Ordliste

bryte seg opp av jorda (td spirer eller strå)

Nò yddar konni i åkræ.

leggje nevrar og torvhaldsstokk og torv på takutspring
Sjå også yfsingestein'e, yfsingji, yfsedryp, takdròpi og yfsingenævr.

An lýt yfse mæ dei beste nævró.

drope frå takskjegget

Eikjâ låg unde yfsedròpó å trútna. Yfsedròpan drjúpe n'i krúnâ mí.

takdrypp Sjå også: takdròpi.

An kan inkji sitje i yfsedrypæ. Grannen er så onnug'e, at hèv' 'an 'kji anna å gjère, så reiser 'an út å stend'e i yfsedrypæ.

taknever som ligg langs kanten av gavlen på taket (under yfsingesteinó)
Sjå også yfse, yfsingji, yfsedryp, takdròpi (H) og nævr.

Yfsingenævran ljóte vère stóre å góe.

steinane som vert lagde utpå kanten over gavlveggene på torvtak
Sjå også yfse, yfsingji, yfsedryp, takdròpi (H) og yfsingenævr.

Tvei av yfsingesteinó ha rapla néd.

nedste tróbórdi under torvollen

Yfsingetrói sille vère a breitt bórd av sei'vaksi timr.

gesims, uttóka rundt heile huset
Sjå også yfsingestein'e, yfse, yfsedryp, takdròpi (H) og yfsingenævr.

På a tòke æ det yfsingan det leitar mest'e på.

brunstig (bruka om ku som syner brunst)

Blómerós æ yksí, så mi ljóte ti' amtstútæ mæ 'enni.

varme, varm luft; bruka berre i eintal
Sjå også ylje.

Det mǿtte an yl'e då da stige ive durrstokkjen.

kvalme

Eg turte 'kji spý, men eg ha' an ýl'e. D'æ barre eg ha' sluppe dei ýlâ.

vere kvalm

Eg ýler av for feit'e mat'e! Eg ýler så eg trúr eg lýt spý!

kvalm; vert ikkje gradbøygt
Sjå også kvemlen.

'U æ ýlí å hèv' vóndt i hòvúdæ, så det æ vel an farang'e som gjeng'e. Mjåkkjí va' så ýlí at eg kunna alli svægj' 'æ.

noko oppvarma; gjeld iskaldt vatn som ein har gjort noko mindre kaldt (eller kokande vatn som vert gjort lunka)

Vatni æ ylja, så det æ inkji spélegt å drikke. Du ska' sjóhite vatn å late det stande ti' det barre æ ylja; så ska' du två deg i dei lògjæ!

lunke opp for å ta vekk det kaldaste (td vatn)

Oppkómevatni hèv' ylgst nò, så mi kunne visst drikke det.

gjere til at iskaldt vatn vert noko mindre kaldt
Sjå også yl'e.

Du lýt ylje detta ískalde vatni førr'ell du drikk'e det, Titta. Mi ljóte ylje detti vatni, hellis kunne mi få frost í åkkå.

ytst utpå (kanten)

Nò må du 'kji egne di ylt út'å kanten, så kan du treffe ti' skríe útivi.

nemne såvidt (kome noko inn på det, men ikkje vere viljug til å seie alt)

'U ympa nåkå líti om det.

skifte, variere; t.d. bruke høgre og venstre hand skiftevis

'U ymsar midjom spit å saum'e mæ 'u arbeier om kveldó. Det ymsar kvæ av åkkå som kjøyrer.

godhug

'An ha' spisielle yndi for dei bånæ.

ungdom

Du hève då yngdí, du æ ennå ung.

kjenne seg yngre
Bruka i uttrykket yngjast opp'tte.

An tikje an yngjest fysst an fær danse.

kjenne seg yngre, kvikne til
Sjå også yngjast.

Gófa yngdest opp'tt'e fysst 'an fekk lèse Jens von Bustenskiold ti' jóle.

mengd av eit eller anna

I vallemålæ æ a heil yngje mæ ord som fókk hav' gløymt.

føde ungar; katten, hunden, reven og dei fleste andre mindre dyr "yngje"
Sjå også kjesle.

Kjettâ yngde oppi kvílunn.

Ingebjørg

Yngjebjør æ ei av dǿttó 'enni Lív. Den lisle Yngjebjø̀rí va' så tròta at det va' såvídt 'u stabba då da kóme av støyli.

fullt av (td fisk eller makk)

Det va' yrjandi mæ fókk 17. mai.

ørliten

Gunleik ha' a yrjandi lítí fløyte som 'an blés på.

1. hisse opp (ofte til å gjere noko ein helst ikkje vil gjere)
Sjå også ørve.
2. slå opp gammal skade

1. 'U va' 'kji så móta, men no hav' da yrvt æ opp, så nò vi' 'u.
Di mòge 'kji yrv' 'an opp mei' nò, så var' 'an 'kji havandi i húsi!
2. Yrver an opp an ska'i ell' an verk'e, så ílengjer an det. Du må 'kji yrve opp'tt'e såri, nò som det hèv' bigjynt ti' grò.

ynskje

Mi ykste åkkå godt veir ti' heietúræ. 'An hèv'e ykst si lengji an ný'e traktór'e.

ynskje

Fysst du kjæm'e mæ dei yskjæ, då kan eg inkji hjelpe di.

ytst i

Tórsdalsdammen ligg'e yst i Finndalæ. Yst i fisketaumæ æ der a søkkji.

ein neve med nyysta ost av søt mjølk; bruka berre i eintal
(Bruka til mat eller dessert. Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag)

Bå' unga å vaksne líke ystegrís'e. Ystegrís'e fær an alli kaupe i handelsbúó.

hus der ein yste geitemjølka (om gardar med geiteysteri)

I Hísdal i Bykle va' der a stórt ystehús.

lagga trekopp (ofte med kross i botn og hol i sidene, for å for få ut mysa frå ostemassen)

Æ denna ystekoddâ gåmó?

"osteform"

Eg hèv' tvei gamle ystekoppa heimi.

ostekopp med handtak (bruka når ein hadde med ost i samband med likferd)

Ystestaupí æ jamnt brennemerkte.

ytste

Den ysti hómen i vatnæ æ stǿst'e. Den yste búí 'å oddâ æ mí.

selje, ha til sals

Å ýte an veir'e trúdd' eg mi ti'.

telje frå, fråråde

Forellí ýtte âv då Taddeiv vill' selje bílen sin.

leie bort (om vatn som kan gjere skade)

Eg ýtte út regnvatni så det inkji gjåre skâ'i på den fillni múren.

produktiv

Kjýne æ mest'e ýtelège fysst da æ hausttídde.

terge, tergast

Di mòge 'kji ývast mæ stúten, 'an kan vare mannvónd'e.