Ordliste

madrass

difteri

I fangeleiró va' der mange som dǿe av magekríkje.

mellomgolv

kjenne når ein ikkje har godt av å ete meir; bruka berre i eintal
Sjå også magji.

mageknip

mageknip ( berre bruka i fleirtal)

elipseforma; bruka om laftestokk
Sjå også magji og tægje.

Det va' a tíd då da inkji leng'e vill' have dei góslège magetægde stokkan inni, så da øksa da flate.

bruka i uttrykket magge í seg
Sjå også maggelèg'e.

'An æ fæl'e ti' magge í seg fysst 'an sjalar si.

stappe i seg mykje mat
Sjå også magge og maggelèg'e.

'An æ fæl'e ti' magge í seg fysst 'an sjalar si.

fornøgd, tilfreds; bruka om tykke personar
Sjå også magge og magge í seg.

mage
Sjå også magemål og magetægd'e.

mas

D'æ a mak mæ dei reklamunn på TV2.

reiskap til å møykje skinnfeller
Somme seier "skjinnmake".

1. mase
2. gjere mjuk
Sjå også make seg og nike.

1. Nò må du 'kji make sossa fælt, Titta.
2. Sill' an make skjinn ti' a heil fydde, va' det kalleg mykji arbeid.

høve godt saman (om to personar; i ekteskap, kameratskap, i arbeid osv)

"friske opp att" skispor (til td snarefangst)

Eg varte sendt'e ti' å make opp snòrelínâ då det ha' kåme så mykji snjór'e om nóttí.

1. få gnagsår
2. mase fælt
3. opphalde seg ein plass der ein burde vite at ein ikkje er velkomen av dei fleste (vert rekna som upassande)
Sjå også make.

1. D'æ létt å make seg mæ nýe stivla.
2. Lýt du nå make deg att'e om detta dèra!
3. Lýt så han make seg dèr!

hisse seg opp, irritere seg

Haddvår maka seg så opp ive fræsingjí mæ mopéda i hægó.

gjere makeskifte

Det va' stundom det kunna vère lagelegaste for båe eigaran å makebýte tvei skógeteigji.

makeskifte

Det varte makebýti midjom 'ó Haddvår å Tór om slåtteteigjin 'pi Tóne.

innpåsliten, påtrengjande og / eller masete
Sjå også nikaflus.

Knút va' a fælt makeflus.

bøygd stor metallklave fest til veggen til å møykje skinn til skinnfellar

An laut gange mæ makegogninn mange gongu ti' dagjæ i fleire dage.

"stokken" i skjinnmakâ

make, liknande

Ha' du visst makji? Hèv' du kjent makji?

puppe

Trú detti makkehúsi vare ti' a fívrell?

fiskeagn av fleire meitemarkar

Detta va' a góslèg makkeklýsse for fiskjen!

gang eller kanal etter makk i td eple og rotfrukt

Der va' mykji makkesmòg i sǿtepló.

makketen (td eple)

makrell

makrell

slite hardt fysisk

D'æ stundom an lýt maksle seg ti' mei' 'ell an hèv' godt av.

ynskje om makt

ynskje om makt

halvkuleforma sylvstas (filigran, med lauv i toppen; bruka td i blåkuptunn i staden for knappar)

1. male korn, kjøt, kaffi o.l.
2. katten mel
3. bruka i uttrykket male n'í

ha passeleg med kaffi (male kaffi) opp i kaffikjelen når ein kokar kaffi
Sjå også male.

plate med tre maler i rekkje (trígjårt; bruka i stakkslínunn)

Malehekti i stakkslínunn æ drusteleg å vént.

emaljert

klemme sund, knuse (bruka om kropp og ting)
Sjå også miltre.

ca 50 l øl av ei halv tønne korn

karm (ramme) til å lage malt i

An lýt leggje konni jamnt i maltskarmæ.

brød laga med malt
Sjå også stump'e.

Maltstumpen va' sǿt'e å gó'e.

tøyver (slik at ein fekk grøype malt)

Mamma
Sjå også Papa.

Mamme fydder níttí år nò i agust.

marbakke (der skråninga mot vatnet stupar bratt nedover)

Passi dikkå for manabakkâ, bonn, dèr æ spélegt!

verte brattare (under vassflata)

Hèr vi' mi setje nèt, for hèra manar det av. Det æ 'kji adde som vi' setje nèt dèr det manar âv.

mang ein / ei / eit

stad med fleire huslydar eller hus

Der æ mangbǿlt på dei garæ.

mange stader

Jólesmeddin kunna an høyre mangestad i bygdinn.

ofte

Eg hèv' mangetí'i helst'e vóndt i hovdæ.

bygning med fleire rom

Ko æ detti for slags manggjýve du hèv' sett opp?

1. "ubereikneleg" og lunefull
2. allsidig

1. Pål æ så mangslungjen, an veit alli kòr an hèv' 'an.
2. Sigúrd va' mangslungjen, 'an tumla mæ det meste.

verte vaksen

Gúten fèr'e ti' mannast.

mann

Ingjen av monnó kóme ti' rétt tíd.

menneskeavføring

menneskemat

Fysst an barre grøyper konni vare det inkji mannemat'e.

skilnad på folk (ein vert sedd på betre enn ein annan eller " folk flest")

"Mannemònen æ så líten hèra i bygdinn", sa sòme gamle.

likande framferd (verte tykt godt om)

livsvegen (få eit normalt og akseptabelt liv)

Mannevègjen kan vèr' krevjandi å fýe.

lokal skjønsnemnd (for å avgjere ein tvist)

A mannlòge kunna avgjère nær an sille reise ti' heis mæ búskapæ.

manndrap

utskore eller støypt bilete av eit menneske

'Er finst an bistemt'e halsring'e som vare kadda "mannslík".

liknar på eit menneske

Der stó an stúvi som va' så mannslík'e at eg plent stokk!

Bunadsylje med boler. På kvar bole var eit andlet prega inn. Kunne òg vere på ein halsring (hornring)

tyngd som ein vaksen mann greier å lyfte

gard på Kyrvestad (Vaddebø)

gamalt mål på ei viss jordvidd

greie, ha krefter til; vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader

Eg æ så tròta nò, at eg æ 'kji mannti' gange lenge'. "Nò æ eg 'kji mannti' mei'", sa Gònil, "eg lýt setje meg néd a bil å kvíle!"

snøtrug for folk
Sjå også trjúg'e og hestetrjúg'e.

Det kan stundom vère så laus'e snjór'e at an lýt brúke manntrjúga for å kåme fram på heiinn.

tett med hus og gardar

Der æ så manntykt i Vaddebǿ. "Der va' manntykt i Finndalæ fyre svårtedauæ", sa Ånund.

1. person som ikkje er så lett å verte kjend med, fordi han gjev inntrykk av fråstand.
2. person som er nøyen på kven han likar og ikkje likar

1. Eg tikje 'an æ mannvand'e, men eg kjenner 'an inkji så godt.
2. Bå' kara å kvendi kunne vèr' mannvand'e, å nøyne mæ kvæ da kunn' vèr' i hóp mæ.

tung luft i ei forsamling; bruka berre i eintal

Eg fekk vóndt i hovdæ av dei fæle mannylæ.

greie, orke

Ha' eg manta mei', så ha' eg gjinni villt.

flekkmarihand

1. frustrasjon
2. mareritt
bruka berre i eintal

1. D'æ a mare at alli snikkaran kunn' kåme som avtala!
2. Sigúrd ha' så vónd a mare i nótt.

gammal type høyskogsslede

"Slé'an kadda da helst'e marefǿta", sa Taddeiv.

Margit / Margitt

Margjitt saumar så véne nåkå rósu på finglingevetti.

marihand

flekkmarihand

Maríblómen æ an úalmindeleg vén'e orkidé'e.

marikåpe

Blómenamni marjastakk'e var' alli brúka lenge'.

marimesse (25. mars)

Gammal norsk mynteining. I gammalnorsk tid lik 8 øre (24 ertogar, 240 penningar), på 1800-talet lik 1/5 spesidalar el. 24 skilling.

Mark æ a gåmó mynteining.

merke, teikn

D'æ a filli mark for veiræ at katten èt'e gras. Sauin mí have mork i båe øyró.

gammalt mål på ei viss jordvidd (vart betalt i mark i landsskyld)

Mi trú inkji at ordi "markeból" hèv' vòr' nåkå ví'are brúka i talemålæ åkkå.

tverr, sta, vrang

An fær alli rukk' 'ó, 'an æ plent som a marót.

1. fare hardt med ein annan person
2. arbeide svært hardt

1. Åni martéla 'an Auver så 'an laut ti' doktaræ.
2. Ånund martéla seg ti' i skógjæ, så 'an varte plent gorrtròta kverrt kveld.

spøkefull nemning på ei musikkframføring

"Å, det va' an vén'e maserall'e!", sa Aslag.

marsjere

konfirmasjon
Sjå også masjonsbonn.

born som får konfirmantførebuing; bruka berre i fleirtal
Sjå også masjón'e, gange for prestæ, gange lèse, konformant'e, konformére, teikne seg og vare framtèkjen.

Æ det mange masjónsbonn i år?

ete fort og mykje, stappe i seg

Itt an kjæm'e heim'tt'e ette a tung øykt, då kan an maske í seg.

1. noko som er slite (helst om klede)
2. slåss for moro (noko hard leik; kan verte i hardaste laget for eit lite barn)

slite seg ut (vere svært trøytt pga hardt arbeid)

Gjermund maska seg ti' så at det va' såvídt 'an vann gange heim'tt'e om kveldi.

maskin (kjønn ulikt nynorsk)

matlaus

Æ an masslaus'e, lýt an líte.

person som et og nyt maten
Sjå også massleg.

bruka om person som ser ut som han likar maten
Sjå også masslèg'e.

Den lisli gúten åt så masslegt.

ha lyst på mat, vere svolten

Æ du 'kji masslyst'e, Bóa, eg hèv' så góe nåkå kaku!

person / dyr som er stridig, overlag sterk, overmodig

Det æ an mastige kar'e, den Gunsteinen!

bruka om korn som er fullt utvakse (med tunge og faste kornaks)

verte fyllt med "mat" (om korn som mognar)

Konni hève mata.

matmons (vaksen mann som er svært glad i mat)

Ånund va' an matauver, men så varte 'an bulig'e au!

bere fram mat på bordet

1. bygg
2. innhaldet i eit korn
3. mat

1. Bygg va' maten, mjø̀lmaten.
2. "Det fèr'e ti' vare mat'e", sa Sigúrd, då 'an vill' prǿve om konni ha' mata.
3. "Det vi' alt ette matæ", sa Lív, antel det æ fókk ell' dýr.

uttrykk bruka om korn som veks og dermed vert fylt med "mat" (innhald)

Konni hèv'e mata seg.

matpotet

ete

Det varte hågt nón førr'ell mi finge matfǿre åkkå. Eg hèv' vorte så tannlaus'e at eg hèv' vóndt for å matfǿre meg.

mørkt og kaldt rom til mat

lage til eit måltid (td middag)

når ein er svolten, men ikkje har lyst på mat fordi ein har hatt eit lite variert kosthald

Eg æ så matlei'e at eg veit inkji ko eg ska' finne mi ti' å ète.

person som er svært matglad

Den lisli gúten æ an matpaggji, så 'an æ helst'e bulig'e.

1. lage seg enkel mat som ein tek med seg ut på arbeid 
2. lage matforråd til vinteren (td bake, male, slakte)

1. Eg hèv' matreidt meg, så nò vi' eg at skógjæ å leggje ihóp vé'e ti' vetræ.
2. Mi hav' matreidt ti' vetræ.

innkjøpt mat i tillegg til eigen matavl

næringssut, redsle for å verte matlaus

Unde kríæ va' det mange som ha' matsút.

renna som fører kornet ned i kvernauga når det skal malast

Skakvonden rister matsvíni så at konni renn'e néd i auga.

små mengder mat, berre "spor" av mat

Mi ha' 'kji matsåí i húsæ. Mi ha' snautt matsåí etti.

verte tom for mat; bruka berre i ubunden form eintal
Sjå også kosstròt og trjóte.

matlaus

Mi vorte mattrotne ette a vike 'å heiinn.

person som er kresen på kva han vil ete og ikkje, eller person som treng lite mat og vert oppfatta som kresen
Dei fleste uttalar ordet "mattvand'e".

Torgrím æ så matvand'e at det æ a plage.

vatn som var godt å drikke og lage mat med

drikke som ein brukar attåt maten (bruka berre i eintal)

'Er æ mangeslags matvæte: Vatn, saft, mjåkk, syr, kaffé, té, kakao, brús, å kansi anna au vare brúka.

heimelaga øl som inneheld lite alkohol

Matǿli varte au brúka som tostedrykk'e, å inkji barre attat matæ.

1. bruka om person (helst born) som ikkje kan vente med å ete til all mat er sett fram
2. bruka om person som er ute etter eit gratis måltid

1. Du tar 'kji vèr' så matǿr'e, barr'e vent ti' adde hav' sett sikkå!
2. Såvi va' matǿr'e, å va' mest'e på adde ti'stelninga dèr der va' gó'e mat'e å få.

ete utan å drikke til
Sjå også tjurrmaule.

maurepiss

Mauremig på línklút'e brúka da på útslett.

kribling pga plutseleg dårleg blodsirkulasjon 

Itt an lèt'e fóten liggje ive nétti, fær an jamt mauren ette a bil. Eg hèv' mauren i hondó, så eg fær mest'e inkji ti' å skríve.

sand som pissemauren har laga tue av i graset

Der æ sò skjemmi slå 'å dei åkfaddæ, avdí der æ sò mykji mauresand'e.

bjørn som ikkje bryr seg om folk eller fe

Denna bjynnen som gjekk på Midtfjøddó va' barre an mauretassi.

ete / tyggje godslegt, like maten godt
Sjå også pauke.

mann som stappar fort i seg maten

kvinne som stappar fort i seg maten

ete kraftig, ete grådig

rask eting (stappe i seg maten)

meg

middelaldra

pengar, eigedom, formue; bruka berre i eintal
Sjå også sigre médelen.

Hèv' an nóg av médel kan an kaupe si ko an vi'.

medejarn, klauvliknande spiss til å merkje av på over- og understokk når ein laftar, så dei skal passe saman

Sjå også mé'ejinn.

Det æ Knút som hèv' smía mé'en min.

måte saman; rite øvre kvarvet i ein bygning etter det som ligg under slik at ein kan felle dei greitt i hop

klauvliknande spiss til å merkje av på over- og understokk når ein laftar, så dei skal passe saman
Sjå også mé'e.

Fysst an timrar, lýt an hav' a mé'ejinn.

strek etter mé'en så ein ser kor mykje ein skal ta av (økse, høvle)

meg

ufordrageleg kvinne

stor og kraftig kvinne

auke

"Hèr hèv' stae kjempetré, skógjen bóndehegna; spinka spart i mange lé', pæningpungjen megna" (stev etter Tarjei Bjørgulvson Rysstad, 1890-1977)

overgå kvarandre i tevling

Mi sprunge mei' den mei' orka, for å kåme heim'tt'e som mi ha' avtala.

"vansklegare enn som så"

Det æ 'kji mei' fyri 'ell at eg kan gjère detta i dag.

augnehår som irriterer og meider augo

An kan 'kji gange mæ mei'bræ.

klype til å dra ut augnehår
Sjå også bræ.

Hèv' du sétt mei'bræklýpâ 'enni Anne?

1. skadeskjote eit dyr
2. misse ein fisk av kroken

1. Eg skaut, å eg æ rædd'e eg meidde elgjen.
2. Det va' så lausbeitt at eg meidde i ei brennòte.

1. rive opp att eit sår, slå opp att ein gammal skade
2. vekkje opp att vonde minne

1. 'An meidde opp'tt'e ska'en på fysste træningsøyktinn ette dei lange opphaldæ.
2. Det meidde opp'tt'e då 'u høyre om den fæle bílúlykkâ.

rive opp eit gammalt sår

Fæslar an seg godt, så slepp'e an å meie seg.

kvinne som arbeidde med heimekinna smør; uttrykk frå tida då bøndene kinna smør heime og leverte dette til "smørlagjæ", som "meierskâ" var ansvarleg for.

Ungan vorte jamt sende ti meierskunn mæ smø̀ræ.

1. få varig skade
2. slå opp gammal skade
3. skadast (overførd tyding)

1.

hindre einkvan /eitkvart i noko
Sjå også inkji meikke seg.

'An meikka mi å fiske i dei vatnæ. Fysst kjýrí løyp'e, å an inkji æ ti' stútæ mæ 'enni, då meikkar an 'enni. Bonní ville út, men mi tótte det va' host'e seint, så mi meikka da.

nekting, forbod

varsam, aldri gjere noko til skade for andre (bruka om personar som "alltid er snille")

Gró hèv' allstǿtt vòre så mei'laus å snill, å gjère sitt beste allstǿtt.

1. spor etter sledemeiar i snø
2. skóningji under slede- eller kjelkemei

1. Det vare hålt å kjøyre itt det æ ís'e i meimingó.
2. Mi løypte 'å kjåkkji om kveldi så det neista unde meimingó.

meine, tru

meine godt (kjem frå hjarta)
Sjå også meine.

'An meinte for væl at reisâ måtte gange godt.

"greitt nok" (sjølv om mange andre meiner at det ikkje er greitt)

"Da meine ti' dí", sa Gunnår om ungdómen, som Ånund inkji meinte at stelte seg greitt.

strek med mé'ejinn i tømmerstokk når ein tømrar

Mé'ingjí sýner ko mykji an lýt take av an stokk'e for at stokkan passe greitt ihóp.

veik og farleg is

På vårpartæ va' der jamt meinís'e på votnó.

trekjegle til leik eller spel (til leikar som "talpinn" og "talmunk")

(å vere) til skade, ville nokon mein

1. spesiell ryggmeis av tre
2. ramma til ryggsekken

1. Tjógjei batt hókkjen på meisen å reiste 'å støyli.
2. Meisen maka meg 'å ryggjæ.

person som er til bry eller plage eller er i vegen

'An hèv' allstǿtt vòre an mei'spòsi.

meister (td verdsmeister, vaktmeister)

rand eller spor i tre eller ski (td hoppski)
Sjå også meite.

Der æ trjå meita unde skjí mí.

1. lage spor i tre
2. greie, klare
3. styre, klemme saman dei to skjere-eggene
4. klyppe man på hest
Sjå også meit.

1. Dei som gjåre sikkå skjí, meitte jamt skjíne.
2. 'An meitte det ti'.
3. An skjæri lýt an meite for at 'an ska' skjère godt. 
4. "Hèv' du meitt måninn, Tóróv, eg såg 'u ha' lagt seg".

gjere grimasar med munnen under sterk konsentrasjon i arbeidet

Pål meiter mæ munnæ itt 'an sit'e å gjère sylv.

ha tungespissen ute når ein konsentrerer seg sterkt om ei krevjande praktisk oppgåve

Pål meitte mæ tungunn fysst 'an sat å tægdi.

gjere seg til, ville vere svær (sjølvskryt)

'U gjeng'e meiter si ette vègjæ, for å sýne ko vé' å stautt 'u æ'.

styre skia

Dèt va' gút'e som kunna meite skjí!

høvel til å t.d. lage spor i tre

form for trolldomskunst eller kjerringråd

1. møll (makk); kan gjere skade på klede
2. korn som skal malast på kverna, korn som er male
3. frø av då (ugras)

1. D'æ leitt itt mellen hèv kåm' inn i klæeskåpi. Da la tyreflísa i klæó mót mellæ.
2. Taddeiv kjøyre a lass mæ mell'e at kvinn'úsæ.
3. Frætti, ell' mellen, va' fælt ti' spreie seg i konnåkræ.

møll

Eg såg a mellefívrell som fauk inni loptæ, då æ eg allstǿtt så ræd for uddeklæó.

øydelagt av møll (td klede)

middelmådig, mellomste, i midten

Åni va' reikna som méls gó'e ti' arbeie.

gjennomsnittsfolk

blotna (når td kaker, brød og annan mjølmat blotnar under steiking eller koking pga mindre stivelse i mjølet)

Byggji vare melti fysst det æ forstai ell' hèv' fròsi.

den mellonste av tre sysken

midt i, midt utpå

'An kåm mélungs út'å vatni då 'an fór i ísi.

voldgiftsmenn (3 personar: 1 frå kvar av partane og 1 som lensmannen utnemner)

Denne sakjí om vègerétten ljóte mi leggje fram for menna.

menneske

Detta menneskjinni vi' eg inkji hav' mei' mæ å gjère!

få til eit arbeid på ein noko strevsam måte (sjølv om personen ikkje er spesielt flink)

Sigríd ha' vóndt for å få det ti', men 'u menta det ti'.

velfødd, kraftig (helst bruka om folk og hestar)

beinmerg

sage ein skurd i ein tømmerstokk mot mergen for å hindre at han sprekk

An ska' helst'e mergsprengje åsan fysst an timrar.

amerikaner

tømmermålar

Merkjaren mælte timri å merkte det mæ merkjeøks førr'ell mi støytte det på åne.

blakk hest med svart stålmån og kvit fèt'e

An merkjeblakk'e hest'e va' det mange som tótte va' vén'e.

ha mørke og markerte augnebryn

reiskap til å merke tømmer med

Merkjejinni laut vèr' kvosst fysst an sill' merkje lastí.

merkelapp

1. flink til å leggje merke til ting
2. erfaren

1. Bjúg va' allstǿtt så merkjen på veiri. Torbjør 'ass Gunnår æ så merkjí, an kan barre spørje hæ'.
2. Den eini Òlâven va' merknare 'ell den hin.

tømmeroppgjer (oppgjer for levert tømmer)

merkedag

Aire fibruar, kjynnemess, æ an gåmål'e merkjisdag'e.

1. å vere dødsmerkt
2. merkt

merr, hoppe. Sjå også grahest'e, annæringji, jalk'e, fyl og fòli.

Merrí 'ass Tór tók út heim'tte o' skógjæ.

1. person som har vanskeleg for å bestemme seg
2. hest som går eit stykke etter at hestekaren har "prutta" (sagt proo!)

tida som høgmessa varer

"de samer si inkje å muse i messemålæ"

messing

Knút Bergvâ gjåre av å ti' munnhorpu av messeng'e.

sundag med messe

mest, omtrent, bortimot

'An æ mest'e femtí år.

la det vere slik dei vil ha det

Lat nå have da det, mest'e da vi'!

nærast, nesten

Eg æ mestom færig'e. Det æ 'kji mestom sò leitt.

såld til å sæle mjøl gjennom (som ein stakk små hol i)

Mésåli varte gjårt av júv'skjinn. 

godt måltid

Sossivóri æ 'kji kå a munnsmòk, der æ ingjen metti í det. Ti' mettis vi' eg have graut'e å mjåkk.

me

Trykksterk: Mi sjóe allstǿtt kaffé om mǿnó. Trykklett: Sku mi 'kji ti' nò, førr'ell det vare mørkt?

"mi sanning"; uttrykk bruka når ein er sikker på noko

Jó, mí sann æ det kaldt i dag.

"mi sanning"; uttrykk bruka når ein er sikker på noko

Ja, mí sann, dúe, det æ så satt som det æ sagt.

kvild midt på dagen (frå kl 14.00 i samband med gjæting)

Nò æ det slutt på middigjæ, så nò ljóte di út å gjæte kjýne att'e.

medisin; bruka berre i eintal

mellom

Mi såge tvei elgji midjom Ljóm å Fitinn. Det va' alli kå snillt midjom dei tvau syskjinnó.

del som er felt inn i td pute til pynt ("midjomverkji" kunne vere hekla eller brodert)

midt oppe i lia

Mi gjinge midtlíis å glódde ette gaupefòr.

sekk med innhald (gjerne flatbraud) som ein legg 'pi midjom på trýgjen midt på hesteryggen
Somme seier "midjompaggji".

piss, urin
Sjå også mige, migji, migmaur'e, migtung'e og migask'e.

Mig varte brúka ti' lite gån mæ. Der va' mykji mig i rennunn.

"pissepotte" av tre
Sjå også mig.

urinblære

Migblærâ, ihóp mæ anna úèteleg, gróve da néd itt da ha' slakta.

urinblære (på dyr)

pisse
Sjå også mig.

Merrí meig på same staæ allstǿtt.

vev som omsluttar urinrøyret (på hanndyr)
Somme seier "pissehús".

Mighúsi varte som règel gjèvi ti' 'ó pusi fysst mi ha slakta.

urinrøyret på eit slakta dyr
Sjå også mig.

Migjen varte kasta ihóp mæ alt di hitt úreine på a slakt.

eitermaur
Sjå også pissemaur'e og mig.

Èg kaddar dei gúle mauran for migmaura. Det æ vóndt å få migmauran 'nunde klæí.

støyte og dermed skade migjen (kjønnsorganet) slik at han ikkje kan dragast innatt i mighuset; om verar og bukkar

Bukkjen va' så gra'e at 'an migrende seg då 'an støytte migjen mót a kvistutte råte.

bruka om person som kjenner at han / ho må late vatnet

Æ an migtrengd'e så lýt an nøyte seg ti' an plass'e ingjen sér 'an.

pissetrengd
Sjå også mig, mige og pissetrengd'e.

'U varte så migtung på busstúræ at 'u fekk sjaufǿren ti' stanse.

Mikkel
(Uttalen i Valle er oftast Mikkjål. I Hylestad helst Mikkjel. Uttalen i Bykle, helst i nyare tid er Mikkel)

skinntryte, blokkebær, mikkelsbær

Mikkjålsbèrí æ stǿri 'ell blåbèr, men inkji sò sǿte.

vanskapt fisk der overkjeven er unormalt kort
Sjå også fisklingji, kót, kjývi, kjývingji og skark'e.

Èg hèv' alli fengje mikkjålskót på slúk'e, barre i nèt.

roleg, spak

Det va' nåkå milde saui du ha'!

knust (om kroppsdel)

Tæne mí vorte plent miltra av dei tunge steinæ eg fǿre n'ive meg.

klemme sund

Fóten varte plent miltra då 'u fekk steinen ive seg.

min / mi / mitt / mine

færre

Fókk sende mindri brev nò 'ell da gjår' førr'e.

den yngste av to brør med same førenamn

skyte stein med dynamitt
Sjå også skjóte.

An lýt húve "varskóhèr!" fysst an ska' ti' míne.

minestein; liten, tunn og skarp

steinmjøl (ved boring)
Somme seier "bòresadd'e".

Mæ moderne bòremaskjín vare mínesadden blåsen út'ó hòlæ.

minnast, hugse

minnast episodar frå yngre og "villare" dagar

minne om

Fysst eg høyrer sòvórne sògu, minner det meg 'å då Papa drukna.

verte minnt på, verdt å minnast

Det va' så minneleg å kåme der att'e. Det va' så minneleg å sjå deg att'e.

gløymer fort

person som er god til å minnast / hugse

bruke mindre, minke på forbruket (slik at det skal strekkje til)

Eg minsérer mæ høyttæ, det sér út som at våri kjæm'e seint i år.

forsiktig med maten (et lite)

"Du æ allstǿtt så minsérlèg'e mæ matæ", sa Góme, fysst 'u tótte eg åt líti.

minus
Dei fleste i Valle sokn seier "minús" / "ménús".

Fem mínús tvó æ trí.

oppsiktsvekkjande ugreitt

Det mirakkelsi av a úthús kan inkji stande oppi lengji!

variere i nedbørsmengd (nedbørsmengda er ulik frå stad til stad); bruka berre i eintal

Det ringde i nǿri Homm i gjår, men hèr i syndri Homm kåm det alli an dròpi, sò kan det misfadde. Det kan misfadde fælt mæ regnæ i éleveir.

liten og veik stakkar

verte misoppfatta, uttrykkje seg uklårt

Eg varte mismælt'e, eg meinte 'kji sossa.

vanvyrde, vrake

Det æ mange som mismæte byggrauten i dag.

misse
Sjå også fǿre bort

Eg miste hesten, 'an gjekk gjennom ísen.

ha vanskar med å gå (same tyding som stíge om tå)

'An hèv' plent misst stigji.

smal kanting av tøy (td øvst i stakkslínó)

Denne lisle remsâ kan brúkast ti' a missøyme.

haug med husdyrgjødsel lagra utandørs
Sjå også myk og tó'e.

Det varte jamt mykji flugu i mittingjinn.

1. lang samanhengande lyd frå kattane, særleg i laupetida
2. "fælt mas"; bruka berre i eintal
Sjå også mjarre og mjarren.

1. Eg æ gorrleid'e detti mjarri 'ass pusi!
2. Bigjynder 'u mæ dei mjarræ sí atte, så reiser eg heim'tt'e!

når kattane, særleg i laupetida, lagar lange, samanhengande lydar
Sjå også mjarr, mjarren og mjaukte.

Det va' fælt som kattan mjarra i nótt!

1. kattar som lagar lange samanhengande lydar, særleg i laupetida
2. uttrykk bruka om personar som masar fælt
Sjå også mjarre og mjarr.

1. Katten åkkå æ så mjarren itt 'an flýg'e at eg kan 'kji hav' 'an inni.
2. Hú æ allstǿtt mjarrí å úhǿg!

mjaue (om katt)
Sjå også mjarre.

Kjettâ mjaukta ette kjeslingó.

1. kvile midt på dagen (om buskap)
2. jage kyrne ut på beite før dei vart mjølka om morgonen eller etter at dei vart mjølka om kvelden
Sjå også mjelt.

1. I Mjeltekvævæ æ godt å mjelte.
Eg æ úti å mjeltar kjý kverr morgón'e.

botnfall (i td saft, øl og myse)

Nest'å saftbuttilæ va' mykji mjór.

søkkje ned (om grums og botnfall)
Sjå også mjór.

Fysst mysâ skjírnar å mjórar, så søkk'e mjóri né'å botnen.

mjuk i kroppen

mølle

kvern (gammal nemning)

Mjúnøyan fortèl'e at der hèv' vòre kvinn, ell' kvinna, hèra førr' i tí'inn.

hofte

'An sa at 'an verkte så i mjynnó. Eg fekk så vóndt i mjynní ette at eg datt på ísæ.

mjød

Mi drikke bå' mjǿ' å vín. Der æ mjǿ' i desse drykkjeblondunn.

1. snø (laus og fin)
Somme seier "snjómjødd".
2. noko som er lett og fint

1. D'æ létt å løype i dei lause mjøddinn om det æ alli så bratt.
2. "Pollen" kan an kadde mjødd.

laus og lett nysnø som ein lett trør igjennom når ein går

mjølauke (soppsjukdom: svarte korn i eit kornaks)

bruke for mykje mjøl når ein kjevlar ut flatbraudleiven

Låg det att'e tjurrt mjø̀l på brausleivæ, va' det mjø̀lbaka, å dèt varte inkji tótt gó'slegt.

mjølber

kiste, ofte med to rom og skrålokk; bruka til å lagre mjøl i Sjå også braubingji og eplebingji.

Det æ góslegt mæ an fudd'e mjø̀lbingji.

stor trekiste med flatt lok, musetett, bruka til å lagre mjøl i Sjå også býre.

strø mjøl på

An lýt mjø̀le forsiktigt itt an reier graut'e. An lýt mjø̀le jamt på, å unde brausleivæ itt an bakar.

mjølsekk laga av skinn

D'æ lengji si fókk brúka mjø̀lhíta.

lagga og ovalt stavkjerald

Den gamli mjø̀lhókkjen min lýt stellast, for 'an varte nòkå loggslègjen.

kiste av tre der mjølet dett ned i (i ei kvern)

mjølkjerald

Mjø̀lkoppen mæ grautemjø̀l hékk på veggjæ innmæ åren.

liten sekk med mjøl i

Bé'esi-kjèringan kóme mæ sí mjø̀lskryddi, å båe sikkå mjø̀l.

mjøl i svært små mengder

Støylsferrâ ha' alli a mjø̀lså etti.

spill av mjøl etter lass eller byrd

mørk
Dei fleste seier nok "mørk" og somme seier "myrk".

Den mjørkari gråfargjen tótte èg va' den vénasti.

humlehonning (vart bruka til å lage mjød)

Detti kafféi æ sǿtt som mjøyr'e.

mjødurt

saume saman remser av hud til eit reip (skjere endane opp i reimar, leggje dei om einannan, dra desse gjennom fleire hol og banke det flatt)

Detti býretògji æ mjådt ihóp.

belte rundt "mjå"-ryggen

trøytt i føtene etter ein strevsam tur
Sjå også mjåg'e.

Eg hèv' gjengje heile dagjen å æ mjå'e i fótó.

trøytt i føtene etter ein strevsam tur
Sjå også mjå'e.

Eg varte så mjåg'e ette middagjen, eg trúr eg lýt leggje meg né'å a bil.

mjølk (bruka berre i eintal)
Sjå også mókke, rennemjåkk og syr.

An fær inkji kaupe mjåkk i mjåkkflasku lenge. Mi ha' mæ åkkå mjåkk i mjåkkeflasku mæ mi våre i skúli.

"mjølk-bart" på overleppa

Ungan bægja å drukke feskjí mjåkk så da finge mjåkkbartu.

mjølk

Kom å få mjåkkdrikke fysst du æ tysst'e!

mjølkekjertel, jur

Stǿrelsen på mjåkkeisló kunna vèr' úlík'e.

"mjølkeflaum" (når fleire kyr har kalva og mjølkar mykje)

Nò turge mi inkji vèr' ræde for mjåkkjinn, for nò æ det mjåkkflaum'e.

holk til å lagre mjølk i
Sjå også hókk'e.

Førr'ell da reiste på heií mæ búskapæ laut da samle mjåkk i mjåkkhókka for dei som vurte etti heimi i slåttæ.

rom til "mjølkestell" (tilbygg til støylsbua, saman med forstoga)

reiskap til å ause opp mjølk med (Ser ut som ei ølhøne, men ikkje så forseggjord. Det var samla mjølk til sommarbruk for slåttefolket og då nytta ein "mjåkkhǿnâ" til å ause opp av denne mjølka).

Mjåkkhǿnâ æ a ause av tré.

mjølke (sperma hjå fisk)

Der æ líti mjåkkji i fiskó om sommåri.

mjølkeku

Taddeiv ha' góe mjåkkjý. Den beste mjåkkjýrí åkkå fekk an vónd'e úmei'e, så mi laut slakt' 'æ.

mjølkekolle

Der va' mjåkk bå' i mjåkkoddu å hókka i mjåkkhúsæ.

lagga mjølkebøtte av tre; til å mjølke i, ikkje til å lagre mjølka

mjølkesil

Den varme, nýmókka mjåkkjí varte síla gjænom an mjåkksíl'e mæ sirål.

rask auke i mjølkemengda etter å ha fått betre fór; berre bruka i eintal

Nò hèv' Dagrós fengje sòdan mjåkkskòt, si' 'u
fekk grjón.

mjølkeskvett

Katten sat tídt på fjóstilæ å venta på mjåkksòpen sin.

mjølkesprengd

Det hender at kjýne æ så mjåkksprengde fysst det lí'e ti' kvelds at mjåkkjí renn'e ó' spænó.

"mjølketimen" (mellom kl 06.00-07.00 og 18.00-19.00; berre bruka i ubunden form eintal)

Dei gamle våre nøyne mæ å halde på mjåkktímen.

mjølketann

mjølketrog (uthola trefat)

lunka (nymjølka mjølk med kroppsvarme; dette ordet, som er eit generelt temperaturmål, kan òg brukast om td vatn)

Fysst småungan ha' slutta å súge, sille da have mat'e å drikke mjåkkvarmt.

smalryggen

liten og veikleg person som det er "lite tak i"

Tór va' líten å mjåtrelèg'e, men godt hòvúd ha' 'an.

liten og veikleg person som det er "lite tak i"

An kunna 'kji vèr mjåtren sill' an slå mæ stuttorv i dagevís.

1. mo
2. bruka i uttrykket på Mónæ

1. Móne æ long.
2. Mi våre på Mónæ i 1969.

skum i munnvikane

"Dei dǿdssjúke tyggje mó", sa Svein. Kjýrí mí togg mó førr'ell 'u daua.

dumt eller morosamt påfunn
Sjå også moddesekk'e, moddutt'e, tollmǿse og grille.

Dèt va a fæl modde du kåm mæ nò! Det va' jamt nåkå moddu mæ 'ó Haddvår. Han tumlar mæ så mangeslags moddu. Det æ helst'e ungan som finne på addeslags moddu.

lage ei provisorisk løysing som er brukande for ei tid

Mi ha' 'kji antel spíker 'ell skrúva, men mi finge modde det ti' líkevæl.

finne knep for å overtale ein til å vere med på noko (om born)

Da modda mæ 'ó ti' da seist'e fing' 'an ti' vèr' mæ på fótballagjæ.

person som finn på mykje dumt og rart
Sjå også modde og moddutt'e.

No hèv' du fengje det som du villi, din moddesekk'e!

Sjå også moddesekk'e og modde.

heilt åleine
Sjå også módig'e og sitje módig'e.

Såvi hèv' tèkje út, så nò æ eg módig eisemó.

vere åleine, vert ikkje gradbøygt
Sjå også módig eisemadd'e og sitje módig'e.

1. dis (helst om våren og sommaren); bruka berre i eintal
Sjå også hími.
2. steinstøv frå kvernstein
3. den grå og blautare delen av overflata på ein kvernstein

1. I varmt å godt veir om sommåri, ligg'e móâ jamt n'i dalæ bå' morgón'e å kveld.
2. Móâ blanda seg mæ mjø̀li å sleit út tennan på sòme.
3. Móâ slítst fórtare 'ell dei harde konní i steinæ.

1. mo
2. bruka i uttrykket på Móæ

1. Det veks'e helst'e furu på móó.
2. Mi våre på Móæ i 1959.

1. få lov til
2. måtte; bruka berre i konjunktiv
3. verte nøydd til
4. måtte, trenge

1. Eg måtte alli út å ríe i kveld, for eg æ så krímsjúk. Ha' eg mått sète på mæ di? Trú mi ha' mått lånt búí 'enni a hæg?
2. Måtte det gange dikkå godt på túræ!
3. Eg hèv' mått prǿva mange sjúka seiste årí.
4. Må eg út, Knut (altså på do i skuletimane)?

gå gjennom isen (uttrykket er ubunden dativ)

Åni måtte i ísi 'å fjóræ, å hesten drukna. Tvei gúta egna sikkå for langt út, å fóre i ísi.

mogen

Detti sǿtepli æ mògji.

blådis, uklår sikt i eit stort område

Det va' så mói at mi såge alli ive åne.

mor di

Æ moi dí heimi?

Morbror, onkel.
Somme seier "moibróæ" i dativ eintal.
NB: I ordet "moibróer" fell "r"-en bort når fyrste bokstaven i ordet etterpå er ein konsonant (sjå det andre dømet)
Sjå også faibróer og brói.

Moibrói hèv' allstǿtt havt véne bíla. Bjørgúv arbeidde sjå moibróe sí. Moibróer 'enni Lív heite Haddvår.

morbror

Kjæm'e Moibrói att'e i morgóhindagjen?

1. mor
2. liti jente
Sjå også fair'e.
NB, forklåring 1: I ordet "moir" fell "r"-en bort når fyrste bokstaven i ordet etterpå er ein konsonant (døme1, setning nr 2)

1. Moir 'enni góme va' gardsgjente. Mamme å moi dí æ systa. Moirin åkkå sjale sikkå jamt sjå kvorairne.
2. Koss æ det mæ di, lisle moir? Sæ mí moir, frýs'e du sossa!

morsmjølk

morsyster, tante
NB: I ordet "moisyster" fell "r"-en bort når fyrste bokstaven i ordet etterpå er ein konsonant (sjå det andre dømet)
Sjå også faisyster og systi.

Båe moisystan 'ass våre møykjeddinga. Moisyste dí sjala si sjå åkkå om sundagjen. Moisyster 'ass Jón æ sjúk.

morsyster, tante

Eg fekk an blóm'e av 'enni Moisysti.

1. ta vekk møkka frå husdyr som står på bås
Sjå også rennâ og mokstreglugg.
2. bruka i uttrykket mòke seg ti'

setje i gong med noko som ein har mindre lyst til
Sjå også mòke.

Nò lýt du mòke deg ti' å vare færig'e mæ dessa arbeiæ dí!

mørkne mot regn

Det mókar seg ti' mót kveldæ, så det vare nóg regn ti' nóttinn.

1. mørkt og tungt i veret
2. trøytt og tung i kroppen

1. Det æ så mókji i dag at eg vare plent tung'e í mi. An vare så mókjen fysst det æ mókji i veiræ.
2. Eg æ så mókjen, eg trúr eg fær krím.

mjølkande (bruka om ku som mjølkar for tida)

Hav' di mange mókkandi i fjósæ?

mjølke
Sjå også mjåkk, nèvemókke og strípemókke.

Gònil lære å mókke då 'u va' sjau år.

mjølke kyrne medan det er ljost ute (td når det lid på våren)

når kua mjølkar mindre fordi ho skal ha kalv (uttrykket er ubunden dativ)
Sjå også mókke, kåv'e og låte av.

Dei mætaste kjýne mókke å' kåvi, så da have líti opphald førr'ell da kåme ti'.

tid for å mjølke kyrne; bruka berre i eintal

Nò æ det snart mókketí', så nò lýt eg stelle meg ti' at fjósæ.

slede til å køyre husdyrgjødsel

meier i ein møkslede (mokslé'i)

holet i / ved golvet der ein skuvar ut husdyrgjødsla (glugget kunne òg vere noko oppe på veggen; ein måtte då kaste ut lorten)
Sjå også mòke, rennâ og glugg.

Mi mòke lórten út mokstregluggji.

gjødselspade; bruka til å mòke i fjøset med
Somme seier "mokksrèke".

øl for ubeden gjest som hadde mòka i fjoset

Stéfansdagjen, 2. jóledagjen, rie da om hús å finge ǿl ette mòkingjinn, å kadda detti for mokstrerús.

1. heilt roten, pillroten (td tre)
2. fysisk svært svak; bruka om personar

lite stykke av t.d. flatbraud
Sjå også braumòli og mul.

1. kaste mold utover torvtaket etter å ha lagt torv på
2. få mold på

1. Mikkjel molla ette at torví på tòkunn va' lagd. Itt an mollar a nýlagd torvtòke bind'e det ihóp torvun så det grassèt'e seg godt.
2. Yngjebjør molla út stakkjen då 'u tók opp eplí.

Uttrykk bruka om når eldre folk et og et og aldri tykkjest verte mette, og at dei døyr straks etterpå. Bruka berre i bunden form eintal.
Somme seier "mollgråen".

moldstøv

Mollgòvi stó' hågt ti' veirs då det blés så fælt fyrri dagjen.

veggfast sitjebenk, laga som ein kasse og fylt med mold, for å tette nede ved golvet for trekk og myser
Sjå også pad'e, kvílepad'e, anveggspad'e og lislepad.

Inni stògunn æ mollpada kring adde ytriveggjin.

uttrykk bruka når jorda er så opptrakka av dyr at graset er trakka til mold og er borte

bruka om når ein har spreidd så mykje naturgjødsel at ein ikkje ser molda på åkeren

mett (om barn som har soge seg mett)

Nò æ Bóa mollten, så eg fær leggj' 'an.

bruka om personar som arbeider mest heile tida (helst med fysisk gardsarbeid)

1. veg der det har gått så mange at det mest berre er mold att i vegen
2. spill av mold etter lass eller byrd

1. Dèr hav' kjýne gjengje så mykji at d'æ mollvèg'e ette da.
2. Der va' mollvèg'e ett'ó, dèr 'an ha' kjøyrt.

uttrykk bruka når jorda er så opptrakka av dyr at graset er trakka til mold og er borte

Sauin hav' lègje så lengji oppå reininn at der æ plent mollvunni.

blom på molteplante

'Er æ mykji molteblóm'e å sjå i år.

Ryggbør med molter. Bruka i samband med å bere molter heim frå heia.
Sjå også kass'e.

område med mykje molter

moltemyr

auke
bruka i uttrykket mòní; bruka berre i eintal

Det æ mòní kverr skalkjen itt an æ masslaus'e. 'An tikje mòní kvert ǿri.

1. auke / minke, gå framover
2. bruka i uttrykka vère mòní og mòne si ti'
Sjå også mòn'e.

1. Nò mònar det, tankjen æ snart fudd'e. Nò mònar det mæ det. (Det æ snart færigt/tómt.) Nò mònar det, nò æ mi straks frammi. Nò hav' mi mòna desse steinæ, å fengje 'an mest'e út ó' åkræ.

vekse til

Gúten mònar frametti, å æ snart an framslengjingji.

kome i gong så smått, byrje smått og auke på etter kvart
Sjå også mòne.

Ljóte mi 'kji mòne åkkå ti' nò, så turge mi 'kji gange så fórt? Nò have mi kvílt så lengji, at nò kunne mi vel mòne åkkå ti' atte. Da mòna sikkå ti' mæ fælare å fælare fart'e i hoppbakkâ. Mi ljóte mòne åkkå ti' så mi røkkje heim'tt'e i tí'i.

1. vekse til, verte større
2. byrje smått og auke på

1. Da mòne ti', desse ungan.
2. Vinden mònar ti' ette kvert.

person som tykkjer mon i småting som ein får (negativt uttrykk)
Sjå også slíe.

Sòme æ så mòneslí'e at da vare ti' skamdan.

1. noko som syner att (ein kan truleg ikkje bruke dativforma i denne tydinga) 2. rikdom (pengar, gods, innbu, klede) 3. rester etter

1. Åne hèv' auka an mòni. 2. Ånund hève så mykji mòni, 'an æ godt av manni. 3. Der va' 'kji kå an mòni etti i mjø̀lkjèræ.

mord
Sjå også mórari.

mordar
Sjå også mór.

Móraren út'å Sòredal hét Sigúrd Eivindsson.

dagen i morgon

morgongry

Det æ vént fysst morgóljóskjen kjæm'e.

raude skyer om morgonen

I slåttæ va' morgóró' a veirmerkji da inkji líka, for då kunna det vère útsett for regn.

mark; vekteining (1 mark = 250 gram)

holkil i undersida av ein laftestokk til plass for mose (tettingsmiddel)

ulltråd som er farga med steinmose/lav (fargen vert brun eller brungul)

Detti gåni æ mòselita.

avslappa og godmodig

Taddeiv va' allstǿtt så mósen å blí'e fysst 'an kósa si mæ pípunn.

mose

Der æ stórt forsil på dei tvei mòsó.

1. garnmaske
2. ein fis

kronisk sjukdom (ofte etterverknad etter gulsott)

Anlaug fekk mósóttí, å talmast âv.

indre livskraft, makt, energi

Der æ móstr i dei kvendæ.

kraft

Eg hèv' plent mist bå' móstr å makt.

mot kvelden (uttrykket er ubunden dativ)

Mót kveldi samlast kjýne på støylæ.

ville, ha lyst til, vert ikkje gradbøygt
Sjå også daudmóta.

motbakke

D'æ tungt mótbakk mæ tung'e kass'e.

motgang

motbør

kneik, motbakke
Sjå også móttak.

motlaus

'An varte så mótfadden då húsí brunne.

gåve (oftast klede) som brura gav til foreldra til brudgomen

motbakke på køyrevegen, motbakke i lassretninga

Det æ tungt mæ mótkjøyrslu i høyskógsvègjæ.

ro mot vinden

kneik, motbakke
Sjå også móte

Hèr æ så tungt a móttak, mi ljóte setj' åkkå å kvíle a bil nò.

tale svært lågt og utydeleg (meir i "bassområdet" enn å muse)

Turí mudra ti' 'ó Svein om eit ell' anna. Haddvår gjekk der å mudra mæ sjave seg, eg skjø̀na inkji plent ko 'an sa. Kåna mudra ti' mannæ at nò måtte 'an inkji drikke mei' i kveld.

utydeleg og låg tale (om person som ikkje talar tydeleg)

pulsvarmar
Sjå også mufla.

halvvott, vott utan fingrar
Sjå også mufletísi, lóvevott'e, finglingevott'e og vott'e.

Breislejentâ brúka trått mufla fysst 'u breiddi, så 'u inkji sille vare sår i hondó.

1. noko stor mengd eller masse; td kumøkk
2. noko stor mengd; td ein haug med eplekaker

1. Kjýrí dreit a stór múge.
2. 'U baka a múge mæ eplekaku.

stappe mykje mat i munnen

fylle inn i løa høy som er for rått

Mi måge 'kji mugge ihóp så mykji at det tèk'e hiti.

"pakke seg inn" (vere tjukt kledd)

Taddâk mugga seg inn så an såg mest'e barre nòsí 'ass, an kald'e vetredag'e.

1. lorteklatt
2. sur, furten

1. Det æ inkji greitt å trǿ 'pi a lórtemukke, å så gange beint inn i búí.
2. Tarjei sat som a mukke å alli sa nåkå.

mole, lite stykke (td kakestykke)
Sjå også mòli, substantivet muldre og verbet muldre.

Kan eg få a mul av dei góe kakunn?

smuldre sund

1. matsmule
Sjå også mul, verbet muldre og stumpemuldre.
2. ung jente (H)

1. Der låg nåkå muldru på kjykkenbordæ.
2. Sjå dei tvæ muldrun!

smule (bruka td om matsmular på kjøkkenbenk eller golv)
Sjå også mul og substantivet muldre.

'An ha' muldra så n'i tili at eg laut vaske ett' 'ó.

1. mulen til eit dyr
2. strott på sekk

1. Hestemúlen æ mjúk'e å gó'e.
2. Nýt att'e múlen!

matbit

mulkt, bot

1. person som har vanskar med å tale reint
2. person som et seint

1. vanskeleg for å tale reint
2. sein når ein et

klededrakt, uniform, bunad

leike med runde steinar (med bestemte reglar)

Bonní sitje å munkast på a rugge úti túnæ.

terning i terningspel

1. arbeide seint og forsiktig
2. bruka i uttrykket munke mylse 

1. 'An munka å arbeidde nåkå líti, om 'an va' gåmål'e.

runde av (td bruka om haug som er avrunda på toppen)

barneleik med mange små runde steinar
Sjå også munke.

Mi munka mylse heile fyrenóni.

stein til å "munkast mæ"; barneleik

kan

Detta munne du gjère! "Fýg du meg 'pi løyndelopti som ingjen munne meg sjå" (visestrofe)

1. heimebryggja øl
2. snop, sukkertøy

1. Munngodt varte førr'e brúka fysst an tala om godt å sterkt ǿl.
2. Ungan finge sikkå nåkå munngodt, laudagskveldi.

velsmakande

Dèt va' a munngó' saft. 

velkomstskål (velkomstdrikk med øl i td bryllaup)
Somme seier "munngodskål".

"Da tappa âv úti munngårskål, da ha' rèkjest på heió for lengji" (gamlestev-line).

munnharpe

Mi vite inkji ko lengji 'er hèv' vòr' smía munnhorpu i Sætisdal.

håndvaskefat av messing eller kopar

Munnlaugji 'ass Andrés stó' på lislepad.

lært frå munn til munn (ikkje gjennom å lese seg til det; td stev, soger)

Detti eg fortèl'e hèra æ munnlært.

gode talegåver

smakebit

Kan eg få a munnsmòk av suppunn dí, Gýró?

"masekopp"

Signe æ a fælt munntòl.

"snakketøy", talegåve
Sjå også tǿle og talegåvu.

Taddak ha' munntǿlun i orden. Såvi hève munntǿlu som an stórtingsmann'e!

dårleg til å ordleggje seg; vert mest berre bruka som negasjon

Signe va' 'kji nåkå munnvali kvendi. Hú æ inkji munnvalí.

1. drikke eller ete smått og lite, nippe til (ofte bruka i samband med å drikke alkohol)
2. tyggje maten for småborna (hakke maten sund med framtennene)

1. Eg sat å munsa på nåkå kaffé då bóa kåm inn'tt'e.
2. Moirí munsa for det minste båni.

murar

rusk og rask

jord, grunn

Haglflóne sló åkren plent néd i murâ, så 'an alli vann reise seg att'e.

1. småverkje i kroppen
2. ulme

1. Eg hèv' tanneverk'e, det murar heile tí'í.
2. Ette' an skógbrann'e kan det mure i jórdinn i fleire dage.

1. stydje, ofte tvigreina, til å stø opp stakksneisa med, det var vanleg med tre stk i kvar høystakk.
2. slede eller dragkjåkkji 
Sjå også høystakk'e, stakkstad'e, stakksneis, stydje (V), krakji, vindverje, vindvevje, band, torve, býr, kjembe og høyskóg.

1. An lýt have minst trí murefǿta i enn høystakk'e.
2. Det va' léttare drage høytti heim'tt'e på an murefót'e 'ell på an dragkjåkkji.

roten og myskra ved som har blitt blågrøn

veik vedvarande verk i kroppen

Eg kjenner an mureverk'e i mjynnó mest'e allstǿtt, men itt an æ gåmål'e, lýt an barre líe å tòle.

småverkje (over tid)

Eg mureverkjer i tonninn!

ete meir enn ein har godt av (bruka om person som et seg ti' skamdan)

'An murga í seg nåkå kalleg, om 'an va' alli så feit'e.

lite sår (merke i skinnet; lite og uvesentleg)
Sjå også verbet murke.

Æ denna lisle murkâ nåkå å brý seg om?

1. arbeide smått og jamt
2. furte, protestere
Sjå også substantivet murke.

1. 'An murka mæ nòkå allstǿtt.
2. Da' murka i mót, å vill' inkji vèr' mæ.

1. morter, m.a. til å knuse kaffibønner i
Sjå også kaffémúrt'e.
2. person som arbeider godt og jamt
Sjå også múrte.

1. Gýró sleppte múrten né'å den eini fóten.
2. Ånund æ an múrt'e ti' arbeie. 'U sat som enn murt'e heile kveldi å sauma på dalebuksun.

arbeide "allstøtt"/ heile dagen til seine kvelden
Sjå også múrt'e og gny.

1. jamn arbeidsaktivitet
2. om kaffi som vert male

lite flink til å tale for seg og / eller til å arbeide

mone lite, fare smått

seinfør, sein i arbeid

mus

kviskre (meir i diskantområdet enn å mudre)
Sjå også tuse og kjuse.

Ungan tikje gama å muse mæ kvorairne. 'An musa nòkå ti' 'enni. "Den som musar, den lýg'e!" "Sku mi muse gama?"

musebol
Sjå også bǿli.

musefelle

"Dei nýaste músefeddan æ for nǿve!", sa Svein.

lite rom over full 2. etasje i eit hus (oppe i mønet; same som evsteskjeltil)
Sjå også skjeltil.

An høyre jamt mýsan springe på múseskjeltilæ.

skal og rester av korn eller andre smårester som er att etter ein museinvasjon; berre bruka i eintal

Der æ slig múseskúr'e i konnstaâ i år.

nedste stokken i lafta bygning, som er brei og flat under for å hindre myser i å klive opp, underliggjande stolpar må vere smalare; mest bruka i stolpehus her i Setesdal
Sjå også músesydd (V) og svidd (H).

Denne músesviddí æ mest'e ròtí.

nedste stokken i lafta bygning, som er brei og flat under for å hindre myser i å klive opp, underliggjande stolpar må vere smalare; mest bruka i stolpehus her i Setesdal
Sjå også músesvidd (H) og sydd(V).

Timrâ ligg'e på músesyddinn.

1. ørlita vierart (salix herbacea)
2. saumemønster på setesdalsbunad

1. Múseøyró æ visst minste tréslagjen i verdinn.
2. Førr' i tí'inn då da pynta skjortun mæ saum'e, så sauma da a mynstr som da kadda "múseøyru".