Ordliste

kunne ha

Eg ha' kunna kaupt mi enn anné bíl'e no.

hadde måtta

Eg ha' mått athuga bèt'e.

skulle ha

Eg ha' sillt slègje plænen no. Du ha' 'kji sillt tèkje di så mykji fyrom.

hadde vilja

Ha' du villt havt inn hesten?

1. hall, liedrag
2. skråning i terrenget
Sjå også hadde og hallskakkt.

1. I desse haddæ veks'e 'er jarbèr.
2. Haddi æ ti'gródt mæ rynninga.

halle, stå skeivt, liggje på skrå
Sjå også hadd og hallskakkt.

Húsi va' faddefærigt å veggjin hadda útetti.

drikke

Òlâv hadda bodden attât si å drakk seg útysst'e.

seie noko indirekte som er leitt for andre

Danil laut allstǿtt seie nòkå som hadda att'å 'an Gjermund.

leggje seg på sofa eller i seng i halvt sitjande stilling (for ikkje å sovne så tungt)

Det hjelper å hadde si né'å a líti bil fysst an hèv' arbeidt hardt å æ tròta.

halle nedforbakke

Det hadda greitt undâ i dei veitunn.

Hallvard

Haddvår sat innmæ sivâ då Tjógjei kaga i dynnegruttunn.

setje opp gjerde

Svein vi' ti' hage i Ungårsmýrinn laudagsmorgónen.

godt handlag, nevenyttig
Sjå også konstig'e, bikundeleg (H) og bikundelèg'e (V).

I dei ættinn va' der nåkå hage kara' å kvendi.

gjerdelykkje, gjerdekrampe

Eg brúkar hagelykkju ti' å feste piggtråen mæ.

1. gjerde
2. hage
Sjå også verbet hage.

1. Mi hoppa ive hagjen.
2. Eg hèv' an vén'e hagji, mæ mange apla.

ladning i ein haglepatron

matrett laga av mjølk (sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag)
Sjå også hagletteskjý.

Haglette åte da jamt om kveldi.

skyer som er lette og samanhengande
Sjå også haglette.

Fysst det æ langstóda å godt veir, kjæm'e det av å ti' nåkå hagletteskjý.

utnytte på beste måte
Sjå også hagnýten.

Eg veit alli makjen enni Anlaug, som hú kan hagnýte alt 'u steller mæ.

nytte ut vel
Sjå også hagnýte.

Bjynn va' gó'e ti' å hagnýte alt på beste måti.

handreiskap med hake i, bruka til å flytje tømmer med
Sjå også hakji og bròt.

Eg lýt have mæ mi hakebròti fysst eg ska' rinde.

jernlekkje med hakar fest i eit drætti (til å dra ihop tømmerstokkar med)

Hakelekkjí laut vère sterke, for det va' jamt tunge stokka hesten laut drage.

hake
Sjå også hakebròt, flòtehakji, hallhakji og vendehakji.

Det æ greitt mæ mange haka på sloddunn.

Hake (eldre mannsnamn i Valle)

Hakji æ a eldri karenamn som inkji var' brúka leng'e.

ta ryggtak

Svein å Tårål héldest så det va' 'kji mæ måti, men da våre líke góe. Mi héldest jamt i fríminuttó i skúlâ.

1. greie påkjenninga
2. halde
3. verdsetje, vurdere, rekne
4. bruka i uttrykka halde eit blad / avis, halde ti' og halde attí.

1. Detta taugji held'e di 'kji itt du ska' hange í det.
2. Eg held'e bókjinn i hondinn.
3. Eg held'e min hest'e líkså gó'e som din!

abonnere på eit blad / ei avis

Eg hèv' allstǿtt halde Dag og Tíd.

1. hjelpe eller gje noko til ein person som treng det (pengar eller mat)
Somme seier "stǿ attât".
2. gje tilleggsmjølk til lam som får for lite av mora (med tåte)

1. greie å halde fylgje med
2. halde med like
Sjå også halde.

1. Eg greier alli halde attí deg, du æ så spræk'e!
2. I dag æ det så kaldt at mi ljóte halde attí med vé'e.

oppføre seg danna ved matbordet

Det æ inkji adde unga som kunne halde bórdskjikkjen.

1. drive på, ha for vane
2. prøve å overtale, mase

1. 'An held'e det mæ dessa kjøyringjinn forotta eksóspotte heile néttan! 'An held'e det mæ dei vasingjinn sí plent allstǿtt!
2. Gunnúv héldt det mæ 'ó at 'an sille skjóte steinan.

ikkje bry seg, vere likesæl med

Bjúg tóttest halde det same om 'an vart'e lædd'e at.

1. ikkje arbeide (bruka i samband med sundagar og andre heilagdagar)
2. "ikkje ha overdreven respekt"

1. Dei gamle vår' nøyne mæ å halde sundagjen heilag'e, det vi' seie å høyre elle lèse gussórd, å inkji gjère únǿdvendig arbei'.
2. Den mannen hell'e eg 'kji mei heilagt 'ell at eg seie det mæ 'an.

i hevd, verte akta på (uttrykket er ubunden dativ)

Mi halde tradisjónen i hævi.

bruka om born som heldt i dei to rundingane bak på stakkane i setesdalsbunaden (for små born var det trygt å halde der)

"Eg mist'æ Mamme då èg va' líten, eg ha' 'kji nòken ti' hall' i spríkjen" (stevline).

syte for å ha noko i bakhand; td mat, pengar

Mi ljót' prǿve å halde innât 'enni, no mæ same 'u hèv flutt.

ikkje buse ut med ting ein bør halde for seg sjølv

'U greidde sjella halde inni grautæ, 'u skjemde si út gong på gong.

halde ei ku roleg når ein skal pare med stuten

ha respekt

Læraren héldt slig kust ive ungó.

vere sjuk, liggje til sengs

Eg ha' nòkå féber så eg héldt kvílâ a par dage.

ta med seg eigen mat ved arbeid for andre

greie å la vere å gjere noko ein har lyst eller trong til

Det va' såvídt 'u greidde å halde si. 'An va' fælt pissetrengd'e, men greidde å halde si.

halde jamn fart

'An va' 'kji skjót'e, men 'an héldt sitt jamne.

stå fast på noko

vere lærar, undervise

Haddvår héldt skúli ti' 'an va' rundt åttí år.

halde munn
Sjå også gjève strott'e og strott'e.

"Vi' du halde strottæ!

1. vere på ein viss eller fast stad medan ein gjer ein ting
Sjå også halde.
2. halde til, bu
Sjå også ti'helli.

1. 'An héldt ti' i skjólæ mæ 'an tinda rívun.
2. Gamle-Pål héldt ti' i a stòge 'pi voddæ, nórenat Bòneifurunn.

halde til narr

Dei som knóta vorte haldne ti' lått'e førr' i tíínn.

halde til ap

'An varte halden ti' spitakkel si' 'an inkji visste kòr 'an sill' fydde olji på motóren.

halde munn
Sjå også tòt.

No lýt du plent halde tòtæ!

halestokk (del av bakselen; reim under halen på arbeidshest)

Halestakji brúkar an bå' i hestesilâ å itt an klyvjar. Fysst an sila hesten, måtte an passe på at hestetogl inkji kåm midjom halestakjæ å skjinnæ.

hald i sida, vondt i magen (milten) når ein spring; bruka berre i eintal
Sjå også livrehogg.

Eg sprang ti' eg fekk halli.

prøve krefter; helst i ryggtak

halde fram, vedvare, fylgje med (td i generasjonar)

Det héldst mæ mæ nerveproblém i dei ættinn. Gamle trúi tikjest hallast mæ lengji.

reiskap bruka til å halde stokken på plass under lafting
Sjå også hakji.

Denné hallhakjen héldt godt i vé'æ.

kryssingsrase av sau, ofte dala + spæl, vert ikkje gradbøygt
Sjå også hallrasi, stuttróva og langróva.

kryssingsrase av sau, ofte dala + spæl
Sjå også hallrasa, stuttróva og langróva.

skråning sidelengs som krev aktsemd
Sjå også hadde og hadd.

Di ljóte passe dikkå mæ skóteró dèra, der æ så hallskakt!

høg sko med vanleg snøring (for menn og kvinner)

Asbjynn va' den seisti skómakaren som sauma hallstivla i Sætisdal.

intellektuelt underutvikla, evneveik

Der va' enn halltossi som fortåldi: "Gasten gasta seg opp og så fløytt' eg 'an av". Haddvår va' an halltossi som alli kunna lære nåkå.

halsstykket av slakta dyr

Det vare mange stóre koteletta av dei halslykkjunn.

to sylvknappar som er bundne saman med ein ring (til bruk i bunadsskjorta; for mann og kvinne)

D-strengen på ei fele

Kvinten, kvarten, halten å basen, æ nomní på félestrengjó.

halt; vert ikkje gradbøygt

Jórånd æ holt å gåmó nò.

vakker

'An ha' nåkå hamelège dǿtta, som eg va' helst'e ǿr'e etti.

kome til krefter etter ein sjukdom

Eg hèv' havt an har'e oprasjón'e, men eg hèv' hamla meg nò.

halvsjuk, slapp, uopplagd, ikkje i form, mest bruka av eldre folk, om seg sjølv; vert ikkje gradbøygt

Mamme sei' 'u æ så hammel i dag. Eg æ så hammel at eg lýt få an kaffésòpi.

"falsk", utspekulert

Bé'ehúsfókkjí æ hamrame, inni bé'ehúsæ hav' da ein ham'e, ottafyri an anné.

knaus i terrenget

Eg stód på hamrâ å glåpte ette harkjæ.

rette på kleda slik at dei sit som dei skal

Brúrin våre allstǿtt inni Sagneska' å hamska sikkå førr'ell da gjinge sǿ at kjørkjunn dèr da mǿtte brúrefýæ.

gjere seg klar til å reise

greitt kledd og velstelt hår

Såvi æ allstǿtt så hamskelèg'e, mæ stríputte dressi å brýl i håræ.

han

han

handrygg

handtak (t.d. på sykkel, stuttorv eller tròg)

Den eini handfangen på sparkjæ hèv' gjengje av. Den fremri å attari luten av a orv vorte kadda handfanga.

kjenne nøye etter (trivle)

Politíi handfóre tjóven då da tók' 'an. Eg handfèr'e meg ette det fæle faddi, men eg kjenner inkji broti bein.

stein som er så stor at han fyller handa når ein kastar

handkle

mansjetten i skjorta til setesdalsbunaden (både den kvinnelege og den mannlege)

Handlínâ va' så stíva at eg varte rålíka av 'enni.

handevending, augneblink

Det æ 'kji kå a handsnúdt bil mæ mi gjère detta!

den delen av flygjilen som ein held i når ein treskjer

Handvòlen va' så glatt'e å sliten si' 'an va' helst'e gåmål'e.

noko hardt / tungt som ein har i hendene når ein slår, slik at det vert større verknad av slaget enn å slå med berre nevane

Då mi slógest, brúka Tór handyvli, men dèt gjår' inkji èg.

knuten i det indre plagget i det gamle kyrkjeskautet (det ytre plagget vart bruka til niveplagg)

Hanekamben va' kansi an móti førr' i tíinn?

henge

Der hékk nåkå klæi på klæsvondæ.

mobbe

Nikelos hékk på meg kverr dag'e. Gjåre gútan kvendearbei', vorte da hangne på førr' i tí'inn.

dårleg mathug

Tóne æ hanglí ti' ète, 'u vi' 'kji hav' kjøtkaku agong!

1. ete noko her og der medan ein går (om dyr)
2. "småete" (noko då og noko då; om folk)

1. Hesten æ så úlíleg ti' å hangse mæ mi høye.
2. Hèv' an hangsa, æ det 'kji vente at an kan ète ti' líks mæ aire ti' måls.

løfte seg opp etter armane

'An greip i kvistan å hanka seg opp i tréí.

sjukleg, uopplagd, i dårleg form, ofte sjuk 

Tóne hèv' vòre hankjí lengji nò. Da æ så hankne å fillne ti' å ète, desse tvènilan.

hann

Da skute skrubben, det va' an stór'e hanni.

bruka i uttrykket happe på.

Ungan livdest så fælt at eg laut happe på da.

stagge, roe ned
Sjå også happe.

Ungan livdest så fælt at eg laut happe på da.

hardangerlefse; bruka berre i eintal
Sjå også harangeféle og brau.

D'æ godt mæ klínt harangebrau mæ sukker å kânél'e på.

hardingfele
Sjå også harangebrau.

'U læt'e så godt den nýe harangefélâ mí.

bruka om fisk som bit hardt i egnâ (motsett tyding av lausbeitt'e)

D'æ gama å fiske fysst d'æ hardbeitt.

skruvetvinge av tre (snikkarverktøy)

Dei hardgreipan èg hèvi, hèv' eg gjårt sjav'e.

hardmjølka (bruka om mjølkefe som er tung å mjølke)

Gullrós va' så hardmjåkka at Svålaug sleit seg mest'e út.

hardhendt

Jón va' så hardnýven mæ dei små.

drage hardt om det ikkje trengst; helst bruka om hestar

Hardrøygde hesta kunna stundum rykkje ti' for tídleg om lassi va' létt.

sterk harme eller sinne (hjå ein person)

"tung i avtrekket"

vanskeleg å vekkje (søv tungt)

'U va' så hardsvævd at 'u vakna alli kòs tórâ sló.

hardhendt

Du må 'kji vère så hardtǿkjen mæ dei lisle.

i godt ver, ei regnbye som kjem brått og sluttar brått

Det kåm barre a harél, som inkji skjemde høyttæ stórt.

uttrykk bruka om td lam eller kje som mora ikkje vil kanne (og som av den grunn er små og svake; bruka berre i eintal)

Detti harkji æ så líti å tuskeleg.

hop med lam og kje som vart tekne vekk frå mødrene (som skulle mjølkast; og lamma vart difor små og veiklege)

Harkjen kjæm'e seist' i hópæ, for da greie alli å hange attí.

småsjuk (i ferd med å verte sjuk)

Eg kjenner meg så harkjen, eg trúr eg fær krím.

1. gå dårleg / ujamt
2. harkle og hoste
3. bruka i uttrykket harkle på

1. 'U harkla å gjekk mæ tvæ krykkju.
2. Eg hèv' havt krím, å harkla å hósta lengji.

verte tunt islag oppå issørpe

Det hèv' harkla på i nótt.
Sjå også harkle.

litt sjuk

veldig; forsterkande uttrykk (noko sterkare enn kalleg)

Det va' harleg dèt heitt 'er va' i gjår!

fæl, frykteleg

Eg veit 'kji kvæ av dei tvei brǿó som va' den harlegasti.

veldig; forsterkande uttrykk

Dæ va' harlegt dèt det dreiv i gjår!

kvede mollstemte stev gjerne når ein er full og i ei tungsindig stemning

Gunnår harma seg heile kveldi då 'an ha' steihoggji.

person med hareskår / open gane
Somme seier "haremynnt'e".
Sjå også dýrehogg.

Gunnúv va' harmynnt'e, men 'an varte opréra.

rive laust (td når vinden er sterk og riv laust kornaks på åkeren)

Åkren æ harpa.

harpiks

Itt an høgg'e timr å sevlar, fær an jamt harpeis'e på klæin.
Ska' félâ låte godt lýt an late ti' mykji harpeis'e på bògjen.

harpiks; tilsett smelta talg slik at det vart ein mjuk salve (bruka til betente sår for å "trekkje ut verkjen")

sterk harme eller sinne (hjå person som har dette som fast eigenskap)

'An va' så harsk'e å vónd'e, Gamle-Kjètil.

fare halvt i svime, halde på å falle, men greie såvidt å halde seg på føtene
Sjå også harvlen og harvli

'An harvla å gjekk som 'an ha sillt vòre fudd'e.

såvidt greie å få noko gjort

'An harvla mæ snikkéringjinn heile hausti.

1. ustø til å gå
2. ikkje så nøyen
Sjå også havle. harvli og skjåmren.

1. Òlâv æ så harvlen at an kunna trú at 'an va' drukkjen.
2. Gunnår æ harvlen mæ det 'an gjèri.

"røre", "uryddig haug" (pga panikkreaksjon ved dramatisk hending)
bruka i uttrykket fare i harvli.
Sjå også harvle og harvlen.

Sauehópen hoppa néd ufsí i an harvli.

reise seg opp frå stol / seng

midtste leden på bakføtene til eit dyr

Sauedómaran sjå etti om lombí have gó'e hasa.

hassel

hasselnøtt

hans

ordet vart bruka i samband med å jage geiter

"Hass, hass!" sa da fysst da ville jage gjeitan.

klappe for å jage geitene

tyrann, hard husherre

Harstad i Valle

'Å Hâstad æ der fíre gara.

1. oppfarande
2. utolmodig, ha dårleg tid

1. Ånund kunna vère så hastig'e av si at det va' úhǿgt.
2. Lýt du vèr' så hastig'e, kan du 'kji steivne a bil?

fjerne, tyne bort, øydeleggje

Lyng å vé'e hata mi ó' slåttun førr'e. Vé'en hata mi âv i slåttunn.

forsvinne "noko då og noko då"

Det varte hata undâ, så det varte líti etti.

øvste bandet på ein kornstaur

Hattebandi lýt bindast så hågt at der æ róm innundi ti' a skjér.

langt sauma band kring hatten med ei lita sylje til å halde det i hop

Hattebórâ va' vént sauma.

hattebrem

Kjètil brette allstǿtt hattebròti så hågt opp atti.

leist til å få form på hatten (av tova ull)

Hatteleisten va' nóg gjår'e av tré.

lekkje av sylv til hatten

Hattelekkji sille gange fleire vendu rundt hatten.

hovudplagg, hatt

Det æ så mange slags hatteplogg mæ ungó nò.

leist til å få form på hatten (av tova ull)

Hattestabben va' nóg gjår'e av tré.

Haugo, gardsnamn både i Valle og i Hylestad.

På Haugo æ det sjåleg.

hyppe; gjeld helst poteter

Nò ljóte mi hauge eplí førr'ell vísen vare for stóre.

1. leggje / grave i haug
2. bruka i uttrykket hauge opp

grave jord opp mot potetplantene med handreiskap (dette vert gjort med det same potetplantene har kome opp)
Sjå også hauge, eplí og hyppe eplí.

Mi gjinge ette fòrinn å hauga eplí.

Haugen, gardsnamn både i Valle og i Hylestad.

På Haugjæ vår' da mange i stògunn.

enkjemann, "konelaus" for tida (kona er bortreist)
Sjå også ekkje og ekkjemann'e.

D'æ kan vèr' vóndt å vère haugstadd'e å så då eisemadd'e.

enkjemannssorg

"Haugstaddsút" æ namni på eitt av diktó 'ass Tarjei Bjørgulvson Rysstad.

1. nøyen med kva slags mat ein vil ha
2. noko sjuk

modig kvinne / jente
Sjå også hausi.

1. øvre del av hovudskallen på ein slakta sau
2. hovud
3. hjulnav

1. Eg hèv' sóe hausa ti' nóssmat'e i dag.
2. 'An ha' så stóre haus'e at 'an fekk alli stór'e nóg hatt'e.
3. An lýt smørje hausan mæ feitt.

mann som er sterk og modig (og noko uvøren)

Òlâv va' an hause kar'e, 'an bar den eini stokkjen tyngri 'ell den hin.

modig, tøff, uforferda

Bjúg va' hausen alt som líten. Uppistogsgútan merkje sikkå út ti' vère hausne.

hovudskål

Det æ lívhætt fysst an fær bròt på hauseskålí.

modig og tøff mann eller gut
Sjå også hause.

Dei tvei Håptuan æ nåkå fæle hausa.

liknar på haust (kjøleg ver)

Rundt skúlestarten, midt i august, fèr'e det av å ti' ti' var' hausklegt.

haust

Om hausti æ 'er mange véne liti.

bruka i samband med å overvurdere si eiga avling og det ein kan fø om vinteren (stórt haustauga)

Det kan straffe seg å have a stórt haustauga.

ku som skal kalve om hausten
Sjå også vårbère og bère (3).

Da vill' helst'e inkji hav' så mange haustbèru fyrr'e.

verte haust

Lauvi gúlnar, så no haustar det.

bruka om når husdyr bryt ein fot om hausten, så er ikkje dette så farleg, sidan ein kan avlive dyret og bruke kjøtet

ord bruka om slåtten på heia seint på hausten

Denné teigjen varte haustslǿgji i fjår sommår.

bruka om ku som får kalv tidleg om hausten

I seinare tí'i ville bǿndan hav' kjýne hausttídde.

saueull klyppt seinhaustes
Sjå også: rú og vårflóka

Haustuddí æ long å varte førr'e brúka ti' godt spitegån, å ti' varp i vèvæ.

skinnfell laga av saueskinn med haustull

Eg veit alli nòkå som æ så godt å liggje í som a nýtvègjí haustuddfydde.

1. bøygjen fremst i sledemeien
2. overgangen ved skitupp mellom "flat og bøyg" (eldre ski)
Sjå også krani (V).

1. Havi lýt vère sjavvaksi og passeleg bøygt.
2. Attenat kranâ æ havi.

kle av seg

Vi' du 'kji hav' av di, 'er æ heitt inni!

ha auga for metal (gruve)

leike

Sku mi út å hav' gama?

vere utsliten (bruka om ein ting som er utsliten etter lang tids bruk)

Nò hèv CD-spilaren min tént út.

(ikkje meir eller betre) enn det må

Eg æ 'kji bèt'e mæ helse 'ell hava tar'.

få kvarandre

Da finge alli havast, Nikelos å Signe.

1. ha
2. ha på besøk
3. bruke, ha i arbeid
Sjå også have (H).

1. Havi nå på'tt'e dikkå vettin så di inkji frjóse!
2. Mi ha' 'an Tarjei i gjår.
3. Eg kan alli have denna røyrleggjaren mei', 'an gjåre filli arbei'. Eg kan alli have skjíne mei, da æ for slitne i kantó.

1. ha
2. ha på besøk
3. bruke, ha i arbeid
Sjå også have (V).

1. Eg hève tvei bíla.
2. Mi ha' 'an Tarjei i gjår.
3. Eg kan alli have denna røyrleggjaren mei', 'an gjåre filli arbei'. Eg kan alli have skjíne mei, da æ for slitne i kantó.

Uttrykk bruka i barneleik. Ein person er for seg sjølv medan dei andre borna er i ei "gruppe".

1. leike 2. ha det moro

1. Mi reiste né'at åne for å have det gama. 2. Mi ha' det gama på fest'e i gjerkveld.

ha det roleg, greitt, lite å gjere
Sjå også hǿgt.

Eg hèv' havt det så hǿgt ette' jól.

kjenne på seg; t.d. at noko kan hende

'An ha' det í si at det va' nòkå 'an ha' gløymt.

ofte gjere eit eller anna

'Tårål ha' det mæ å spóle fysst 'an kjøyre ti'.

"ha den rette kristentrua"

ha lite av det meste

"tolke det slik", meine, vurdere

Eg vi' nå have det ti' at Gunnår va' bèt'e 'ell Eivind.

1. vere noko høgare eller større enn tingen eller personen ein samanliknar med
2. vere tiltrekkande for "det andre kjønn"

1. Gunne å Turí mælte sikkå, å Turí ha' dragji.
2. Såvi ha' inkji dragji, kvendí vill' inkji hav' 'an.

person som ikkje kan vere i ro
Sjå også elle og fu.

Òlâv va' allstǿtt så úrólèg'e, 'an ha' ell' i fuinn.

ha folk på vitjing hjå seg, ha besøk
Sjå også have og fókk.

Du kan inkji kåme i kveld, mi have fókk.

ha mange ting framme på same tid / same stad
Sjå også vèg'e.

Eg hèv' så mykji fram'å vègó at det vare helst'e róti.

vere kjærast med

Turíd å Lars have havt fýi i mange år.

ha sak til handsaming

Da ha' fyri a sak om frådéling av a túpt.

noko påverka av alkohol

'An hèv' i hovdæ, 'an kan inkji kjøyre i dag.

leige bort kyrne om sommaren
Sjå også kjýr.

Mi have 'kji støyl'e sjave, så mi ljóte hav' kjýne på bygg.

ikkje få puste

Gamle-Targjær ha' kóvi det seiste 'u livdi.

ein som vil vere større og rikare enn han er (skrytepave).

"Du veit du kan alli sei' di frí i frå lange lommu mæ líti í". (frå slengjestev)

ha "vett" til å flytje seg når golvet vert sopa eller vaska

1. ete saman med
2. ha ansvar for, bry seg med

1. Vi du have mæ, så slepp'e du å ète itt du kjæm'e heim'tte.
2. Hèv' dú havt nåkå mæ detta? Eg hèv' havt mykji mæ fótballbanen å gjère.

"ha nok med seg sjølv" (vere sjuk og difor ute av stand til å gjere andre oppgåver enn å sjå etter seg sjølv)

Torbjørg ha' nóg mæ seg då 'u fýgde mannæ at jórdinn.

ha noko for seg sjølv (i smug)

ha tid til

ha ro for, vere trygg på

Eg hèv' òni fyri at Tóne greier seg godt på skúlâ.

syte for at noko vert gjort (ha ansvar for)

Detta lýt dú have onn 'å!

ha styring mæ
Sjå også rådag'e.

sjå svært sorgtung ut

'An såg út som 'an bar på sjau sorgji, mest'e allstǿtt.

lett for å sjå stein som passar til kvarandre i ein natursteinmur

Det æ godt fysst enn múrari hèv' steiauga.

få nokon til å gjere eit eller anna

Ko kunn mi hav' 'an ti', denné drengjen? Eg ska have gúten ti' fýe di mæ sekkjæ.

ha tiltak til, når det passar

Eg spitar fysst eg hèv' tǿkji ti'.
Detta æ 'kji nåkå som hastar; eg gjère det itt eg hèv'e tǿkji ti'.
"Ko mykji vi' du gjève?" - "Eg gjèv'e som eg hèv'e tǿkji ti".

ha pant i, ha sikring i

Bankjen vi' have nòkå i visse fysst da sku låne út pæninge.

havesjuke (glad i "det jordiske")

Rannei æ så havgalí, 'u vare alli fudd.

høgt fjell der ein trudde ein kunne sjå havet i klårt ver
Sjå også sýnt.

"Der ska' vèr' havsynt på Havsås", sa Òlâv.

person som vil ha så mykje som råd av alt

Ein som æ havǿr'e vare filli líka.

1. utvendig trapp av stein
Sjå også stètt og tropp.
2. flat stein
3. "døra" i ein revebås
4. mindre opphovna område på kroppen

1. Nò må du passe deg, for der æ så glatt út'å heddunn.
2. Eg hèv' a hedde ti' omnsponne unde eisunn.
3. Eg sér at heddâ æ oppi, å då æ der inkji rèv'e.
4. Eg hèv' fengje fullt av heddu ette mýhankebit.

heller (rom under berg / fjell / stor stein)
Sjå også heddi.

Danil búdde unde an heddéri unde Steisås.

sår på eit dyr som har skore seg på ein stein

Hestan ha' filli holl, så da tólde mindri 'ell aire dýr om da finge an heddeskúr'e.

Helle, gardsnamn i Hylestad.

På Heddi varte Håvår fǿdde.

heller, rom under berg / fjell / stor stein
Sjå også heddéri.

same tyding som tréungsbrett'e

mann frå Heddi (Helle)

Heddissan ljóte ti' Rysstad for å handle.

1. reiskap bøygt til av bjørk eller raun og festa til eine enden av eit taug, til å stramme og feste tauget
Sjå også hekt.
2. stor kunst, dugleik

1. A hegd æ rund í si å bøygd i kross, så der vare a klukt ell' tvau "honn" ti' å læse taugenden mæ.
Det æ létt å stramme å feste godt itt an hève hegd.
2. "Å seie a meining mæ få órd, dèt æ hegdí" (ordtak).

hag, hendig

'U va' så hegdí mæ alt 'u gjåri.

når ein et heggeber legg det seg eit belegg på slimhinnene, og ein vert tett i halsen; bruka berre i bunden form eintal

blom på heggebærtre

Om våri æ der så gó'e an angji frå heggeliljó.

strigråte

Båni heglegrein så tårin runne.

strirenne, strøyme, hagle ned

Det heglerann inni stògunn si tòkâ va' útétt.

striregne

Det hegleringdi, regni kåm i stóre, stríe dròpa.

vere til stades og stelle godt med ein person som treng hjelp

Asgjær hegna rundt 'an Taddeiv, mannen sin, det beste 'u kunna då 'an varte fillen.

gapskratte

Jón hegra å ló då Tóne 'ass Dreng fortålde om den vóndi hanen.

gapskratte

1. fjellområde
2. høgdedrag
3. bruka i uttrykket på heií
4. bruka i uttrykket nórd i heií

1. Èg tikje at heian æ véne i Sætisdal.
2. Sér du dei reissdýri som gange dèr oppi heiinn?

låm på heia som vert hard og fast p.g.a frost eller trakking (når ein kjem att neste dag er der "heiebiti")

Det va' jamt tungt fǿri i høyskógsvègjæ, men va' der godt heiebit varte vègjen fast'e å gó'e ette a par dage.

1. rest av niste som ein har att når ein kjem frå heia (ofte flatbraud med smør og ost, som var bløytt og rulla saman)
2. niste (biti") som ein tok med seg når ein skulle arbeide i utmarka (V)

1. Ungan tótte det va' godt mæ heiebiti, fysst høysskógsmennan kóme heim'tt'e av heiinn.
2. Mi vi' hav' mæ åkkå heiebiti út'å teigjen, så mi inkji turge gange at búinn å ète.

uttrykk bruka om ei låm på heia som vert hard og fast p.g.a frost eller trakking (når ein kjem att neste dag er der "heiebíti")

Fysst ståli klabbar fast, då æ det heiebíti.

fjellbjørk

Heiebjørkjí æ kvistutt'e å krumlí å vónd å kløyve.

jonsokblom

Itt heieblómen blǿmdi, kunna an bigjynde å slå heimi.

når ein person får ein sterk indre trong til å reise på heia ein tur; bruka berre i eintal

Hæge kjende væl heieféberen nòkå fyre jónsok.

fisk som er fanga i fjellvatn

person som trivst uvanleg godt på heia

Gunnår va' an heiekrúske, 'an treivst så nauendi godt 'å heiinn.

jordeigedom på heia

Mykji heiemark gjåre at sòme gara ha' håg'e syll'e om da inkji ha' så mykji jórd heimi.

person som trivst godt på heia (og held seg ofte der)

'An va' a heiemenneskjin, sette rjúpesnòru kverr vetr'e.

skilnad i snødjupne mellom nedi bygda og på heiane

Det æ mykji heiemòn'e i år. An legg'e godt merkji ti' heiemònæ i år.

skog på fjellet

Heieskógjen æ jamt nòkå stutt'e, å heiefurun æ kvistutte å teppe mei' 'ell n'i líó.

slåtteteig på heia

Denne heieslåttâ æ a passa stakkslåtte.

slåtten på heia (som kunne vare fram til seint på hausten)

Heieslåtten kunna halde på alt ti' Mikkjålsmess, som æ 29. september. I heieslåttæ va' det vanleg at an va' tvei slåttekara å ei breislejente.

sus eller lyd som ein bind saman med å vere på heia

An fær fré'e i sjælinn fysst an høyrer heiesúsen.

mildver på heia

Det sér út ti' at det æ heietøyr'e, bjørkan æ snjófríe på Stavdalsheiinn.

stølsveg

Heievègjen i Nórdibǿ gjekk oppigjænom Prestevodden.

harde striper (annan bergart) i stein; i td kvernstein eller bryne

Heigjeitilan kunna vèr' úlíke frå stein'e ti' stein'e.

landskap som minner om heia

Der æ så heiiskleg 'pi Fjellgaró.

frisk kropp (bruka i samband med å få skade på kroppen utan å sjå ytre teikn til skaden)

Eg fekk an kaun'e på heil holl.

1. umåla flekk eller område (når ein har slurva med måle- eller lakkarbeidet og ikkje fått dekka heile flata)
2. heilagdag

stor mengd (td spiker, folkemengd, dyr)

langs ei line (naturleg skilje)

Mi gjinge heile langjen 'å austare lénæ 'å åne, men der va' alli a smòlogg å sjå ell' høyre.

alt, alle saman

Eg kauper alt samen, heile smeltâ!

gard som var verd ei "hud" (eldre verdsetjing av gardseigedom)

hjerne

D'æ godt mæ heili i kurvæ.

heilstøypt (om sylv)

Stútesylv va' heilrendt å sterkt.

etter måten i god stand (td bil)

Denné gamli traktóren æ inkji plent vén'e, men 'an æ heilsklèg'e å gó'e.

lersko som er laga av eitt leremne

Heilskorne skó våre låge å våre inkji góe i våte mýra.

lenger heim i dalen, nærare heimen (mest bruka når ein er på heia)
Sjå også av og av å heim.

folk som kjem heimanfrå når ein er på støylen

Mi som æ på støylæ tikje det æ gama fysst det kjæm'e heimafókk.

heimanfor

Heimafor búí åkkå æ tykk'e skóg'e.

alt som brura fekk med seg heimanfrå til den nye heimen (ting og dyr)

Gunvor ha' a drusteleg heimafýi.

heimanfor

Mi funne mykji moltu heimafyri.

bruka om buskap som skundar seg heim búfardagjen

måltid før vigsla (i heimen til brura)

Det ha' 'kji turt vorte sossi den heimareisle, mi ha' kunna gjårt det aila.

heimanfrå

Eg kåm heimâti i gjår.

utandørs barneleik (Vart bruka i Nordibø i Valle frå 1945 og fram mot slutten av 50-talet. Dette var om lag same leiken som "politi og tjuv" eller "indianer og kvit")

Sku' mi heimefronta - nasista?

person som trivst best heime, person som er ukjend med skikk og tilhøve utanfor heimstaden

Ånund va' verkeleg an heimefǿingji, 'an ha' alli vòr' ti' Býn på tjúge år.

heimelaga

Fjósrèkâ va' heimegjård, men 'u gjåre nyttâ sí.

hadd, heling som vender heim mot dalen
Sjå også hadd.

Om hausti halde sauin åkkå sikkå helst'e i heimehoddó.

vollhøy, høy frå heimejorde

Heimehøytti æ grǿvri 'ell heiehøy.

dyrka heimemark

An sér mangt a heimejóri som æ fullt av lǿvetonn.

heime

Svålaug æ 'kji heimeleg i dag.

heime (vert ikkje gradbøygt)

Æ du heimelég'e i dag, så vi' eg kåme innom deg.

tøv, vill påstand, vill gjerning

'An sat né'å bensínstasjónæ å fortålde nåkå heimeløysu.

person som likar seg best heime og i heimbygda

Vilborg líkar seg inkji úti midjom fókk, 'u kósar si heimi, å æ a heimemenniskjinn.

heimanfor
Sjå også heimom.

Heimenat åne eig'e Lidvår.

slåttonna på heimejordet

I heimeslåttæ varte det mykji hesjing.

heimelaga smedarbeid; td munnharper

Denné hakjen æ heimesmía.

heimelaga garn (oftast spunne av ull frå eigne sauer)

Heimespunni gån æ gróvt å sterkt.

heimebaka brød
Sjå også stump'e.

Heimestumpen æ bèt'e 'ell kaupestumpen.

Sjå også kjørkjetjell, kvíletjell, býtjell, tevlingetjell og tjell.

heimebrend tjøre (tykkare enn vanleg "kjøpetjøre", og må difor varmast opp før påføring)

Heimetjø̀râ æ stinn.

heimetter

Heimette rindó æ det snauhei.

heimetter

Då eg kåm heimetti, såg eg at eg ha' gløymt pípunn.

heimkjær (held seg for det meste heime)

heimelaga vevarbeid

ivrig etter å kome heim

Kjýrí va' så heimfús, ville allstǿtt tí'leg heim'tt'e.

heime

Æ du heimi i kveld?

kvinne frå Heimigard (Røysland, Bø, Rysstad osb.)

Mi gåve dei tvæ små heimigaró a vé' skjeldríbók.

mann frå Heimigard (Røysland, Bø, Rysstad osb.)

Da mǿtte heimigarâ så kufst at da stukke.

heimover

Heimigjænom Stavedalen varte eg gjænomvåt av an fæl'e élgar'e.

heim ved (i retning heimen eller dalen); uttrykket vert oftast bruka på heia

Mi såte heimmæ Varen.

høymole, høymolsyre

Heimolle æ av da fælaste úgras an kan få.

heimom
Sjå også heimenat.

Eg kåm heimom Stýkkjemýrbròti førr'ell eg gådde at eg ha' gløymt pípunn mí.

noko som er lengre heim mot bygda eller dalen

Da såte på dei heimri støylæ anna åri.

noko som minner om heimstad og heimtrakter

Det va' så heimsklegt å sjå dei bilætí.

skogen eller skogsbeitet der buskapen beitte før dei flutte på stølen

Det va' fellis beiti i heimskógjæ; adde manns kjý gjinge ihóp.

verdssoge (lærebok i verdshistorie)

Mi tótte så gama lèse i heimsògunn då mi våre i skúlâ.

støylen nærast garden

heim att

Sku mi heim'tt'e i dag?

heim langs med

Eg gjeng'e heim'tt'emæ strondinn å fiskar.

heimover att

heimom att

hardt bryne

'An vill' ti' grave, men auren va' hard'e som hein'e.

bryne

hardt bryne

"hinne" på hovudet til nyfødde born som kom bort etter ei tid (før dåpen)

håret som eit barn er født med (fram til barnet vert døypt)

1. "villmann"
2. heidning

1. "For an heiningji, kjøyre mæ skóter på dei tunne ísæ!"
2. Misjonæran prǿva å frelse heiningan.

skjemme, skjenne, vere stygg med

'U heira meg ti'.

hegre

heieliknande

Der æ nòkå heiskleg i Fjellgaró.

stor brennverdi (gjeld helst småved av kvist)

Bjørk æ heitbrend'e vé'e.

heite

Førr'ell 'an flutte ti' Homm hét 'an nåkå heilt anna.

vere oppattkalla etter
Sjå også reise opp'tte og opp'ttereist'e.

Èg heite ette 'ó Gófa.

arbeide eller anstrenge seg så mykje at ein vert varm i kroppen

Det heitar på å slå mæ ljår'e.

1. "hakke" når ein talar
2. stamme

1. 'An fekk mest' alli seie det 'an villi, 'an barre stó' å hèka.
2. Fókk som hèke gjère det inkji fysst da syngje.

liten utkant av teig eller åker

Den som vi' have mykji høy, lýt slå út i hèkó au. I slåtteteigó på heiinn æ der allstǿtt mange hèka; an kan au kadde det útskjekla.

karm eller grind kring eit sledelass

An lýt leggje hekkun néd fysst an kjøyrer tóm'e.

øvste delen av ei hekke på høyskógsslé'i

band (eller reim eller vidje) til å halde hekkun i hop oppe på høyskógsslé'i

høylass fyllt opp til toppen av hekkó eller mindre (eit lite lass)

Detti lassi varte 'kji mei' 'ell a hekkefyddi.

loddrette spiler i hekkó på høyskógsslé'i

kvinne som høgg hardt og kvasst til med ord

ete fort og mykje

fare fort opp og skjenne kraftig (oftast bruka om kvinner)

Birgjitt va' sò oppfarandi å lei ti' hekse ti'.

kvass og hard ordbruk

pentagram (til vern mot vonde makter; skore med kniv inn i tre)

Det va' skòri inn an hekselås'e i kjèræ.

del av broderiet på setesdalsbunaden (både for menn og kvinner; brodert med kvitt tunnt garn)
Somme kallar dette for kråkefǿta eller "fiskebein".

An kan godt seie at heksestingjí líkne på kråkefǿta.

hekseskot

Det æ såvídt eg kan gange, eg hèv' fengje heksestyng'e.

reiskap bøygt til av bjørk eller raun og festa til eine enden av eit taug til å stramme og feste tauget
Sjå også hegd.

A hekt æ rund í si å bøygd i kross, så der vare a klukt ell' tvau "honn" ti' å feste taugenden mæ. Det æ létt å stramme å feste godt itt an hève hekt.

dei utståande endane på ei hekt

Fysst an gjúrer a lass, slengjer an reipi rundt hektehonní.

1. krok og malje til å halde saman kledeplagg
2. spenne
3. bruka i uttrykket på hekti; bruka berre i bunden form eintal

1. Hektí i brjósdúkjæ sku' inkji hange ihóp.
2. Det va' a greitt spretti på dei trjúgreiminn.

rima på marka
Sjå også héle.

Det va' héla då eg vakna i dag tí'leg.

1. lure seg unna, ikkje ville vere med på noko som ein skal vere med på (t.d. dugnad)
2. halde att, drive mindre på, stríke

1. Da æ leie ti' hélake, desse tvei svaddan.
2. Det kan ingjen hélake ska' an røkkje mykji.

1. rim på marka
2. tunt snølag
Sjå også héla.

1. Det va' slutten av august, men ein morgón'e va' det héle.
2. Eg tar nóg alli brøyte, d'æ barre a lítí héle.

forsterkande utttykk, "liksom-banning"

Der va' enn helgómis vind'e i gjerkveld.

tida kring helgemesse (1. november)

flaum kring 1. november

veldig, kolossalt; forsterkande uttrykk

Det va' an heljeleg stór'e sekk'e 'an kåm drassandi mæ.

handlingslamma, bunden

når etterburda kjem ut og losnar etter fødselen (om td ku, sau og geit)
Sjå også helli.

Eg trúr eg lýt hente dýrelækjen, kjýrí hèv' 'kji helst.

Reiskap til å feste på framføtene på hesten slik at han berre får take svært stutte steg. Hesten vert dermed sterkt hemma i å take seg fram. Dette vart mykje bruka på støylen, slik at hesten kunne gå laus og beite, men var ikkje i stand til å take ut, t.d. reise heim.
I eldre tid vart hella laga av tre, men i seinare tid vart ho laga av jern.
Somme seier "hestehelle".
Sjå også hellestokk'e.

Hellu av jinn vår' nòkå tunge å kunna make hesten oppå hóvó.

setje helle på hesten (reiskap til å feste på framføtene slik at hesten ikkje kom for langt avgarde)

Fysst an va' på heiinn laut an allstǿtt helle hesten.

heller

Eg vi' hell'e hav' kaffé 'ell té.

endå betre, noko sterkare

Tór va' sterk'e å seig'e, men Sigúrd å Taddeiv våre hell'e bèt'e.

trestykket mellom vidjespenló i ei hestehelle laga av tre

Hellestokkjen må vère sterk'e, hels'te gjår'e av bjørk.

etterbyrd; bruka berre om dyr; bruka berre i fleirtal
Sjå også hellast.

Nò hèv' eg tèkji hellí ti' sauæ som lembde i dag tídleg.

ugrei arbeidsgjevar (som td driv arbeidsfolket så hardt at det går ut over helsa)

sunn (om mat, drikke og levemåte)

Det ska' vèr' helsigt å drikke tran. Sòme ète brjósk, det ska' vèr' helsigt.

dødeleg sjukdom

'An ha' fengje hèlsóttí sí, å kåm inkji ti' greie seg.

halting; bruka om personar som haltar

Góme hèv' a helti ette at 'u braut av si fóten.

dumdristig person, "villmann", narraktig person med upassande framferd, "tosk"
Sjå også hèlúvsklèg'e (V), hèlúvsklèg'e (H), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

Det æ 'kji kå hèlúva som gjère sossa nòkå.

dumdristig "villmann"

dumt, tåpeleg
Sjå også hèlúvi, hèlúvsklèg'e (V), hèlúvsklèg'e (H) og hèlúvskleg (H).

'U svòra så hèlúvskleg at det va' syndlegt.

dumt, tåpeleg
Sjå også hèlúvi, hèlúvsklèg'e (V), hèlúvsklèg'e (H) og hèlúvskleg (V).

Eg tikje det æ så hèlúvskleg å banne i tí'i å útí'i.

dum (og ser "dum" ut), dumdristig, brautande
Sjå også hèlúvi, hèlúvsklèg'e (H), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

'An gjåre nåkå hèlúvsklèg'e fakti, så mi stóge barre å lóge.

dum, dumdristig, brautande
Sjå også hèlúvi, hèlúvsklèg'e (V), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

'An gjåre nåkå hèlúvsklèg'e fakti, så mi stóge barre å lóge.

dum og lite gjennomtenkt tale

noko som er dumt og meiningslaust gjort

helvete; bruka berre i eintal

Tiológan tale 'kji så mykji om Helviti leng'e.

halvdelen

fælt, det verste av alt

stong, plogstong

kome seg opp att (etter td økonomiske vanskar eller sjukdom)

Bjynn va' så skullig'e at 'an va' fjúkefærig'e, men 'an hemla seg ette nåkå år.

betre helse, betre økonomi osv

rette på kleda, slik at dei sit som dei skal

uttrykk for overrasking

"Å hendelsi!", sa Gýró då 'u såg at katten lepja i rjómâ.

spesiell hending

Det va' a hendi så mykji snjór'e det hèv' kåmi.

1. flink til å lage ting med hendene
2. greitt / lett å bruke
Sjå også greilèg'e (V), greileg (H), hǿg'e, tægeleg (H) og tægelèg'e (V).

1. Gjermund va' så hendig'e.
2. Dèt va' a hendig gogn.

nevenyttig

Òlâv æ så hendt'e, 'an steller alt som æ.

henge opp grautegryta i skjerdingen (grytekroken)
Sjå også 'pivi og setje 'pivi.

Nò hengjer eg 'pivi kaslen så mi få åkkå nåkå kaffé.

bruka om person med skuldrar som skrånar nedover

Å vèr' hengjehæra var' inkji reikna for å vèr' vént.

sjukleg

Blómerós stend'e så hengjelèg, å alli bít'e néd'í.

snøskavl som heng utover ei fjellside
Sjå også snjóskavl'e, skavl'e og snjófonn.

Pass deg for hengjeskavlæ, Bóa!

hengslete (bruka om lang og tunn person)

1. ringen som bind ihop ermeknappane eller halsknappane (i bunadsskjorta til kvinne og mann)
2. senelykkja i ein avkappa bog eller lår (ved slakting)

1. Hengsli i halsnappó æ an rund'e sylvring'e.
2. Fysst an ska' turke slaktelèmin, så hengjer an da opp ette hengsló.

henne

hennar

sinnsforvirra

når ei ku som skal kalve byrjar å få mjølk i juret

Eg sér at Brondrós bigjynder å hente unde seg.

1. stoppe, hindre
2. greie lett
Sjå også hepti.

1. Eg hepte sauó då da vill' springe néd i åkren.
2. Det hepter 'kji mé å lypte dessa steinæ!

stengsel (for buskapen)
Sjå også hepte.

Eg tók att'e kjýne né'i heptæ.

her

Hèr æ godt å vère. 'Er æ godt å vère, men eg reiser nå líkevæl.

her / her på staden
Sjå også dèra.

Hèr vi' eg bú. Hèra vi' eg alli bú!

hit (til denne staden)

Vègjen gjenge barre hèrati'.

verte sint, øse seg opp, take att'e

'An herda seg opp førr'ell 'an sill' lypte steinæ.

"småbanning" (uttrykk for forundring)

Herkelen, æ det dú?

klake noko, stivne til i kaldt ver

Det hèv' herkla nòkå i nótt.

god tørke for hesjing

vått ver i slåttonna

garnhespe

Eg hève an hespili av kvære litæ.

1. fer fort (og noko vilt)
2. tunn, mager

2. Dótterí va' så hesplelèg, berrlegga å mæ an tunn'e kjól'e flagrandi kring seg.

hespetre (garnvinde)

hestesko
Sjå også grevskór'e, klampeskór'e og hesskosaum'e.

Mikkjål va' gó'e ti' smíe hesskó.

hesteskosaum, spesialspiker til å feste hesteskoen med
Sjå også hesskór'e.

å reise seg slik som hesten; med å reise seg på framføtene fyrst

1. del av ein vevstol (det som trøene er festa oppi)
2. hest

1. Hestan æ gjåre av tré.
2. Hestan våre hella itt da gjinge i hóp, hellis kunna da take út.

kjønnsorganet til ein hest

Fysst hesteflansen hékk út om sommåri, kunna flygji vère leitt.

hyppeplog

Hestehakkâ velter laus jórd ti' båe síu i fòrinn.

kar som er svært interessert i hestar

Tór va' an hestehåreik'e, 'an tótte så gama i hesta, å kjýtte fælt av hestó sí.

hesten når han er sprette fyri.

hestetrug
Sjå også trjúg'e og manntrjúg'e.

Den eini hestetrjúgjen datt av, men mi finge binde 'an på'tte.
Tor N. Brokke (f 1924) seie at ska' an brúke trjúga på hestæ på tånunn, så æ det 'kji anna 'ell jinntrjúga som halde. Han hèv' kjøyrt heim mang enn elg'e mæ hest'e å slédi.

midten av vegen, der hestane gjekk; bruka berre i bunden form / dativ eintal

Eg sykla inni hestevègjen, å så va' der så laust at eg datt.

når hesten / merra er i brunst (vert berre bruka om merr)
Sjå også bíe.

gjødsel (både kunst- og naturgjødsel) bruka berre i eintal
Sjå også hevde og konsthevd.

Ska' grasi gró godt lýt det mykji hevd ti'.

gjødsle (både kunst- og naturgjødsel)
Sjå også hevd og konsthevd.

Det æ godt å få nåkå væte fysst an hèv' hevda.

frisk og kvik (td etter sjukdom)

hank på kopp
Somme seier "hevli".
Sjå også hevlekopp'e og hevlelaus'e.

Inkji adde hevla æ líke lagelège å halde í.

lyfte seg (overførd tyding)

"'An lýt sjå ko hevjar, ell' drèg'e néd" (stevline).

kytande

'An stó så hevjeleg å kjýtte ko sterk'e 'an va'.

1. vere usikker, nøle
2. bruka i uttrykket hevle mæ

1. Ko æ det du hevlar etti?

1. gå på "med krum hals"
2. vere uredd 
3. ikkje bry seg om
Sjå også hevle.

1. 'U hevla 'kji mæ å take på seg dei vanskelegaste oppgåvun.
2. 'An hevla alli mæ å gange ive den filne brúne.
3. 'An hevla alli mæ å ljúge.

kome til krefter att

'An hevla seg fórt då 'an fekk mat'e.

kopp med handtak
Sjå også hèvili og hevlelaus'e.

Denné hevlekoppen hèv' eg drukkje kaffé av i minst femtí år.

utan handtak; mest bruka om kaffikoppar
Sjå også hèvili og hevlekopp'e.

"Barre hív dessa hevlelause koppan!", sa Margjit.

vente, drygje, utsetje
Også bruka i uttrykket híe út.

Da hía så lengji førr'ell da reisti. "No mòge di 'kji híe leng'e!"

dra ut tida
Sjå også híe.

'An va' fæl'e ti' híe út tí'í fysst nòkå sill' gjèrast.

smeikje, gjøle

hi

sløsing med tida

dis, moe, sky

verte uklårt, verte disig

blådis, uklår sikt, vert ikkje gradbøygt
Sjå også móe.

Det kan vèr' hími i godt veir.

forsterkande uttrykk

Dèt va' himlandi góe lefsu!

gå eller vere i himmelsyna

Enn gó'e reissjæger himlar alli.

horisont, himmelsyn

Eg sér nåkå reissdýr oppi himlesýninn.

gane

Det æ helst'e ulkeleg fysst kurvefeitti klabbar seg oppunde himmelen.

veldig; forsterkande uttrykk

'Er æ himmels heitt i dag! 'An sprang himmels fórt då 'an såg ulven.

hemne

hemngjerug

mykje verre

Det gjekk himnungs verre då lagji býtte trænari.

"kraftuttrykk"; småbanning

uhøvisk og uvøren tale- og veremåte; berre bruka i eintal
Sjå også himselèg'e (V), himsen, hims'e, himse (substantiv), himse (verb), himsetal og himselag.

Det va' allstǿtt nåkå hims mæ 'ó Jø̀rund.

mann som er ustadig / uberekneleg / lite mogen
Sjå også hims, himselèg'e (V), himsen og himse.

Då Asbjynn tǿlte ti' vère vaksen, va' 'an an hims'e mæ líti tak í.

kvinne som er ustadig / uberekneleg / lite mogen
Sjå også hims, himselèg'e (V), himsen og hims'e.

Vilborr va' a himse heile lívi.

fare tankelaust åt

ikkje så nøyen med kva ein seier og gjer, kan vere uberekneleg og uhøvisk; bruka berre i eintal
Sjå også hims og gamselag.

'An ha' slig a himselag.

person som er uhøvisk og ikkje er nøyen på korleis han fer fram eller talar
Sjå også hims, himsen, hims'e og himse.

'An va' så himselèg'e at adde la merkji ti' 'ó.

person som er uhøvisk / ikkje så nøyen på korleis ein fer fram eller talar
Sjå også hims, himselèg'e (V), hims'e og himse.

Dei himsne vekse vel âv sikkå nòkå av himselagjæ itt da vare vaksne, i allfall sòme.

uvøren talemåte; bruka berre i eintal
Sjå også hims.

D'æ inkji så mykji å høyre ette himsetal, for d'æ 'kji så mykji gjænomtenkt.

"kraftuttrykk"

hin, den andre

ikkje trivast, sture

Lambi hèv' vel vóndt i magâ, d'æ vel dífyri det stend'e å hírer. Åkren hírer dèt bil 'an fèr'e ti' take næring frå jórdinn.

vantriven, utriven (td bruka om dyr og kornåker)

hinsides

1. hive høgt opp i lufta; td eit barn eller høy
2. huske seg, skvette opp; td i dans
3. lyfte på herdane

1. "Inkji hískji sossa mæ 'enni Lisletitta, 'u kan vare ræd".
Hèv' an høya for rått, lýt an híske mæ det på trandó.
2. Taddeiv híska seg ti' då 'an dansa på kappleikjæ.
3. Gunnår híska på hæran, 'an va' nòkå på letten.

historiebok (noregssoge eller verdssoge)

I skúlâ tótte mi så gama lèse i hístorgjinn.

skinnsekk til å ha mjøl i; i eldre tid

bort til

Gakk hít ti' 'ó Knút! Kåm hít ti' mé! Eg sat hít'å bergjæ å kjíka ette sauó.

hitanfor

bortanfor

derifrå

varme
Sjå også hiti og hite seg.

Ska' eg hite nåkå lapskaus fyr' deg?

verte varm i kroppen pga fysisk aktivitet, verte sveitt
Somme seier "hite seg opp".
Sjå også hite og hiti.

'An ha' inkji tenkt ti' hite seg, men varte sílesveitt'e líkevæl.

regnbyge under torever i trykkjande varme (helst bruka i fleirtal)

Æ der hitebýu æ det fælt tungt å arbeie.

bortafor, på bortsida av

bortetter

bortetter

varme; bruka berre i eintal
Sjå også hite og hite seg.

Der va' an fryktelèg'e hiti i gjår.

1. borte
2. hjå oss

1. Kossi æ der, dèra híti?
2. Hèra híti have mi det greitt.

bortover

bort ved

Stólen stend'e hítmæ bókhyllâ.

1. verte heit
2. verte oppøst og sinna

1. Nò hitnar vatni i grýtunn.
2. 'U hitna fórt fysst mi diskutéra politikk'e.

bortom

greie å finne vegen dit ein skal

'An va' så sjella på heiinn at det va' såvídt 'an hitta vègjen.
An må 'kji reise så langt at an inkji hittar heim'tt'e.

hit langs med

bortetter att

bortom att

hit att / bort att

bort på att

bort på