Ordliste

staden der ein veg / stig kryssar ein bekk / elv, der ein kan vasse over / hoppe over på steinar

gå tungt og vaggande
Sjå også vabben.

Gjeng' an i djúp'e nýsnjór'e, vare det helst'e at an vabbar. An líten ungji som nýss hèv' lært å gange, plage vabbe.

tungt og vaggande gangelag

Gònil va' så vabbelèg ti' fótan.

tungt, vaggande gangelag
Sjå også vabbe.

'An hèv' lagt på seg mykji, Åni, 'an æ vabben.

haug der det skulle bu tussar og andre underjordiske skapningar

Kansi æ det an vaddarhaug'e dèr kjyrkja i Valle stend'e, for dèr heite det Vaddarhaugjen.

ferdafant, tiggar

Sòme våre ræde vaddaran.

1. bruka om gardane frå og med Prestegarden og til og med Åkre
2. "Vaddebǿ skulekrins" omfatta gardane Sagneskar, Kjelleberg (inkl. Lii) , Prestegarden, Kyrvestad, Viki, Rike, Åkre, Harstad, Tveití og Brottveit. (Gardsnummer 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 49, og 52)

1. Kjyrkjâ på Vaddarhaugjæ æ nǿrst i Vaddebǿ.
2. Vaddebǿ skúlehús som førr'e stó' i Åkri, æ no an dél'e av Vónheim grendehús i Tveitebǿ.

vater
Sjå også vadr'e.

Eg finn'e alli att'e vadri mitt!

vater
Sjå også vadr.

Hèv' du kaupt di ný'e vadr'e? Hèv' du sétt vadren?

1. gå seg bort td i terreng eller i ein by
Sjå også ví'åsen (tyding 2).
2. tale i ørska (ikkje vere seg sjølv)
Sjå også i vodró, båndǿmi, fjatre og fjatren.
3. bruke vater
Sjå også vadr og vadr'e.

1. Vadrar an i skoddinn på hågheiinn, så gjeng'e an jamt i ring.
2. Borgjill ha' håg'e féber å rådde 'kji mæ si, så 'u vadra å tala så det alli gjegndi.
3. An kan vadre med an slangji fylt'e mæ vatn.

senil, noko sinnsforvirra

På bygdeheimæ æ der sòme som æ vadrne.

kvefs
Sjå også vafsebǿli.

An vafsestyng'e kan vèr' rektig vónd'e, så an ska' passe seg for vafsó.

kvefsebol
Sjå også vafs'e og bǿli.

Der va' a stórt vafsebǿli oppunde tòkunn.

stukken av kvefs

D'æ fælt å vare vafsestungjen i andlitæ, då kan an vare trúten å rar'e.

kvefsestikk

Eg fekk trí vafsestyngji i blèsâ.

sitje i ein gyngestol og "vagge" att og fram

Bjynn sat trått å vagga si innmæ omnen.

gyngestol
Sjå også stól'e, brugdestól'e og kubbestól'e.

Gamle-Knút líka å sitje i vaggestólæ.

vak
Somme seier "fiskevak"

Der va' mange vòk, men eg fekk inkji a einaste napp. Da slengde innat vòkó, å då finge da nåkå véne kjývinga.

vaken (søv ikkje); vert ikkje gradbøygt
Sjå også vakjen.

Seiste nóttí våre mi vake, bògó. Èg æ jamt vak'e, mæ dú sø̀v'e.

vake over ein person som skal døy

Mi vakte 'piv' 'enni Jórånd då 'u låg på sitt seiste.

vaken (søv ikkje); vert ikkje gradbøygt
Sjå også vak'e.

"Æ dú vakjen, èg hèv' alli sovna", sa Gunnår mæ 'an Torkjell enn morgón'e, da låge i kverrsí kvíle i a bú på heiinn.

vakne or ein draum (uttrykket er ubunden dativ)

Eg vakna ó' draumi, å tenkte så mykji på det at eg fekk alli sòve att'e.

verte "klar i hovudet" etter å ha vakna om morgonen (same tyding som å vakre seg)

An lýt fysst'e vakrast førr'ell an kan ríse opp å stelle seg.

1. verte "klar i hovudet" etter å ha vakna om morgonen
Sjå også vakrast.
2. vakne såvidt medan ein søv

1. Eg kan 'kji út å kjøyre førr'ell eg hèv' vakra meg!
2. Eg vakra meg i tvó - tí'inn, men eg sovna att'e nókså fórt.

vere vaksen i veremåte og/eller utsjånad (om halvvaksen ungdom)

Magl æ så vakselèg, an kan rǿe mæ 'æ om mest'e alt.

1. vakse til, forma
2. vaksen

1. Stokkan vorte butta ette koss da vår' vaksne.
2. Bjynn fèr'e ti' var' vaksen nò.

vaksne folk

Vaksi fókk plage inkji gríne om da slå sikkå ell' skjère sikkå.
"An kunna 'kji trú det va' vaksi fókk!"

klede for vaksne folk; bruka berre i fleirtal
Sjå også klæi.

Eg hèv' vukse ó' konformantdressæ, så nò lýt eg kaupe mi vaksnemannsklæi.

handle, gjere forretningar (bruka i negativ samanheng)

Tjóstóv valdéra mæ så mangt, men det varte inkji líka.

galopp

Brúnen kunna hav' létt ti' gange ivi i valhopp itt 'an sprang nòkå.

1. lam som hoppar på "stive føter"
2. galopp, firsprang (om hest)

1. Det æ bå' gama å lǿglegt å sjå fysst dei små lombí samlast, take sikkå nåkå små renni å valhoppe.
2. D'æ va' lǿglegt fysst hesten 'ass Åni valhoppa, å Åni sat lívræd'e i slé'â.

mann frå Valle

Æ du syll'e dei valldǿlæ?

vollhøy (godt høy); bruka berre i eintal

Mi hav' alli fengje så mykji vallhøy som i år.

Vadmål; bruka berre i eintal (svart eller kvitt; brunt .
I Hylestad seier ein "vadmål", som på nynorsk.

Vallmåli ti' klæó i Sætisdal æ jamnast'e svårt, brúnt 'ell kvítt, som da kadda det.

sokk av vadmål

Dei gamle kunna brúke vallmålssokka itt da reiste ti' heiss om vetren. Vallmålssokkan våre forotta fót'e, å då brúka da spjørri ti' å pakke inn fǿtan mæ.

nedbøygd egg (om ljå)
"Gamle folk" tala om "å lage (forme) ljåren vallskjǿvd'e", og tydinga av ordet er vel at ljåen skal "skave vollen". Før i tida var jernet i heimesmia ljår så mjukt at ein kunne forme det utan å varme det opp.

Dei heimesmía ljæne kunna an lage, mæ ljålagjæ, så da vorte mei' ell' mindri vallskjǿvde, men dei fabrekkgjåre ljæne æ så harde at an kan alli lage da.

grastorv i åker (ugras)

An lýt plukke valltorv av åkræ førr'ell an sår.

1. velte rundt, gå ustøtt
2. dette, tippe over

1. Torgrím valtra av høyslassæ.
2. Di gamle å timra bóri som stend'e úti túnæ hèv' valtra.

svært vrang (vond vilje ligg bak)
Sjå også vanartig'e.

Vanarta unga æ 'kji barre vronge, men da kunne au finne på piksu å fantestykkji.

vrang, vondtenkt, uoppdregen (oftast bruka om folk og hestar)
Sjå også vanarta.

Vanartige unga hèv' det allstǿtt vòre sòme av, det nyttar alli å tale ti' da.

avvise

Kjýrí vandar kåven sin. Kjýrí vanda dei 'u inkji kjendi. Jenta vanda gúten om 'an va' alli så vén'e. Du må 'kji vande den gó'i grauten! Kjýrí vanda den nýi mókkaren.

1. person som gjev inntrykk av fråstand; respekt fylgjer med
2. nøyen, alt lyt vere godt og fint, vil ikkje ha kva som helst (gjeld ofte maten)
Sjå også uvand'e.

1. 'An æ så vand'e å mǿte å tale mæ.
2. 'U æ så vond (om maten) at eg veit 'kji kò eg ska' stelle ti'.

bruka om person som er nøyen på maten

Å, din Vande-Frærik, du kan ète detti dú som aire!

vanske, problem (berre bruka i nektande form)

D'æ 'kji nåkå vandi å klyppe sauin mæ maskjín.

stillas

Arbeier an hågt oppi luftinn, lýt an have støyge vandringa.

1. vanskeleg
2. kjenne seg utilpass i ein sosial situasjon der ein ikkje kjenner seg på høgde med dei andre

1. D'æ vandt å vite ko som æ det rétte.
2. Det va' vandt i dei stóre selskapæ mæ mange advokata å professóra. Mange bonn tikje det æ vandt å tale mæ vaksne å fræminde.

1. dyr eller dyreunge som veks lite og ikkje utviklar seg normalt (av og til også bruka nedsetjande om småborn)
2. ugreitt emne (td av tre)

1. Moirí vi' 'kji kanne detti lisle vandyvli, å då æ det 'kji nådigt å greie seg i verdinn.
2. Kan an få ti' nåkå av desse vandyvlæ?

vanleg
Sjå også adverbet vanleg (V) og adjektivet vanleg (H).

Kunn' mi 'kji mǿtast den vanelègji dagjen?

vanleg
Sjå også adverbet vanleg (H) og adjektivet vanlèg'e (V).

Mi reiste på arbei' i sjautí'inn, som vanelegt.

1. handtak (td på eit tròg)
2. lagga smørkopp med høge føter (vart sett på bordet ved måltid)

1. Góme hèv' a tròg som æ så vént útskòri 'å vangó.
2. Denné vangjen hèv' Gófa gjårt.

evangeliet

I Bíbilæ kan an lèse vangjiljâ. "Det æ knabbe vangjilje å vite namni ditt", sa Gunnår då 'an ha' huglagt 'æ Gunne.

dårleg gift

Det va' syndlegt så vangjipt Angjær varte.

ulykkeleg ekteskap

Hæge å Pål skjúldest ette åtte år, det varte a vangjipti.

van til

Eg æ vani gjère det sossi. D'æ an vani vère vén'e å an tami vère grei'e.

forandra til det helst ukjennelege

Sòme sògu kunna vère mei' ell' mindri vanlaga.

vanleg
Sjå også adverbet vanleg (V) og adjektivet vanleg (H).

Eg reiste på arbei' i sjautí'inn, som vanlegt.

vanleg
Sjå også adverbet vanleg (H) og adjektivet vanelèg'e (V).

Vanlèg'e mat'e æ best'e i lengdinn.

i ulag, gretten, humørsjuk

'An æ så vanlyndt'e fysst det gjeng'e filli mæ arbeiæ.

gjætar, ein som passar på buskapen

Mi laut vèr' mange vannara, så inkji den fæli fænårhópen sill' springe ti' galne kantæ.

hindre, verne, halde nokon borte frå eit eller anna (td hindre buskapen i å kome ein stad)

Di mòge vanne næpegaren for kjý. Den som sló laut vanne hóli fysst an røytte pinn. Mi fékta å arbeidde så fælt at det va' som mi ha' sillt vanna åkkå for vafsó. Mi vanna kjýne for flygji itt Mamme mókka úti på støylæ.

jage dyra varsamt gjennom td eit lé

Ungan vanna búskapen innât léæ då da sille heim'tt'e ó' skógjæ.

vanstell, vanrøkt (berre bruka i eintal)

Det va' vanokt som gjår' at sauin våre så tjurre å fillelège.

vanstelle (om born eller dyr)

Itt an vanoktar bonní, då kan båneværni kåme.

gå og vimse, gå på måfå, reike

Gunnúv vanséra rundtenom mæ dei hí arbeiddi.

dårleg lagnad eller tilstand

Det hèv' vòre vansipa fyr' 'æ Angjær, vòre frå mjåkkjinn mæ dei bånekrúdâ.

styre dårleg med td eigedom
Sjå også vansipeleg og vansipna'e.

Denné garden må du inkji vansipe.

dårleg stell og styring
Sjå også vansipe og vansipna'e.

'An stelte alt så vansipeleg.

vanstell
Sjå også vansipe og vansipeleg.

Der va' slig vansipna'e på dei garæ at det va' alli rétting.

spissmus

Vanskjèrí æ stinkdýr, så kattan vi' inkji ète da.

uoppdregen person; helst bruka om born

Nikelos va' enn vanstýringji då 'an bigjynti i skúli.

person som ikkje er til å stole på (td kan han vere tjovskjen)

An kan inkji setje vantrugne fókk ti' å passe på pæninge.

uhøvisk

D'æ vanærlegt å inkji ære seg att'e itt an hèv' fengje nåkå.

gjere skam på ætta ein tilhøyrer

Gløgg å vitug æ 'u, å vanættar 'kji nòken av fyremonnó.

slim, puss i augo; bruka berre i eintal

'U ha' var i augnekvarmæ.

åtvare, gjere merksam på

Bonní mòge varast mæ så da inkji finne på nåkå farlegt.

reserve, i bakhand
Somme seier "varestýri".

Det æ greitt å have nåkå ti' varastýri. Som tíast'e ha' da varastýri om nòkå gjekk sund'e i høyskógssléâ.

underjordiske vesen

Vardyvlí sku visst helst'e vèr' góe.

verte, bli

Margjitt vare alli heimi i sommår. Eg varte for sein'e. Du må 'kji vare for djorv, Èlí! "Bigjynder an, så vare det!", sa Gýró, då da ha' hoggje sikkå í.

verte plaga av puss frå auga

Eg vara så i nótt at det va' såvídt eg fekk opp augnelòkjí i dag tí'leg.

verte kvitt

Varte du av mæ dessa bílæ?

verte tilbydd

Eg varte bó'en så gó'e an tukkji at eg kunna 'kji seie nei.

1. gjeve seg til, verte att (i staden for å reise heim; td på støylen)
2. verte bak andre (td kome i baktropp)

1. Såmund varte etti, 'an ville leggje ihóp vé'e nåkå dage.
2. Gunnår varte etti, 'an fekk inkji nåkå prèmi' då da kappsprunge.

verte i beit

Åslaug varte plent fost mæ dei ústýrne ungó. Eg tikjest vare fast'e mæ å få detti ti'.

verte plaga av
Sjå også vare.

Eg varte så for vafsó mæ eg sló innmæ bekkjen.

verte konfirmert
Sjå også gange for prestæ, gange lèse, konformant'e, konformére, masjónsbonn og teikne seg.

Sòme av konformantó vorte inkji framtekne, då laut da gange for prestæ a år ti' å lære mei' av det da lute kunne.

verte ute for

Eg vare alli fyri at níven dett'e ó' eiskjeiinn, same kòs eg spring'e å huskar mi. Eg vare alli fyri at dekkjí mí æ flate, for eg hèv' allstǿtt godt kròt. Stundom vare eg fyri at øksí rýt'e av skjepti. Stundom vare eg fyri at eg gløymer ko eg vi' seie. Hève dú vorte fyri at du vare for sein'e ti' bussæ? Eg vare stundom fyri at órepinnen dett'e ó' órunn.

ikkje verte gift (helst bruka om kvinner)

Sòme vare gangandi å inkji få gjipte sikkå.

verte bruka 

Jórånd varte havd ti' sjóe kaffé. Targjær vare 'kji havd ti' anna nò. Sòvórne bǿka vorte alli havde i skúló di lengste eg minnest.

verte flau eller brydd for det ein annan person gjer eller seier
Sjå også vare, kåmen, vare mæ og nubben.

'U varte så kåmí då mannen 'enni drakk seg fudd'e.

verte told av andre

Mannen varte alli li'en for det 'an va' så úlíleg i kjeptæ.

liggje i barsel

Tóre varte liggjandi, det va' nést'e fyre tí'í.

1. verte flau / brydd, skjemmast for det ein sjølv eller ein annan person gjer / seier
Sjå også vare, mæ, nubben og vare kåmen.
2. sitje att med arbeidet og ulempene sjølv

1. 'An varte så mæ, då 'an såg 'an ha' fortålt nòkå 'an inkji ha' sillt. Eg varte så mæ at eg ha' kunna sigje gjænom tili.
2. 'U varte mæ heile arbeii på basaræ.

åtvare

Eg vara æ mæ at 'u inkji måtte symje út'å kòladjúpi. Mamme vara åkkå mæ at mi måtte inkji støkkje 'enni góme mei'.

verte gjort, verte ein realitet
Sjå også vare.

Nò hèv' du lòva det, så då må det vare nåkå av.

verte smitta med syfilis

Stein varte paksa då 'an va' i millitæræ å låg úti.

verte kalla oppatt, eit barn får same namnet
Sjå også reise opp'tte

Turíd varte opp'ttereist då 'u va' ive níttí år. Eg æ inkji opp'tt'ereist'e ennå. 

passe seg

An lýt vare seg for inkji å trǿ gali. An lýt vare seg fyri å inkji take på seg for mykji. An lýt vare seg for synd å skomm, sa Góme mæ meg.

varde

Der plage stande vari på håge fjødd.

varm

Katten drikk'e vorm mjåkk beint i frå kjýrinn. Kald'e graut'e n'i vorm mjåkk varte jamt èti førr'e.

tung luft der mange menneske er samla innandørs
Sjå også mannyl'e.

Eg varte nøydd'e ti' út, der va' slig varmyl'e i stògunn.

1. renningsstråden til veving (berre bruka i eintal)
2. steinrøys
Sjå også vept'e.

1. Fysst da sille vève, brúka da den beste uddí ti' varp. Tråen ti' varp sille tvinnast ti' vístri fysst an spann.
2. Det va' innmæ vègjin da kasta ihóp vorp.

varsku, gjeve melding om

'An varskódde om at det va' mǿti i kveld.

småfugl i bur som skulle varsle falkefangaren når falken nærma seg

An varspikkji kunna vère ti' mykji hjelp førr' i tíinn.

tull, tøys; bruka berre i eintal
Sjå også øye vas, vase, fjas og fjase.

Det æ 'kji vas at bjynnen hèv' kåme ti' dalæ att'e.

1. tøyse
2. tale usant
3. presenilitet
Sjå også fjase, vas og fjas.

1. Jón vasa å rǿa fælt i kveld.
2. Eg trúr mest'e at Haddvår vasa i dag.
3. Gófa hèv' bigjynt å vase.

tøysekopp

Taddâk æ an vasekopp'e, 'an seie allstǿtt så mykji rart.

tøysete

Dei kòmikaran eg høyre på våre så vasne at eg tótte alli det va' lǿglegt agong.

1. vase
2. tømmervase når ein "flòtar" tømmer i elv

1. få auka spyttproduksjon
2. vassrenne i augo

1. Sòme kjenne at da vaslast i munnæ fysst da æ soltne å sjå gó'e mat'e.
2. Eg æ så fæl ti' vaslast i augó.

1. vassblanda, tynn (td suppe)
2. vassfylt

1. Vaslen graut'e æ inkji gó'e.
2. Eplí æ vaslne om våri.

ause som heng på vassbytta

Førr'ell fókk finge springevatn inni húsó ha' da barre a vassbytte som da auste av mæ a vassause.

bøtte med vatn i (om lag 10 liter)

Vassbyttâ stó' på padæ innmæ åren.

vasstrekt (td ein trestokk som har trekt så mykje vatn at han søkk)

Eikjâ lýt liggje i vatn ti' 'u vare vassdrukkjí førr'ell 'u æ tétt.

leggje garnet i heitt vatn før ein turkar det (ved spinning)
Sjå også spòni og fissdøye spònen.

For at inkji gåni snorglar seg kan an vassdøye spònen.

vassarve

Vasserven trívst best'e dèr det æ våtslendt. I eplåkró æ vasserv'e a leitt úgras.

retninga som vatnet renn

Vassfærdí i Finndalæ renn'e austivi.

graut som er koka av mjøl og vatn; bruka berre i eintal
Sjå også tukkji.

Vassgraut'e va' det vanelège førr'e; da kunna 'kji late ti' mjåkk.

vasskrekk

Eg hèv' allstǿtt vòr' vasskjarr'e.

"posen" som kjem før kalven (ved fødsel)

Mi sitje å vente i fjósæ ti' vasskåven kjæm'e, å då plage det 'kji vare så lengji førr'ell kåven kjæm'e au.

byrdetre eller åk til vassbering

"posen" som lammet ligg i i lambelègjæ

Fær sauen tvau lomb, så æ der tvei vasspòsa.

liten pytt som kan vere djup og utrygg
Somme seier "pøyt'e".

Vasspøytan kan an króke fyri.

få tårer i augo pga motvind i kulde eller augesjukdom

Augó mí' have vassrunne så mykji i dag, si' eg hèv' vòre n'i sílóæ å trott grasi.

drusle for mykje vatn over flatbraudleiven når ein steikjer han på takka

Nò lýt du passe på,Titta, så du inkji vassrjóar leiven!

gul vasslilje

Der veks'e vassrósu i a lítí tjynn unde Sléttefjødd i Finndalæ.

gje dyr for lite vatn

Du lýt passe at der æ vatn i beitæ så inkji sauin vass-svelte.

vassgraut som er for linn

I vasstukkâ æ der for líti mjø̀l, så det æ fillen mat'e for mange.

stad der ein hentar vatn

Der æ så greitt vasstǿkji i dei bekkjæ.

hemma eller kjenslelaus i hendene pga kaldt vatn eller regn

Kristí ha' arbeidt så lengji i ískaldt vatn at 'u va' vassvalí.

veg til vasskjelde eller bekk

Der æ så bratt'e å lang'e vassvèg'e at det lýter dei støylæ.

vassrotte, jordrotte

Dei vassvendin æ så fæle ti' å stelle sikkå gongji i jórdinn.

vatn; større enn ei tjørn

Der æ mange å stóre votn på Straumsheiinn.

tøme reint vatn på tytebær for å lage eit uttrekk av bæra (Somme koka vatnet og kjølde det av før dei tømde det på bæra)
Sjå også berlòg'e.

Førr' i tí'inn ha' da vatna bèr oppi stór'e krúsi å léte det stande i kjeddaræ i mange viku.

når det kjem vatn oppå isen på eit vatn / ei tjørn

ting som tek for mykje rom (må ha utstyr som td sekk eller reip for å få det med på ei klyv)

Denné vaven mæ kvíleklæi lute mi júre fast 'pi midjom.

regnboge
Sjå også ringsbògji.

I dag såg eg den klårasti vébògjen eg nòkåsinni hève sétt.

vinternatt 14. oktober; merkedag

Mæ veddnéttæ måtte an snú prímstavæ, for då bigjynte an på vetresía.

rørande, vemodig

Heian våre så védkjǿmeleg véne.

rørande, vemodig

Salmun våre så védkjǿmelège at mange vorte gripne.

ved; bruka berre i eintal
Sjå også verbet vé'e, vé'ekost'e, vé'eskjíe og vé'ebrand'e.

Itt vé'en æ rår'e, æ det vóndt å gjèr' å.

tregrense (terreng der det er buskar, kratt og tre; øvste grense mot snaufjellet)

Sauin gjinge i véunn, så da våre vónde finne.

hogge, kviste og leggje i hop ved
Sjå også substantivet vé'e, vé'ekost'e, vé'eskjíe og vé'ebrand'e.

'An æ oppi líinn å vé'ar.

rund ved, oppkutta i høveleg lengd, men ikkje kløyvd
Sjå også substantivet vé'e, verbet vé'e, vé'ekost'e og vé'eskjíe.

vedbør

Turíd ha' vòre i skógjæ å trust, å kåm heim'tt'e mæ a stór vé'ebýr.

ein treklump som veks mellom borken og veden (helst avlang, og mest på or, bjørk og raun, men kan også førekome på andre treslag)

Eg fann så vé' a vé'eklåte då eg sevla a grån i gjår.

vedomn til å matlage på og steikje brød i
Sjå også vé'e.

Vé'ekomfýren kan brúkast ti' mangt.

vedstranglar som er lagde / sette greitt i haug, liggjande eller ståande
Sjå også reisingekost'e, strangji og vé'e.

Tarjei ha' så gó'slège enn vé'ekost'e frammenat húsó. Gjeitan æ i vé'ekostæ å tubbe å nage.

vinkelkrok til å lø ved på (i stova, mot ein vegg)

'Er æ inkji att'e vé'e i vé'ekrakkjæ, legg dú Bóa út i vé'eskjóli ett' a fang!

treklyngje, tre som står tett for seg sjølv

Midt 'å voddæ stend'e det an vé'ekvåst'e, eg trúr mi vi' stýv' 'an néd ti' vé'e.

vedstabel
Sjå også vé'e.

Véeló'í ljóte stande luftig så da turke godt. Det æ stórt forsil 'å véeló'ó ko greitt da æ lodde.

oppsaga og kløyvd ved
Mange seier berre "skjíe"
Sjå også vé'ebrand'e og vé'e.

vedskjul

Vé'eskjóli mitt æ fullt, eg hèv' nóg av vé'e ti' vetræ.

finhoggen ved, opptenningsved (større enn flis)

Dissom an hèv' líti bjørkevé'e kan det vèr' greitt å have vé'espíka av fure ell' grån ti' gjèr' 'å mæ.

vottar bruka i vé'eskóg (ofte fora med vadmål i loven)

Véevettin vare fórt tǿvde å slitne.

"vedøyding" (bruke mykje ved)

Det hèv' vòre a fæl vé'eøysle i vèt'e si' det hèv' vòre så kaldt.

tregrensa

Dèr gange sauin i vé'faddæ.

veg

Der va' mykji fókk ette vègó i dag, si' det va' messesundag'e.

lage eller gå opp veg (gå så ofte at det vert synleg gangveg i terrenget)

Eg gjekk der så jamt at eg plent vèga.

lyfte opp, få jamnvekt (om kløv)

Den eine klyví va' så skrovlí at 'an måtte leggje paggjen 'å hí léne for å vège.

1. vagge frå side til side
2. lene seg bakover på ein vanleg stol (slik at stolen står på to føter)

1. Æ an stutthalt'e æ det fórt ti' at an vèg'e seg.
2. Inkji vèg deg sossa, Bóa; du øy'legg'e stólen!

vegarbeidar (tilsett i offentleg vegstell)

Dreng va' av dei kvikaste av vègemonnó.

vektstong med varierande moment (sjå dømet)

Hèv' an a long våg å a stutt å godt vègetak, kan an brjóte opp stóre steina.

veggrøft

Vègeveitun ljóte reiskast opp av å ti'. Der låg a daudt, påkjøyrt rådýr i vègeveitunn.

1. vegg
2. bjelke eller stokk i lafta bygning

1. Tårål måla tvei veggji ti' dagjæ. Der æ magetægde stokka i veggjó.
2. Denné veggjen æ ròten, så an lýt setje inn an anné.

stokk som går over heile løebreidda for å halde konngóvveggen på plass

Loptí i veggjedråttunn fare ti' rotne.

del av magen på eit dyr (bruka til kurvepýssu av sau og lam)

Veggjeglósen brúkar an ti' kurvepýssu.

ringbøygd kurvepysse (open i endane)

Eg hèv' alli stella veggjeglósu i haust.

veggimellom

Itt Pål kåm heim'tt'e drukkjen, kasta 'an bórd å stǿli veggjemidjom.

det tyngste såkornet nærast veggen (lengst borte)

Nòkå av veggjerondinn laut vère ti' såkonn.

insekt eller makk som gneg i treverk og lagar lyd liknande ei noko treg klokke som tikkar

I nýe hús trúr eg alli at an høyrer veggjesméi.

I veggjesúó midjom stokkó brúka da mòsi førr'e, men nò æ det mange som brúke saueudd.

fylgje td eit barn eller ein gjest eit stykke på heimveg
Somme seier "vègleie".

Gýró veggleidde æ Marí an stubb'e førr'ell da skjúldest.

eigna vegtrasé

"Frå Lýse ti' Skafse æ der plent sjavlaga ti' vèglægji", meinte Gunnår.

vegarbeidar

Då 'an varte vègmann'e va' 'an fløytt'e.

vegkryss (når ein veg går over til to vegar)
Somme seier "vegneskjil".

Kunne mi 'kji mǿtast i vegnskjilæ klokka tí på sjau?

1. ikkje tilgrodd veg
2. synleg veg
Sjå også sýnt.

1. Så lengji 'er æ vègsýnt finne mi fram.
2. Det æ så mørkt at det æ 'kji vègsýnt.

gå, vandre

Mi gjinge å veia ive heile Midtfjøddí ette moltu.

bolten som går gjennom skåkjí og meien
Sjå også vægjendi (H).

Veiendi tók mót an stein'e, i fæl'e fart'e, å då dróg hesten så hardt at skåkjí gjekk av.

samling av trådar i eit garnnysta (som ein vind over kvarandre medan ein snur på nysta; for å halde "veikan" på plass)

Veikan mòge inkji vère for tykke, for då kunne da glíe ti' léss på nåunn.

1. svekke, gjere veikare
2. Bruka i uttrykket veikje ísen.

1.Du må 'kji veikje skapti å tægje mei' av det.

prøve kor sterk isen er, sprekkje isen
Sjå også veikje.

Ungan tikje gama å veikje stålís'e å sjå ko' tykk'e 'an æ i sprekkó.

1. lyne 
2. vere ofseleg, slåst
Sjå også brjå.

1. Det veileika kalleg i nótt, å straumen reisti.
2. Hestan veileika i gjerkveld.

veifte med armane for å td jage bort fluger og mygg (noko mindre energisk enn å feipte)

Såvi veipta så godt 'an kunna mæ 'an sat å fiska, men spjankan ville inkji gjève sikkå.

ver; vert berre bruka i eintal

I sossi den veir kunn' mi inkji take út på heií.

når veret slår om frå dårleg til godt ver; bruka berre i eintal
Somme seier "å veirast opp'tt'e".

I dag hèv' det vrie seg på nóri, å då veit eg at det veirast.

ver
Sjå også rísbít'e, slagveir'e og honnåri.

Veirin stangast så eg tenkte da dråpest.

1. vri på hovudet for å få auga på noko
2. bruke luktesansen for å registrere fare eller anna; gjeld dyr

1. "Ko æ du veirar etti!" sa Lidvår.
2. Hunden stó å veira då 'an fekk snasen av elgjæ.

verte betre ver

"Nò fèr'e det snart ti' veire seg", sa Lidvår, "det vrí'e seg på vestri".

1. ver (slangord)
2. person som steller seg dumt (slangord)

1. Denné gamli veirollen æ vel 'kji tiss nåkå leng'e.
2. Dèt va' an fæl'e veirolli som tenkte at detta kunna gange.

både i godt og dårleg ver

Eg laut vèr' úti bå' veirs å úveirs.

simla / simlene som står og held vakt medan resten av reinsdyrflokken ligg og kviler

Veirsimlâ varte úrólèg då mi kóme gangandi på hægste heiinn.

ser ut til å verte godt ver

Det æ veirsklegare i dag 'ell det va' i gjår.

vertilhøve

Koss æ veirstóâ sjå dikkå i Tilemark?

veret; vert berre bruka i eintal

"Det kan ingjen ti' Herrens veiråtte", sa dei gamle.

1. bruka om regnvåte tre og buskar der væta frys til is
2. bruka td om regnvåt veg som har frose til svært glatt is eller tunt islag på snø

1. Vé'ísen glitra i sólinn.
2. Fysst d'æ vé'ís'e, då æ det spélegt å kjøyre.

flugeegg
Sjå også veitefluge.

Det hève kåme veita i fiskjen mi finge i gjår, å då veit inkji èg om eg vi' hav' 'an.

grøft (både open og lukka)
Sjå også verbet veite og tenne a veite.

På Veiteteigjæ æ der mange veitu.

grøfte
Sjå også substantivet veite.

Línåkren va' så vassfudd'e at 'an måtte ti' veite.

spyfluge
Sjå også veit.

Veiteflugun æ nòkå av det ulkelègaste eg veit. Då kjæm'e eg barre i hug hauga av krabbandi, kvíte makke.

der ei tent veite kjem ut i dagen

Vatni frå veitekjeptó vare samla i a òpí veite ell' bekk'e.

1. vikle, sveipe
2. formulere seg uklårt
Sjå også feipte og kjeime.

1. Då mi fiska mæ slúkboksi, veivla mi taumen kring boksen. Ånund veivla a stórt fæsl kring fóten då 'an hoggje seg.
2. Gunne veivla det ti' mæ 'u tala, så mi finge alli meining í det.

utydeleg (td innhald i tale)

Gýrí æ så veivlí i talæ at stundom skjø̀nar eg mest'e alli ko 'u meini.

1. prøve på alle måtar
2. overtale på ein varsam måte

1. Desse sauin æ sò skjarre at an må véke mæ da for å få da inn.
2. Mi véka mæ da ti' da vorte mæ åkkå på túren.

vekkjarklokke

Eg sèt'e inkji vekkjaren, men sø̀v'e ti' sólan.

1. lyden som eldre vekkjeklokker lagar før heil time
2. verte omvend
3. vekkje

1. Det vekkjer i húsklokkunn fyre heil'e tími.
2. Targjær vart'e vekt då 'u va' ung, å hèv'e alli faddi.
3. "Fari stilt, inkji vekkji meg, bonn!"

hogge laus kvernkallen (med øks) når han har frose fast

Seinhaustis hendte det at an laut vekkje kvinní.

vakse

Det va' fælt som di hav' vuksi, bonn, si' eg såg dikkå seist'e.

omvend til tru på Gud

Stundom varte det mange vekte på bǿnemǿtó.

knep, list, strev med å få til ein ting (prøve på fleire måtar, med varsam framferd)
Sjå også verbet vélde.

Denné steinen æ så tung'e at mi lute brúke véldu for å få 'an opp'å múren. Mi ljóte take det mæ véldu. 'U prǿva mæ adde slags véldu, men 'an ville alli gjève seg.

1. streve med å få til ein ting (prøve på fleire måtar)
2. prøve å overtale
3. stelle godt med
Sjå også substantivet vélde.

1. Mi ljóte vélde å take det mæ tòl for å få stúten på slaktebílen. "Du må alli vélde, barre rjúke ti'!"
2. Eg hèv' prǿva å vélde mæ 'ó, men detta vi' 'an inkji.
3. Åja, Yngjebjør hèv' vélda rundt 'an Augund heile lívi. Same kòss da vélda mæ ungâ, så varte 'an barre tunnslègjen.

venleik

Véleikjen æ 'kji det viktigaste, det æ best'e fysst det véne snúr inn'tt'e.

spøta vott med lusemynster (forma som eit vèli over handleden; med eller utan broderi på svart klæi; helst bruka av kvinner)

Vèlevettin våre inkji ti' arbeis, men ti' vént.

1. halefinnen på fisk
2. stjerten på fugl
3. "halen" på fly
4. øvst i votten (spøta "vèli" med rétt å slétt)

1. Fiskan brúke vèli ti' å stýre mæ.
2. Svòlun have tvíkløyvt vèli.
3. Flýtti hèv' gúlt vèli.
4. Vetti mæ vèli vorte helst'e brúka ti' vént.

velje

I dag ha' eg 'kji vilt vålt det same som eg gjåre i ungdómæ.

vere skuld i

At du vi' velle mi sossa vóndt, èg som æ sò gla'e í di! Skrubben kan velle mykji vóndt i sauehópæ.

valde uro, vere skuld i ufred

Det æ sòme som æ leie ti' velle úfré'e.

1. velte steinar ut frå eit fjell (for moro)
2. velte, kante

1. Ungan tótte så gama oppå a fjødd å velte. Sku' mi av å velte?
2. Dèra æ så hallskakt at du kan velte!

skoleist (bein leist til å reparere skor på, ikkje tilpassa anten høgre eller venstre skor)

Hèv' du sétt velteleisten min, eg finn' 'an alli att'e!

storvomma (bruka om person med stor mage)

Den vembelègji Gunnåren stræva fælt mæ å få på seg buksun.

1. barn som er noko tregt og uviljugt
2. raring, vidring, tosk (om karar)

1. Vèmúran æ inkji så létte å få mæ på somt.
2. Svenkji varte reikna for an vèmúri, å mange tenkte alli 'an va' rétt'e.

kypert (vevmønster; siksak eller fiskebein)

Tæpi æ vòvi i vend.

1. gong
2. fullt lass (rimeleg mengde etter terreng og føre)
Sjå også gong

1. Ko mange vendu hèv' dú gjengje på skjí i vèt'e?
2. Kåm du at Finndalæ mæ alt detta i ei vende, ell' måtte du tvívende?

1. snu
2. snu høyet når det ligg på bakken for å turke i sola

1. Å nei, sovórne stríbukka have alli vit ti' vende.
2. Mi have vendt høyttæ tvæ vendu i dag.

hindre at noko skjer

'An greidde såvídt vende av at da barka ihóp.

Når det er litt stryk i elva slik at det ikkje legg seg is, men har lagt seg is langs land. Så vert det hogge laust eit stort isstykke på den eine sida og skuva ut slik at straumen tek det og når andre sida av elva. Då vert det ei bru som frys til og kan brukast til å køyre med hest over.
Sjå også spong.

Det va' helste på Otre da vendte spongjinn.

Trebrot med jernbøyle og hake av jern. I dag er heile vendehaken laga av jern.
Sjå også hakji og flòtehakji.

"vit til å snu"; berre bruka i eintal

Du lýt have vendevit, hellis kan det gange gali!

sjanse til å forandre
Sjå også vó.

Der æ alli vendevó' itt det hève kåme sò langt.

avtale, handel (helst bruka i fleirtal)

Kjètil ha' så mange vendinga, å stundom gjekk det godt å stundom gali.

vek, tema (del av ein slått)
Somme seier "vendsle" (eintal) - "vendslu" (fleirtal).

'U ha' så mange véne vendsli fysst 'u spila.

1. faste talemåtar og uttrykksmåtar (td i eit bryllaup)
2. "ordne til", "gjere forhandlingar"

1. Guttorm ha' mange greie vendslu itt 'an tala i bryddaup ell' líkfærd.
2. Det varte mange vendslu midjom 'ó Òsóv å Grundi.

ven

Vèni æ góe å have.

vakker
Sjå også vént.

D'æ a vé jente, å 'u vare barre véni mæ åró.

stor skilnad til det betre

D'æ vén'e forsil'e mæ 65 toms fjærnsýnsskjerm'e, mót ein på 26.

lesestoff som er sømeleg og greitt (religiøs og ikkje religiøs skjønnlitteratur)

I lèseringó samlast da om vén'e lessna'e.

høgre handa; bruka berre i denne forma

I skúlâ laut adde brúke vénehond fysst da skríva.

1. veng
2. svalgang

1. Fuglemoirí legg'e vengjin kring ungan sí.
2. Svòlí kadda da veng'e i gåmó tíd.

dreia trebolle med handtak

Tór tǿmde sterkt å godt ǿl oppi vengjebodden.

maur med venger

Vengjemauren fær nóg vengji itt 'an svermar.

kallenamn, klengjenamn

I Hylestad have da vòre fæle mæ vénimni. Òlâvan finge jamnt a vénimni for å skjilje da frå kvorairne

verte van med
Sjå også venje, vånd'e og úvånd'e.

An vænst mæ alt, sa kånâ, 'u drakk súrt saup.

venne
Sjå også venjast.

Det æ som av vèn'e seg ti'.

slutte å la barnet suge morsmjølk

Nær ska' an venje av ungan?

hjelpe til for å få sauen til å ta til seg lammet

D'æ a tolmó'sprǿve å få vengje undi lambi, så at sauen vi' kanne det.

gjeld pga "handel og vandel"

'An va' i sòden vensjóna at 'an héldt på å fjúke.

1. vent
2. ljost (om kvinnerøyst)
Sjå også vén'e.

1. Eg tikje så vént om ditt gúle hår (visestrofe). Eg vålde inkji den véni av gútó då eg bau' opp ti' dans'e.
2. Mange kvóe stèv mæ vént mål.

velbygd; bruka om dyr og menneske
Sjå også vère godt fata.

Æ an 'kji vént fadden, så kan an vère vén'e på aire måta.

vakker, flott

Sigríd va' vént vaksí.

veft, innslag i vev; bruka berre i eintal
Sjå også varp.

Vepten æ av trílagt gån. Ska' an spinne ti' vept'e, lýt rokkehjúli svíve ti' hǿgri.

samnamn for putevar og dynetrekk

Der va' så véne vèr på kvíleklæó.

vere vaken og opplagd tidleg om morgonane (A-menneske)

Torjús æ gó'e om mǿnó.

merke etter, spor etter, (gjeld td tufter og ferdsel i terrenget; menneske og dyr )
Sjå også verbet vère.

Der æ ennå vèru ette høybúí på Stígjæ. Der va' vèru ette reissdýr på Sandvatn.

vere
Sjå også substantivet vère.

Vèri 'kji så blauge, bonn! Da våre alli etti kå tvau, dei hí ha' reist. Vèri vòrige, bonn, itt di klanke dikkå!

vere avbroten

Fóten min æ av né'mæ okla, men 'an æ spjåkka.

vere open om eigne ting

Gjermund ville 'kji vère berr'e 'å kòss 'an ha' havt det. 'U ville 'kji vère berr' 'å kòss 'u ha' vòre mæ helse.

vere sterkare, flinkare, rikare osv

Såvi å Tarjei hélest, men Såvi va' bèt'e. Mikkjål ville vère bèt'e 'ell Svein, for 'an va' grunnrík'e.

vil ikkje fortelje eller avsløre noko personleg og leitt om seg sjølv

'U ville 'kji vère den at 'u va' sjúk. Eg vi' 'kji vère den at eg inkji kan skó hesten.

like nokon, bry seg om nokon

Signe æ så for 'ó Haddvår.

ikkje ha tilgong til mjølk

Det va' tídt at slåttekaran heimi våre frå mjåkkjinn.

vere naudsynt, trengjast

Æ det fyre nåkå mæ dessa frykteleg stillasæ?

like svært godt
Sjå også fæl'e.

Gývi æ så fæl ette det sǿte. Sòme æ fæle etter drykkjevòre.

like, vere positiv til

Signe va' så fæl for mé då eg va' lítí.

ha velproporsjonert kropp (gjeld kvinner)

Ragnhild æ så færeleg, 'u æ plent a sýn!

1. vere sterk, vere velvaksen, ha god kroppsbygnad
2. godt kledd
Sjå også vère vént fadden.

1. Bjørgúv Uppstad måtte vère væl fata.
2. Bonní våre godt fata, adde samen.

vere snar til å hjelpe (lettbeden)

Stundom lýt an spørje dei som æ góe bé'e.

vere flink til
Sjå også gó'e

Angjær æ så rasandi gó' ti' å vève.

vere i nedgang (helse og utsjånad)

Itt an æ 60-70 år gåmål'e, æ an i fadd.

1. halde seg godt (sjølv om ein er nokså gammal)
2. vere på sitt beste
3. godt gjødsla (om jord)

1. Dei tvei ríkjisbrǿan æ ennå i hævi.
2. Detti va' den tíd Olav Guttormson va' i hævi.
3. Garen va' i hævi då 'an gav 'an frå si.

vere godt lika

Da sa allstǿtt at Gýrí va' "i kríthúsæ".

vere i farten

Herjús va' i skòt seint å tí'leg.

1. tankeforvirra, sanselaus
2. svimmel etter å ha fare i ring

1. Hèv' eg vòr' plent i svivunn, eg kan alli minnast kòr eg hèv' lagt spiti mitt.
2. Titta va' plent i svivunn då 'u kleiv út ó' karusellæ.

uttrykk bruka om at det var folketomt i bygda når alle var på støylen

Dei gamle vorte etti i øyæ fysst dei hí reiste på støylen.

ha tilgong til mjølk

I plassæ ha' da a gó' mjåkkjýr, så da våre mest'e allstǿtt innmæ mjåkkjí.

vere kledd til det ein skal gjere

An lýt vèr' klæ'efata ti' adde hǿvi.

det var lagnaden at....

'An va' 'kji lagji ti' live.

plage, erte, vere ugrei med
Sjå også lei'e.

'An va' så lei'e mæ meg, at han vi' inkji èg have nåkå mei' mæ å gjère. Du må 'kji vère lei'e mæ småjentun.

liggje under for noko, ha tendens til, ha lett for, gjere ofte
Sjå også lei'e.

Ha' det 'kji vòri for dèt 'u æ så lei ti' å stèle, så ha' 'u vòre a grei jente. Hunden 'ass Òlav æ så lei'e ti' å gjøy om néttan, så eg fær stundom líte svimn'e.

sjå ut til
Sjå også likt.

D'æ líkt ti' kåme regn.

vere livredd
Sjå også ræd'e.

'U va' lívandi ræd spǿkrí i mjørkræ.

"har lett for å gå slik", ha tendens til
Sjå også lyksen.

Der æ nóg an grunn'e ti' at 'an æ sjúk'e; 'an hèv' vòr' nòkå lyksen ti' å drikke. Knút æ nòkå lyksen ti' inkji arbei'e mæ leksó så mykji som 'an ha' sillt. Det æ så lyksi ti' dette ó', fysst an hèv' hòl i lommó.

like, tykkje godt om, vere til hjelp
Sjå også mòne og mòn'e.

Det æ mòní kverr skalkjen itt an æ masslaus'e.

1. vere med i kristenflokken
2. hjelpe
3. fylgje

1. Antelis va' an mæ, hellis va' an inkji mæ, midjom dei frelste.
2. Vi' du vère mæ mi å hengje opp detti tæpi?
3. Vi' du vèr' mæ ti' Bý'n i morgó?

vere oppglødd, glad

'U va' så 'pi veiræ då 'u vann i tipping.

få pengestønad frå "fattigkassa" (få hjelp av heradet; i eldre tid)

Det va' helst'e eldri fókk som våre helselause å hjelpelause som våre på bygdinn.

tenkje økonomisk heile tida (negativt)

Det æ leitt at Jón æ så på verdí, 'an skjemmer si út mæ gjèrugskapæ sí.

ha på seg fottøy

An kan vère bå' godt skófata å filli skófata.
Nò var' eg godt skófata, mæ dei tykke stivló.

vere td slakteferdig (dyr) eller mogen (åker)

Nò va' grísen takandi! Itt konnåkren æ gúlskjær'e, då æ 'an takandi.

leve, eksistere

Det va' den tí' Òlâv va' ti'.

vere til ulempe

Dei gamle kjenne stundom at da kunne vère ti' mei's for dei yngri.

vere frisk

Eg æ 'kji plent ti' pass i dag.

avkom
Sjå også vere.

vere ute i ei folkemengd (uttrykket er ubunden dativ)

Såg du mange út 'å ròvi i dag, då du va' nóretti?

1. vere lei seg
2. ha problem, vere i vanskar

1. 'An æ så útí det, 'an miste arbeii i gjår. 'U varte så útí det då 'u ha' handla å ha' gløymt pungjæ.
2. 'U kåm så útí det, 'u kunna 'kji bitale fyr' seg.

nytte seg av alle fordelar til eiga vinning
Sjå også vère.

Det æ 'kji rart at han æ rík'e, han som hèv' vòre sò útom seg heile lívi.

vere trulova, ha avtale om å gifte seg

No æ det visst midjom 'enni Gró å 'ó Dreng.

vere i arbeid eller i annan aktivitet (uttrykket er ubunden dativ)

Haddvår va' tídleg 'å ròvi i dag. Æ du alt 'å ròvi sossi tíd'legt?

ferdast ute (anten åleine eller i ei folkemengd; uttrykket er ubunden dativ)

Va' der mange 'å vangji i dag? Der va' mykji fókk 'å vangji i Nóribǿ i dag.

bustad 
Sjå også ti'helli.

Eg sèr múran ette an vèrestad'e, det va' hèr Taddeiv búddi. Da' hav' fengje sikkå an vèrestad'e.

1. makken under huda på kyr, reinsdyr o.l. (V)
2. spor etter makken, sår i huda etter bøykjen (ikkje reinsfluge) (H)

1. Kjýne kleia å våre úrólège av vèró.
2. Det va' jamt an såg vèra i skjinnæ 'å kjý.

livet, lagnaden, verda, tilvere

Gunne fekk an vónd'e vèrili. I desse vèrilæ kan det inkji vare mæ desse planó.

ringjar i kyrkja

Haddvår va' verjari i kjørkjunn førr' i tí'inn.

bladforma reiskap med handtak (bruka til å slå ball med i leik)
Sjå også slagvòl'e.

Gunvor huska ballæ, å Tóre sló, kasta verjunn å sprang det fórtaste 'u vann.

vernefarge (farge på dyr som går i eitt med omgjevnadane)

Hjasen ha' kvít'e verjelit'e då eg såg 'an i dei snjóberre skógjæ, så 'an sprang kalleg fórt å løynte si.

"handvåpen" til å verje seg med

Jóhans fann si a snjórèke ti' verji mót dei vónde stútæ.

tøy

Det va' nåkå vènt verk du ha' i kjólæ dí!

våronn; bruka berre i eintal
Sjå også verke og myk å verk.

'Er æ mest'e inkji nåkå verk leng'e, fókk så alli konn å setje alli epli, å plǿgje å så høyfræ gjère da bådi vår å haust. I verkjinn va' det kalleg travelt førr'e; alt sille gjèrast så snøgt jórí va' vorm å lagelèg.

ein som gjer våronnsarbeid

Tjógjei fekk slig ryggjeverk'e fysstundâ i mai, så 'an laut leigje si verkari. Hèv' du fengje di verkari ti' verkjinn?

gjere våronnarbeidet
Sjå også verk og myk å verk.

Å verke æ å kjøyre út lórt'e, røyt' 'an útivi, plǿgje, horve å så, setje epli ell' anna an vi' dyrke.

verte ferdig med våronna

Hèv' du verka av?

verkefinger

Førr'e va' det vanlègare å få verkjefinga 'ell det æ nò.

bilverkstad, mekanisk verkstad

Eg lýt på verkstéd mæ bílæ, eg fær alli starte.

termosflaske
Sjå også vermdi.

Eg hève vorm mjåkk mæ mi i vermdeflaskunn mí itt eg arbeier på heiinn om vetren.

bustadhus (eldre seiemåte)

Da sette sikkå opp a nýtt vermdehús dèr di gamle ha' brunni.

varm plass i terrenget (mot sola, inneklemt td i skogen)
Sjå også vermdi.

I Kvævæ æ det som a vermdekró, der æ sǿlt å lívi.

varmeplagg

Nò lýt du kåme ihug å take mæ di fleire vermdeplogg itt du reiser 'å heií. Uddundeklæi æ góe vermdeplogg, endå da kunne kleie fælt.

rom som er isolert og meint til å vere i og bu i (før i tida var det ofte somme uisolerte rom i husa)
Sjå også vermdi.

Èg tikje inkji at sòverómi tar' vèr' a vermderóm.

varme; bruka berre i eintal
Sjå også verme.

Det æ godt å kåme inn i vermden fysst an hèv' vore úti å fròsi. Det æ inkji så gó' luft mæ dei iletriske vermdâ inni.

varme
Sjå også vermdi.

Asbjør sat innmæ omnen å vermde seg. Kåmi nå å vermi dikkå, bonn!

å gjeve atterljom (ekko); bruka berre i eintal
Somme seier "dverrmòle".
Sjå også dvermål (H).

'An rópa så det verrmòla i fjøddæ. Høy kòss det verrmòlar!

dvergmål, atterljom

Æ an unde skútæ i Rótestein, i Homslí', så høyrer an verrmål itt an talar.

veksle

Kan du vesle denné túsenkróningjen i tíe hundreleppi?

vekslepengar

Æ 'er nòken som hèv' róta i veslepæningó åkkå?

verte dårlegare
Sjå også vóndt, vónde, adjektivet iddi og adverbet iddi.

Eg hèv' hell'e vesna i verkjæ i dag. Det sér út som veiri helle vesnar 'ell besnar.

vestanfor

Vestafor Haukelí rigner det mei 'ell hèra.

vestanfor

Hèv' du vòre vestafyri i sommår?

vestanfrå

Den hardaste vinden kjæm'e jamt vestâti.

verretning frå vest, skylag frå vest

Vestaveiri æ godt på jamnen, men det kan kåme ringsbøygju.

vest

Da bú 'å vestare lénæ 'å vatnæ. Våre di vest'e ti' Súleskar fyrri hægjí?

vesthelling

Vestehoddí grǿnka tí'leg.

fjellområdet på vestsida av Setesdal
Sjå også austehei.

I vesteheiinn æ der mykji snauheia å votn.

vestside

Vesteléne å' ånæ æ steinutt.

vest langs med

Vestemæ Vøylevotnó hèv' eg alli vòri. Vestemæ Odda kjæm'e an ti' saltvatn.

vestanfor

Vestenat Róskreppfjóræ høyrer det ti' Sírdal.

vestetter

Vestette Fitbekksstrondinn æ der véne lauvlía.

vestetter

Gjeng'e du vestetti, kjæm'e du ti' an ví'e kvæv'e mæ mange støyla.

vestover

Da reiste vestigjænom ti' Stavanger i gjår.

bruka i samband med å reise over heia til Sirdal eller lengre

Eg vi' vestivi førr'ell da stengje vègjen ive heií.

vestover

Eg hèv' alli kjøyrt vestom Haukelífjødd.

bjørn som er eitt år gammal
Sjå også húnebère og bjynn'e.

Da såge an líten bjynn'e mæ Vóm, det måtte vère an vetlé'e.

vinter
Sjå også i vèt'e.

Om vetran høgg' 'an bjalka. An vetr'e foråtta kjyngji æ sjella.

om vinteren

Vetrebil gjeng'e det mykji vé'e.

vinterbraut (Mjølkevegen)

"Eg veit alli kòr an ska' sjå ette vetrebrautinn", sa Mikkjel.

når ein bretter dyna tilbake under føtene; bruka berre i bunden form eintal

Eg lýt have a dýne som æ så long at eg fær gjère vetrekasti.

vinterkulde

Om det lí'e ti' våræ, æ det púre vetrekjyl'e ennå.

lam som er fødd om vinteren

Sauebǿndan vi' helst'e inkji have vetrelomb, men stundom kjæm'e det nokle, líkevæl.

brett på overbreisla innunder dyna (i fotenden og på sidene)

'U neppte vetreneppen mæ same 'u gjåre 'pomm.

vinterpels

"Rèven hèv' vetrepaggjen på endå", sa Tårål, då 'an glåpte út glasi.

"vinterslede" til høykøyring og vedkøyring om vinteren
Sjå også sommårsslé'i

Denné vetreslé'en hèv' Gófa gjårt.

bruka om ku som får kalv tidleg om vinteren

Sòme kjý æ hausttídde, sòme æ vetretídde å sòme æ sei'tídde.

om vinteren

Sossi æ det jamt hèra vetretíi, mæ slaps å kjyl'e omenanné.

den mengda ved som trengst i eit hus vinteren over

Òlâv hève vetrevé'e ti' mange vetra.

vinterver (greitt eller dårleg)

Førr' i tí'inn va' vetreveiri sérs viktigt, kansi mest'e fysst an sille i høyskóg kverr virkedag'e.

liknar på vinter (kaldt og kanskje noko snø)

Det æ vetreleg stundom om det æ i slutten av april.

ungnaut (andre leveåret, både ku- og stutkalv)
Sjå også vetrongsstút'e, vetrongskvíge og vetrongssmòlogg.

'An leita ette' dei lisle vetronjæ rundtenom.

kvige (på andre leveåret)
Sjå også vetrongsstút'e og vetrong'e.

Vetrongskvígun stóge innmæ gar'slé'i.

gimmer, andre leveåret for ein sau
Sjå også vetrong'e, smòlogg, fænåre og gjellsmòlogg.

Sòme av vetrongssmòloggó sku have lomb i vår.

ungstut (på andre leveåret)
Sjå også vetrong'e og vetrongskvíge.

Då vetrongsstúten sleit seg, varte det a kalleg liven i fjósæ. Kjýne huska sikkå å búra, å kåvan sprunge i stiddæ.

1. vette
2. bruka om person som er rask og lett på foten

1. 'Er æ nóg av sògu om vétti å tussa.
2. Kristí sprang som a vétt nær eg spúr' æ om å hente nåkå, 'u va' så spræk å létt í si.

offertre
Sjå også tussetré.

Vettetré mått' an alli lée, så dei vorte gamle å stóre.

vidunder

Dú stóre vé'under, hèv' du kaupt denna bílen!

vakker
Sjå også greitt vaksen.

Vónde-Åsmund va' sérs vælvaksen å vé'vaksen.

vevar

Vèvaran mòge vère tolmódige fysst da sitje i vevreiæ.

sveipe rundt (td eit fæsl rundt eit sår)

Eg fekk an skúr'e i fóten så eg laut vevje a langt fæsl rundt for å stanse blóæ.

vevstol

Gònil vi' setje opp vevreien i stògunn.

knutane på enden av ein vev

Vèvspríkan æ i dei fysste endâ 'å vèvæ.

ville

Eg ha' vilt at mi ha' sillt sprungje néd i åne å lauga åkkå no som mi æ så sílesveitte. Ha' du vilt henta den tungji jinnstauren, Bóa? Ha' du vilt flítt mi den hågji krakkjen? Vi' du kåm i hug å læse att'e húrí? Eg ha' vilt sétt på denna bílen førr'ell eg kauper 'an.

overivrig etter mat

"Det vi' alt ette matæ", sa Gamle-Gònil, då ungan kóme skrubbsoltne inn'tt'e.

ville seg så vondt

At du vi' di så vóndt at du vi' take út ti' heis i desse fæle veiræ!

1. irritert på, sinna på
2. vill
Sjå også sótvidd'e, steividd'e og stúvidd'e.

1. Eg æ så vidd'e desse ungó som kjøyre mopéd'e og bråke heile kveldi. Da vorte så vidd' 'ó, 'an va' så viktig'e. Eg vare så vidd' 'ó Haddvår, 'an steller seg så filli.
2. Denné katten æ plent vidd'e! Eg va' på vidde heiinn då eg vadra.

1. synsbedrag
2. synkverve (utøve trolldomskunst)

1. 'An va' så tròta at 'an fekk vidde sýni.
2. 'U kan vidde sýni på fókk.

berre til elende

Ulvan, bjynnin å ervin æ 'kji kå ti' vidde vóndt.

Vriden bjørkekvist tvinna og tilpassa ulike føremål, t.d. til tåband på ski, vidjespenili m.m. Vidjene må lagast i sevjetida som er i juni. På denne tida er dei mjukast og lettast å vride.
Sjå også vidjespænili.

Å vrí'e gó'e vidju æ a konst.

lage ting av vidjer (t.d. kløvmeis)

Eg hèv' nåkå gamle klyvmeisbòga eg vi' vidje opp'tt'e.

lang vidje som ein klykkjer klyví med

Det kan vèr' greitt have a vidjeklykkje fysst an fǿrer eisemadd'e.

tjukkenden av ei vidje

Vidjeskjóren laut vère så tykk'e at 'an va' sterk'e nóg om an bòra a hòl í 'an ti' å træ vidj'enden igjænom.

vriden bjørkekvist (vriden og forma til ein runding med lås)
Sjå også vidje.

Tórleiv va' gó'e ti' gjèr' vidjespenla.

navar til å bore hol som passar til vidjer

Hèv' du sétt vidjungjen min? An lýt have an vidjungji fysst an ska' vidje opp an klyvmeisbògji.

utvide

Eg hèv'e vídka hòli, så nò æ det rómt nóg.

1. person med ugrei eller usameleg oppførsel
2. person som har dårleg vurderingsevne eller er sinnsforvirra
3. person med dårleg orienteringsevne

1. Det æ an fæl'e vidringji, 'an rasar rundt forotta sans'e.
2. Det kåm an vidringji å ville gange ive den tunni ísen på åne.
3. Desse býfókkjí æ nåkå vidringa, eg veit 'kji om an kan late da reise eisemadde ti' heis.

Traktforma innreidning for td korn som skal malast i eit kvernhus. Kornet vert mata frå "via" og ned i auga på kvernsteinen.

Konni "renn'e" frå víunn å néd i matsvíni.

vidt omkring

Gjètordi gjekk víe vegni. Da have fare víe vegni.

tverrstokk som held víâ på plass mot bakveggen i eit kvernhus

Det legg'e seg mjø̀lfykl på víebjalkâ fysst an mèl'e. Víebjalkjen gjeng'e tvortive heile kvinn'úsi.

vierkjerr

Víérrunnan trívast best'e dèr det æ nòkå våtslendt.

kragebein

Eg braut av mi vígbeini, så eg varte arbei'súfǿr'e an heile túr'e.

rikke, lee

Eg vigga på steinen, men 'an va' vónd'e få opp.

vie

Da seie Gunnår ska' vígje ti' våræ.

gifte seg med

Torjús vígde mæ æ Angjær i sommår.

knott (små mygg)
Sjå også mý, mýhankji og spjankji.

Viglemýi kan vèr' fælt itt an æ på heiinn.

slåtteteig som var passeleg stor til å slå på ei veke

Fiteteigjen æ a vikasslåtte for tvei kara.

1. veke
2. menstruasjon (berre bunden form eintal)

1. Mi mǿtast ei gong i vikunn. Den aire vikâ i júní vi' eg have frí, for då hèv' eg gjèbusdagjen min.
2. Eg plage 'kji vère plent i form fysst eg hèv' vikâ.

menstruasjonsblod

Det varte alli tala om vikeblód førr' i tí'inn, anna 'ell midjom kvendó.

Viki; gardsnamn i Valle.

I Víkjinn búdde trúleg den fyssti valldǿlen.

veikne

"Det kåte móti mæ tíinn viknar", sa diktaren.

vekt

Mi ljóte finne a vikt så mi sjå ko detti slakti vèg'e.

kontroll med, bukt med

Mi finge 'kji vikt 'å sauehópæ, da tóke út.

ha lite å seie

Det viktar alli ko mi seie; Taddâk gjère som 'an sjav'e vi'.

person som er arrogant
Sjå også narraktig'e (H) og narrvóren (V).

Da kóme så viktige å ville fortelje åkkå.

gauk som gjel frå vest (den som høyrer gauken skal få viljen sin)

D'æ gósleg å høyre viljargaukjen, å då æ det au jamt godt veir.

godt og passande ver; bruka i eintal

Sól å regn æ viljeveir for grǿâ om våri.

"langt bortanfrå" (om folk ein ikkje veit kven er)

"Èg líkar inkji å tale mæ villfræminde", sa Jórånd.

villstyring, uregjerleg person
Sjå også tyrk'e.

Fengselí æ fudde, å politíi veit 'kji kòr da sku gjère av adde villtyrkó.

villstyring

Kòri hav' nò viltringan kåme av?

symptom, kjensle eller drag av sjukdom

Eg kjenner a víme av krímsjúkji, så eg lýt halde meg inni i vermdâ i dag.

virre omkring, fare hit og dit som i ørska

'An víma ikring i fyddinn.

person med stor og brei munn; vert ikkje gradbøygt

Da æ så ví'mynnte i dei slektinn.

vin

Víni æ munngodt, men sòme vi' alli smake det.

1. gjeve juling (td slengje ein person i koll)
2. kaste
3. vinde

1. Bjørgúv vatt 'an så ti' at 'an trúdde 'kji på lív.
2. Ette at brúrí ha' smaka på ǿli, vatt 'u ǿlkoppen ive hòvúdi.
3. Sigríd ha' vunde gåni 'u ha' spunni.

vindskeiv

Kåmåren æ 'kji vindare 'ell 'an stend'e a bil ti'. Glasi æ vindt, så an fær det 'kji att'e.

spesiell pinne av tre til å vinde eit garnnøste på (også bruka til leiketøy)

Mange kròta vindepinnen ti' mæ nív'e. Sòme finge ti' lause kúlu inni eine endâ.

rotvelte, nedblåse tre
Sjo også nédblåse.

Det låg vindfeddu i kross å krakji ette dei fæle stormæ.

fotblada vender utover når ein går

Då mi våre små tótte mi at dei vindfǿtte ha' a tøft gongelag.

1. person som skifter meining etter kven han er saman med ("verhane")
2. verhane

1. Håvår va' an vindhani, 'an sipte meining ette kvæ 'an va' ihóp mæ.
2. Vindhanen i kjørkjetårnæ va' det mange som kunna sjå heimâti'.

vindfullt

Det kan jamt vèr' vindi å kaldt 'å hågheiinn.

vindel (med td garn eller hesjetråd)
Somme seier "vindili".

Vi' dú halde vindlæ mæ èg vind'e på nåa?

uttrykk bruka når ein er på jakt og må passe på at dyra ikkje får "veret" (lukta) av jegeren
Sjå også rèke.

Mi mòge passe på så mi inkji vindrèke dýrí.

vindkast

Det æ leitt mæ dei vindsblekkjó fysst an sit'e innmæ omnen å vi' gjèr' 'å.

vindsbye

Vindsbøygjun ýle kring húseveggjinn.

vindskie

Den eine vindskjeií på húsæ mí hèv' rotna, så eg lýt sipt' æ út.

lange bjørkekvister bundne i hop og stramma kring høystakken for å hindre at høyet blæs bort
Sjå også høystakk, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindvevje, band, torve, býr, kjembe og høyskóg.

An lýt have vindverju kring høystakkan på heiinn.

stramme samanbundne bjørkekvister omkring ein høystakk i fleire vindingar (for å hindre at høyet blæs bort)

Æ der mykji útsett for vind'e dèr stakkjen stend'e, æ det viktig å vindverj' 'an godt. An lýt vindverje høystakkan så da tòle vinden om vetren.

lange bjørkekvister bundne i hop og stramma kring høystakken for å hindre at høyet blæs bort
Sjå også høystakk'e, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindverje, band, torve, býr, kjembe og høyskóg.

Svein hèv' stramma vindvevjun på desse høystakkjæ.

svirebrør

Auver å Danil våre vingle bussa.

1. ustø til beins
2. ha lett for å skifte meining og dermed vere vanskeleg å forhalde seg til

1. Býrí va' så tung at 'u vingla und' 'enni. Da våre vinglne då da kóme ifrå festæ.
2. An kan 'kji vère vinglen fysst an ska' take a viktig avgjærsle.

bytestein ("Vinkeldeild" vert bruka når grensa går i rett eller bortimot rett vinkel i høve til føregåande retning. "Vinkeldeilda" har tre vitni)
Sjå også deild og kross'e.

Vinkeldeildí hèv'e nåkå avlange steina som pékar greitt út retningjí.

vinnar

Midjom vinnaró va' der ein som merkte seg út.

moldlaget i åkeren

An ska' 'kji plǿgje unde vinnâ.

1. ha krefter til, orke, greie
2. vinne td på basar
3. sigre

1. Eg æ så tròta at eg vinn'e 'kji mei!
2. Mi vunne a vé sýe på basaræ.
3. Norskan plage jamt vinne i langrenn.

springe rundt for å kome framom (td ein saueflokk)

Eg vann alli om da, sauin sprunge ifrå mi.

gjere betre inntrykk etter kvart

'U vinn'e seg ti' bèt'e an kjenner æ.

svinse hit og dit (når ein er opp frå bakken i td stige eller på sykkel eller køyretøy)

Då den lisli gúten sille lære seg ti' sykle, vinsa 'an så fælt at moir 'ass laut halde í.

ustø (svingar hit og dit; td sykkel)

Den skjýsskjerrâ va' så vinsí at an visste 'kji om 'u va' kjøyrandi.

1. stokk som kyrkjeklokka sleng i ved ringing
2. liten garnbunt (brodérgarn)
3. lita jente

1. Vippâ i kjørkjetårnæ æ støyg å sterk.
2. An lýt have mange vippu, i mange liti, itt an ska' løyesaume.
3. Jórånd æ a snill, lítí vippe.

liten gut

Ånund æ an svirp'e líten vipp'e.

slumpe til

An kan alli vite kòs det vippar si ti' mæ veiræ. D'æ plent som det vippar si ti', an kan bådi vinne å tape.

konstruksjon som ein festar på mykkjerrehjulene og legg myktròmi på

Vippeskjækan ha' tídt an knekk'e på si, så myktròmi låg flatt.

kjerretròm som kan vippast opp og tømast

Vippetròm laut an have for å tǿme kjerrâ på an léttvint'e måti, for lórt'e ell' jórd.

skjæka til vippetròm

Vippetròmskjækan brúkar an barre itt an kjøyre út myk.

påpasseleg

An lýt vère virk'e mæ å sjå ette gjæró.

flink til, påpasseleg til, omtenksam

Gaml'-Ånund æ så virk'e ti' bère inn vé'e. Góme æ allstǿtt så virk ti' två tili kverr laudag'e. Yngjebjør æ så virk ti' late att'e grindí ette seg.

kvardag, yrkedag (frå måndag, til og med laurdag)
Sjå også kvenndag'e og hægdag'e.

Virkedagan kunn' vèr lange itt an vantrívst på arbei.

nøye, grundig
Sjå også virkjen.

Svein gjère alt så virkeleg.

kvardagane i veka (måndag-laurdag)

I heile desse virkevikunn hèv' eg venta di.

1. nøyen, påpasseleg
2. flink
Sjå også virkeleg.

1. Tóne æ så virkjí ti' å setje bílen inn i bílhúsi. Dei gamle våre så virkne ti' å setje nomní sikkå på búó.
2. Gýró æ så virkjí mæ løyesaumæ, d'æ plent útifrå vént gjårt.

vørter (til brygging av maltøl)

Hèv' du fengje tak i virkji; mi sku' vel bryggje i kveld?

nøyaktig, pliktoppfyllande, omhugsamt