Ordliste

leggje i rader, stå i rader, sitje i rader

Kjètil radde heile åkren mæ lórtehauga. No ra kråkun sikkå på tillefóntræó. 'An æ gó'e ti' skjóte mæ bògji, å rar pílin oppette stóppâ.

stille seg i rad og rekkje

Búskapen radde seg ette búvègjæ, heim'tt'e.

skrinn haug i terrenget

Der stend'e a stór bjørk på rabbâ evst i voddæ.

sladder

Jórånd va' så fæl ti' bère på radd.

1. røe lenge og vel (vert aldri ferdig)
2. sladre

1. Bjynn laut radde mæ adde menneskjin.
2. An laut vèr' forsiktig'e itt an tala mæ 'an Såvi, for 'an va' så fæl'e ti' radde.

lang rad

Fuglan våre radde ette tilefóntræó. Vègjen æ radd'e mæ bíla.

snar, snøgg (td i arbeid)

Kjètil va' grei'e hav' i arbei', 'an va' så radig'e.

1. rart, pussig, underleg
2. raskt, fort, greitt

1. Mange tikje det æ radigt fysst ungdómen sit'e mæ húve ell' hette inni.
2. Det gjekk radigt heim'tt'e av heiinn i dag.

radio

Radiói mitt æ så filli nò at eg lýt kaupe mi a DAB-radió.

raskt

Det gjekk så radt mæ arbeiæ si' mi våre så mange.

garn av geiteragg

Raggegåni brúka da ti' sirål å ti' hýkkjefasla.

gå seint på ein veg

Mi æ nòkå tílège ti' bussæ, men kunne mi 'kji barre ragle ti'? Haddvår kom raglande at kjørkjunn i dag.

rask til å arbeide med hendene

Den ra'hendte Birgjittâ fekk spiti fórt færigt.

veret kjem rett frå nordvest

No gjeng'e det av raka nóri, så då vare det kaldt.

veret kjem rett frå sør

Fysst det gjeng'e av raka sǿri, så vare det jamt úveir.

rake høy, gras, kvist, lauv o.l.med rive
Sjå også rake seg og ríve.

Det æ fórt å få blému 'å hondó itt an rakar forotta hanska.

rake høy inn på føtene (dårleg arbeidsmåte)

Dei som rake att'å seg få inkji arbei'i godt gjårt.

rake høy fint saman

Det lýt einkvæ rake etti fysst an høyar.

barbere seg
Sjå også rake'nív'e, rakemaskjín og rakeblad.

Det æ greiare å rake seg mæ maskjín 'ell mæ hǿvili.

barberblad
Sjå også rake seg.

Rakebló'í æ snerpandi kvosse.

barberkost

Rakesåpe å rakebosti sér an visst barre på musæum nò.

barbermaskin
Sjå også rake seg.

D'æ greitt mæ rakemaskjín, då tar an alli skjère seg.

barberkniv
Sjå også rake seg.

Der æ godt bitjinn i desse eiskjeinívæ, 'an æ kvoss'e som an rakenív'e.

varmt vatn til å barbere seg med (oftast i ein kopp)

Rakar an seg mæ nív'e ell' hǿvili, lýt an have rakevatn.

skjemme, skjelle ut, tale stygt om
Sjå også ti'.

Å rakke ti' aire æ stygt gjårt. 'An rakka ti' bílen sin, som 'an alli kunna stóle på. Å rakke ti' fókk att'å bakji æ stygt.

vendelrot

Rakkeslǿkjí vakse fram'tt'emæ vègjæ i Júvæ.

rev
Sjå også mærakkji / mærakk'e

"Rakkjen skvakkar i bergó nórd" (line frå gamlestev).

ustø eller ustabil (td byggverk)
Sjå også raklen og rakle.

Det va' alli kå nåkå rakl det Taddak gjåri.

gå seint
Sjå også raklen og rakl.

Trú mi sku rakle heim'tt'e nò, det fèr'e ti' skómne.

kryssing av orrhane og røy

Eg fanga denné raklehanen i a snòre.

ustø, ustabil
Sjå også rakl og rakle.

Dei raklne stǿlin æ inkji góe å sitje på.

mindre dyktig fele- eller hardingfelespelar

Mange raklespilenna kunne vèr' góe ti' danse etti.

bruka om noko som såvidt heng i hop

Du må inkji brúke denné stigjen, 'an æ så raklevóren.

same tyding som breislejente

Kristí ha' bygt seg som rakstejente i slåttæ.

"ei rekkje med ting"

Der æ rala mæ bíla ette vègjæ.

lite og mønstra kjevle

"Rillen, rallen, undesmjúgaren å smikkedallen", æ a gåmó regle.

falle, dette

Nò rallar eg, sa Góme, då 'u høyre a fæl gjysje.

1. dugande, energisk, ivrig
2. truande til

1. Tjógjei æ an rambeitt'e slåttekar'e.
2. Den karen æ rambeitt'e ti' stèle, så barre pass deg!

peikar seg ut, positivt (sterk, solid, kraftfull, staseleg, flott), om folk, hus o.a.

Kvæ æ den ramelegaste av dei tvæ systó?

bruka om noko som peikar seg ut i positiv forstand (solid, kraftfull, staseleg); td om folk eller hus

Da æ ramelège, dei Oppistog-húsí, dèr da stande oppi bakkâ.

1. Operom / opning mellom åsane når gavlveggen ikkje er lafta / bygd heilt opp i mønet. Vanleg i høybuer / høyløer. Med "ramlé" kan ein fylle høy heilt oppunder mønet.
2. ljore (røykopning i mønet på ei stølsbu)

1. Det seiste høytti híva mi inn ramléi.
2. Ljåri å ramlé æ tvau nomn på det same.

1. sur smak
2. veldig, mektig
3. bruka i uttrykket: ramm'e ti'

1. Eg kan 'kji drikke romm mjåkk.
2. Tarjei spila den eini av dei ramme slåttó.

1. fæl til (som regel negativt)
2. flink til
Sjå også ramm'e.

1. Svein va' så ramm'e ti' ljúge.
2. 'An va' ramm'e ti' jakte.

"sterk slått" (feleslått som skal ha ein suggererande og sterk påverknad på utøvar og tilhøyrar)

Dei trí gorrlause rammeslåttan æ nåkå særmerkte sætisdalsgangara.

ramnsvart

Eg ha' rammsvårt hår då eg va' ung'e.

milten på eit dyr
Sjå også skjéresteik.

Lat 'an pusi få ramnesteikjí!

munnrapp, god til å uttrykke seg

Politikkaran æ så ra'mælte nò ti' dags, mi få 'kji mæ åkkå meiningan da have.

stripete

Tæpi æ randa.

lage render
Sjå også rond.

Papa randa staven min. Detti kvíletjelli som eg vèv'e, vi' eg rande i båe endó.

sveive på ei bytte eller liknande for å få ut ein rest på botnen

Du lýt rangle mæ byttunn så du fær út den sadden som ligg'e på botnæ.

sveive vatn i ei bytte for å få den rein

Titta, vi' du rangle ó' ryngjunn?

vandre i terrenget

skridande

Råsí kåm rapandi né' líí.

rase nedover mot td golv (oftast bruka om mindre ting, td erter)

Det hèv' rapa av tòkunn i nótt.

føde barn

Gònil rapa i nótt. No æ det 'kji lengji ti' 'u ska' rape néd. Nò hèv' Gýró rapa né'.

ustøtt (om ting)

Denne hesjâ stend'e så rapeleg, så mi ljóte setje opp nåkå stydjestaura.

1. låge buskar, lauvtre, bjørk , vier (opp mot snauheia)
2. mat og klede som ein har med seg; bruka berre i eintal
3. samling av småting

1. Førr'e sette da jamt rjúpesnòrun oppi rapó.
2. Èg tèk'e rapen, vi' dú take gognin.
3. Nò lýt du gjøyme att'av rapen som sleng'e útiv' tili, Bóa.

1. trille, rase
2. tale lite gjennomtenkt
3. strøyme inn (td tekstmeldingar)

1. Eg høyre det rapla steina oppi fjøddæ i nótt.
2. An sill' trú det ha rapla fyr' 'ó, som 'an tala.
3. Det rapla inn é-posta då eg ha' skríva det dramatiske innleggji i Fæ'vennæ.

bruka om laust berg eller fjell som har lett for å rase ut

Dèt va' a rapli fjødd!

steinrøys med steinar som lett kan rase saman (laga av folk)

Det vóks an raun'e inni raplerøysinn.

taksperre
Sjå også repte.

Raptan låge greitt néd'å åsó.

ordet vert bruka om å vere sjuk eller helsemessig redusert

'An va' 'kji rar'e kar'e ette å hav' lègje i kríkjunn i fjórta dage.

veldig; forsterkande uttrykk

Den jentā æ rasandi flink, 'u æ reine sjiníi. Dèt va' an rasandi gó'e tukkji; dèr må du hav' lète ti' mykji rjómi! Dèt va' an rasandi gama film'e! Dèt va' an rasandi vén'e kjistili du ha' gjårt!

gras som er lett og fort å slå (med orv)

D'æ raslǿgt å slå på mýró. D'æ raslǿgt å slå ungt å klekkt gras.

person som talar fort og mykje (bruka berre i eintal)

Eg varte tròta av å høyre på tvau rasskjav heile dagjen.

endetarm på eit slakta dyr

Fysst inkji rasstarmen fógar seg sjav'e, så fydder an í bris itt an steller ti' brispýsse. Fysst an útverver rasstarmen, å feití rundt inkji fydder 'an, så fydder an resten mæ bris.

kjem bort, minkar noko om senn

Det ratast ifrå, så snart æ der alli etti mei'.

1. vrang (utsjånad)
Sjå også ratelèg'e (V) og raten.
2. ein ting som er ugreitt lage

1. person som er "vrang"
Sjå også rateleg (H) og raten.
2. ein ting som er ugrei å bruke

1. Det æ úgreitt mæ ratelège fókk.
2. Det va' rateleg å kåme ti'

ulune

'An fekk a ratelúne, å gjåre alt så vanskeleg som 'an kunna.

tverr, vil vere vrang; bruka om menneske og dyr
Sjå også ratelèg'e (V) og rateleg (H).

'An æ så raten at 'an tikje gama å vère ti' mei's. Ratne fókk æ inkji greie. 'An va' så raten å arige at det va' godt 'an reiste ti' Amérika.

syfilis

Ratesjúkjen varte au kadda "syldattersjúkji".

særleg lei vrangskap

Det va' púre rateskap detta, å meikke mi detta!

1. vrangt og vanskeleg menneske
2. vrangt dyr

1. Eg hèv' alli sétt sò rati ting, 'an tóttest plent sitje om å vère imót adde aire.
2. Sò rati ting, som alli vi' fýe mæ flokkjæ!

raud og pløsete i andletet

Båe brǿan våre raudbråsne å fǿrlagde.

raudhåra; vert ikkje gradbøygt

Raudhærde jentu æ véne, seie Svein.

raude kinn
Sjå også breisleitt'e, langleitt'e, rundleitt'e, smalleitt'e og tunnleitt'e.

Det æ frískleg at bonní æ raudleitte.

soppsjukdom på korn

Mi hav' inkji høyrt at rauâ gav plent úår på konnæ.

Matvæte laga av mysa når ein yster. Ein kokar mysa til dess ostestoffet vert litt brunt og søtt; bruka berre i eintal. Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag. Sjå også kabrette.

An steller enn deignull'e som an legg'e oppi grýta fysst an tykkar rauekål.

hauge jord oppmed potetplantene

D'æ tungt mæ ryggjen å rauke an stór'e epl'åkr'e.

Kryssing av rjupe og orrfugl

Raukhǿnun kunne visst inkji formeire sikkå.

ropande, remjande

Drykkjebassan kóme raulandi néd Skari.

remje, gaule

"Eg kan 'kji kvée men eg kan raule" (stevline).

rogn (tre)

Raunen æ an hard'e tréslag'e.

rognebær

Raunebèrí æ helst'e ramme.

"Trekanten" øvst i ein gavlvegg. I ein lafta bygning er det dei stokkane i gavlveggen som ikkje har lafteknute.
Sjå også raustekubbi og raustvegg'e og brattrausta.

'An ha' for stutt'e stigji ti' å kåme opp i rausti.

bygning som er bygd med saltak

Húsí kunn' vèr' úlíkt rausta, det kan vère slætt ell' bratt rausta, brattrausta ell' flatrausta.

byggje raustet på ein bygning

Nò hav' mi rausta húsí i dag, så nò æ det klart for raptan i morgó.

raus (gjeld materielle ting)

I a gjestebód lýt an vèr' raust'e å stelle dèt beste an kan.

dei stokkane i ein lafta bygning som ikkje er så lange at dei har lafteknute, alle stokkane over skorbiten
Sjå også raust og raustvegg'e.

Raustekubban æ nòkå ústǿe førr'ell åsan æ lagde på.

gavlvegg, mønevegg
Sjå også raust og raustekubbi.

Eg sumlar itt eg målar evst i raustveggjæ.

fu, bakende

Eg æ så sår'e i rauvinn, eg fær mest'e alli gange.

raudrote på gran

"Æ denne gråní rau'véa så ska' eg bèr'æ heim'tt'e frå Hunsfoss", sa Gunnår.

reint, ekte; td "rava udd" (rein ull der ikkje anna er blanda inn)

Detti verkji æ rava lín. Det må vère rava úmògeleg! Æ det hókkespòni, lyt an tvinne opp'tt'e tråen ti' det æ rava udd.

svært mykje

Itt an samanlíknar dèg mæ æ Signe, tapar du ravelt.

heilt gale, fullstendig feil

Hèr hèv' eg mælt ravgali.

1. rask (helst bruka om hest)
2. utolmodig (bruka om hest som er så rask til å kome i gong eller til å bruke krefter, at det er ugreitt)

1. Den førri hesten min va' kalleg ravint'e.
2. Hesten æ så ravint'e at 'an slít'e meg út.

lyge fælt
Sjå også ljúge og dravljúge.

Rannei sa: "Nò hèv' eg ravlògji for 'ó Papa, men eg tór' alli seie det som det va'".

skjelle ut kraftig

Taddeiv ravskjemd' 'an Úv'e for å hav' hoggje for langt, altså ive býti.

ustyren person, "villmann"

Bjynn va' an ravåli, mi visste alli ko 'an kunna finne på.

vågal person som ofte er der det er strid og leven

Jón æ ravålskleg å helst'e vågjen.

rist, øvste punkt på eit høgdedrag

Då eg kåm út'å réi, laut eg leggje på vreista.

barneleik; borna heng etter kvarandre i ei slags rove

Òlav æ for gåmål'e ti' å refse róve nò, 'an kan ska' si'.

lang rekkje med folk

Ungan kóme syngjandi i a long refseróve.

kraftig regnbye

Tóne reiste beint inn'tte, 'u ville 'kji vère úte i dei fæle regnflóne.

1. huske
2. reir

1. Mi hav' a rei né'i hagâ.
2. Skjéran have bygt rei i toppæ av furunn.

1. det hesten dreg etter seg, plog, horv o.l.
2. huske, huskestativ
Sjå også reie si, runse og runse.

1. Hesten va' i reiunn kverr dag'e. 'An tók út mæ same eg fekk 'an n'i reiâ.
2. Kvæ hèv' gjårt dessa reiun?

1. koke graut
2. barke skinn
3. bruka i uttrykket reie ti' og reie seg ti'

1. Tóne reier graut'e ti' middags. Nò vi' eg reie mi enn gó'e tukkji.
2. Òlungestein'e varte brúka ti' å reie skjinn mæ bjørkebork'e.

kontant betaling til presten (tiend)

Birgjitt laut nórd ti' prestæ mæ reiunn.

sjangle, stå ustøtt

'An reia lengji førr'ell 'an datt.

1. skjelle
2. tale stygt om (til ein annan person)

1. Inkji reii âv 'an Òlâv att'e, det æ inkji sossa gali.
2. 'U hèv' reidt 'an âv så fælt 'u kunna.

reie graut til dugurden (ti' dògúrs)

Vi' dú Kristí heim'tt'e å reie dògúren?

1. Bruka om når ei ku førebur seg til kalving ved at juret veks og vert fylt med mjølk, senane vert slakke, svulmar opp bak osb.
2. gjere seg i stand til å reise
Sjå også reie.

1. Eg sér kjýrí reier seg ti', det æ barre nåkå dage ti' 'u ska' kåme ti'. Branselí reier seg ti'.
2. Ska' an reise langt å vèr' borti lengji, lýt an reie seg ti' i gó' tíd.

1. huske
2. koke graut
Sjå også reie, runse og runse.

1. Sku mi reie åkkå? Eg reia mi mykji då eg va' lítí.
2. Nò vi' mi reie åkkå an gó'e tukkji, mæ feskjí mjåkk.

1. skjelle ut, kjefte på
2. skamfare, øydeleggje, mishandle

1. 'U reidd' 'an ti' så 'an mintest det.
2. 'An va' reidd'e så ti' at det va' vóndt å sjå.

1. gjere einkvan i stand til å reise
2. gjere klart til bruk, utbetre (td eit rom)

1. Da reidde æ út mæ a gó' nyste.
2. Da æ færige mæ å reie út kjykkeni nò.

ærleg og sant

"Detti æ reieleg satt!", sa Torjús.

ferdig

"Sjå nå 'an Òlâv, 'an var' alli rei'en", sa Gaml' Aslag.

reinsleg
Somme seier "rei'færelèg'e".

Å vère reifærlèg'e eksmére adde.

1. på grensa til å vere sinnsforvirra
2. mest oppfylt

1. Det reika mæ 'ó. Nò fèr'e det ti' reike mæ 'ó Gunnår, 'an fèr'e ti' stelle seg så undeleg.
2. "No reikar det mæ veiræ", sa Ånund, 'an ha' selt enn veir'e, å vill' hav' smíing i staden for bitaling.

god plass til det ein gjer, tumleplass; bruka berre i eintal

An lýt hav' reikeróm dèr an ska' have timri.

gå eller drive omkring nokså vidt; bruka om dyr og menneske

Eg hèv' reiksa i heió i heile dag, men alli sétt a reissdýr.

1. fart, slingring
2. uro i sinnet
3. uro (td i vatn); bruka berre i eintal

1. Der va' slig reil'e i dei sauehópæ.
2. Det sette slig an reil'e i fókk fysst det kåm immisæra å héle bǿnemǿti å det vart'e "vekkelsi" førr' i tí'inn.
3. Vatni kåm i slig reil'e.

1. likskap mellom personar
2. lérreim
3. skoreim

1. 'An hève a reim av fai sí.
2. Reimí hèv' spretti mæ stýl'e. Eg hèv' sett inn reiman mæ smolt.
3. Skóreiman kunne vère av leir.

bunadsko med ei brei reim som ein kneppar over vristen

Reimskóne æ for kvendi.

bratt skråning på dyrka jord

Ungan tótte gama å skóløype i reinó førr'e.

rein

Mæ grýteskrubbæ vare grýtâ rei'.

rein husdyrgjødsel 

Mange reikna mannelórten for å vère úrein'e, så da vill' barre hevde mæ rein'e lórt'e i kjykkenhagâ.

åkerrein

Nedenat reinekambæ æ der for bratt å slå mæ traktóræ.

"taug" av skinn eller lér; bruka til å bere høybør med

A reip æ mykji bæri å bère mæ 'ell a taug; det skjère 'kji só n'i hæran.

1. reise
2. gå heim
3. stutt forflytjing
4. reise t.d. ein minnestein
5. døy
6. forsvinne

1. No hav' mi reist rundt heile jórdi.
2. No lýt du reise, du hèv' sète 'er i sjau tíma!
3. Reis hít ette fjærnkontrollæ!
4. Eg reiste an vé'ekost'e opp'ttemæ dei stóre gråninn.
5. No hèv' Angjærd reist.
6. Snjóren hèv reist nédi dalæ, men inkji 'å heió.

reise til stølen (ei helst lang reise; td Finndalen)

Eg reiser âv i morgó, å så fær eg sjå ko lengji eg vari.

reise frå ei jolevitjing utan å ha fått mat eller drikke (fordi personen ikkje vil vere så lenge at mat og drikke vert servert)
Sjå også reise út'tt'e mæ jólinn.

"Nò reiser du mæ jólinn", sa Ingjer, då inkji Haddvår ville hav' kaffé å kaku.

kalle oppatt (Gje born same namnet som andre i slekta.
I Valle og Hylestad har det mest vanlege vore å "reise opp'tte" besteforeldra. Eldste guten fekk same namn som farfaren, og andre guten fekk same namn som morfaren. Eldste jenta fekk same namn som farmora og andre jenta fekk same namn som mormora. Her er også forklåringa på at to brør stundom fekk same namn, og vart då som regel skilde som Stóre- og Lisle-. Tredje guten og jenta fekk gjerne same namn som oldeforeldra i same rekkjefylgja. Det var også vanleg å "reise opp'tte" syskjin til foreldra som hadde døydd unge).
Sjå også opp'ttereist'e og heite etti.

"Vare det gút'e så vi' mi reise opp'tt'e 'an Papa, å vare det jente så vi' mi reise opp'tt'e 'æ Mamme". Have di tenkt å reise opp'tt'e 'an fai din?

reise avgarde

Gunne reiste ti' før'ell eg fekk tale med æ. Du må 'kji reise ti', eg vi' fýe di, å eg hèv' 'kji stelt meg ennå.

dra utan å ha fått mat i eit besøk i jola (bruka både om å verte boden mat, men avslå, eller å ikkje verte boden mat)
Sjå også reise mæ jólinn.

Haddvår reiste útt'e mæ jólinn då 'an inkji vill' setje seg ti' bórds førr'ell 'an reisti.

tohjuls hestekjerre til finbruk
Sjå også skjýsskjerre (V).

Reisekjerrun vorte brúka i bryddaup.

stå høgt, stå synleg

Húsí stande så reiselège oppå an haug'e.

trøytt av å reise

Ånund va' sò reiseséen at nò fekk det vèr' nóg for a bil..

feleslått (marsj) som vart spela når brura reiste heimanfrå

"Faremóans brúreslag" æ a reiseslag frå Sætisdal.

bakoverståande horn på ei ku

Kjýrí æ vé', men nòkå reishynnt.

utvandring

'Er va' mykji reising ti' Amérika for hundre år sía.

vedstrangar som er sette greitt i hop ståande mot td tre eller stein
Sjå også vé'ekost'e.

Vé'en turkar fórtare fysst 'an var' sett'e opp i an reisingekost'e.

taktro / trobord som er lagde "vertikalt" og spikra i åsane og stavlægja. Det er då nøydd til å vere mønsås, og ein treng då ikkje taksperrer; bruka berre i eintal.
Sjå også tró , nåmtró og tróe.

An må have tykke å góe tróu itt an hève reisingetró.

1. skrelle rå poteter
Sjå også flysje.
2. reinske (td bær eller ei rist)

1. Vi' dú Bóa reiske eplí, mæ èg steikjer kjø̀ti?
2. Mi have reiska ristí ti' bekkjeinntakjæ, så det inkji flǿser ivi.

1. gjere reint
2. fjerne noko som er i vegen

1. Mi ljóte reiske opp búí, si' mi hav' vòr' 'er a heil vike.
2. Mi have reiska opp veitun, som våre så fudde av søyle.

reinsdyrbukk

Der va' nåkå véne reissbukka i dei hópæ mi såge i gjår.

reinsdyr
Sjå også reissfluge, reissjakt og reissmòsi.

Eg såg enn hóp'e på minst hundre reissdýr.

reinsdyrfell

D'æ godt mæ an reissfedd'e unde si i kvílunn fysst det æ kaldt.

reinsfluge
Sjå også reissdýr.

Reissflugã legg'e eggjí sí unde hú'í på reissdýró.

lukt av reinsdyr

Ånund sa 'an kjende reissgjæmen endå mi alli såge dýr.

reinsjakt; bruka berre i eintal
Sjå også reissdýr.

I reissjaktinn æ reissdýrí på hågheió.

kuldeperiode om lag i mai (når reinsdyra kjævar)

Eplevísen åkkå fraus unde reisskjylæ i sluttæ av mai.

reinsdyrkalv

I år hèv' eg 'kji kórt kå ti' å skjóte an reisskåv'e.

reinsdyrlav
Sjå også reissdýr.

Reissmòsi æ mest'e einaste fǿâ reissdýrí have om vetren.

gullris (Solidago virgaurea; høgfjellsplante)
Somme seier "reissúreblóm'e".

Si' det heite reiss-súre, så æ detti kansi a plante som reissdýrí líke godt?

stripe, rand
Sjå også rond.

Bròti på leistó mí hèv' svårte reita.

åkerbruk (i småteigar, smale striper)

"Det va' reitebrúk adde stad, å det fanst inkji a gjæri", fortålde Torjús.

strikkemåte for sokk (ein rett og ein vrang, ein rett og to vrange, to rette og to vrange; det siste er vanlegast)

Det glyggjer 'å hælæ 'å dei eine reitesokkjæ mí.

stripete

Hèv' så dú au kaupt di av dessa reitutte skjortó?

reinvaska

'Er æ så rei'tvègji å væl oppreiska.

klar til å vere med (til å reise)

Nò vi' mi ti', æ du rei'ug'e?

oppkome

Itt rei'vasskjellun trute på støylæ, då visste da inkji sí arme råd.

vove kledeplagg til å sveipe småborn inn i
Sjå også reive, reivebån, reivlingji og reivungji.

Ånund brúka reiva då 'an va' líten.

sveipe småborn inn i eit vove kledeplagg (før ca 1945)
Sjå også reiv'e, reivebån, reivlingji og reivungji.

Det tikjest vèr' vóndsklegt å reive ungan så hardt som da gjåre førr' i tí'inn.

lite barn som brukar reiva
Sjå også reiv'e, reive, reivlingji og reivungji.

Reivebåni ligg'e i voggunn.

vevmynster

D'æ va' 'kji tídt 'an vóv reiveranda, å no æ det vel plent slutt. Dåpshúvâ æ reiveranda mæ løyesauma drègjili.

barn som brukar bleier; noko nedsetjande
Sjå også reiv'e, reive, reivebån og reivungji.

Gunne va' 'kji kå an reivlingji då aire båni kåm.

barn opp til om lag eitt år
Sjå også reiv'e, reive, reivebån og reivlingji.

Det æ ampløy mæ dei reivungó.

Reidar

Reiårsfossen hèv' namni ett' 'ó Reiår.

fargesod (vatn ein har bruka til å farge tøy eller garn i; blått og grønt "rèk" kunne ein bruke fleire gonger)

Gåni ell' tøyi ska' liggje i rèkjæ ti' det æ kaldt, så ska' an skjýle det.

1. spade
2. reke

1. 'Er æ mange slags rèku: Jórdrèke, eplerèke, snjórèke, lórterèke, grúsrèke.
2. Gunnår å Tóne åte rèku på fiskebryggjunn i Býn.

1. flyte på vatnet, med straumen
Sjå også årek.
2. "reke etter bygda"
3. stikke td ein staur eller stong under td ei eldre løe eller eit stabbur
4. bruka i uttrykka: rèke út, rèke attí og rèke opp'tte.

1. Ko æ det som rèk'e út'å åne? Eg rók mæ straumæ på an flòti.
2. 'An drív'e tí'í mæ å rèke ette bygdinn.
3. Eg rók fiskestongjí unde den gamle lǿâ.

få sjukdomen attende, tilbakefall
Sjå også reke.

Det æ létt ti' rèk' attí fysst an æ úvýren ti' klæ seg å hèv' vòr' krímsjúk'e om våri.

1. skjelle ut einkvan på ein lang og "ordrik" måte
2. syngje kraftig 

1. Sòme tikjest ljóte rèke ó' si å vère úlílège. Dei tvei brǿan róke ó' sikkå det fælaste da kunna.
2. Da sunge så mykji da róke ó' sikkå.

gjere om ein handel eller avtale
Sjå også reke.

Å gjipte seg æ 'kji hestebýti, an kan 'kji rèke opp'tte om dèr æ lýti (stev).

verte tjukkare
Sjå også reke.

farveg etter dyr

Né'unde úró ha' gaupa rekslâ sí.

retteleg (forsterkande ord)

Mi hav' havt det rektig gama i kveld.

1. vere doven, liggje gjerandslaus
2. strekkje seg
Sjå også rembedag'e.

1. Om vetran rember Jø̀rund seg det meste av tí'inn. Jø̀rund ligg'e å rember seg i kvílunn.
2. Bjynnen rember seg.

fridag
Sjå også rembe.

Nò have mi arbeidt så hardt at mi vi' have an rembedag'e i morgó.

1. langsgåande bord på kvar side av ein slede
2 bergrygg, åsrygg

1. Papa ha' allstǿtt liggjandi på trandó imni ti' rèma.
2. Der æ an rèm'e oppi heiinn dèr sauin líke så å kvíle.

skrike stygt og høgt
Sjå også ræme.

ram smak

Fysst den pastǿriséra mjåkkjí æ gåmó, vare der a remme í 'enni. Kjýne ha' ète næpu, så det varte a remme i mjåkkjinn.

ungstut, ung ver
Somme seier "rimplingji".

Eg hève 'kji plent an stút'e, barre an remplingji.

1. rastlaus, fortfarande; har ikkje tid til å vente
Sjå også rènen og rène.
2. person som "klengjer" seg inn på andre og fer med fanteskap

1. Det va' a rèn mæ 'ó, 'an ha' 'kji a gong tí' ti' njóte maten.
2. Dèt rèni vi' mi inkji hav' mei' mæ å gjère!

1. støypt
2. fullkomen kroppsbygnad

1. Eg hèv' mange rende sýu heimi. Skóren sat som 'an va' rend'e på fótæ.
2. Nikelos va' plent som 'an va' rend'e.

vere rastlaus, vere uroleg, vere utolmodig, vere fortfarande, vere innpåsliten
Sjå også: rèn, og rènen.

'An rèna avgari så mi stóge 'an alli att'e.

fortfarande, kan ikkje slå seg til ro, rastlaus, utolmodig, innpåsliten
Sjå også rène og rèn.

'An æ så rènen, 'an lýt allstǿtt vère fysst'e. 'U æ så rèní å úlílèg.

1. forsenking i fjøsgolvet bak båsane, der dyra gjer frå seg
2. renne
Sjå også mòke, mokstreglugg, samt verba renne og renne.

1. Der æ trjå mokstrelúku i rennunn i fjósæ åkkå.
2. Der æ jamt trjú slòk i a renne ti' a kvinnús: kaddeslòkji, rindeslòkji å langslòkji.

1. renne
2. røme / springe unna

1. Vatni renn'e i bekkjæ.
2. Då den hin tók níven, rann 'an.

1. lage renning av renningstråden til veving
2. støype td sølv

1. I dag lýt eg renne så eg fær bigjynde ti' vève ette' hægjí.
2. Gófa rende nýsylv ti' júrehekti.

tappe bjørkesaft frå bjørk
Sjå også renne, birkji og birkje (V).

Èg å Gófa vår' mang a gong hítat bjørkó å rende birkji.

rennebom
Sjå også renne

Rennebommen æ a húseskrøyvi, an æ ví'e å røkk'e frå tilæ å oppunde skjeltili.

heilt flatt (berre bruka i positiv)

Det lýt helst'e vère renneflòtí ska' an spenne fótball.

snø som vinden feiar over ei hard snøflate; bruka berre i eintal

Rennefókji va' så strítt at det va' såvídt eg såg skjíne mi mæ eg gjekk.

jamn vind som driv laus snø

'Er æ så renneføykje i dag at låmí æ att'efòkjí.

lykkjeknute som er vanskeleg å få opp
Sjå også rennenút'e.

Eg hèv' 'kji negla ti' å få opp denne rennelykkjâ!

lang skilåm i bratt bakke

Ungan héle det å løypte i rennelåminn heile dagjen, så néri som itt da våre inn'tt'e å åte.

bruka om mjølk som såvidt har byrja å surne; bruka berre i eintal
Sjå også mjåkk, syr og súrsmedd'e.

Rennemjåkkjí æ helst'e våk.

dobbeltknute (kjerringknute)
Sjå også nút'e og rennelykkje.

An må alli have rennenút'e på skóreimó.

lykkjeknute som er vanskeleg å få opp

Denne rennesnòrâ trúr inkji èg mi ti' få opp!

hopp med tilsprang

Gònil tók a rennesprang å hoppa ive bekkjen.

1. tillaup
2. rask tur

1. Vigleik tók si renni å hoppa ive gjæri.
2. Eg va' a renni inni Hylisdalen i dag, ville sjå dei nýe, fæle kraftmastin.

lengdesprang med tillaup

Va' dú gó'e i "renni å hopp" då du va' yngri?

hoppe tresteg

Eg æ gó'e i renni å tvau stig.

trådar ein held i handa når ein renner ein vev

Itt an renner, så lýt an halde jamnt trykk på rennslinn som an held'e i hondinn.

heilt flatt (stor flate)

Túni sjå åkkå æ plent rennslétt, å di æ 'kji allstǿtt så hǿgt itt det æ flaum'e.

ri, anfall, lune (td om sjukdom som går fort over)

Kjýrí ha' an repp'e, men 'u hèv vunne ive det nò. Eg fekk an repp'e av desse ivefærinn som gjeng'e.

leggje taksperrene på eit bygg
Sjå også rapt'e.

Det va' godt at mi rukke å repte i dag, så då kunne mi trǿ i morgó tídleg.

rettleie

Du tar' alli réssleie æ Targjær, hú hèv gjårt detta så jamt.

normal til sinns

Hæge kan 'kji vère rétt fata som 'u steller seg.

slåtteteig som vert slegen annekvart år

Den lagelègaste slåttâ varte allstǿtt rétt kvíld.

vanleg strikking utan vrangbord

Unde dei sauma vèlæ, æ det spita rétt å slétt.

rett side av td genser
Sjå også vronge.

Genseren va' falma på réttunn.

1. normal person (vert ikkje bruka i bunden form og vert heller ikkje gradbøygt)
2. bruka i uttrykket inkji vère rétt'e

1. "Eg hèv' papír på at eg æ rétt'e!", sa Pål.

graut laga av byggmjøl og vatn

Æ det rétt'e graut'e du reier?

samnamn på den mannlege setesdalsbunaden; bruka berre i fleirtal
Sjå også daleklæi, stakka og klæi.

Eg vi' have rétte klæí ti' kjørkjunn fysstedag jól.

verte betre, friskne til

Hèv' 'an rétta seg ette dei lange sjúkdómæ? Veiri hèv' rétta seg, så nò sjå mi ti' leite ette sauó.

1. flokeløysing
2. bruka i uttrykket alli rétting; bruka berre i ubunden form eintal

1. Det æ mykji arbeid mæ rétting av fiskenètó itt der æ atsiligt mæ årèk.

rettferdig, rettvist

Å fare réttsluttigt fram, kan vère krevjandi for adde.

rettvis

Jórånd æ så réttsluttig, så 'u vare mykji brúka i bygdinn.

uttrykk om at revetispa gøyr nokon i jord
Sjå også rève.

"Rèvâ gjøyr i jórdí" æ a gåmålt úttrykk for at eikvæ ska' døy.

rev

Rèvin fýast sjella, da vi' helst'e vère eisemadde.

revetispe

Rèvâ gjøyr i mars.

felle bygd opp av stein til å fange rev i

Nò æ det lengji si' rèvebåsan hav' vorte brúka.

Naturleg dike med oppkomevatn som ikkje frys om vinteren, bruka til å setje revesaks i.
Sjå også díkji, tíedíkji (V) og soksedíkji (H).

Detti æ púre rèvedíkji, det frýs'e alli.

person med god luktesans (slang-ord)

Jóhanne hèv' slig a rèvenòs, 'u kan finne adde slags lupta rundt forbí.

1. I leik: Born leikar saman i ei rekkje, og han / ho som "har det" er attast. Dei andre vannar han / ho
2. sparkstøttingar i ei rekkje; for å løype i bakkar (kan òg vere kjelkar)
3. reverove

1. Kossi va' det nå mæ "rèveróvunn" i dessa leikjæ?
2. Da løypte som a rèveróve néd Skari.
3. Sòme brúka rèveróve som pynt på bílantennunn.

1. rist, øvste punkt på eit høgdedrag, rygg i terrenget
2. ritt (om hest)

1. Der æ a ri' som æ så leitt å kjøyre itt det æ hålt. Gaupa låg på a ri' evst' i líinn.
2. Der va' a ri' kverrt år, 'å skjeiæ.

1. ei stund med uver
2. fødselsri

1. Kjynnemessrí'í æ a rí som helst'e kjæm'e årvisst fysstundâ i fibruar.
2. Kjýrí hèv' havt a rí, men det varte 'kji mei'.

ryttar

Nò ti' dags æ det helst'e jentun som æ ríara.

rebell, oppviglar som lagar bråk og uro

Det va' Fókkji som va' ribellaren då det gjekk gali i båneleikjæ.

1. skli
2. ride
3. pare seg
4. ride på skistavane
5. "for høg" (om laftestokk)

1. Det rei út a snjórås oppi heiinn.
2. Borgjill rei tanesprangji heim'tt' ó' skógjæ. Kjýne rie på kvorairne.
3. "Fókk ríe for líti!", sa Pål, om fókketalsútviklingjí.
4. Mi rie på skjístavó néd det bratte Gjili.
5. Stokkjen rí'e på midten så eg lýt take âv 'ó nòkå dèr.

bruka om klyv som skrid av hesteryggen

Det va' leitt fysst klyví rei' âv, å an va' eisemadd'e.

dette ned

Kvinnúsi rei ivende i flaumæ.

ride på hest frå hus til hus (2. joledag, tidleg om morgonen; sverme, slåst og drikke)

Da rie om hús, aire jóledagjen, for fysste jóledagjen laut da halde sikkå heimi.

ri to personar på same hest

Å ríe tvímennt va' nóg inkji vani.

gli ut, losne

Det rei út a rås i Svåun.

uttrykk bruka om når sinnet kjem raskt i eit menneske

Sinni rei' 'å 'an.

vere sår etter ridetur

Eg va' så ríesår'e at eg snautt fekk gange.

1. ustadig arbeid, uvyrskap; berre bruka i eintal
2. person som arbeider ujamt og "i rykk og napp"
Sjå også rifse og rifsen.

1. D'æ allstǿtt nåkå rifs mæ 'ó Lavrans.
2. Taddeiv åkkå kunn' mi inkji hav' mæ ti' detta, han æ barre a rifs.

gjere noko ujamt og uvøre
Sjå også rifs og rifsen.

'An rifsa å arbeidde, men det mòna líti. 'An rifsa å kjøyre så eg va' mest'e ræd'e.

ujamt arbeid (måte å arbeide på, stundom lite og stundom mykje)

Taddâk ha' slig a rifselag mæ 'an arbeiddi.

uvyrden og ustadig i arbeid
Sjå også rifs og rifse.

Da æ rifsne bå' Svålaug å Gró.

gå seint

Dei tvau gamle rigla ette vègjæ.

regne; bruka berre i eintal

I gjårførridagjen va' det kallegt dèt det ringdi.

verte rik på handel

Da ríka sikkå opp, nòkå ette kverrt.

Rike (gardsnamn i Valle)

I Ríkjæ hèv' der vòre mange Òlâva.

arbeid som vert forstyrra og difor oppstykka

Det vare 'kji kå nåkå rikk mæ sètarbei'æ itt an ska' stelle bå' hús å fjós.

1. gå seint
2. røre, bevege

1. 'An rikka avgari, plent såvídt 'an knita si. Ljóte mi 'kji rikke heim'tt'e snart? 'An rikka hít ti' grannâ sí a ettenón.
2. Du må 'kji rikke sossa mæ húrinn!

i rykk og napp (særleg om arbeid)

Det gjeng'e nòkå rikkutt'e mæ timringjinn.

noko som er laust (men skal vere fast)
Sjå også rikle og riklen.

Svein fekk såvídt stelle bremsa på pédæ sí, men det varte helst'e nåkå rikl.

1. ta tak i
2. bruka om noko som er laust
Sjå også rikl og riklen.

1. 'U rikla mæ húrinn, men 'u va' læst.
2. Skapti riklar så på desse rívunn at an kan mest'e alli brúk' 'æ.

bruka om ting som ikkje heng så godt saman
Sjå også rikl og rikle.

Sykkelen min æ så riklen i krankjæ at eg tòr' alli brúk' 'an.

kjevle (skjemtande nemning)

"Rillen, rallen, undesmjúgaren å smikkedallen", æ a gåmó regle om braubaking.

gneistar som fatar i sotet på gryter og kjelar

Rímarlògjen lýser om kveldi i dei mørke stògunn.

merkeleg eller tvilsamt utstyr

Fysst mi sku ti' beise, ljót' mi hav' a sipeleg stillas, inkji detta rimédii dú hèvi!

jordrygg, bakketopp

Der veks'e 'kji mykji på dei skrinne rindó.
Rindan æ skjènnæme.

1. skli
2. få fram stokkane med handemakt når det er så bratt eller ulendt at der ikkje er køyrande med hest. Der må då vere så bratt og glatt at stokkane glid av eiga tyngde. Det er best å "rinde" på frosi / snødekt mark (lite snø), med toppenden på stokken fyrst. Har ein vore uheldig med fellinga av treet slik at rota på stokken ligg i "rinderetninga", eller når stokken ligg ugreitt og må kappast, må stokken "kollast".

1. Bílen min rindte ti', å fór beint n'i lopti.
2. An lýt helst'e vère tvei mann ti' å rinde, ein i toppæ å ein i rótinn.

fører vatnet frå hólsglípen (Kor bratt terrenget er, avgjer kor mange og lange slòk ein treng. 

Órdi "rindeslòk" vare brúka om a slòk ti' a kvinn'ús.

bite på, verke på
Sjå også uttrykket ríne 'å.

'U va' så sterk at det rein alli 'å 'enni nòkå ting.

bite på, verke på

Det rein alli 'å 'ó nòkå ting. Ko trú det må ti' for at det rín'e 'å hó?

lite medgjerleg, tverr

'U va' ríní å vill' alli svòre mi.

rundvoren

Eg líkar 'kji desse beine ljæne; an ringa ljår'e skjèr'e seg léttare gjænom grasi 'ell desse beine fløygjinn.

sår i heldestaden på hest

Hesten min fekk så vóndt a ringbròt.

vere heldesår (gjeld hest)

Hesten min æ sò ringbròten at eg trúr 'an lýt gange lausbeina.

1. dekk
2. ring

1. Ringjen i sykkelæ mí lèk'e!
2. Sjå den stóri ringjen 'an hèv' på fingjæ sí! Hoggormen ligg'e i an ring'e fysst 'an vi' hogge.

ringe (telefon eller ringeklokke)

Inkji ringji ti' mi i morgó-hindagjen, for då æ eg oppi flýæ.

ser ut til å kome regn

Nò æ 'er så ringlegt at mi ljóte sæte.

ei barneleike (ei mjuk stong som er bøygd i ein vidjering i enden. I vidjeringen er det fest fleire vidjeringar)

Småbonní tikje gama i a ringlestong.

regnboge
Sjå også vébògji.

Stundom kan an sjå tvei ringsbòga 'piv' ananné.

regnbye
Somme seier "ringsbýe".

Ringsbøygjun kåme tídt om hausti.

regnfrakk

Eg hèv' mæ mi bå' ringsfrakke å parapløy.

grønspett

Itt an høyrer ringspípâ, vare det som règel úveir. Fysst ringspípâ skrík'e, kjæm'e det úveir.

grusrygg

Der æ an rins'e né'unde åkren.

1. i samband med slakting, å klemme ut innhaldet i tunntarmen med fingrane og reingjere han til "kurv'e"
2. dra bæra av ei "lilje"

1. Det æ kaldt å stande i åne i tímevís å ripe tarma.
2. Tór ripa sólbèrí, 'an vill' hav' da ti' sylte.

skrape borken av tæger

Nò hèv' eg ripa tæga i heile dag, så nò æ eg gorrleid.

strime etter slag med ei stong

Det kan vare fæle riplu itt an var' slègjen mæ a stong.

ripsbær

Det vare gó' saft av ripsebèr itt da æ godt mogne.

res (høgdedrag)

Mi gjinge ive risí så mi finge sjå vídt útivi.

vaksen ver, 2. leveåret
Sjå også slagveir'e, veir'e, og honnåri.

På sauesjåæ ha' 'u tvei rísbíta 'u ville selje.

dengje med bjørkeris
Sjå også dengje.

Det æ slutt mæ å rísdengje ungan.

leggje eit lag med ris td under ein høystakk

Du lýt ríse godt i stakkstadæ, så høytti ligg'e tjurrt.

leggje eit risknippe inn i vreisten der det var for bratt så lasset kunne kome ut av kontroll

D'æ tryggare å ríse i vreisten 'ell at lassi skjýte ti' så at inkji hesten greier å halde det.

hogge greiner og leggje dei ned på myra slik at dei frys til (for å sikre at hesten ikkje søkk ned i myra når høyet skal køyrast heim om vinteren)

Høykjøyraran rísa mýran fysst da våre for blaute å hestan kunna søkkje í.

stå opp om morgonen
Sjå også ríse.

Dei gamle rise opp mæ sólinn. Eg ríse 'kji opp førr'ell eg tar'.

reise seg opp på bakbeina (mest nytta om hest, men også bruka om sykkel, moped osv)

Fysst Brúnen reis 'å endi, va' 'an antel villvónd'e ell' lívræd'e. Taddeiv reis 'å endi jamt å samt mæ dei spræke pédæ sí. D'æ ageleg fysst hestan ríse 'å endi.

ustyrleg, masete, uroleg

Ungan våre plent riske, der va' 'kji inni vèrandi for dei vaksne.

helveteseld; bruka berre i bunden form eintal

Ríslâ kan vère an kallège sjúkdóm'e å få.

tunn grein av lauvtre

Der va' a stikkrenne som ha' tétta seg si' der ha' lagt seg så mykji ríslu.

utvekst eller nute der det er småkvistar på nuta (på ei bjørk)

Da brúka mykji ríslenútu ti' nívskopt.

ein klump eller ei nute på ei bjørk der det veks kvistar ut frå nútunn

Fókkji brúkar rísnútu ti' å gjère hús for munnhorpu.

når kyr løyp oppatt gong etter gong

Det æ leitt mæ kjý som risse.

høgdedrag, fjellkam, brot

Sauin halde sikkå på ristó itt det æ heitt om sommåri.

stav til å ta opp tøy ein hadde koka i gryta (i eldre tid)

An laut have ristarestav'e så an inkji brende seg 'å nèvó itt an tók klæí opp ó' grýtunn.

1. sløye fisk
2. riste
3. skylje klede
4. skjere opp skinnet på eit slakta dyr

1. Itt an rister fiskjen kan an sjå at hjarta pumpar lengji ett' at fiskjen æ dau'e. Da riste fiskjen i Lægdebekkjæ.
2. Eg fraus så eg risti.
3. Itt an skjýler klæi, så rister an da i vatnæ.
4. Nò hèv' eg rist detti lambi, så eg lýt ti' njóe det.

"plogkniv" til å skjere opp torv når ein pløyer (med hest eller traktor)

Ristilen lýt vère nòkå kvoss'e ska' an skjère torvâ greitt.

1. strek
Sjå også rite.
2. bruka i uttrykket som a rit; bruka berre i ubunden form eintal

1. Ska' eg sage ette' ritæ, ell' ska' riti stande etti?

1. streke
2. bruka i uttrykka rite av / å a fýrstikke (H), rite í a fýrstikke (V) og rite seg út.
Sjå også rit.

1. Herjús rita néd'i steinen mæ an spíker, det va' blautgrjót.

stryke / tenne ei fyrstikke
Sjå også rite, og rite í a fýrstikke (V).

Du lýt rite av / 'å a fýrstikke så mi sjå ti' !

stryke / tenne ei fyrstikke
Sjå også rite, og rite av / å a fýrstikke (H).

Du lýt rite í a fýrstikke så mi sjå ti' !

merkje seg ut i høve til dei andre; bruka både positivt og negativt
Sjå også rite,

Det æ 'kji adde som tikje gama å rite seg út.

flerre i tøy

Då eg skriva ive gjæri, fekk eg a riv i buksun.

leikeslåst

Da rivest fælt, dei tvei gútan.

kranglete person, slåsskjempe

Dei rivbikkjun æ allstǿtt a plage.

sprekk, revne, rift

Der æ mange rivu i a bórdklædd lǿe. Vinden blés gjænom rivun.

samle mose på myr

Ska' an ríve mòsi ti' a timra hús, lýt mòsen vèr' lang'e å rein'e. Nò hav' mi rive mòsi ti' dei nýe búinn åkkå.

rive opp skinnet på sida av neglane

Fysst an ríve né' i kvikjen, vare det a andære.

arbeide uvørde og hardt

Gjermund reiv seg så ti' mæ 'an arbeiddi, at det va' helst'e farlegt å kåm' nér' 'ó.

"gamble", satse stort (med pengar; men det går gale og med tap)

Sigúrd reiv seg mest'e út då 'an prǿva seg som handelsmann'e.

dra tæger (røter) opp av jorda

Ette da ha' rive tæga, så skrapa da âv borkjen så da våre færige ti' å sveipe, du vi' seie, a uddekorg.

spreie høyet som ligg i såter jamt utover marka for å turke det på bakken

'An måtte ríve útive såtehøytti så fórt det va' dogglaust.

sida ein riv (om taknever)

Eg skjèr'e på skrå né'ive bjørkjí, å ´ríveléne å' nævrinn æ vassrétt.

navar, konisk, til å bore hol for rivetindar

An lýt have rívenåvåri fysst an ska' gjère a ný ríve.

1. område td ovanfor ein støyl
2. snau flekk eller område

1. Mi hav' slègje a stórt rjó i dag.
2. Gamle-Borgår ha' a líti rjó midt oppi krúnunn dèr 'an va' snau'e.

drusle vatn over flatbraudleiven når ein steikjer han på takka
Sjå også roddvippe.

Fysst an rjóar, vare leivan brúnflekkjutte.

"roddvippe" av einerkvist (til å væte flatbraud eller lefse, på takka)

Rjóebuskjen brúka an ti' rjóe brau å lefsu mæ.

vatn til å dynke på flatbraud / lefser under baking

Rjóevatn varte brúka ti' brau, å ti' lefsó blanda an í nåkå mjåkk. 

ambari til å ha rjome i

Da samla rjómen i rjómeambaræ gjænom vikâ.

eit stykke flatbraud med mykje rømme på

Rjómebiti æ nauendi godt.

den tunnare rjomen som er att under den tjukkaste når ein fløyter av

Eg brúkar rjómebróren ti' å have n'i sodden itt eg sydder mi.

rjomen som ligg kring kanten av ei kodde når ein har fløytt av rjomen

Da skrapa âv rjómegaren for å få mæ add rjómen n'i kjinnâ.

rømmegraut

Rjómegraut'e va' barre gjestebó'skost'e.

holk til å lagre rømme i
Sjå også hókk'e.

Rjómehókkan vill' da helst'e gjère av einérestava.

rømmekolle

I rjómekoddunn ha' da feskjí mjåkk som da fløytte rjómen âv.

svært glad i rjome

Eg lýt løyne rjómehókkjæ for ungan æ så rjómeslíe.

smolt ( tjøre og feittblanding) iblanda med rjome

Rjómesmolti varte brúka ti' halde alt av leir mjúkt.

flatbrausoll med mykje rømme i

"Det va' barre ungan som finge rjómesodd'e", sa Knút.

rømme, fløte

D'æ godt pålegg, mæ rjómi å týtebèrsylte.

1. snorke
2. verte slengd eller kasta
3. bruka i uttrykka rjóte 'å hovdi, rjóte ó' / útó' og rjóte ó' ongli

1. Nò kan an operére seg itt an rýt'e for fælt.
2. 'An skúva meg så eg raut lang'e vèg'e.

verte att, verte til overs
Sjå også rjóte og rjóte av skjepti

Det raut av nòkå for mèg au.

1. losne av skaftet, sleppe taket (uttrykket er ubunden dativ)
2. vere uheldig, verte dårleg stelt
("av skjepti" er ubunden dativ)
Somme seier "rjóte ó' skjepti").
Sjå også rjóte og rjóte av.

1. Øksí raut av skjepti mæ' 'an hoggje vé'e, men 'u trefte 'an inkji.
2. Vilborg raut 'kji av skjepti då 'u tók 'an Lidvår.

kome nokre regndropar
Sjå også rjóte.

Det raut ó' nåkå líti i ettenónæ, men det vætte inkji.

bruka om når fisken fell av fiskekroken og får att fridomen
(ongli er ubunden dativ)
Sjå også rjóte.

Det æ så lausbeitt i dag, at da rjóte barre ó' ongli.

setje i gong med noko på ein ukontrollert måte utan omtanke

"An ska' alli rjóte ti', an lýt tenkje seg godt om", sa Lidvår.

snuble og stupe framlengs
("'å hovdi" er ubunden dativ)
Sjå også rjóte og hòvúd.

'U snåva i enn stein'e å raut 'å hovdi.

1. ryke
2. bruka i uttrykket rjúke ti'
3. tape
4. tykne til regn

1. Eg sér alli det hév' ròkji ó' omspípunn 'enni Åslaug i dag.
3. An rauk å måtte frå garæ.
4. Fysst skoddí rýk'e opp'tt'e, kjæm'e der úveir, men fysst 'u legg'e seg néd, ell' løyser seg opp, kjæm'e der gó'veir.

byrje å slåst, starte slåsskamp

Tór å Bjørgúv ruke ihóp, å slógest så fillun fuke.

1. gjere noko brått (utan å tenkje seg om)
2. setje i gong brått
3. setje i (brått, med ord)
Sjå også rjúke.

1. 'An rauk ti' førr'ell 'an ha' tenkt seg om.
2. Sku mi kji líkegodt rjúke ti', nò som mi æ útkvíld'e.
3. Gunne rauk ti, å va' vónd: "Detta ha' du inkji sillt sagt!"

1. gå laus på
2. gå til åtak på

1. Mi ljóte rjúke 'å ifrå morgónæ sku mi røkkje detta på an dag'e.
2. Hakji rauk 'å 'an Snæri, å sló 'an mest'e i hèl.

rype
Sjå også skarrjúpe og rjúpesnòre

Eg høyre koss rjúpun skarra hít'å rindæ.

rypebær

Rjúpebèrblekkjí have nåkå nauvéne raudfarga.

jaktfalk

Eg såg enn rjúpefalk'e i gjår, dèt æ a sjella sýn.

ryggsekk
Sjå også rjúpe og sekk'e.

Tjóstóv gløymde rjúpesekkjæ sí innmæ búí på Ækrunn då 'an sat å kvílte dèr.

rypesnare
Sjå også klukt, bròm, gar'e, streng'e og snòrelíne.

veg mellom rypesnarer

Eg fýgde rjúpestrengjæ mí, å dèr veit eg at æ 'kji spélegt for råsi.

blåse av taknever

Det va' syndlegt å sjå kòss det ha' ròvi av fjósæ på
Gullborrstøylæ. Hèv' an 'kji góe yfsingesteina, kunne da dette av, å då kan det bigjynde ti' rjúve.

rallande dødslyd

Der kåm rjåa frå 'ó den seisti tímen 'an livdi.

1. rad, rekkje
2. grad på nyslipa eggverktøy

1. Der va' sett út tjúge rói mæ stǿli i stórsalæ. An lýt leggje kraka midjom róó i an høystakk'e.
2. An ska' helst'e inkji slípe for mykji ró. Róí ska' an leggje 'å undeléne 'å ljåræ itt an slípar.

1. rad med høy som ligg på marka, rad med oppgravne poteter som ligg i åkeren
2. "sladresoge"
Sjå også verbet rodde.

1. Det tjurre høytti ligg'e i roddu, færigt ti' kjøyre inn.
Itt an røyter opp eplefarin mæ rèke, kastar an eplí i roddu.
2. Gunnår fortålde nåkå fæle roddu.

samle høyet i rader på marka
Sjå også substantivet rodde.

Ånund roddar, å Fókkji kjøyrer ballemaskjíni.

Rolleiv

Då mi våre i Finndalæ i gjår, såte mi mæ Roddeivstjynn å kvílti, som hève namn ett' ó Roddeiv.

kar til å ha roddevatni i

I gåmó tí' brúka da nóg a mindri tròg ti' roddevasskopp'e.

vatn eller mjølk til å dusje over braudleiven når ein steikjer han på takka

An lýt have roddevatn fysst an ska' rjóe brausleivan.

Stav med tøystrimlar feste i enden, vert bruka til å rjóe flatbraudleivane når dei vert steikte.
Somme brukar einerkvist til dette.
Somme seier "roddevippe".
Sjå også roddvippekyss.

Roddvippe lýt an have fysst an ska' bake. 'U daska ti' mi mæ roddvippunn.

Ein sleng i andletet på gjester som sat i bakstrekjellaren og gjorde noko som dei ikkje burde (det var mykje spøk og moro saman med bakstrekonene). Bakstrekonene kunne då slengje den våte roddvippa i andletet på personen. Roddvippa hadde ei fille, klyppt i strimlar, bunde fast på ein stutt tein.
Sjå også roddvippe.

Haddvår fekk si a roddvippekjyss då 'an va' úlílèg'e mæ bakaran.

1. lage ro (klinke) på td ein metalnagle
2. gjere roleg

1. Itt slåmaskjínsnívan våre útslitne så róa an på nýe.
2. Du lýt róe deg!

fiskereiskapen "oter" Sjå også rósnór og fiskefjø̀l (H).

Rófjø̀lí kan an brúke antel an gjeng'e ette strondinn ell' an rór.

1. sladresoge
2. herme, minnerim

1. Eg høyre nåkå roglu, men an må alli trú på det.
2. Mi ha' det så gama mæ addeslags roglu då mi våre små.
Eg hèv' gløymt adde dei rogló eg kunna førr'e.

råk, ope vatn i isen
vallemål: både i stillvetne og stryk
hylestadmål: berre i stryk
Sjå også vòk og det andre substantivet ròk.

Eg gådde inkji ròkjinn, så eg héldt på å kjøyre útí.

høyet som ligg att på marka etter ei kjembe eller býr som må rakast i hop med ríve
Sjå også kjemberòk, býreròk og det andre substantivet ròk.

Breislejenta lýt take rakjin. "Vi dú titta take ròkjí fysst èg hèv reist mæ býrinn", sa papa. Det varte 'kji stóre ròkjí ette' meg.

overfullt (med topp) ikkje om rennande; vert ikkje gradbøygt
Sjå også ròke og ròkji.

Kristí pila a ròka bytte mæ týtebèr.

fylle opp eit kar så mykje at det vert ein haug på toppen
Sjå også ròka og ròkji.

An kan ròke byttun, så fær an mei' mæ si.

toppen (på td skei, bytte, lass)
Sjå også ròka og ròke.

Du lýt subbe av ròkjen, hellis fǿrer du néd.

snelle på spinnerokk

Fysst da spunne uddí, varte trå'en sveivd'e inn på rokkesnæla.

rykte, stygt tal om einkvan eller fleire, usannsynleg soge, stygg soge
Sjå også slòse.

Fæle roksu ska' an inkji spreie ví'are.

tale mykje tøv, grov baktale

Håvår rolsa så fókk vorte vónde på 'an.

for stor, romsamt
Sjå også rǿme og rómsklèg'e (V) og rómskleg (H).

Leirstivlan mí æ rómare 'ell skjinnskóne.
Det må 'kji vère for rómt, då sleng'e det.

vere raus
Sjå også róm'e.

Mót dei fatikke ha' 'an jamt róme henda.

grasslag som kan vere skadeleg å ete for buskap
Sjå også ljågras

Stadnamni Rómekvæven sei åkkå at grasi varte kadda bå' rómi å ljågras.

1. utvide
2. gje større plass

1. Du lýt setje í a stǿri bòr så mi få rómke detta hòli.
2. Det rómka fælt då mi finge út den breie kvílâ.

romsam

"Dèt va' a rómsåm stòge!", sa Mikkjål.

hard arbeidsgjevar (som ikkje ynskjer at dei som arbeider for han skal få kvile; helst bruka om bonde)

hard arbeidgjevar som ikkje ynskjer at dei som arbeider skal få kvile (helst bruka om bonde i eldre tid)

Knút æ så romskeleg, eg vi' inkji téne sjå hó lenge'.

god plass, mykje rom

1. god plass
Sjå også rómskleg (H), róm'e og rǿme.
2. tolerant, vidsynt

1. I Nístog hav' da a rómsklèg stòge.
2. Taddag æ an rómsklèg'e kar'e.

1. god plass
Sjå også rómsklèg'e (V), róm'e og rǿme.
2. tolerant, vidsynt

1. I Nístog hav' da a rómsklèg stòge.
2. Tarjei æ enn rómsklèg'e kar'e.

romstere, lage ugreie, rote

'An romstéla útiv' heile stògâ, men 'an fann alli att'e brillun sí.

rundt forbi, rundt omkring, "heile ringen rundt"

´Nò hèv' eg leita ròn ikring, men eg kan inkji finn' att'e den gói níven min.

1. rand, stripe
2. bokstavline
3. fremste tverrbjelken i gavlen i eit hus
Sjå også rande og reit.

1. Ko for slags renda æ dèt?
2. Gófa brúka pékefingjen for å halde rondinn, mæ 'an las.
3. Ive bitó heite det "'pi rondinn", å hèr hengde da kjø̀t ti' turking.

øydeleggje, ruinere

"Da arme út jórí å rònéle skógan, sò som da dríve dèra!", sa Gamle-Svein.

hanngris

Rònan våre inkji gjelde, å vorte brúka i avl'e.

tunn hinne på innsida av eit dyreskinn

Det æ helst'e fysst an ska' reie a skjinn at an talar om ròsí.

rosemåle

Kvæ æ det som hèv' rósa denna kjistâ?

dette ned, rase saman

"Nò ròsar vé'elâi ihóp, du hèv' lodt det for filli!", sa Papa mæ meg.

sølje utan botnplate som også vert kalla tråesýe (sølja er bygd opp av mange like element av tvinna tråd)

Eg hève a ellgåmó rósesýe heimi, å den æ så nauendi vént gjår'.

1. rosemåling
2. ros (tale fint om)

1. Denna rósingjí va' vé', det líkna på rósun 'ass Svein.
2. Nils fekk mykji rósing for arbei'i 'an gjåri.

"oter" (fiskereiskap)
Sjå også rófjø̀l og fiskefjø̀l (H).

Mi finge fem fiska mæ rósnór.

meiska (bløytt) malt til bryggjing

Rosten låg i rostekjèræ.

bryggjekjer (same tyding som gongkjèr)

I rostekjèræ la' an malti oppå a undelag av håm'e.

1. øvste romet i eit hus (oppunder mønet)
2. under taket i eit rom med rausta møne
3. rot (berre bruka i eintal)

1. Kjø̀ti heng'e oppi rótæ mæ det turkar. Der æ kalleg røykròkji 'pi rótæ. Kjøtlèmin hange oppi rótæ å turke i nåkå viku førr'ell da æ góe å ète.
2. Mi två oppunde rótæ ti' jóle.
3. 'Er æ så fælt a rót i rómæ dí, Bóa!

gardsnamn i Valle

Garden heite Ròtâ, men fókkjí bú i Ròtunn.

steinete rasområde 

I ròtó æ der godt å dyrke konn.

1. rotstokken på eit tre som er kappa opp i lengder
Somme seier "rótbutt'e".
2. hovudperson eller eldste son (i skjemt)

1. Rótebutten vare som règel brúka ti' skúr'e.
2. Mi mòge hav' mæ åkkå rótebutten sku mi avgjère detta.

1. person som er veik / kraftlaus (om muskelkraft)
Sjå også ròtúli og dravròten.
2. roten

1. Han æ så ròten at eg trúr 'an tapar mót 'ó Bjúg. Eg varte plent ròten då eg slutta å trene.
2. Stokkjen æ ròten.

rotete, uryddig

'Er æ så róti i kjykkenæ.

1. krins; t.d. skulekrins
2. inndelt vegstrekning

1. Rótan våre inkji stóre førr' i tí'inn, så der va' mange skúleróta i kvære heradæ.
2. Fókk æ fæle ti' kraune på brøytingjí fysst brøytaren hève for lang'e róti.