Ordliste

1. or
2. ut av
3. ut frå

1. Kóti raut ó' ongli.
2. Pæningan dutte ó' pungjæ 'ass.
3. 'An kåm springandi ó' stògunn å sa det brann i sótæ.

uttrykk bruka om kvinne som er for gammal til å få born

Turíd va' mest'e femtí då 'u gjipte seg, så 'u va' ó' båneeigninn.

ut or/frå eigedomen

Da funne att'e hesten langt ó' eignó.

"på felgen" (bruka i samband med noko som ikkje er brukande, ikkje i stand, i dårleg forfatning, øydelagd)

Du hèv' gjengje mæ desse sokkó ti' da æ plent ó' fòtó. Det æ så mykji verre å stelle itt det æ ó' fòtó. Desse buksun have plent kåme 'ó fòtó, men nò hèv' eg kraka å bǿtt det líkaste eg kan.

ut av ledd

Eg datt på skjí å vrei hærí ó' lé'i.

1. "kome av flekken" (uttrykket er ubunden dativ)
2. flytje eit lite grann, kome ut av stilling

1. Det gjekk så seint mæ 'ó Augund, 'an kåm mest'e alli 'ó sta'i.
2. Den eini av dei evri honnsteinó hèv' kåme 'ó' sta'i. Òlâv flutte búí sí ó' sta'i, 'u stó' førr'e midt i råsfaddæ.

ut av syne

'U sleppt' 'ó alli ó' sýni.

uttrykk bruka om når ein har gjeve opp vona om eitt eller anna

Eg va' plent ó' vóninn, men nò gjekk det godt líkevæl.

ikkje håp (om eit eller anna); td bruka i samband med kvinner som ikkje vert gravide

No æ eg plent ó' vónó, eg veit alli kòr' eg ska' leite ette dessa lykló.

varme mysa opp slik at smaken av osteløypen vert fjerna

Mysâ lýt vère ó'brend, 'ellis súrnar 'u 'kji.

alle fire; om jenter (eldre bøyingsformer)

Da kóme odd fjóre systan ti' mǿtæ.

fremste delen av ljåen
Sjå også ljår'e og kjót.

Det va' viktigt å halde orvæ godt, så inkji odden skar n'i jórdí. 

bøygen på ljåen ut mot odden

Eg líkar 'kji den ljåren, der æ for stór'e oddekrepp'e.

odel

Papa tók att'e Nómeland på ódeli å' moi sí.

overdrive, lyge

Åni va' vani ti' ofse, så an visste 'kji ko an måtte trú.

overdreven tale

Dreng æ så ofsen av si, så an kan 'kji allstǿtt stóle på 'an.

overdriving

"D'æ a fæl ofsing å seie at Jø̀rund drap sjau mann".

svært kvass egg på reiskap

No lýt du vère vòrig'e, níven æ plent ognekvoss'e.

åk

Det æ mykji léttare å bère tvæ vassbyttu mæ òk, 'ell å barre bère da i hondó.

skyve kvarandre td på benk (prøve krefter for moro)

Haddvår å Taddeiv såte å òkast ette padæ.

fordjupning som ein stav eller ei grind kan svive i

Det va' kalleg di det kvein i òkunn.

flytje seg når ein sit (utan å reise seg opp)

Vi' du òke di innat bóræ så ska' du få a kakemul?

1. flytje seg sidelengs når ein sit på ein benk eller pad
Somme seier "èke si".
2. gli eller skri på hardt og glatt underlag

1. An lýt òke si fysst der kjæm'e fleire fókk innat bóræ. Kunne di 'kji òke dikkå nòkå hít, så dei hí au få sitje?
2. Mi ljóte òke åkkå 'å fuinn né'etti.

1. labank på t.d.dørblad eller planke til å låse fast to dører med
2. oppstandar i ei grind der ein legg "honki" eller "lokâ"

1. Òkan måge kjíle nòkå for å halde bórdó godt i hóp.
2. Òkan i a grind ljóte vère så håge at an fær honke.

ankel
Sjå også oklespite.

Eg vrei meg så i okla då eg datt på skjí i gjår.

føye saman to taksperrer med ein treplugg i toppen

I mǿnæ æ raptan okla i hóp, tèkje út ti' hæltis, å mæ trénagli igjænom.

mønster i sokkane til setesdalsbunaden (både den kvinnelege og den mannlege)

Ingjer spitar på okleloskjí nò.

ha på seg sokkar som berre røkk til anklane (utan sko)

Ungan sprunge jamt úti okleleista.

utan sokkar i sko (vert ikkje gradbøygt)

Det æ leitt ti' make seg fysst an gjeng'e okleskódd'e.

spolebeinet (bein som går frå kneet til hælen på baksida av leggbeinet)
Sjå også okla.

Fókk brute jamt av oklespitâ fysst da hoppa på skjí å dutte fælt.

person som har vasskrekk og / eller er redd for kaldt vatn

Dei som våre ræde å lauge sikkå, kadda mi oklevassara.

uttrykk for å øse opp amtsstúten ved paring

"Oks, oks, oks" sa Lidvår, då stúten sýnte lítí int'resse for kjýrinn.

"halmbukk" (bunden om hausten)

'Er hèv' nóg inkji vorte bundi oksebukka i nýare tí'.

kraftig pisk (laga av oksepenis og med skaft på)

Oksepeisen va' ti' same brúk som gjeisli.

jeksel

Eg trúr eg lýt ti' tannlækjæ å trekkje den vónde okslí mí.

1. vyrdnad
2. bry, arbeid, strev

1. Augund fekk slig okt for dèt stóre arbeii lagji ha' gjårt.
2. Det æ a okt mæ dei ungó.

Olav

Ingjen av dei tvei Òlâvó vår' fæle ti' arbeie.

sid fabrikklaga regnfrakk

Fókk stelte sikkå oljefrakku sjave mæ same ette kríi.

sid heimelaga regnfrakk

Tóne sauma å olja si' ný'e oljekjól'e ti' 'u sille ti' heiss.

ubleikt lereft som er sett inn med linolje (td som ryggskinn som vern mot regn, eller i fanget når ein karda ull, eller ved anna arbeid som td slakting)

Mi trú at oljeskjinni varte brúka bå' som a slags plagg ive hæran, å ti' å dakke ti' det an ellis ville hav' tjurrt.

stort, uthola, avlangt tretrog, bruka til å salte kjøt og til baking
Sjå også tróg.

Kjø̀ti vart'e salta å lagt i a olle. Fríaren ska' sjå n'i ollâ.

ha alunvatn på skinnet når ein reier det

Eg hèv' òlunga den nýe fyddâ mí.

Alun (Kjemikalie som gjer at fargestoffet fester seg på det som skal fargast. Vart bruka til å reie skinn når ull eller hår skulle vere på).

Òlungestein'e varte brúka ti' å reie skjinn mæ bjørkebork'e.

om einannan

I gamle dage så gjinge da om ananné bå' býtti å fænåren, på støylæ. 

veik ljod på lang avstand som såvidt høyrest

An høyrer ómen av trafikkjæ evst i líinn.

1. øydelagd
2. forbi, avslutta
Sjå også vère.

1. Nò æ sykkelen min om inkji, så nò lýt eg kaupe mi ný'e. Det varte helst'e om inkji det 'an stelte mæ.
2. Det varte om inkji mæ 'enn Tóre å 'ó Gunnår.

om morgonane

Mi æ 'kji så tí'lège om mǿnó som førr'e. Det æ så vóndt å ríse opp om mǿnó. Eg æ så fillen om mǿnó, eg tikjest alli kåm' i gong med det eg ha' sillt.

om lag

Da båre klingjen i fòt, da ha' om pass ei lefse ti' manns.

endring; bruka berre i eintal

Eg kjenner 'å gjiktinn at det vare ombròt i veiræ snart. Det vare nóg ombròt ette kommúnevalgjæ i haust.

stor forandring, stor skilnad

Det vare a stórt ombýti hèra heimi fysst Bóa reiser på víaregangandi skúli i Bý'n.

formyndar

Si' forellí 'ass Gunnúv dǿe mæ 'an va' líten, så laut 'an have ombårdsmann'e.

djup og veik lyd langt borte

Eg høyre ómen av tóreslagjæ.

rasande og/eller svært redd (bruka helst om sanselause kyr og stutar, men òg av og til om folk)

Kjýne vorte plent óme då da mǿtte annas kjý. Gjermund sprang som 'an ha' vòre óm'e.

om einannan

Kara å kvendi sitje omennanné i kjyrkjunn no for tí'inn.

fire eller fleire stokkar som er krøkte saman i eit lafta hus

An legg'e omfar ette omfar ive syddinn, ti' an kjæm'e oppat stavlægjunn.

1. gå mot kvarandre utan å treffast; bruka berre i fleirtal
2. vere usamde

1. Mi omfórest, så mi treftest inkji.
2. Mi mòg' inkji omfarast for detta lisle.

i tillegg til, ekstra, utanom, ikkje medrekna

'An fekk nòko mei' omfremmis maten. Ti' konformasjónæ fekk eg mange gåvu, omfremmis bíbili å salmebók. Eg fekk a gåve omfremmis lǿní. Omfremmis fekk 'an 100 krónu.

slåtteteig på heia som vart hausta av to ulike eigarar (slegne annakvart år)

Sǿ i heiinn æ trí teigji, da vorte brúka som omkastteig'e å slegne annakvert år.

lage uorden, blande i hop

Nò have da plent omkumplast desse leiingan, eg fær alli ti' å koble detta så det virkar.

lage uorden, blande
Sjå også skjeple.

Nò ska' 'kji dú omkumple det, nò som èg hèv' lagt det så greitt!

To bjørkekvister som vert knytte i hop i toppane og sveipte kring stakksneisí og ut mot kanten når ein høya og sette opp stakken. Når høyet skulle køyrast heim om vinteren med slede, vart "omlògjí" sveipte kring lasset for å hindre at noko høy fall av. Deretter vart det lagt reip eller tau rundt lasset.

Omlògji våre lange, mjúke bjørkekvisti.

verte omlaga, verte endra

"Dalen hèv' omlagast", sa Gunnår.

1. forandring, forvirring (Hans Ross' ordbok)
2. vier eller tunne bjørker (med greiner) til å leggje på høylasset på langs før ein gjurde det fast med taug

1. Stògâ va' i ei omlòge.
2. Skógehøytti va' stutt å skjarrt, så omlògun héle det på plass i vínd'e å humputt'e vèg'e.

trekrakk til å setje omnen på (i eldre tid; når omnen ikkje hadde føter)

Da la' jamt nåkå jinn på omnspaden fyrr'ell da sette omnen né'å.

røyk-kanal frå skorsteinen og over taket

Sòme leggje nýe element inni gamle å fillne omnspípu.

plata framfor døra på ein vedomn

Anlaug sette kaffékaslen på omnsponnâ, so héldt 'an seg varm'e.

omnsring
Sjå også spruns og omn'e.

Der æ merkji ette omnsringan på dei kakó eg steikti.

1. "elderommet" i omn
2. rom i etasjeomn

1 Fydd omnsrómi, å gjèr 'å!
2 Sèt kaslen 'pi omnsrómi!

flat og høveleg naturstein til å mure pipe og peis med

Mæ Hagefoss funne da greie omnstein'e fyrr'e.

stokk over åreopninga

Omnstréttí våre jamt sjavvaksne, bøygde tré.

1.stakkarskleg person som treng hjelp (sjukleg, fatig)
2 armod
3 sørgjelag hending

1.Taddeiv æ so omosen no at eg trur 'an trenge hjelp

klede til å skifte på seg

Nò i slåttæ hèv' eg sveitta så, å eg hèv' 'kji etti omsipti.

"sitje om" eit dyr for å få skyte eller fange det

øydelagt, borte (vert berre bruka i denne forma)
Somme seier "omsonst".

Bånevogní æ omsons, eg trúr alli 'u kan stellast. Den nýi presten gjåre trúí mí plent omsonst.

omtrent

Såvi å Bjørgúv våre omtrint líke stóre.

om att

Anne laut saume om'tt'e, for 'u ha' 'kji gjårt det vént nóg.

trivast

Birgjitt òna alli å støylæ, 'u tótte så dauvlegt.

triveleg, koseleg
Sjå også ònelèg'e (V), adverbet òneleg (H) og adverbet úòneleg (V).

Det æ òneleg å sitje úti å sjå fysst sólí glar.

triveleg, koseleg
Sjå også adverbet òneleg (H), ònelèg'e (V) og adjektivet úòneleg (H).

Der æ òneleg oppi Garó.

triveleg, koseleg
Sjå også adjektivet òneleg (H), adverbet òneleg (V) og adverbet úòneleg (H).

Eg tikje mi have det òneleg heimi sjå åkkå.

triveleg, koseleg
Sjå også adverbet òneleg (V), adjektivet òneleg (H) og úònelèg'e (V).

Tveitetúni æ an ònelèg'e plass'e.

fiskekrok
Sjå også substantivet egne og verbet egne.

Ongólen på fiskestongjinn mí æ så rusta at eg trúr eg lýt setje på an anné.

trivsel av, glede av

Dei gamle støylsbúin va' der gó'e òni í. Der æ mykji òni í å sitje å elle, kalde vetrekvelda.

1. uturvande strev med noko som er uviktig
2. onn, tiltak, framdrift

1. "D'æ alli verre onn 'ell såd i tonn". Titta ha' slig onn mæ å få út den lause tonní.
2. D'æ va' slig a onn mæ dei slåttæ.

tida mellom onnene (helst mellom vår- og slåttonn)

Onnemidjom kunna fókk hav' tòlig gó' tí', men varte au brúka ti' å sjå ive gognin.

arbeidssam
Sjå også nyttug'e.

Anne va' onnig, å kvílte sjella.

annakvar fòr i potetåkeren

annankvar gong

Mi siptest ti' kjøyre onnó gongjí, mi arbeidde på dei same anleggjæ.

arbeidssam

Æ an onnug'e så røkk'e an mykji. Gýró va' så onnug om mǿnó, 'u va' oppi fyre adde aire.

onnefolk (gjeld vaksne folk)

Nò for tí'inn æ onnungan så dýre!

opning, sprekk

Detti òpi hèra æ så stórt at eg trúr at røysekattan kunn' kåm' inn.

rygge (køyre eller gå bakover)
Sjå også hòpe (H) og bakke.

Det sil'e ko hesta som æ létte å få ti' òpe si mæ tungt lass. Gunnår òpa 'ni an lyktestóppi å sukka skjermen.

nypløgd mark, pløgd grasvoll (t.d. potetåker som er hausta)

Det va' mei' òpí jórd i gamle dage 'ell det æ no.

tung bakke opp men verre ned att (Gamalt or Sætesdal)

"Opp slòv å néd hurrandi!", sa Tårål, då 'an gjekk midjom Òveinang å Homm.

oppdregen (om born)

Tommås varte oppakta av góme sí.

opp til

Gró reiste oppat vårfjósæ, 'u sille mókke ti' kvelds.

reingjorde trekoppar med hjelp av eineravkok (td trau, koller og holkar)

"Det æ såvídt tròg å koddu vare oppbaka å tétte, så ljóte mi flytje ti' an anné støyl'e", varte det hermt.

oppoverbakke

Péden min drèg'e godt oppbakk.

oppsvulma (væskefylt)

oppetter

Íkonni klív'e oppette fureleggjen for å finne si mat'e.

oppetter

Sprang íkonni oppetti ell' nédetti?

oppynta, oppstasa

I dag va' du sandeleg oppfægja, Håvår!

1. oppgjer om pengar eller andre verdiar (td handel eller anna oppgjer)
2. når dei hadde lagt kornband i låven ferdig til tresking

1. I dag fekk eg merkjesètilen som oppgjårí for timri.
2. Itt mi have no færig denne oppgjårí, så lute mi bère konni på basstògâ.

stort forbruk (mest bruka om mat)

Det va' a fæl oppgong i matæ då mi våre så mange dèt sommåri.

stutt opphald i regnver

No æ det oppholdí, så då kunn' mi útt'e å hesje att'e.

om gard som har nye og gode hus

Garen va' opphúsa då 'an tók ivi, men det varte så dýrt at 'an varte mest'e fjúkefærig'e.

opp i
Sjå også nédi / ni.

Mi våre oppi haugan å pila bèr. Der låg tvau bonn oppí. Ko mykji sku mi have 'pí? 'An låg 'pi kvílunn å dovna seg. "Sǿ i Bǿ sitje da pi tǿ sæ klauvi å klǿ, sku' mi sǿ?" (regle frå Åmli i Valle)

oppdage

'An oppidaga at 'an ha' gløymt brilló sí.

kvinne frå Oppigard (Kveste, Homme osb.)

Tvæ av oppigaró heite Gýró.

mann frå Oppigard (Kveste, Homme osb.)

Oppigaran tóke út ti' heis mæ skótera i fyrenónæ.

oppover

Åni fór oppigjænom i an himlandi fart'e.

kvinne frå Oppistog (Harstad, Bø osb)

Mi mǿtte oppistògunn på Beileiinn.

mann frå Oppistog (Harstad, Bø osb)

Hève du sétt ti' oppistògâ i dag? Oppistògan æ så hage å kånstige.

oppi att

Sku mi plukke oppí'tt'e desse bèrí mi hav' slègje néd? 'An tenkte ti' kaupe si nåkå vikebló, men 'an la da pí'tt'e. Vi' du hav' píttí mei' sukker? Ai-ai, nò ræste konni út ó' hýkkjæ, mi ljóte ause det pí'tt'e.

oppover

Oppivi gjekk det trått i nýsnjóræ.

bortskjemt (barn)
Sjå også substantivet kjæktepòsi og adverbet kjækta.

Gútungjen va' så oppkjækta at 'an va' úhǿg'e.

oppkomme
Sjå også kjelle.

Der æ så gó' a oppkóme oppi voddæ, 'u trýt'e alli.

svært lei av

Tigg di mæ dessa kjavæ, an kan var' oppleid'e!

avtale

Der va' visst a gåmó opplòge midjom Bergsó.

øvste delen (broderiet og øvste tøystykket) bak på stakkane i setesdalsbunaden

Opplutan vorte godt granska i kjørkjunn itt fókk såge beint 'ni ryggjin på dei som såte frammafyri.

opptrevla 

Detti tæpi æ plent oppløyra i endó. Silkjebefsi i plaggjæ mí hèv' vorte så oppløyra i tvåttæ.

opp ved

Eg stend'e oppmæ den stóri steinen!, húva Nikelos.

opp or
Sjå også opptó'.

'U kåm oppó brunnæ, ette å hav' reiska 'an for musk. Eg treiv músí i róvâ å kasta 'enni 'pó kjèræ. Gró auste mjø̀li 'pó hókkjæ, opp i a hít.

referat

Eg las oppriti ditt, men eg fann nòkå som måtte vèr' gali.

oppskaka, sjokkert, ute av seg

Gró va' så oppriví av di vónde 'u høyri.

oppskræmd
Sjå også ræde og ræd'e.

Lisle-Gýró varte så oppræda då 'u såg den stóri hesten kåm springandi.

oppkomevatn (særleg om vatn som kjem opp i vegen og frys til is)

Der æ så leitt mæ oppskòt i timreslæpunn at der æ vóndt å kjøyre.

høgare utdanning (om person som har dette)

Å vère oppskúla va' inkji så vanelegt førr' i tí'inn.

1. vrangbord (på strikka klede, genser, vott, sokk m.m.)
Sjå også bròt.
2. plakat

1. Oppslagji i desse jakkun ha' silt vòr' leng'e!
2. Da ha sett oppslòg på båe búin i Nórdibǿ.

oppete eller uthola av dyr og insekt

Stólen va' så oppsmògjen at 'an va' kallèg'e å sitje på. Sandhaugjen va' oppsmògjen av mærakkjæ.

1. stender (vertikal støtte i bygning)
2. del av rokk

1. Denné oppstandaren æ helst'e skakk'e, mi ljóte snart sipt' 'an út.
2. Oppstandaren brúkar an itt an typper.

stad på ein fjellveg der ein må stige høgt for å kome fram

Der va' så hågt a oppstig at búskapen kåm mest'e inkji fram.

pynta og velkledd person

Gunnår va' allstǿtt så oppstròkjen fysst 'an sill' av ti' jentó.

øvste del av stakken i setesdalsbunaden (uttrykket er bruka berre når ein har på seg stakken)

Tóre ha' pungjen n'i oppstyttunn.

1. høgda som halsen er høgare enn stokken han ligg vinkelrett på (i lafteknuten når ein tømrar)
2. høgde eller høg knut i terrenget

1. Oppsåtâ lýt vère passeleg håg ti' dei stokkjæ som vare timra oppå, på tverke.
2. Býti gjekk i a oppsåte.

1. dyrkingsteig; jordstykke som er under oppdyrking
2. bratt veg opp ei li
3. opptak på lydband, film o.l.
4. initiativ
Sjå også take opp.

1. Dèr opptakji 'ass Knút Mykjidalæ va', dríve da nò "Brokkestøylen" på Furestøyl.
2. Der æ så fælt a opptak førr'ell an kjæm'e på heií.
3. Vurte di fornǿgde mæ opptòkó di gjåre i Ósló?
4. Mæ opptak frå bispæ, tók 'an det på seg.

oppfatta

Detti æ gali opptèkji, det va' 'kji sossa eg meinte det!

opp or att
Sjå også oppó'.

Kåm du di verkeleg opptó ròkjinn forotta hjelp?

opp or att

Du tar vel 'kji take det oppó'tt'e a gong ti? Ungjen hoppa opp i a tunne, men fair 'ass lypt' 'ó pó'tt'e. Kòfyri tèk'e du lèsebókjí pó'tt'e, du æ vel færig'e mæ leksó dí, Bóa? Katten kleiv 'pótt'ó dei tóme barkakjèræ.

ivrig og småkranglete i samband med diskusjon

Kjètil va' så opptrekt'e at eg tóre alli sei' 'ó imót.

hoven, truten

Haddvår va' plent opptrútna i hòvúæ då 'an ha' slègjest laudagsnóttí.

person som er svært lik ein av sine forfedrar (i utsjånad, tale- eller veremåte)

Det æ som å sjå 'an Ånund opp'tt' av dage, fysst an sér 'an Gunnår.

opp att

Da kóme opp'tt'e adde fíre då da våre færige mæ hesjunn.

gift om att

Targjei varte opp'tt'egjipt'e a år ette at fysste kånâ dǿi.

få same namnet som ein slektning

Òlâv æ opp'tt'ekadda ette gófa sí.

opp langs

Såg du ko det hékk opp'ttemæ?

opp langs med

Bjynn reiste høyslé'en opp'ttemæ lǿeveggjen. Eg studde skjíne opp'ttemæ búeveggjen, for det dreiv så fælt.

oppattkalla; vert ikkje gradbøygt
Sjå også reise opp'tte og heite etti.

Anne varte opp'tt'ereist då dóttedótter 'enni varte døypt i dag.

oppsagt

Mange i kommúnâ vurte opp'ttesagde for å spare pæninge.

oppover att

Tårål kåm springandi opp'ttigjænom, så det måtte vèr' eikvort som hasta.

oppom att

Kan du 'kji kåme opp'ttom att'e fysst du hève vòre sǿetti?

opp på att (td andre høgda i eit hus, på eit kjerrelass, på ein stein)

Vi' du opp'tt'å, Titta, å hente gråkuptâ mí?

oppvekst

I oppvekstræ mí va' det stór hågtíd itt Papa elde basstògâ å Mamme sille steikje stump'e ti' jóle.

oppbruka

Bå' mjø̀li å sukkeri æ oppøydt.

oppe i andre høgda i eit hus

Pål va' oppå då bassan kóme stormandi inn i stògâ. Mi liggje oppå, for dèr æ nåkå vermdi ifrå stògunn undi. "Gófa oppå", kadda mi 'an Gófa som búdde på tré'i.

rennande vatn som klakar til fast is; bruka berre i eintal
Sjå også óre.

Der æ så mykji ór i åne at det stemmer seg opp.

god til å tale og finne dei rette orda ("ha ordet i si makt")

Såvi va' så órdhâg'e.

tvitydig (td lett satirisk og utan sterke uttrykk)

Pål va' så órdlei'e, an kunna alli plent vite ko 'an meinti mæ dèt 'an sa.

ordleggje seg

Targjær va' fillí ti' órdleie seg, eg fekk jamt alli tak í ko 'u meinti.

ordinær, middels

Det va' på di ord'nar'e mæ moltu i år.

"står ved sitt ord"

Da våre trugne å órdstøyge, dei gamle sætisdǿlan.

vert lett såra av ord

"Da våre aire tí'i smålåtne å órdsåre, snare ti' ti'gjève".

flink til å finne høvelege ord og seie ting på ein treffande måte

Bjúg va' sérs órdviss'e, så der æ mange hermu ett' 'ó.

holet i skåka til å træ "órelykkjâ" gjennom (om hestereiskap)

Det æ úhǿgt itt hesten vi' ti' førr'ell 'an hèv' fengje órepinnen n'i órâ.

1. isen órar: stemmer seg opp, og straumen dreg isen med seg
2. isen byggjer seg opp i bratte elvar og bekker
Bruka berre i eintal.
Sjå også ór og substantivet óre.

1. Åne hèv' óra så vatni sèt'e inn i túni. Det hèv' óra så i slòkjæ at an fær 'kji male.
2. Åne hèv' óra fælt opp.

holet i skåka til å træ "órelykkjâ" gjennom (om hestereiskap)

Órehòli æ så trongt at det æ mæ nauinn eg fær órelykkjâ igjænom.

lykkja på hesteselen som går frå "óreringjen" og gjennom skåka og som ein fester orepinnen i
Sjå også verbet óre.

Det æ i órelykkjó an fester skjækan.

pinne av tre til å feste skåka til hesteselen med

Det æ úhǿgt itt hesten vi' ti' førr'ell 'an hèv' fengje órepinnen n'i órâ.

skjelve i bogtaskene (om hestar når dei frys eller er utrena og vert køyrde hardt)

Hesten min frýs'e å órepiprar.

rennande vatn som byggjer seg opp til sørpe og is (bruka berre i eintal)

Fysst der æ órsvodd'e, æ der jamt vætesig i bakkâ.

Orm

Vónd-Orm Víkjinn have mi høyrt å lèsi om, han va' visst fæl'e.

kvite beislereimar med svart stripe på midten (har også kròt)

Ormebeisli varte barre brúka ti' bryddaups å ti' messe.

ormebiten

Eg varte mest'e ormehoggjen i gjår.

blåbær som er blanke og svarte

Ormeslikka bèr æ líke góe som aire blåbèr.

ormeskinn som ormen har kasta

På heiinn legg'e an godt merkji ti' ormesló.

stav med kluft i enden (til å halde fast orm med)

Ormestaven va' grei'e ti' å halde ormen fast med, førr'ell an kabba 'an.

skinnet som ormen skifter

Det hendte at jentun la an ormsham'e unde hovdekodden for å sjå kvæ da sill' få ti' kjærasti ell' ektemann'e.

kryssing av orrhane og lirype

Orpâ æ enn sjella fugl'e.

vere ivrig, vere utolmodig, vere i tidlegaste laget med det meste

Det æ 'kji fyre nåkå å orre oppi så tí'legt. Å, ko æ det du orrar etti! Tóne orra oppi fyre aire. Jórånd orra oppi så tí'legt at mi hí vorte helst'e vidd' 'enni.

orrhane

Mi såge tretten orra i Kjuklingekróne.

orv; bruka både om berre "skaptet" og om heile reiskapen med ljåen fastmontert
Sjå også stuttorv og langorv.

Det va' a godt orv å slå mæ, passeleg gâgt.

pipelyd frå omn eller eldstad (når eld eller glør held på å slokne)

Oskefísen kan vère pípandi.

glødande restar av brent bjørkeris

"Ska' eg sýne di oskemakkjen, 'an ligg'e i oskunn", sa Góme ti' 'enni Titta.

få oske på roddevippa

Fysst an fær oske på roddevippâ, då oskerjóar an.

grovt brød av sammale bygg (steikt i ein glohaug)

Det varte alli sett gong 'å oskestumpen.

åsgårdsreia

Oskoreií va' úti å ræda fókk i jólinn.

resten som er att når ein har koka og sila lut

Oskrålen æ etti i grýtunn fysst an hèv' skjírt lúti.

sogen tom for mjølk

Gjeití va' så ó'sògjí at eg fekk inkji út an einaste dròpi mjåkk.

Åsulv

Òsóv va' prest'e unde kríinn.

osp

Ospí æ inkji heitbrend.

hard rest av ost

Denné osteknarten kan an inkji have ti' pålegg, den lýt an steikje.

lite stykke ost

Eg tók mæ mi nyste å a líti ostesnei ti' dògúrs, då eg reiste 'å heií.

1. lenge, lang stund
2. basketak, slagsmål
Sjå også beite og bil.

1. Det varte a heil òte førr'ell mi finge mat'e.
2. Òtâ varte lóng då da slógest, dei tvei karan. Det bar i òtâ, mæ da, Jón å Òlâv.

oter

"Otren hève gjève namn ti' Otre", seie Jóhanne.

Otra

Otre renne frå Hovdâ ti Kristiansand.

utan

'U va' der otta at 'an visste det. Eg gjèr' det 'kji otta du æ einig.

utanboks

Tóne kunna heile forteljingjí ottabók.

frå ei anna bygd

Da kóme ottabygds ti' aksjónæ i Åmlí. Dessa fókkjí kjenner eg inkji, da æ ottabygds frå.

utanfor

Det va' visst kalleg glatt ottafor Besteland.

1. utanfor
2. lengre ute i dalen

1. Jón stó' ottafyri å kaga inn glasi. Vi' du kjǿle deg, så lýt du stande ottafyri.
2. Hèv du vòr' ottafyri i dag?

utandørs

Eg hèv' alli vòr' ottahýsis heile vika.

i utlandet

Mi våre ottalands i januar.

utanlandsk

Om sommåri fèr'e det mange ottalandske turista gjænom dalen.

ytterplagg

Ottanåklæí våre helst'e ti' vetrebrúk.

kalosje

Ottanåskó va' 'er inkji mange som brúka i Valle.

utanfor veggen; uttrykket vert berre bruka når ein mæler opp avstandar

Mi vi mæle stògâ ottaskors.

1. utanfrå
2. frå lengre ute i dalen

1. Eg kåm så kald'e ottâti', å sette meg innat omnæ.
2. Det kåm mange ottâti' på stimnâ.

utanfor vegen (helst om stig)

D'æ tungt gange ottavèga, men stundom lýt an det, fysst d'æ dypla å díkji i vègjæ.

dyr og menneske som er aktive tidleg om morgonen.

Góme va' an óttefugl'e.

utanfor, på utsida av

Pusi sit'e ottenat glasæ å mjauktar, å vi' inn!

uro

Di turge alli have di minste ótti fyr' 'enni, 'u hittar nóg heim'tt'e frå støylæ.

ovanfor ("òvafor" er truleg ei nyare form enn "òvenat")

Stògehúsí stóge òvafor postvègjen.

1. ovanfor
2. lengre oppe i dalen

1. Òvafyri æ der an stór'e stein'e du lýt míne.
2. Hèv du vòr' òvafyri i dag?

1. ovanfrå
2. frå lengre oppe i dalen

1. Vatni kåm fossandi òvâti'.
2. Der va' mange òvâti' i bryddaupæ. "Sútelaus'e å jentelaus'e òvâti'", sa byklaren.

særnamn på Brokka / Lunden, Flateland, Rygnestad, Røysland, Løyland og Dale i Valle

Det æ mange gara i Òveinang, men líti fókk på sòme.

person som bur- eller er oppvaksen i Oveinang

Òveinangan bú òvafor Einang.

1. utett
2. frostsam

1. Lǿu mæ barre an enkel bórdklæningji æ óvne. Eg tikje at eg æ plent óven fysst eg inkji hèv' den tykkji varmedressen min.
2. Eg æ plent óví i kveld, eg trúr eg vare krímsjúk.

oppafor, på oppsida av

Òvenat húsó mí æ der enn kalleg stór'e stein'e.

overlag

Dèt va' nåkå òvendi véne klæi du ha' sauma di!

snekkarbukse; bruka berre i fleirtal

Eg lýt få mi nýe òverholsa, for dei gamle æ plent i fillu.

1. til overs, parlaus
2. buskap på sjølvstyr (utan tilsyn)
3. overlatt til seg sjølv
4. verte mobba (passar ikkje inn)

1. Denné skóren æ òverlaus'e.
2. Kjýrí æ òverlaus.
3. Gúten varte òverlaus'e, stakkar.
4. Gúten kjende seg òverlaus'e i hópæ.

utan tilsyn
Somme seier "ovrlause".

Kjýne gjinge òverlause heile dagjen.

overlag, svært godt, betre enn forventa

Det va' a òvers vént veir i gjår. Det va' òvers at mi finge heim'tt'e adde sauin i haust. Taddeiv ha' a òvers lag mæ nívæ. Útskúren på desse kubbestólæ æ òvers væl virkta. Gjermund æ an òvers kar'e. Sigríd æ a òvers kvendi.

svært rusa av alkohol

Gunnår va' ovfudd'e mæ hægjí.

noko som er så stort at det er heilt utanom det vanlege

Da tala om nåkå ovfúru som hendte unde kríæ.

svært sterk mann

I gamle dage tala da tídt om ovgasta itt det va' kara som merkte sikkå út ti' vèr' sterke.

svært grei (bruka om personar)

Lidvår æ ovgrei'e, 'an hjelper allstǿtt itt det trengst.

svært karstykke

Knút gjåre a òvgrip då 'an lypte dei fæle steinæ.

overlag god hest

Sossi dan ovhest'e fær eg alli att'e!

1. Om personar: Vrang, vanskeleg, kverulant, omvendt av andre.
Sjå også den òvige drògjí.
2. Om klede og sko: Bakvendt, vrongt.

1. Han lýt allstǿtt vèr' òvig'e, eg trúr 'an gjèrest 'å.
2. Å hav' på si skóne òvigt heite å ver' vrongskódd'e.

stor og sterk kar

Øyúv va' slig ovkar'e, da sa 'an lypte steina på 100 kjilo.

overlag godt menneske

A ovmenneskjinn æ snilt å hjelpsamt.

1. grisne (td lagga trekopp)
2. utvide seg, verte opnare (td om eikje som vert breidare)

1. Koddâ hèv' óvna så gjårin slengje.
2. Den gamle eikjâ hèv' óvna.

tverrband av vidje eller tre (saman med nål å nautstokk'e) for å binde buskapen

Papa gjåre a nýtt ovrell.

1. ha ope rom mellom framtennene
2. raus person

1. Helga va' óvtennt mæ 'u va' lítí, men tennan vukse i hóp att'e då 'u varte stǿri.
2. Da våre jamt óvtennte, mérkanan, fysst da kóme heim'tte.

misunneleg, sjalu
Sjå også òvundsjúk'e, òvundsjúkji og åbrú'e.

Lars æ så òvund'e for tí'í.

misunneleg
Somme seier "avundsjúk'e".
Sjå også òvundsjúkji, òvund'e og åbrúe.

Tóne varte so òvundsjúk på 'æ Margjitt då 'u såg det véne sylvi 'u ha'.

misunning; bruka berre i eintal
Sjå også òvundsjúk'e, òvund'e og åbrúskap.

Òvundsjúkjen æ an lei'e "sjúkji".

uvanleg, overlag (td stort, flott)

Det va' ovvègjis ti' sykkel du ha' kaupt di!