim'tt'e av heiinn. Fysst bjøddâ lýer fysst kjýrí jórtar, kaddar bjøddâ på regn.

blåklokke

Der va' mykji bjøddeblóm'e òvenat stògehúsó.

halsklave til å hengje bjølla i

På bjøddeklavâ stend'e namni å adressa 'å eigaræ.

reim til å feste bjølla til klaven

Eg hèv' tvæ gamle bjøddereima heimi.

sterk lyd frå bjøller frå mange dyr
Ordet vert også bruka som hankjønnsord (bjøddeskraml'e).

Der æ såden bjøddeskraml oppi líinn at sauin måg' have vorte ræda.

binne

Bjǿrun æ kallège fysst da hav' unga.

Bjørgulv

Bjørgúv Holæ hèv' laga programmi ti' desse internettsí'unn.

omnsponne under omnsdøra der ein kunne setje kaffikjelen for t.d. å halde han varm

Órdi bjørgúvsponne kjæm'e av ó Bjørgúv Uppstad, kjempekaren.

1. pyntebroderi av kvitt perlegarn på setesdalsbunaden, både den mannlege og den kvinnelege
2. bjørk

1. Der æ seks sting, tvau ti' vístri å tvau ti' hǿgri å tvau i midjom, i a bjørk.
2. Bjørkjí kan brúkast ti' mangt: Imnetré, taknævra, garving, tæga, vidju, fór, å mangt anna.

bjørkekvist til å pryle ungar med
Sjå også stong.

Fysst ungan finge sjå bjørkefúten, då vorte da spake.

krokete og vridd småbjørk

Der va' så mykji bjørkekryml, det va' mæden mi kóme fram.

"svært gammalt setesdalsmål"

"Di gamle sætisdalsmåli va' runni ó' dei gamle bjørkemålæ", sa sòme.

småbuskar av bjørk

Bjørkerysli held'e på snjóren så 'an inkji fýk'e âv i vindæ.

oppdyrka jordteig

Mange stadnomn kunna fortelje om bjå: Bjåne, Bjålí, Bjådal, Bjåmidjom å Líbjå.

Bjåen (gardsnamn i Bykle)

Bjåne æ evsti garen i Sætisdal.

hissig etter å kome inn på innmarka for å beite (om husdyr)

Snillesau æ sò bjåslí'e at eg trúr mi barre ljót' slakt' 'an.

blad (td vekeblad)

Kòri hèv' du gjårt av adde bló'ó som mi finge i gjår?

utvalt (det beste)

Detti timri æ bladt, kvistlaust å stórt.

utvalde karar

I a fótballag æ det barre bladde kara.

tale fort og utydeleg

'An bladra å tala så eg skjø̀na 'kji ko 'an sai.

1.smelle, skyte, kaste td snøball
2. arbeider og strever med liti framgong

1. Da blaka å skute.
2. da blaka med dessa buinn men det tottest alli mone a grand

1. gulbrun farge; bruka berre om hest; vert ikkje gradbøygt
Sjå også músutt'e, blår'e og borkutt'e.
2. pengelens

1. Tór hèv' enn blakk'e hest'e.
2. Tór varte blakk'e då 'an kaupte hesten.

eit utvalt storfe (eit sers godt naut)

Denne kvígâ æ a bla'naut.

blande småfe frå ulike eigarar

Mi gådde alli ât førr'ell mi blanda fænår'e mæ víkan i dag.

ublanda, rein (bruka om metall)

'An laga det av blank'e kåpår'e.

1. fremste delen av tunga
2. lyden som sauen lagar (å blarre, blækte)

1. Èg vi' ète blarren, for den æ best'e.
2. Eg høyre enn blarr'e, så sauen må vère nérhendeleg.

breke, lyden som sauen lagar
Sjå også blækte og blarr'e.

prate tull

Hakji blasa å rǿa.

1. plaske i vatn; t.d. i badekar eller ute
2. rote i papir eller aviser slik at det vert mykje lyd

1. Ungan tótte så gama blaskre i vatnæ mæ da lauga sikkå.
2. Du tar 'kji blaskre sossa mæ avísunn; mi sjå på fjernsýn!

lage "tyggis" (ha tunne bjørkenevrar over elden og etterpå i vatn; då vert det ein klump som ein kan tyggje)

'An héldt tunne nævreflak 'pive ellæ, å da krulla sikkå å smelta, di varte kadda å blaskre kvé.

utifrå god slåtteteig

Slåttâ 'punde Åsæ æ plent enn bla'teig'e.

blyg, unnséleg, sjenert

Den jenta va' så blaug at eg fekk inkji a einaste órd útav 'enni.

virkar tilbakehaldande

Ungan våre blauglègare førr'e 'ell da æ nò.

bløytt flatbraud med smør rulla saman
Sjå også biti.

Blaut'e biti mæ mykji kvítost'e æ nauendi godt.

klem (frå born)

Ungan gåvest blaut'e kjakji då da skjúldest.

kleberstein
Somme seier "blautegrjót".

I Blåsteinsånæ mæ Bjynnevatn æ der blautgrjót.

blaut myr der det er veg over

Hestan æ ræde å gange dèr det æ blautmerkt.

1. velje
2. bla; t.d. i ei avis eller bok

1. Eg hèv' blétt mi út stórvaksi timr ti' dei nýe húsó mí.
2. Eg hèv' blétt fórt igjænom Sætisdǿlen.

kinnplagg som er utsauma som ei drègjilshúve

Den gamle bleiâ eg hèv' heimi hèv' Góme brúka då 'u va' enn reivungji.

tid når det er godt å bleikje tøy (td lin og vadmål; særleg om våren, men også om hausten)

Lavrans rulla vadmåli út 'å voddæ, mæ den beste bleikjetídí va', om våri.

når det er regn og sol om einannan (i slåtten; bruka berre i eintal)

Detti va' a leitt bleikjeveir, nò som høytti va' så grǿnt å gó'slegt; å mest'e tjurrt.

1. blekk til å skrive med; bruka berre i eintal
Sjå også blèkhús.
2.blekk (tunn metalplate)

1. Førr'e skríva fókk mæ blèk; nò æ det helst'e tjurrblèk å kúlepenni fókk skríve mæ.
2. Bylgjeblèkplatu æ gjåre av blèk.

blekkhus, lita flaske til å ha blekk i, i bruk før ca. 1960.
Sjå også blèk.

I dei pultó som mi ha' på 50-talæ va' der a hòl i platunn ti' å setje blèkhúsi n'í.

1. vindkast
2. røyksky som slår inn i romet, frå omnen
3. noko uventa som skjer, sjukdom / motgang
4. blink, skyteskive (H)
5. slag mot kroppen
Sjå også blekkje.

1. Der va' alli an blekk'e på vatnæ, så fiskjen vill' alli bíte.
2. Det kåm an blekk'e néd omnspípâ så stògâ varte fudd av røyk'e.
3. 'An fekk an blekk'e då húsí brunne.
4. Da drive å skute på blekk'e.
5. 'An fekk an blekk'e å seig ihóp.

1. blinke, merke tre som skal hoggast
2. slå inn i romet gjennom omnen (om vind)
3. slå, kaste
Sjå også blekk'e.

1. Skógbrúkssjæfen blekkte i tynningsfeltæ i Kanalíinn.
2. Det æ leitt fysst det blekkjer i omnæ.
3. Der va' så svikhålt, å så blekkte det meg 'å ryggjen, så eg sló meg i hòvúdi.

lyfte og lufte leiven før ein steikjer lefser eller flatbraud

An lýt blekkje leiven fleire vendu førr'ell an legg'e 'an på takkâ.

slå til

'An blekkte ti' 'ó alt det 'an vann.

steinhelle på kant i åren, mot døra

Blekkjesteinen gjère ti' at det inkji blekkjer frå dynninn itt 'o stend'e oppi.

1. blad på planter
2. blad av metal (td messing eller jern)
3. kvitt pyntebroderi som ser ut som eit lite blad (på setesdalsbunaden; både den mannlege og den kvinnelege)

1. Seinhaustis dette blekkjí av tréó. I båneskúlâ samla mi blekkji å turka da.
2. Da kunna pynte kjýklavan mæ blekkji. Hèv' du fengje tak i blekkji?
3. Der æ fíre sting ti' hǿgri, å trjú ti' vístri i a blekkji.

blikkslagar

Blekksmé'in gjèr' dropprennu av blèk.

blemme
Sjå også lygjebléme.

Aslak brende seg så 'an fekk blému 'å adde fingó. Lars fekk tídt vassblému itt an raka høy.

Blendepapir. Under andre verdskrigen vedtok okkupasjonsmakta (tyskarane) ei lov om at det var ikkje lov å ha lys i vindaugo når det var mørkt ute. Difor var det i "blendebrev" i handelen slik at ein kunne ha ljos inne. "Blendebrevet" vart kjøpt i metervis, og det var vanleg at ein tilpassa dette som gardin til glaset, med ei trestong i kvar ende, og denne blendingsgardina vart hengd opp om kvelden og teken ned om morgonen.
Sjå også brev.

Fókk skjø̀na inkji kofyri da laut brúke blendebrev hèra som det va' langt midjom fókk.

vassaktig væske som ligg under ostemassen i sur mjølk
(faren øvst, ostemassen i midten og "blengjen" nedst)
Sjå også fari.

An kan drikke mjåkkjí om der æ nåkå bleng'e í.

når kabrettâ har skilt seg (gjeld "kabrette" og surmjølk)

An laut rǿre i mjåkkjinn an ha' slègje ihóp om våri, så 'u inkji blengsette seg.

når kabrettâ har skilt seg (gjeld "kabrette" og surmjølk)

Fysst den súre mjåkkjí hèv' blengsett seg, lýt an fløyte blengjen av, så mjåkkjí vare drikkandi.

panne

Nò heng'e håri langt n'i blèsa, så nò lýt du klyppe deg!