Ordliste

Tallak

Det æ filli mæ Taddâkó nò, da hav' døydt út.

trakke til (om tiltrakka og hardtrakka jord)

I gamle búi mæ jórdtili, va' der tídt så tadda ti', at an kunna sópe å halde det reint som a anna tili.

måten ein for fram på for å få nyspunne garn til å misse "spensten" (verte lettare å arbeide med)

Da gróve gåni néd i tadden å léte det liggje der nåkå dage, di da kadda fissdøye ell' taddedøysle.

hardtrakka sauetalle
Somme seier "lórteflingre".

Nò hav' mi smildra taddeflingrun.

Torleiv

Taddeiv reiste ti' Ísland å fann si a kåne.

sauetalle (underlaget som sauene går på, ikkje bruka om talle som gjødsel)

I kalde vetrenétte héle ungdóman sikkå på taddemellæ, førr' i tí'inn.

trev over tadden

Anne låg på taddetrèvæ om sommåri i slåttæ.

tosk, tullebukk

Hèv' du nå fǿrt néd målespanni mitt, din taddeveir'e du æ!

1. romet i lǿâ der sauene er (tadden kunne også vere eit eige tilbygg til lǿâ i eldre tid)
2. blanding av lort og boss; berre bruka i eintal

1. Der va' mest'e allstǿtt godt å varmt i dei gamle taddó.
2. Det æ tungt å kaste út taddi.

liten og helst udugeleg mann

'U gjipte seg mæ an líten tafs'e.

liten og veik person med lite kraft og makt

Åni va' barre an líten tafs'e, 'an va' så tafselèg'e.

bruka om person som har dårleg helse

Jø̀rund å Borgjill hav' vorte tafsne i det seiste, da hav bå' smogna å vorte stiklne.

utslite, fillete

Kvíleklæí våre tafsutte.

1. taknever; bruka berre i eintal
2. stykke arbeid
3. innsatsvilje og evne
4. tak
5. detalj i td slått
Sjå også take.

1. An lýt hav' mykji tak ti' a heilt hús.
2. Det va' a godt tak mi gjåre i gjår, då mi beisa húsí.
3. Der va' slig tòk i dei Oppigas-jentó.
4. Fær du tak unde skåpæ?
5. "Seistundâ i dessa slåttæ æ der nåkå vanskelège tòk", sa meistarspilemannen.

streve (i tankar)

Knút tókst mæ tvil å sút då 'an inkji kunna få den gar'sjentâ 'an va' gla' í.

verte konfirmert

Det va' det åri eg sille takast fram, eg hoppa på skjí å datt å braut av mi fóten.

bør med tak

Karan ha' vòr' i takskógjæ å kóme heim'tt'e mæ kversí takbýr.

takdrypp
Sjå også yfsedryp, yfsingestein'e, yfse, yfsingji og yfsingenævr.

An kan inkji sitje unde takdròpâ.

1. ta
2. smelte (om snø)
3. gifte seg
Sjå også tak.

1. Dèt æ lísså úmògeleg som å take néd månen (ordtak). Takji nå mæ dikkå nåkå sǿtepli ti' å navle på. Du stǿgje deg, fyngje du 'an, å fyngje du 'an, tǿkje du 'an (gammal regle med konjunktiv-former av stande seg (stǿgje seg), få (fyngje) og take (tǿkje))
2. Nò hèv det tèkje fælt, 'er æ mest'e alli etti snjór'e nò.
3. Den karen tèk'e eg inkji; fyrr'e gjekk eg møykjèring adde mí dage.

1. hemne seg, gjere motstand
2. ta att, innhente

1. Det æ spélegt å take att'e itt an hèv'e mæ stygge fókk å gjère.
An må alli sei' 'ó i mót, då kan 'an take att'e.
2. 'U tók 'an att'e om 'u ha' reist a kórtér ett' 'ó.

reise austover (mot Telemark)

Gunstein tók aust'e for å få si tæniste om sommåri.

1. ta av ein del av produktet til spesiell bruk
2. fotografere
3. smelte (om snø)
4. endre retning (i terrenget)

1. Eg lýt take åkkå âv nåkå feskjí mjåkk så mi få sydde åkkå nåkå góe sodda.
2. Hèra æ så vént at eg vi take âv a bilete.
3. 'Er hèv' verkeleg tèkje âv i desse vermdâ!
4. Eg tók âv mæ Tangjen då eg sille ti' Kjeddingheddéræ.

ta inn buskapen

Fysst konni bigjynte ti' spíre på åkró, tóke da búskapen av jóri.

1. slanke seg
2. verte tunnare pga sjukdom eller alderdom

1. Da hav' tèkje av sikkå, bògó. Fókk æ jamt så feite nò for tí'inn at da ha' godt kunna tèkje av sikkå nokå kjilo.
2. 'An va' så godt i stand, men no hèv' 'an tèkje av si så 'an æ 'kji att'ekjennandi.

verje seg mot slag (td i slagsmål)

Andrés va' så gó'e ti' take âv for slògó, så dífyri vann 'an tídt i slagsmål.

gje bort meir enn ein har råd til

Gýrí va' så gódgjèvandi at 'u tók det mest'e ifrå sjave si.

ta fyr (også bruka i overførd tyding)

Mannen varte så vónd'e at 'an mest'e tók ell'e.

ta opp poteter

Mi vi' take epli i morgó disom det æ godt veir.

ta tak i

Da tóke fat i mobbesakjí mæ ei gong.

bruse (når ølet gjærar kraftig)

Ǿli tók fossgong i dunkjæ.

verte drektig

Denné sauen tèk'e 'kji fóstri, så mi kunne 'kji fǿ på 'an lenge'.

ta alt og ikkje la noko vere att

Eg tók eplefòrin frå endâ då eg grasa, å lét inkji nåkå stande att'e.

ta i skrevet på ei påkledd kvinne (om mann)

'An tók fyr' 'enni.

Når halvturt høy vert pressa i hop, kan det verte varmt ("take hiti"), og seinare mygle og dermed verte ubrukeleg.

Høytti ha' lègje så lengji i såtu at det ha' tèkje hiti då mi rive det út.

1. motseie, protestere
Somme seier "bère hågt mæ".
2. svare avvisande (Gamalt or Sætisdal)

1. 'U tók så hågt mæ då eg ville betale for greia 'u ha' gjårt mi. Gònil bar hågt mæ då eg la fram at Glava va' bèt'e 'ell glasvatt.

1. bruke krefter
2. fate (byrje å brenne)
3. bite på kroken
4. byrje
Sjå også take.

1. Eg tók í så buksun rivna. Mi tóke í alt di mi vunne, men mi knita kji steinæ.
2. Det vi' 'kji take í fyrr'ell du hève nåkå sivra.
3. Eg kjende det tók í, men det va' så lausbeitt i kveld.
4. Det tèk'e í plent som fjår, snjóren kåm kufst å mæ fæle kjyngji. Kòss tók det í? Jåó, det tók godt í, ungan våre så ívrige å tróttuge, at.

stogge dyr som kjem i sprang (uttrykket er ubunden dativ)

Ånund tók sauehópen i hepti førr'ell da sprunge inn i åkren.

byrje i militæret

Bróe min sille take imót på Gjimlemóæ.

få skjøte på garden

Tjógjei tók imót garæ då 'an va' barre atten år, for fair 'ass dǿe då.

gripe oppgulpa mat i munnen på eit dyr og leggje maten inn i munnen på eit sjukt dyr (oftast sau)

Taddeiv tók jórten frå dei fríske sauæ å gav 'an ti' dei sjúke, som ha' mist jórten.

take ut innvolane på eit dyr når ein slaktar
Sjå også take.

An lýt vère forsiktig'e fysst an tèk'e ó'.

lage noko ut frå eit stort grovt emne

D'æ mykji arbeid fysst an ska' take det ó' imnó.

1. dyrke ny jord
2. ta opp (på td lydband eller harddisc)
Sjå også take og opptak.

1. Da våre trí mann mæ da tóke opp.
2. Gunnår tók opp adde slåttan på ljódband.

ta til seg eit framandt lam (og kanne det)
Somme seier "take unde seg".

Sòme saui take 'punde seg annas lomb helst'e létt; aire kunne vère plent úmògelège.

finne slektstrekk

Det va' 'kji vanskeleg å take 'æ Tóne på fókkjæ.

gjere eit arbeid for nokon
Sjå også take og byggje seg.

'An tók på seg altfor mykji, så 'an varte alli kå i baktropp.

nemne (helst negativ omtale)

Detta må du alli take på tunge! 

samle restane etter ei høybør

Breislejentâ tók ròkjí ette høybýrí 'ass Taddâk.

flekkje av ei hinne på nytt skinn som skal garvast (nyslakta dyr)

An lýt take ròsí av skjinnó førr'ell an kan garve da.

1. uttrykk bruka om ku som vert med kalv når ho er para
Sjå også tíd'e
2. verte i betre hold, frisk

1. Heimrei må hav' tèkje seg, hellis ha' 'u havt laup' opp'tt'e nò.
2. 'An hèv'e tèkje seg nò, ette det 'an va' sjúk'e.

1. trekkje seg frå ein lovnad
2. rette noko ein har sagt gale

1. Da ha' lòva det, men så tóke da sikkå att'e.
2. 'An tók seg att'e, då 'an skjø̀na at 'an ha sagt nåkå gali.

1. fotografere seg
Sjå også take og kåme på plate.
2. hjelpe, ta omsorg for

1. Da våre ti' an fótograf''e å tóke sikkå av då da våre ti' bý'n.
2. Då da reiste på færitúr'e, finge da aire ti' å take sikkå av kattó.

ta seg for

Eg snåva i an stúvi å tók meg fyri, å braut av mi tommen.

bruka om sår som utviklar seg negativt og det vert td betennelse og verk

Åni laut på sjúkehús ette at di stóre såri 'ass 'å leggjæ ha tèkje seg gali opp.

korrigere seg sjølv

Eg tók meg í at eg ha' sagt gali om dèt årstali eg bigjynte på gymnasæ.

1. verte meir velståande
2. Friskne til, støygne
3. lære å oppføre seg greitt

1. 'An tók seg opp å varte helst'e rík'e.
2. Gònil hèv' tèkje seg opp nò.
3. 'U tók seg så greitt opp.

kome i gong (td skoter med lass)

Hèra mi hav' lesst æ der a líti móttak, så det æ vanskeleg å take seg ti'.

ta plass, finne plass

Du lýt take sess'e nårmæ bórdi.

gjere, arbeide med

Ko sku' mi tak' åkkå fyri i dag?

ta til med (arbeid ein skal byrje på)

Eg hèv' 'kji så mykji å take mi fyrom nò om vetren. Ko trú eg ska' nò take mi fyrom. Mi tóke åkkå fyrom for mykji, så mi rukke det alli.

ta tilsprang

'An tók si renni å hoppa ive bekkjen.

1. gjere seg opp tankar om at ein kan få ei viss jente eller gut til kjærast
2. førestille seg

1. Anne tók si tanka om 'an Såvi. 'An ha' tèkje si tanka for æ Gýró.
2. An kan gjère si tanka om mykji gama.

kome i gong (med td eit arbeid)

Kò sku mi take åkkå ti' i dag?

akseptere skulda

Same ko eg sa, så måtte eg take skommí.

leggje til sprangs

Tjóvan tóke sprangji då politíi kåm.

få nok av noko (gjer difor ikkje dette meir)

'An tók støkkjen å tóre alli hoppe mei' då 'an datt å braut av si fóten.

få tankar om

'An tók tankji om at fanten ville lúr' 'an.

kjenne lukten av (helst bruka om noko som luktar vondt)

Hunden tók tèven av ei'kvort, å det sýnte seg at det va' an dau'e sau'e.

"gripe til" (arbeid ein kan gjere i ledige stunder; td handarbeid, vedhogst, ordinnsamling)

Det kan vèr' greitt å hav' a spit å take ti'.

ta til sprangs

'An tók ti' flogs då 'an såg bjynnen.

1. adoptere
2. forsyne seg med mat / drikke
Sjå også take.

1. Da tóke ti' sikkå enn fremminde ungji.
2. Nò lýt du take ti' di av alt dèt der æ på bordæ!

sanse seg

'An sa 'an vill' selje garen, men 'an tók ti' vitæ.

1. reise brått, forsvinne, røme
2. finne vasskjelde ved hjelp av ynskjekvist
Sjå også take.

1. 'An tók út i fullt sinni. Hesten tók út fyre mi. Di mòge 'kji take út førr'ell di hav' èti. Det æ vågeleg å take út på heií for filli klædd'e. Karan tóke út ti' heis ette kvelletíd.
2. Knút Jóri va' fæl'e ti' take út vasskjellu.

leggje ny never og vøle eit torvtak der det lek

An lýt vère nøyen itt an ska' take út an dròpi.

1. verte rusa av alkohol
2. angripe
3. ta fyr
Sjå også take.

1. "Hui, nò tèk'e det 'å",sa Gunvor, då 'u ha' smaka på heimeǿli.
2. 'An ville take 'å meg, så eg varte nøydd'e ti' rýme. Eirik varte tèkjen 'å, å 'an greidde alli forsvòre seg.
3. Det tók så fælt 'å at eg fekk alli sløkkje.

kome før folk har stått opp

Mi kóme så tí'legt at mi tóke da 'å kvílunn.

person som fletter never til taktekking

Takflettaren lýt passe tí'í nøyi fysst tréne svåe.

om never som slepper godt taket (sevja er på det beste)

Takji gjekk godt, så da finge flette mykji nævra førri laudagjen. Nò ljóte mi av å flette tak, takji gjeng'e godt på bjørkó nò.

takk

Dèt va' takkji eg fekk for det eg hjelpt' 'ó. Eg hève 'kji sétt nåkå ti' dei takkjæ.

Takk for sist!

Takk for seinaste! Det va' gama å treffe deg att'e.

takk med handa; take ein annan i handa for ei gåve eller greie

Eg fekk takk 'ni hondí å helsing heim'tt'e. Å takke i hondí gjèr' an itt an fær a gó' gåve.

takke kvarandre med handhelsing (alle som var med på måltidet)

Jólepdagskveldi å jóledagsmorgónen, å nýårsepdagskveldi å nýårsdagsmorgónen takkast mi for maten ette bórdsètâ.

gjere att det ein annan har gjort mot deg, halde kvarandre for jamngode

Mi kunne vel takkast for jamt kvæ som æ fælast'e ti' drikke kaffé.

bakstrehelle; rund, støypt jernplate til å steike flatbraud, lefse m.m. på

'An la takkâ oppå eisâ. An lýt have småre bakstrevé'e itt an vi' bake mæ gamledags takke.

takke

Eg takka 'ó for bryddaupsgåvâ.

føretrekkje

Takke si ti' å have a bú imót å vère húslaus'e. Takke mi ti' å vère heimi i desse úveiræ i sta'en for å gange våt'e å leite ette saui.

lappar, pannekake

Takkekakun vare steikte på a takke, å æ rovne å mjúke.

siste flatbraudleiven ein baka ein dag (han laut vere stor, då vart flatbraudet drygare, altså at ein har mat i lengre tid)

Det passa godt út mæ nåunn i dag, nò vare det an stór'e takkekongji. Æ takkekongjen syv'e, var' braui au syvt.

del av ei bakstrehelle (klovna bakstrehelle, bruka td på støylen; lagd på fire steinar ute til å steikje på)

Takkeluten æ stór'e nóg ti' steikje kaku på.

jernring til å leggje takkâ på
Sjå også eisering'e

'Å støylæ brúka mi takkeringjen, å takkâ, ti' å steikje takkekakun på.

klyv med tak

Da finge mæ sikkå a gó' takklyv frå Finndalæ.

stabel med never til å tekkje med
Sjå også tak og kost'e.

Nýflette nævra lýt an leggje i takkost'e så fórt an kan, hellis krulle da sikkå.

lass med tak

Da trunge mange takloss for å tekkje den nýe lǿâ i Sýgâ'.

skjenne, skjenne hardt

'U takla 'ó ti', rektigt så fælt.

sende med tak

Taksendun laut vèr' greie å take imót for dei karan som våre på tòkunn å la' tak.

bruka om husdyr som er vanskelege å få tak i og som vik undan når ein vil gripe det
Sjå også skjarr'e.

bjørkeskog der det er godt å flette never ("take tak")

Takskógjen va' mykji vær'e for fókk førr' i tí'inn, for bjørkenævra va' einaste tekkjemåten for hús.

tak som er tekt med taknever

An lýt sjå godt ette taktòkó så da inkji lèke.

1. prat, snakk; bruka berre i eintal
2. tal

1. Det va' a tal mæ 'ó som alli gjegndi.
2. Ko æ det mæ dei taló som æ skríva mæ raudt?

avgjere på eit seinare tidspunkt (td neste dag)

Mi ljót' talast mæ att'e seinare.

tale slik at ein dummar seg ut

Sòme tale av si hòvúdi å skjø̀ne det 'kji sjavi.

alltid vere samd med siste talar, "snu kappa etter vinden"
Sjå også gýelèg'e.

Targjær talar fókk ette munnæ, så an veit alli ko 'u meini.

overtale, få på andre tankar
Sjå også avstivle.

Mi ljóte tale fyr' 'enni, detta må 'u alli. Det nyttar alli å tale fyr' 'ó.

seie at ting er lett å gjere og prøve å overtale

'U tala så fǿrt si' 'u inkji sill gjèr' det sjóv.

stokke om på bokstavar i ord, stokke om på ord i setning

Adde kunn' tale gali av å ti'. Eg tala gali, eg kåm meg 'kji i hug.

tale med

Da vill' alli tale på kvorairne.

tale om kjønnslege ting (bruke "tabuord")

"Du må alli tale skamlegt, Titta, det må du vite!"

irettesetje (be nokon om å dempe seg eller slutte med noko; td born i leik)

Ungan våre så ústýrne, så eg tala ti' da, men da héle barre på.

Bjørgúv tala úfǿrt, så mi bigåve åkkå mæ heietúræ.

lespe

Sòme tale úti tungunn, da kunne 'kji seie "s".

vere flink til å ordleggje seg
Sjå også talig'e og munntǿle.

Dreng æ ein som hèv' talegåvun i orden.

tallerken

Vi' du kåme mæ talerkó, så sèt' eg da inn i maskjíni.

uttrykksmåte

"Eg hèv' stræva å innmugga meg mæ órd å talesveipi som hèv gjengji hèra førr'ell landsmåli kåm", sa Knút.

hardt, fort
Sjå også talge.

Da gjinge talgandi ette postvègjæ.

slite, streve, drage
Sjå også talgandi.

'An talga å sleit alt det 'an vann. Da talga å gjinge opp líí så det va' alli mæ måti.

pratsam
Sjå også talegåvu.

'U æ talig itt mi æ eisemadde, men 'u sei' líti itt der æ mange ihóp.

1. det som meinest, det ein talar om
2. ikkje aktuelt

1. Det æ denné veggjen d'æ taling om å ríve.
2. Det æ alli taling om at eg tòr' hoppe i fallskjerm'e. Det æ alli tal om at eg kan fýe dikkå.

veikne bort, verte tunnare og veikare etter kvart, skrante

Du såg koss 'an talmast bort då 'an varte sjúk'e. Gamle fókk talmast bort.

1. fleipenamn på andlet
2. talskive på klokka
Somme seier "tallsive".

1. Den talsivâ 'ass æ helst'e rar.
2. Talsivâ æ heimegjår'.

Skjellsord på person som ein ikkje likar.
Ordet kjem frå portugisisk tambaca, ei billig legering.

Eg vi' inkji vèr' i hóp mæ dessa tambakkan!

tame, dugleik, evne, handlag til å greie

Der æ an stór'e tami mæ å brúke níven godt. Der æ tami mæ alt.

tam
Sjå også temje.

Eg hèv' a tomm dúve i túnæ. Den tammi elgjen kan fórt vare skòten.

1. rå og grov kar
2. stutt taugende

1. Pass deg for dei tampæ, Bóa!
2. Hèr æ an líten tamp'e ti' å binde hesten mæ.

ende på taug eller fiskesnøre

Der æ etti barre an tamsi av desse snórinn. Eg hèv' an tamsi mæ sèn yst' i taumæ.

1. store, klåre (bruka om augo)
2. skarp (td sinne)

1. 'U ha' så tandrandi nåkå augo.
2. Gunnúv varte så tandrandi vónd'e at det va' ingjen som tór' sei' 'ó imót.

vente i stor spenning

Ungan tandra sikkå ti' då da såge dei stóre jólebassan som kóme inn i túni.

store og klåre (og livlege) augo

Signe æ så tandrelèg å sjå ti'.

glo spent

Da stóge der tandrne å venta på den besti skjíhopparen.

vilt sprang

'U la' avgari i tanesprang.

gape vedvarande og sterkt

'U fekk slig tanneverk'e at 'u tangapti.

1. tange (smal odde som stikk ut i eit vatn)
2. tange (spissen som går inn i skaftet på ein kniv, greip og mange andre reiskapar)

1. Yst' i tangâ æ der greitt å leggje fiskenèt.
2. Tangjen 'å desse nívæ gjeng'e gjænom heile skapti å æ klinka i endâ.

nistire

Det samer si inkji å tangló på fókk.

dele tankar, få nye tankar

Bǿndan samlast å ha' slig tankebýti om nýe driftsformi.

tankefull, gå i eigne tankar, noko som plagar ein, tungsindig

Bjúg va' så tankemykjen i kveld.

hypokondri

Kansi féla 'an nòkå, ell' va' det barre tankesjúkji?

strå, stilk (snaubeitt eng)
Sjå også aurnaga.

Der finst 'kji etti tannari på voddæ dèr sauin hav' gjengje å beitt i vår.

tenner av støypejern (td på undersida av ein sagbenk)

Tanndrivi æ skrúva oppunde sagebenkjen, å så sveiver an benkjen att å fram fysst an sagar.

smatte på spenar utan å suge

Lambi tanna barre på spænen, men saug inkji.

få tenner ("tannfåing")

Bóa æ i tannfangjæ nò.

1. tyggje på noko som er vanskeleg å få sund
2. bite; t.d. lage mønster ved å bite i samanbretta ospeblad

1. No hèv' eg tannla så lengji på detti seige elgekjø̀ti!
2. Mi tannla ospelauv ti mi vorte plent stíve i kjakó.

tannlækjar

Tannlækjen dróg út vísdómstennan mí.

springe så fort ein greier

Mi tansprunge, men mi kóme for seint ti bussæ líkevæl.

nistire, stire stivt

Det æ úsamelegt å tanstíre på fókk.

tapar

Òlâv va' an fillen tapari, antel det va' i sjakk ell' i langrenn.

misse td venleik eller vyrnad; gjeld personar

'U hèv' tapa seg nò, hú som va' så vé'. An tapar seg mæ alderæ.

kjøkemeister (i bryllaup)

I a bryddaup va' der helst'e tvei tappara.

Targjerd / Targerd

Targjær reiste ti' Amérika då 'u va' ung.

Torgeir / Tarjei

Tarjei Bjørgúvson Rysstad va' gó'e ti' dikte. Kvær av dei tvei Tarjeió i Níga' minnest du?

luftrøyr (på dyr)

Tarkji æ a anna órd for barkjen på a dýr.

brokk; bruka berre om folk

'An kjøyre seg fast å sleit så på skóteren sin at 'an fekk tarmsig.

taugstump

Kan eg få an líten tart'e av dessa taugjæ?

noko som ein treng for å utføre eit eller anna

Hèv' an 'kji tarvendi så fær an 'kji gjårt stórt.

stakkarsleg; bruka om personar

An varte reikna som tasen disom an inkji tóre hoppe ifrå bergó úti Hallandshylen.

1. liten gut
2. ein stakkar (som lite maktar)

1. 'An va' knerren ti' å arbei'e, den lisli tasen. Eg va' barre an líten tasi då eg fekk den fyssti sykkelen min.
2. Den tasen kunn' mi inkji hav' på tòkunn fysst mi sku ti' tekkje!

helst bruka om eldre / sjuke folk som vert veikare og dårlegare etter kvart
Sjå også tasmen.

An tasmast mei' ti' gamlare an vari.

slapp / veik i kroppen, helst bruka om eldre / sjuke folk som vert veikare og dårlegare etterkvart
Sjå også tasmast.

"Eg æ så tasmí i dag, eg lýt sjóe mi kaffé å sjå om det kan hjelpe," sa Hæge. Olav åkkå æ på gamleheimæ å vare tasmnare for kverr dag'e.

lita og veik jente

Borgjill va' a lítí tasse då 'u gjekk i skúlâ.

liten og veik person

Lars va' så tasseleg, men 'an va' skarp'e i hòvúæ.

bruka om person som er liten og har stutte bein og lang rygg (i tillegg til at han går seint og dragande)
Sjå også laddelèg'e.

Gunnår va' tasselèg'e å líti ti' arbeiskar'e adde sí dage.

liten gut

Den lisli tassen kåm springandi néd reiní.

drype

Det tatta å draup av tòkunn.

tau

Vi' du kåme mæ tògó, Bóa, da hange i fjósskålâ.

tungt, seint

Sýstògan vår' så taugne itt det sille gjèrast nåkå 'å garæ. Det gjeng'e så taugji mæ 'ó.

stutt tau

Eg hève barre an taugtamp'e, så eg trúr 'kji eg fær drage i gong bílen din.

sein, doven, tung i seg

Gunnår va' så taukjen å få út'å slåtteteigjen.

går tregt (eller seint, tungt og seigt; om noko som er i rørsle og skal flytjast)

Det gjekk så taukji, fǿri va' filli å lassi va' tungt.

1. fiskesnøre
Sjå også fisketaum'e.
2. snor til å styre hesten eller anna trekkdyr med; bruka berre i fleirtal
Sj å også tøyme.

1. Taumen æ mest'e så lang'e som skjérøyrsstongjí.
2. Tauman æ gjåre av leir å smúre mæ smolt så da vare mjúke.

lystre taumen (om hest)

Blakkjen æ taumrak'e og létt'e å kjøyre. 

ugift jente som har fått barn
Sjå også tausemann'e.

Tausin ha' det inkji létt førr'e.

gjere ei jente gravid

Úv varte ti' skamdan då 'an tausa a jente.

"barnebidrag" pålagt å betale av barnefaren til barnemora for barn født utanfor ekteskap

Tausebótí va' inkji gód å hav' råd ti' for húsmannen.

faren til eit barn født utanfor ekteskap
Sjå også taus.

Tausemennan vorte au ti' skamdan, men inkji så mykji som tausin.

eigen benk lengst bak i kyrkja for ugifte kvinner som hadde fått barn

Dei som ha' fengje bonn ottafor ekteskapi, laut sitje på an tausestól'e attenat troppinn, attast'e i kyrkjunn.

te; bruka berre i eintal

Fysst téi æ godt sukra, smakar det godt.

køyre avgarde i stor fart

Da tegla avgari.

hald kjeft!

Nò lýt du teie kjeptæ dí, hellis reiser eg heim'tt'e! Kjepten din!; pakk deg útt'e!

veske av tykt, vove tøy

Handtakji i a teie æ av tré.

teie, ikkje seie noko
Sjå også teie si og teiål'e.

Tigg di, Bjørgúv, så dei vaksne få tale!

1. teie seg, ikkje seie noko (seiemåten "tigg di!" er strengare enn "tei di!")
2. vere atterhalden om ting ein har sett eller høyrt.
Sjå også teie og teiål'e.

1. Tiggji dikkå, bonn, så dei vaksne få tale! Ha' du vilt tagt di, så ha' eg fengje sòvi. Det æ 'kji létt å teie si itt an sér úrett'e.
2. Mi ljóte tei' åkkå mæ detta.

halde kjeft

Nò lýt du teie tòtæ dí!

teig

Teigjin æ drjúge itt an lýt gjère alt mæ hondemakt.
Det va' jamt mi nysta åkkå út'å teigjæ. Itt an hèv' stræva å sveitta lengji út'å teigjæ, æ det godt å kåme inn ti' måls.

greie mykje arbeid (td når ein arbeider fleire i lag)

Nò teigar det avgari, itt mange skjóte leite si.

teiknar (bilete, skisser, kunst)

Òlâv æ enn sérs gó'e teiknari.

melde seg opp til konfirmasjon (i eldre tid)
Sjå også gange for prestæ, gange lèse, konformant'e, konformére, masjónsbonn og vare framtèkjen.

Bonní lute teikne sikkå, å gange lèse frå haustæ.

ser ut til, syner, høve til

Eg sér alli teikni ti' at du æ sjúk. "Å ja, 'er æ teikni ti' det", sa Tårål då Anne sa 'an laut ète.

tunn, smal

Det æ barre om dei smale an kan seie at da "kåme teimrandi". Anlaug æ teimrandi smòl.

smal, tunn, spinkel

Knút æ teimren å sjå ti', men seig'e æ 'an.

1. stong, trerenning
2. "stonga" på herresykkel
3. farga striper på sidene mellom kross å kringle og mønsteret i belte og i typleband
4. td ca 35 cm lang "ståltein'e" (diameter td 1.5 mm; til å rulle sylvtråd på; bruka til å lage krusar til filigransarbeid)
Sjå også sitje på teinæ.

1. Teinan av selje æ jamnaste lange å mjúke.
2. Det æ nòkå farlegt å sykle mæ unga på teinæ.

renningsmønster i ein vev; mest bruka i typleband og lindar (annekvar svart og kvitt med ruter)

Typlebond ti' kvendags kunna godt vère teirende, da hinge så godt i håræ.

oppvakt, friskleg, livleg

Ånund æ den teistelegari av dei tvei brǿó.

oppvakt, gladværug, godt i lag, friskleg, livleg (bruka om born)

Det va' enn teisten gút'e. Den lisle jentâ stó' så teistí på scènâ mæ 'u kvó.

tagal, seie lite
Sjå også teie og teie si.

Birgjitt æ helst'e teiål av si. Dei sakte å teiåle kunne vère vónde å vare kjende mæ.

leggje tak på eit bygg

Nò våre mi heldige som ha' tekkt ti' regni kåm.

krum tverrøks til å hole ut store ting med
Sjå også verbet teksle.

1. holke ut td ein trebolle eller ei olle (med ei teksle)
2. bruka i uttrykket teksle ti'.

1. Itt an tekslar æ det viktigt at tekslâ æ kvoss itt an ska' hólke út a tròg ell' an boddi.

skjemme kraftig, kritisere
Sjå også verbet teksle.

'U teksla ti' gúten, så eg tótte det va' vóndt å høyre på. 'An teksla 'æ ti' så det va' plent kallegt.

staseleg, sameleg, stolt

Gunnår æ télèg'e fysst an gjeng'e i rétte klæi.

1. telje
2. bruka i uttrykket telje ti' / frå

1. Eg ha' sillt tålt ko mange fókk der va' på mǿtæ, nò lýt eg barre gjète.

ikkje unne, kontrollere, "passe på" ("tykkje at andre et for mykje")

Det æ fælt å vare tåld'e etti maten. Da telje ett' 'ó alt 'an fær.
"Du tar alli telje ette mi maten!" "Det va' vóndt å sjå, 'an tóttest plent telje ett' 'enni maten."

1. rå frå
2. telje flatbraudleivar og lefser og leggje dei bort når ein bakar
Sjå også telje.

1. Eg tålde da frå å reise si' det varte slig úveir.
2. Gònil tålde frå leivan, å la da i rúvu, tjúge i kvær'e.

formane

Anne tålde så fyr 'ó at detta måtte 'an alli gjère.

rå til, oppmode, oppmuntre

'U tålde da ti' å kaupe det mindri húsi.

ete mykje

Lidvår tember å èt'e, for da sku snart heim'tt'e av heiinn.

temje; td ein unghest
Sjå også tamm'e.

An lýt vèr' ǿvd'e ska' an temje hesta.

negativ tendens eller påfunn; bruka om både folk og dyr

Der va' nåkå leie tempu mæ dei hestæ. 'U ha' nåkå tempu som eg inkji líka.

tinn

Nappan i trøyunn mí æ av tèn.

1. såvidt greie å lyfte noko som er tungt,
2. springe så fort ein klarer

1. Kassen va' så tung'e at det va' såvídt eg tèna 'ó. Ånund måtte tène seg då 'an lypte dei stóre steinæ.
2. 'An sprang det 'an tèna.

svive rundt på hælen (360 grader; kunne ein dette, i eldre tid, var ein vaksen nok til å ta på seg teneste)

Såvi æ 'kji gamle karen, men 'an æ gó'e for å téne åri.

arbeide på ein uvyrden måte slik at det kan vere farleg for andre

Tór tengde så úvýri at mi vår' rædde å vèr' innmæ 'an.

lite grann (td smerte, kaffe)

Eg kjend' enn líten tèni av det. Barre enn líten tèni mæ kaffé vi' eg have.

fuglevikke

Ténen høyrer ti' erteblóm-faméliæ.

ettertenksam

Borgjill æ så tenkjandi å gó' ti' stelle seg.

fyrtøy (lighter)

Kòri hèv' eg nå gjårt av tennaræ mí?

bruka berre i uttrykket å tenne a veite.

Det æ 'kji létt å tenne a steiveite mæ úgrei'e stein'e.

lage ei lukka grøft ved hjelp av stein
Sjå også tenne og veite.

An lýt have mange slags stein'e, å nóg av da, fysst an ska' tenne a veite.

smalne av, eit tre "tepper" mykje eller lite frå rota mot toppen
Sjå også kóvòkjen og rótspríkjen.

På heiinn teppe furun mei' 'ell heimi.

såvidt trø nedpå golvet eller underlaget

Det va' såvídt 'an tepte né'å mæ dei vónde fótæ.

stengje vasskran

Springevatni fossa útivi førr'ell 'u fekk teppe att'e.

attplugga, korka

Fysst da stampe vallmål, have da botnhòlí tepte.

grann, del, mole

Alli a tér stó' etti. Kverrt téri varte tèkji.

vere tidleg oppe om morgonen

D'æ sòme som ljóte tére oppi så tí'leg.

klar til innsats og trur seg godt
Sjå også térelèg'e (V).

A A-menneskji æ téreleg om mǿnó.

1. klar til innsats og trur seg godt
2. smålagd, smått, detaljrik, smekker
Sjå også téreleg (H).

1. Den lisli gúten såg så térelèg'e út då eg mǿtt' 'ó.
2. Liljerós æ a térelèg kjyr, men 'u mókkar godt. "Den gamli línesaumen va' térelègari 'ell den nýi", sa Birgjitt.

tiur

1. splint som går gjennom veiendet (bolten) på ein slede
2. ein av strengane på fela

1. Eg smía mi tvei nýe tersa, for dei gamle ha' gjengje sund'e.
2. Tersen æ inkji rein'e, sa spilemannen.

unormalt liten og "labbelèg'e" person

An tersi skjil'e seg nòkå út blant fókk.

1. til dess, til den tid
2. nær, ikkje langt ifrå

1. Påskâ kjæm'e seint i år, men nò æ det 'kji lengji tést'e. Tést'e èg hèv' rise opp, hèv' dú arbeidt i fleire tíma.
2. 'An va' tést'e mi.

"tett i tett"

Mýhankan stóge tétt som nubb'e på handebakjæ mí mæ eg fiska.

stut på tredje leveåret
Sjå også teungskvíge.

2 år gamal ku som ikkje hadde kalv fyrste året
Sjå også téungji.

Eg selde téungskvígâ i haust.

pustande

Sigríd kåm tèvandi opp bakkjen, for 'u ha' gjengje så fórt.

pust
Sjå også tève.

'U sló seg så 'u misste tèven. Eg kåm så i tèven på fótballbanâ.

puste
Sjå også tèv'e og blodtèven

Eg datt å sló meg så hardt at eg fekk 'kji snér tève.
'An æ så ǿr'e at 'an fær alli tève!

lukte svært vondt

Det va' kalleg di det tevja av dei daue saueskrottæ. 

tung og fort i pusten (td kols)

Båni hèv' a tèvlag så eg trúr det félar ei'kvort.

streve

'An tevla å gjekk det 'an kunna. Itt fókk låge for dǿen, varte det sagt at da tevla.

springe alt ein orkar

Mi tevla å sprunge di mi vunne, men mi rukke alli attí dei skjarre sauin.

vove belte med rutemønster (bruka til understakk)

Hèv' du sétt tevlingegjúrâ mí; eg ha' 'æ i gjår? Den tevlingegjúrâ èg hèv' sétt va' raud å kvít, å ha' kjistehekti.

heimevove ullteppe med ruter (mætare enn vanlege tjell)
Sjå også heimetjell, kjørkjetjell, kvíletjell, býtjell og tjell.

Detti tevlingetjelli æ det Mamme som hèv' vòvi.

tid

An lýt fýe mæ tí'inn om an æ gåmål'e. Tí'í æ mæt å syv.

di, dess

Ti' mei' eg høyre 'an tala, ti' sikrare varte eg på at 'an va' sætisdǿl'e.

1. til
2. til å
3. inntil
Denne preposisjonen styrer også genitiv.

1. Eg skríva a brev ti' ó.
2. 'An æ gó'e ti' skríve.
3. Det æ 'kji lengji ti' mi sku reise.
Genitivdøme: Eg vi' ti' heis i morgó. Eg ska' ti' bryddaups laudagjen.

bryte opp, reise, starte med å reise frå ein stad til ein annan, må alltid ha med eit hjelpeverb

Ko tí' sku mi ti'? 'An sat plent heile kveldi å tóttest alli vi' ti'. Eg veit alli nær mi sku ti'. Mi vi' 'kji ti' ennå. Eg kjøyre ti' å vill' alli hav 'an mæ. Du kan 'kji ti' nò, du hèv' 'kji fengje mat'e ennå!

i vegen for, til skade eller ulempe

Dèt trétti stód så ti' andgjils, så eg saga det néd.

"i augo" (å sjå til)

Haddvår va' så vóndsklèg'e ti' augnan.

til skilnad (liten skilnad)

Tevlingejúrun kunne vère i nòkå úlík mynstr, ti' avbregd.

til overs, att

Ko mykji pæninge have mi ti' beste?

til frukost

Mi åte brau ti' bítås.

tilbod om

'U ha' ti' bó'is a håg stilling, men 'u tótte inkji 'u kunna reise frå bonnó. Eg hèv' an hest'e ti' bóis, men eg veit 'kji plent om eg vi' kaup' 'an.

til botnen

Lastí sokk ti' botna.

gjere bot

'An måtte ti' bóts å ti'stande det 'an ha' gjårt.

til bryllaupet (genitiv-uttrykk)

Ti' bryddaups laut an bryggje ǿl.

eigedomsgrensa

Taddeiv eig'e ti' býtis mæ Oppistog.

til no

Det hèv' gjengje godt ti' desse, så eg trúr mi sku slutte nò.

etter måten

"Det æ 'kji så lengji ti' píns, ti' dí då".

1. bruka om eit eller anna ein skulle ha gjort ferdig fram til dugurden
2. til dugurdsmat

1. Mi ljóte prǿve om mi røkkje akkórten åkkå ti' dògúrs.
2. Mi ha' graut'e ti' dògúrs.

til doktaren

Nò lýt du kåme di ti' doktars, du hóstar så stygt!

"til kvass egg att"

Øksí mí æ plent buttfyri, så eg lýt slíp' 'æ ti' eggja. Bitgogni lýt an slípe ti' eggja å brýne mæ a fínt brýni.

til slutt

Da såte kveldi ti' endis. Da kóme 'kji ti' endis mæ høyingjinn førr'ell éli va' der.

ikkje til bry eller mein

Det æ ingjó ti' forlei å kjøyre inn konni i dag.

fotenden av senga

Æ an trjú i a smòl kvíle, lýt den eini liggje ti' fóte.

1. lei av, vil sleppe
2. freista til
3. forarga

1. Eg æ ti' friss mæ heile greiunn!
2. Eg æ ti' friss eg tèke av 'ó bíllyklan!
3. Eg æ ti' friss mæ 'ó Haddvår, 'an hèv' ussa allfor lengji!

gratis

Eg bitala barre tí krónu for veskâ, det va' mest'e ti' gjèvandi. "D'æ alt ti' gjèvandi godt", æ a gåmålt órdtâk om at alt an fær gratis æ godt.

Ikkje råke eller nå målet, slå feil, trø feil, gjere misstak
Sjå også glepp'e.

Det gjekk ti' glepps mæ dei bílhandelæ. Det gjekk ti' glepps mæ nívæ då eg tægde mi a ljåspite, så eg fekk mi an skúr'e i fingjæ. 

til uttynning 

Kabrettâ va' så tykk at da måtte hav' vatn ti' glæ.

til gode

Da finge alli att'e dei pæningan da ha' ti' gó'is.

i gjenge, i gong

Nò hève slåtten kåme godt ti' gongs!

til helgedagsbruk (sundagar og heilagdagar)

Desse nýe buksun lýt du barre brúke ti' heilagt.

til fjells

Vi' du ti' heis i morgó?

til hende, til hjelp, til disposisjon

Eg va' ti' hendis fysst det trongst.

tilgjengeleg for vidaretransport med hest

Nò hav' mi rindt timræ så det æ ti' hest.

om hovudet (genitiv)

Kjýrí æ så vé' ti' hòvú's.

til helgedagsbruk

Dessa buksun må du barre brúke ti' hægdags.

halvvegs

'An ha' 'kji kåme ti' hæltis av vègjæ, så tròta 'an. Høybúí stend'e ti' hæltis på åkkås grunn'e.

kome i gong og få gjort ting raskt

Haddvår æ 'kji lengji ti' håmårs, han tar inkji tenkje seg lengji om.

til inga nytte

No varte detti arbei'i åkkå ti' inkjis.

til jol (genitivsform)

"Dike di dike di Tóre, ko lengji æ det ti' jóle? (gammal regle). Kåme di heim'tt'e ti' jóle? Hav' di baka ti' jóle? I dag æ det fjórta dage ti' jóle.

til dåpen

Aslak va' fem viku då mi våre ti' kristnan mæ 'ó. Mi ljóte take båni ti' kristnan helst'e fórt, for det æ inkji plent frískt frå det varte fǿdt.

til kvardags

Mi gange 'kji hægdagsklædde ti' kvenndags. Ti' kvenndags ète mi kvenndagsmat'e.

til sides (til leds)
Sjå også lé.

An lýt gló ti' lé's au itt an kjøyrer bíl'e.

til likferda (genitiv-uttrykk)

Adde 'å garæ vorte bé'ne ti' líkfær's.

1. på same tid
2. like mykje

1. La'kkå lypte ti' líks, så få mi det ti'.
2. Da finge bitaling, adde ti' líks.

"for å verte mett" (måltid)

Ti' mettis vi' eg helst'e have graut'e å mjåkk.

hugse

Det drèg'e ti' minnis at det va' sossa som du sei'.

"til mjølking"

til møtes med

Eg kåm ti' móts mæ an stór'e bíl'e, så eg laut kjøyre ti' lé's å stanse.

heim til eit måltid

Nò ljóte mi heim'tt'e ti måls, klokkâ æ toll! Ko lengji æ det ti' måls? Mi vorte rópa inn ti' måls. Det æ etti tvei tíma ti' måls, så mi ljóte hav' a håvlé nò.

1. "litt likevel"
2. til nytte

1. Eg kjøyrer sò ti' nòkås, så eg kan líssågodt kjøyre deg heim'tt'e. Eg gjeng'e sò ti' nòkås, så eg kan líssågodt gange denna stubben au.
2.'An va' alli ti' nòkås i slåttæ.

til middags (om lag kl 14.00)

I slåttæ åte da jamt graut'e ti' nóss.

1. verdt noko, brukande
2. bruka om ufruktbart dyr

1. Denné gamli kasettspilaren æ alli ti' nåkå.
2. Denné stúten æ 'kji ti' nåkå

"Det hadde du godt av!" (når ein har gjort noko gale eller ugreitt og ein får ein slags "straff" attende, då er det til pass for den personen, altså ein slags rettferdig straff. Same som måten)

Det va' ti' pass di at du øyelâ bílen din! Eg tikje at det æ ti' pass di at du fekk denna fartsbótí!

til pinse

D'æ góslegt fysst det líe ti' píns, for då æ det våri. Som veiri æ sommårmål, ska' det vère ti' píns.

til høgtideleg bruk

Ti' rektig vént brúkar an det vénaste an hèvi.

(kome) til rette

Turistan kóme ti' réttis, men da ha' vadra fælt.

til helvete

Det gjeng'e ti' ræmæls mæ ´ó nò, sò som 'an stellar seg. Ti' ræmæls mæ di!

så å seie, omtrent

Gangan på plaggjæ æ slitne, men botnen æ líke gó'e, ti' seie.

til skam (dumme seg ut)
Sjå også vare og ti'.

An må 'kji vère så gjèrug'e at an vare ti' skamdan. 'An stó' ti' skamdan då 'an ha' dumma seg út.

i løynd

'An låg ti' skjygnis å venta på reissdýrhópen.

springe fort avgarde

Tjóven tók ti' skots då 'an såg meg. Sauin vår' så skjarre at da sette ti' skots mæ same da såg' åkkå. Elgjen tók ti' skots då Jón skaut, men alli hǿvdi.

til skrevs

Eg sit'e ti' skrivs itt eg rí'e på hestæ.

midt i mellom arbeidsklede og finklede

Dei som ha' gó råd, ha dalebuksu bå' ti' arbeis, ti' slengs, å ti' fínt.

springe av garde

Skottaran tóke ti' sprangs då eg lét opp húrí.

ha i reserve, ha å ta til

D'æ så greitt å have nòkå liggjandi, ti' taks. Desse stóppan hèv' eg ti' taks fysst eg lýt gjare.

tredjedel

Nò hav mi gjengje ti' tréungs av vègjæ at Finndalæ.

leggje td holkar og og kodder i bekken slik at dei trutna og vart tette

Det fysste du laut gjère fysst du kåm på støylen va' å leggje koddun ti' trútnings.

nærpå, bortimot
Sjå også tǿle.

An æ ti' tǿlings vaksen itt an kan take fǿrarkórti. Høytti æ ti' tǿlings tjurrt.

til pynt (helst bruka om klede)

Karan brúka barre silkjeplagg å hattebóre ti' vént.

til neste år

Ti' års vi' eg have trjå vikus færi'.

oftast

Som tí'ast'e våre mi ti' kjørkjunn om sundagjen.

tilbake

Mi ljóte ti'bakers, for mi kåme alli ive denne úrí. 'U kåm ti'bakers mæ a fudd bytte mæ moltu.

dille med rova

Lambi tiblar mæ róvunn itt det sýg'e.

vridd, brote, skadd
Sjå også branke.

Den gamli stólen æ så ti'branka av vagling, at 'an æ plent øy'lagd'e.

tilburd (framgongsmåte, hending, underleg hending)

Det va' an fæl'e tibúr'e då skóteren gjekk gjænom ísen, mæ tvau bonn att'å slé'â.

vere med kalv; bruka berre om ku; vert ikkje gradbøygt
Sjå også take seg.

Kvígâ æ tídd å ska' kåme ti' Helgómess bil.

gjere ei ku drektig ved paring

Stúten må have tídka kvígâ mæ' da gjinge úti i haust.

livfull

'U ha' så tidrandi augo.

ofte

Mi ha' lòt' mǿtst tídare, mi som tikje så gama å vère i hóp. Tídast'e æ 'an godt i lag. Knút rór så tídt, men Òlâv rór tídtare.

ti

Det æ tíe viku midjom sommårmål å jónsok. I dei tíendi månâ varte Gjermund åkkå fǿdd'e.

verte fritt for klake i jorda

Det tíar fórt itt snjóren reiser.

dike med oppkomevatn (som ikkje frys til om vinteren); bruka til å setje revesaks i
Sjå også díkji, rèvedíkji (V) og soksedíkji (H).

haust med mykje mildver

Varte det a tíehaust, kunna an røkkje mykji útiarbei'.

smelta, frosten / isen er borte
Sjå også tine.

Fysst jórdí æ tíí om våri, æ det inkji så lengji fyrr'ell an kan arbeie mæ 'enni.

pytt eller oppkome som ikkje vert islagd om vinteren

Gýrí sokk né' i snjóren å av n'i an tíepytt'e.

mild vind som gjer at snø og is brånar

Tíevind'e kan gjère at fǿri vare filli.

tilfang (bruka helst om trematerialar; bruka berre i eintal)

I vår saga mi ti'fangji ti' a ný bú. Mi have 'kji ti'fangji ti' å bake an heil'e dag'e.

1. tilfelle
2. sant
3. tilfeldig, overraskande møte

1. I dei ti'feddæ ha' 'an rétt.
2. Æ det ti'feddi at Tarjei hèv kjøyrt útivi å drasa bílen?
3. Det va' a ti'feddi at mi mǿttest hèra!

1. slite sund
2. tilreidd

1. Bílen va' så ti'feia at 'an varte avskjelta.
2. 'An varte fælt ti'feia då 'an fór i rås.

stad der foksnø samlar seg

D'æ tunglegt kåme at búedynninn itt der æ mykji ti'fòk.

slite, bleika (øydelagt av ver og vind)

Stakkan æ så ti'fådde at an kan 'kji gange mæ da lenge'.

1. ofte på vitjing
2. ha naudsynt ærend

1. Taddeiv æ tí'gjengd'e sjå åkkå.
"Pass du æ 'kji for tí'gjengd'e!" (mæ å springe i stògó.)
2. Dei som æ arbeislause kunne vare tí'gjengde på NAV-kontóræ.

viljug til å tilgje

An lýt vère ti'gjèvandi itt det æ nåkå leitt som æ gjårt i tankeløyse.

tillaga, ferdig

Nò æ stólen ti'gjård'e, så nò kan du brúk' 'an.

spare, ikkje bruke for mykje

An lýt tigle frå lòkjæ å inkji frå botnæ. Det æ vóndt kvæ som lýt tigle maten.

tak som er tekt med teglstein

Òlâv hèv' lagt tigltekkje på húsó sí.

tilhaldsstad
Sjå også vèrestad'e og halde ti'.

A óví høybú æ a filli ti'helli for fókk, men an heddéri æ endå filnare.

utslite, sundrive, tilfiltra

Detti kvíletjelli æ så ti'kjafsa at eg lýt vève mi a nýtt.

tykkjast
Sjå også tikje og tikji.

Eg tikjest alli få det ti' i kveld. Det hèv' alli tósst staest nåkå i dei húsæ.

tykkje Sjå også tikji, tikjest, tikje dauvlegt, tikje gama, tikje gama í, tikje vandt og tikje værdt.

Bonní tótte så leitt då da inkji finge lauge sikkå. Eg hèv' alli tótt gama å kjøyre for fórt mæ bíl'e. Eg ha' tótt eg ha' lòt' vòr' mæ di å fengje opp eplí. Ha' du tótt det ha' vòr' rart om eg ha' gjève bort klokkâ mí? Trú da ha' tótt gamare å reise mæ tókjæ? Ha' du tótt eg ha' silt klypt meg? Eg ha' tótt eg ha' lòt' fýgt å sýnt di vègjen.

sakne, lengte
Sjå også tikje.

Eg tikje dauvlegt ett' 'ó Svein. Eg tikje det æ dauvlegt itt eg hèv' vòre lengji på heiinn eisemadd'e. 'U tótte det va' dauvlegt å bú på hýbel.

like, synast det er moro
Sjå også tikje, gama og tikje gama í.

Gútungjen tótte så gama å løype i slalåmbakkâ, at 'an ville 'kji slutte førr'ell skjítrekkji stengdi. Eg tikje det æ gama å vère ihóp mæ góe vèni.

like å vere i lag med
Sjå også tikje, gama og tikje gama.

Eg tikje så gama i unga! 'U tótte så gama í 'ó, at 'u ville vèr' i hóp mæ 'an kverr dag'e.

sjå verdien i, sjå poenget med, bryet verdt

Då forellí våre borti, tóttest 'an alli tikje gjètí å kåme heim'tt'e. Det va' kji gjètí å leite leng'e, lambi måtte hav' daua.

tykkje at noko er sårande, tykkje at noko er flaut

Eg tikje leitt fysst an bé'e fókk, å da inkji kåme.

ha moro av

Mi tótte så lǿglegt fysst Góme fortålde frå gamle dage.

vere misunneleg, tykkje leitt

Svålaug tótte så meint í at inkji Gófa kåm ti' henni, líkeis som ti' 'enni Birgjitt å Tóne.

tykkje mon i

'An va' gjèrug'e å tótte mòní kverr krónâ 'an fekk. 'An tikje mòní kverrt ǿri.

tykkje noko er gjævt
Sjå også mæt'e.

Eg tikje det æ mætt å have varme å góe hús. Det æ mætt mæ snille bonn.

tykkje at dette var "til pass" for vedkomande

Angjær tótte det va' måten at tjóvan finge straff.

tykkje vel om, like godt

'An tótte så om jentâ.

tykkje synd om
Mange seier "tikje syndlegt".

Mi tótte syndleg om 'an Sigúrd då 'an varte gåmål'e å fillen.

tykkje vondt

Eg tikje sårt om 'æ Yngjebjør som hèv' mist fai' sin.

kjenne seg på like fot med nokon (motsett av tikje vandt)

Turíd tótte så úvandt i prestæ, for 'an va' plent som vanlège fókk.

vere blyg
Sjå også tikje.

Den lisle jentâ tótte så vandt itt det kåm fræminde.

tykkje at noko er vent

Dei nýe húsí vorte tótte véne av fókk.

tru seg til å greie; ofte bruka i nektande form
Sjå også tikje.

'An tótte alli verdt mæ 'ó Bjørgúv. Eg tikje alli verdt å prǿve meg som tindeklívari. Tikje du verdt å prǿve deg?

1. ha det vondt
2. tykkje synd om

1. Eg tikje så vóndt fysst eg inkji hève det rektig godt (herme).
2. 'An tótte så vóndt om den lisli gúten. Eg tikje så vóndt om 'æ Gró, som laut misse båni sitt.

tenkjemåte, synspunkt
Sjå også tikje og tikjest.

Der æ mange slags tikja úti blant fókk. Mi have 'kji same tikjen.

slite etter lang tids bruk

Kvíletjelli æ helst'e ti'kjådt, så eg brúkar det ti' undebreisle i kvílunn.

leike tikken

Ungan kóme å spúre om mi sille tikkast.

søye, hosau

An måtte passe godt på tikkun i lembingjinn.

såvidt verte rekna med (om eldre og uføre som ikkje var fullt arbeidsføre)

"Eg tikkar tali", sa a gåmó kåne, 'u ha' vòr mæ å arbeidt på slåtteteigjæ, 'u meinte ennå 'u va' å reikne mæ.

golvklut
Sjå også tili.

Tilefillâ låg oppi byttunn.

kaldt golv

Æ det óvi midjom bórdó i tilæ, vare det tilekaldt.

golvmåling

Tilemåli va' jamt brúnt, men mæ same ette kríi, måla sòme det grått.

golvvask

D'æ så ímíse mæ dei tiletvåttæ mí itt eg hève det sjaui.

golvteppe
Sjå også tili.

Anne ha' vòve så véne tiletæpi.

golv
Sjå også tilefille og tiletæpi.

Det va' 'kji så jamt da tvóg'e tilí førr' i tí'inn. Fosstogtili va' mei' úvandt 'ell stògetili.

golvplanke, golvbord
Sjå også kåmårstilje.

Den eine tiljâ va' så veik at 'u bogna itt 'an gjekk ette tilæ.

tillegg

Ånund fekk a lítí ti'lòge i lǿninn sí. I bókjinn æ der a lítí ti'lòge som fortèl'e om forfattaren.

i dårleg stand, utslite (om td klede og reiskap)

Dessa skóne æ så ti'maska at det æ såvídt da hange 'å fótó.

1. bry seg, gidde
2. ikkje like, ha motvilje

1. 'An tímdest 'kji ti' å svòre mi agong.
2. Eg tímest 'kji å vente leng'e nò. 'An tímdest 'kji ti' vère dèr.

kime (slå på kyrkjeklokka med kolven)

Haddvår tíma mæ kjørkjeklokkunn fysst messâ va' slutt.

"få seg til" (pga manglande evne, lyst eller initiativ)

Eg tíma mi 'kji ti' út å hesje i desse veiræ. Detta tímar eg mi alli ti'!

opplagd, oppkvikka; td av kaffe

Ånund æ så tímelèg'e, det æ gama fysst 'an kjæm'e.

stadnamn på støylsvegen ovanfor Fisstøyl i Finndalen; "tim" kjem truleg av å "timje"

Da tóke sikkå a kvíld då da ha' kåme oppat Timgòtunn.

stutt og liten slede som vert dregen av "annæringsfole" eller person

Æ det bratt å úkviddi, kan an ljóte brúke enn timmslé'i.

stutt og lita slodde til bruk i skogen (dregen av ein annæringsfole eller ein person)

Timmsloddâ æ inkji i brúk leng'e.

timotei

Det æ sjella sjå rein'e tímótti-vodd'e i dag.

tømmer, tømmerstokkar; bruka berre i eintal
Sjå også stògetimr.

Timri rók langt inn'å veddin unde flaumæ i vår.

tømrar

Torgrím tótte så gama å vère mæ timraró mæ da lodde opp'tt'e den gamle búí som da ha' stelt.

lafta bygning
Sjå også verbet timre.

Timrâ æ vénare i gamlestog 'ell i nýestog.

lafte (byggje lafta bygning)
Sjå også substantivet timre.

'An timra búí sí sjav'e.

trebukk med lange veidehorn (Acanthocinus aedilis)

Timremennan líke sikkå på nýsaga timr.

tømmermannsblyant

Snikkaran brúke timremannsblýanta.

insekt som liknar på ein timremann'e (men er utan lange følehorn)

Hèra æ tvæ timremannskånu i sagemustæ.

bratt bakke der ein slepper tømmer (same som lasteskòt)

Timri vare rindt néd timreskòti.

tilpasse

An lýt ti'måte klæí godt sku' da vare lagelège å bramelège.

setje nye tindar i ei rive

Fysst an sill' tinde rívu, laut an i gód tíd fyri at skógjæ å finne tindetré av einér'e.

skrinn og mager person

Haddvår va' an tindekrakji, men seig'e å spræk'e i heiinn.

sølje med tindar og taggar

Ordi "tindesýe" var' brúka bå' i Sætisdal å Tilemark.

emne til rivetindar; laga av høvelege kvistfrie greiner av einer

I håbballæ lýt eg at skógjæ å finne tindetré.

oval øskje av tre eller metall

Førr'e brúka da tínu ti' take mæ si maten í.

1. smelte; gjeld berre vatn
2. Bruka i uttrykket "tíne konn"
Sjå også tíen og bråne

1. Ísen i røyræ hèv' tína, så nò renn'e det i springjæ.

skilje attverande snerper frå treskt korn, t.d. etter at ein er ferdig med "bergjâ", eller "skjote konni" med kvass spade i eit hylkje

An laut tíne konni, for det laut vèr' reint for snerpu førr'ell an mól det på kvinninn. Konni varte filli tína, for det va' nòkå seigt då mi treksti.

bruka om snø som vert blaut og laus mot marka (ved steinar og liknande, i tida etter "Per Varmestein", 21. februar)

ting

Eg lýt have mæ mi tingjí mí. Det lisle tingji va' veikt å filleleg.

nypekjerr
Sjå også njúperunni og njúpetré

Tinnér'e æ ein av dei tréslagó som hav' kvosse tagga på greinó.

springe lett

Titta tinta å sprang, 'u va' så létt på tæsan, mæ dei nýe skó sí.

lett og sprek

Sigríd æ tintí å spræk som a hind!

lett og energisk

Sigríd va' tintí å skjerpandi ti' fótan.

drype smått (om vatn)

Det tiplar av tòkunn fysst snjóren brånar.

plaga, mobba (noko mindre enn útplåga)

Jórånd æ så ti'plåga, men 'u tòler det nóg.

tiriltunge

Eg plukka a kremme mæ tirlitungu, ein av dei vénaste vårblómó.

raske, energiske rørsler

'An sprang tirrandi, men så kåm 'an i mål fysst'e au.

vere i lett og kjapp rørsle

Jórånd tirra å sprang, 'u va' den sprækaste av adde jentó.

raske rørsler, forte stutte steg

Hæge va' tirrí ti' gange, det va' få som fýgd' 'enni.

1. ha tiltak og evne til å våge seg til med eitkvart
2. lett oppgåve, lite arbeid

1. Augund ha' slig a ti'ræi, 'an íva seg alli í.
2. Detta æ 'kji kå a ti'ræi; gjèr det nå, så æ du færig'e mæ det. D'æ 'kji arbei' ell' konst, d'æ barre a ti'ræi.

tvilrådig, seinfør, person som har vondt for å bestemme seg (vert ikkje gradbøygt)

An kan jamt vère tí'råig'e, itt det æ vandt å vite ko som æ rétt.

"vere gjeven melding om" (med forventning om frammøte)

'An varte ti'sagd'e, men mǿtte alli.

skore eller gnaga i småbitar

Kvíleklæí våre plent ti'saksa av músó.

slite (td om klede)

Desse klæí æ så ti'semska at der æ snart hòl.

1. tilskitna og mest utslite
2. nedsetjande ord om kvinne som "ligg med kven som helst"

1. Desse buksun æ så ti'slæma å dritne at eg veit inkji om eg fær da reine om eg tvær da!
2. 'U va' så ti'slæma å úvýrí mæ sjave si.

tess, brukande, verdt noko

Æ detta dèra tiss nåkå?

"på ferde"

Kò æ det nò som æ tíss?

tilsyn

Vègevaktaran ha' ti'sýnd mæ postvègjæ.

bruka om stad som det er utsyn til (motsett av sjåleg)

Kjæm'e an åttati å sér opp i Garan, så liggje húsí ti'sýnde oppi líinn.

innsett, metta (med td tjøre)

Nò æ denné veggjen så godt ti'trekt'e mæ tjø̀re at det held'e i mange år.

trakka til

Detti høyslassi æ så tungt, d'æ så ti'trodt at d'æ plent kallegt!

kjælenamn på ei småjente
Sjå også Bóa og bóari (H).

Titta vi' inkji vère mæ néd'å búí.

svært reinvaska hender over lang tid (ikkje "arbeidshender")

Dú kan 'kji gjère sòvóri arbei', dú mæ dei ti'tvegne hondó, sa fairen ti' student-sònæ sí.

tiltakssam

An lýt vère ti'tǿkjen ska' an bigjynde mæ nåkå plent nýtt.

ha god mathug

'U æ 'kji tíug, 'u pirklar barre i matæ.

1. avhengig av noko, treng noko
2 erfaren, rutinert

1. Eg varte ti'vånd'e på tóbakk då eg va seksten år gåmål'e.
2. Haddvår va' ti'vånd'e mæ å leggje borgji.

gå eller arbeide på ein tungsam og ugrei måte
Sjå også tjassen.

Jón tjassa opp mót húsó sí i Grindeskar.

dårleg stell

Mannen stella det så tjasseleg i húsæ.

1. dårleg stell
2. ustelt (person)
3. seinfør

1. Det varte så tjasselegt i húsæ itt mannen sill' stelle.
2. 'An gjekk der tjasselèg'e å lupta våkt.
3. Rannei hèv' vorte så gåmó å tjasselèg å stiklí ti' gange.

1. sliten, trøytt
2. ustelt, urein
Sjå også tjasse.

1. Våt'e, fròsen å tjassen kåm 'an heim'tt'e om kveldi.
2. Sòme tikjest allstǿtt vère så tjassne å kunn' alli stelle sikkå.

dårleg stell

Da stelte sikkå så tjassi, båi dei tvei brǿan.

ullteppe
Sjå også býtjell, heimetjell, kjørkjetjell, tevlingetjell og kvíletjell.

Der æ góe vermdi i a tykt tjell.

folk, folkemengd

Heile tjódí va' samla ottafor kjyrkjâ den syttendi mai nittenhundre å femåfyr.

Tjodgeir

Tjógjei æ a sjella karenamn no for tí'inn; mi have barre ein i Valle.

grind på ålmannvegjen mellom innmark og skog

Namni "tjó'gotlé'" varte brúka i ellgåmó tí' om kjøyre- å ríevègjen.

avlsstut til felles bruk for fleire bønder
Sjå også amtsstút'e.

Du lýt passe deg for tjóræ, 'an kan vère hynsk'e.

ha husdyr på beite i lekkje
Sjå også tjórenål.

Kjètil tjóra hesten så 'an inkji trodde néd så mykji gras.

jernplugg til å feste eit tjor i
Sjå også tjóre.
Somme seier "tjórnål".

Tjórenålí må trǿast ell' slåast i i kav, ska' 'u halde.

avlsdyktig stut

Den brondutte vetrongjen åkkå æ tjórgjill'e om 'an æ ung'e.

jernstong som er smidd og om lag ein halv meter lang

Våre tjórnålin for tykke, så våre da vónde få n'i jórdí.

Tjostolv

'Er æ 'kji Tjóstóva etti nò, men førr'e varte detti namni brúka i Valle sókn.

tjuv

Tjóvan æ snake, da brý sikkå 'kji om det æ annas.

gruppe eller flokk med tjuvar

I Tjóvheddéræ sa da at a tjóvebǿli héldt seg.

ålmannveg

Detti va' tjó'vègjen i gåmó tí', men nò æ 'an mest'e attegródd'e.

tjuv (skjellsord)

Din tjóvekjakji, pakke deg heim'tt'e!

kjend for å stele

Svein varte tjóvkjend'e då 'an va' inni kråmbúinn, men 'an reiste heim'tt'e å fann adde kvittéringan sí.

skulde nokon for å stele

Gunnår va' så fæl'e ti' å tjóvkjenne fókk.

tjuvaktig

Eg trúr fókk æ tjóvsknare nò 'ell førr'e.

utspekulert

'An æ så tjóvøygd'e, an veit alli ko denna kan finne på.

20 stk (bruka helst om lefser og flatbraudleivar)
Sjå også tjúgji.

Sigúrd henta si a tjug mæ brausleiva sjå 'enni Jórånd. Jón va' på tréi tjugji, altså midjom fyr å sekstí år.

tjue

Hèv' an tjúge brausleiva, så hèv' an tjugji.

berebjelke i golv i eit bygg (bjelkelag)
Sjå også tvifari (V).

Hèr æ så langt spenn, at mi vi' have 8 tomms tjugfara.

tjue; gammal form
Sjå også tjug.

No félar Targjær tjúgji på hundre.

fotsjukdom som medførde at beina vart mjuke

Tjurrbròt gjåre ti' at dýrí kunna naudt gange.

1. tunn, mager
2. turr

1. Margjitt hèv' allstǿtt vòr' tjurr.
2. Brunnen va' tjurr'e i sommår. Hèv' kjýrí tjurrt strå i múlâ, kjæm'e det godt veir.

tørrmat (flatbraud og smør)

An lýt have graut'e au, inkji barre tjurr'e mat'e.

1. avmagra mann
2. mann som ein ikkje har gode tankar om

1. Det kunna vère at an tjurrkjakji ha' vóndt for å greie seg mæ pæninge.
2. Æ denna tjurrkjakjen nåkå å brý seg om?

tynn utsjånad

Gunnår æ så tjurrlèg'e at an kunna trú 'an æ sjúk'e.