Ordliste

fabrikk

Da gjère kjettinga på dessa fabrekkjæ.

1. eit dyr som er slakta
2. fall
Sjå også fænåfadd.

1. Hèr heng'e trjú fodd.
2. "Der æ fadd for adde", sa mannen, 'an datt n'i kjeddaren.

liten, tjukk og seinfør person
Sjå også fagge, faggjen, faggelèg'e og fagge seg ti'.

Gunnúv va' enn líten faggji, å 'an fagga å gjekk au.
Eg kan alli skjø̀ne at Gývi ville take denna faggjen.

farbror
NB: I ordet "faibróer" fell "r"-en bort når fyrste bokstaven i ordet etterpå er ein konsonant.
Sjå også moibróer og brói.

Knút æ sjå faibróe sí. Faibróer 'ass Lidvår va' så gó'e an smé'e.

farbror

Eg æ mæ 'ó Faibrói å legg'e ihóp vé'e.

1. far
2. liten gut
Sjå også moir.
NB: Siste dømet under forklåring 1 er dativ, sidan "fýe" styrer dativ.
NB: I ordet "fair'e" fell "r"-en bort når fyrste bokstaven i ordet etterpå er ein konsonant (sjå døme 1, setning nr 2)

1. Der va' fleire fairi på forellemǿtæ mǿkedagskveldi. Fai' din sa du laut kåme heim'tt'e å hjelp' 'ó. Fair 'enni Gunne æ stǿri 'ell fair 'ass Bjúg. Fýg 'ó fai' dí! 'An jaktar på fai sís.
2. Nò va' du stautt'e, fairen min!, sa Gamlegóme. Sæ min fair'e, vi' du flí mi staven! Æ det den lisli fairen min! Stakkars lisle fairen min, hève du vóndt i magâ?

slekt på farssida

Fairsfókkji kåm vestâti'.

farsgard

Fairsgaren såg 'an alli att'e førr'ell 'an va' vaksen.

slekt frå farssida

Yngjebjør å Birgjitt våre sylle på fairskantæ.

etternamnet til faren

Nò æ det 'kji lenge' barre fairsnamni som vare brúka på bonnó, men au jamt moirsnamni, ell' bå' fairs- å moirsnamni.

likne på faren i utsjånad

Eg ska' seie at Såvi hèv' fairssvipen, det æ plent som å sjå fair 'ass.

ætt på farssida

Fairsættí kjenne mi langt tibake i tí'inn, men mi vite líti om moirsættí.

farsyster
NB: I td ordet "faisyster" fell "r"-en bort når fyrste bokstaven i ordet etterpå er ein konsonant (sjå det tredje dømet)
Sjå også moisyster og systi.

Eg hève tvæ faisysta. Faisyster 'enni Gró reiste ti' Amérika. Eg låg sjå faisyste mí då eg va' ti' býn.

farsyster, tante

Faisysti Targjær æ heimi plent nò.

1. hest med faks
2. "husgud"

1. Faksen åkkå æ allstǿtt så létt'e å hav' mæ å gjère.
2. "Faksi-Brokke" héldt nóg lengji ti' i "Brokkesvòlinn".

kroppslege rørsler; bruka berre i fleirtal
Sjå også faktegrei'e.

Eg kjend' 'an på faktó mæ ei gong.
Sjå også faktegrei'e.

familie

1. romet mellom to utstrekte armar
Sjå også fimne.
2. famn, lengdemål, 1 famn = 188 cm
3. famn, volummål på oppstabla ved, 1 famn = 0,6 m x 2,0 m x 2,0 m = 2,4 m2

1. dei to stoffstykka som er framme på båe stakkane i setesdalsbunaden
2. fang med høy
3. fang

1. Fangji æ av vallmål.
2. Du tar 'kji gjève a heilt fang ti' dei kjýrinn som hèv' låte âv.
3. Vi' du sitje i fangjæ mí?

fange

"djevel", drittsekk

"Din fanni!", sa Dreng mæ 'an Åsmund, å 'an såg mannvónd'e út.

person som klagar over at han er fattigare enn han er (eller klær seg på ein fattigare måte enn vedkomande har råd til)

Fansúningan vare sjella líka.

1. mannleg omstreifar
Sjå også fente og fantefýi.
2. kjeltring, ein som ikkje er til å stole på

bukser som ikkje var dalebuksu; bruka berre i fleirtal
Sjå også fanteklæi.

Fantebuksun vurte reikna úvande. Der va' barre tvæ blòku i a fantebuksepar.

fantefylgje, flokk med omstreifarar, menn, kvinner og born
Sjå også fant'e og fente.

klede som ikkje var daleklæi; bruka berre i fleirtal
Sjå også fantebuksu og klæi.

Då 'an kåm heim'tt'e frå Býn, kasta 'an fanteklæó, å ha' på seg daleklæi.

person som fer med fanteskap

person som fer med fanteskap

unge som er kjeltring, ikkje til å stole på

press, trykk
Sjå også fergje.

1. hinne av det som flyt opp når mjølka har stått lenge (dette er ikkje etande)
Sjå også bleng'e.
2. rest av rotna stokkar og tre

1. Èg fløyter av faren å kastar 'ó.
2. no æ de' barre faren ette dei gamle buinn

tater (mann)

'Er va' tidt farra ette vègó førr' i tí'inn.

"veg" i terrenget der det er fotspor etter menneske eller dyr (gjeld alle årstider)

Det sýner farvèg'e i snjóræ ette a menneskjinn som hèv' gjengje der nýss.

liten gut; positivt ord

Tarjei æ an snill'e fasi.

seleskjørt

pinne eller stav som ein legg innom fatlane på ein ryggmeis

Det hender an hèv' brúk for a faslestytte, fysst an ungji vi' låne meisen.

1. fatlar, berereimar
2. selane på setesdalsstakken

1. Faslan på rjúpesekkjæ mí æ for stutte.
2. Der æ vén'e løyesaum'e på fasló.

fat

Eg vi' have av dei djúpe fòtó, dei æ så hǿge ti' mangt.

fattigfolk

noko ein gjev til folk som tiggar (bée si)

'Er æ ingjen som treng'e fatikksgåvu i dag.

fattigmann
Sjå også fatikk'e.

fattig menneske

gammal og sterkt redusert mannsperson

Fatren hèv' fatra inn'å seg denna fotrí (gammal herme).

kamp, slagsmål, felle bjørn osv.

fort og uvyrde

Det gjekk i ein fauks'e, så det varte 'kji så godt som mi ha' tenkt.

uvyrden og fortfarande

lite nøyen person som steller seg dårleg og uvyrde

tre som er so rote at veden er heilt laus, blaut, utan brennverdi; bruka berre i eintal
Sjå også dravròten.

hjulfelg, til sykkel og bil m.m.
Sjå også snæle (1).

Knút hève véne å breie fedda på bílæ sí.

felle

dødsvarsel

Det va' a fegdemerkji itt den fyssti gaukjen an høyri om våri va' nóragauk'e.

velskapt person som er i god form

Eg trefte tvei feggji né'å búinn.

gubbe, gamal mann, stabben kar

Da våre jamt vissórige, dei gamle feggan.

venstre auga

Fysst an kleier i fègjisauga var' an gla'e.

dødsvarsel

Det vart'e feigdí hass (Gamalt or Setesdal). Det må vère for feigdinn, sa Gývi, då 'u såg an kross'e av strå né'å tilæ.

teikn på at nokon snart skal døy

Seiste gongjí eg såg 'an, ha' 'an feigdarmerkji.

varsel om at nokon skulle døy

Da høyre a hågt róp, a feigdarvarsel, førr'ell Åni drukna.

heimelaga pølse med høgt feittinnhald

feitt i innvolane til eit dyr; bruka berre i fleirtal
Sjå også plukkfeiti og tåg.

feleskrin

stort fang med td høy

1. kvinneleg omstreifar
Sjå også fant'e og fantefýi.
2. kvinneleg kjeltring, ei som ikkje er til å stole på

mørkt og stivt hår som veks td på ein føflekk

nedsetjande ord om svært veik og dårleg kaffi
Sjå også fente.

lem av sau eller lam

små strå, gras eller hår; berre bruka i ubunden form eintal

Det va' så fillí slåtte at der va' 'kji kå nåkå fér. 'An fór ti' vare så snau'e at der va' 'kji kå nåkå fér oppi krúnunn.

taterkvinne

'Er kåm bå' farra å ferru ti' bygdinn i dag.

trylleord, trollbøn, runebøn

små steg
Sjå også fèt og kåme fètandi.

Det va' 'kji mange fètí 'an flutte seg.

1. inndeling av renninga (varpet) i ein vev

1. D'æ sjella høyre om fèta nò, det æ helst'e slutt mæ vèvingjinn.

original person

Eivind va' enn fæl'e figúr'e.

fiende

utvendig lomme på dalebuksó

bruka berre i eintal
Sjå også fikle og fikl'e.

Sjå også fikle og fikl.

leitt, ufint

D'æ barre fill mæ 'ó.

person som steller seg dårleg

folk av "dårleg ætt" (har dårleg ord på seg)

jente med dårleg framferd

Ko hèv' Åshild gjårt, si' 'u var' kadda a fillehít?

sengeteppe vove av filler, sydd saman i dobbel breidde
Sjå også brossi og rugge

Mi brúke filleruggu ti' å leggje på tili.

ugrei person som ikkje er til å stole på

Du æ 'kji kå an fillesekk'e, så eg vi' inkji låne di pæninge!

fanteri; bruka berre i eintal

utriven, vantriven (om sau og lam)

stakkar, person som orkar lite

mann med mange svake og dårlege eigenskaper

"uskikkeleg" krætur (td bryt seg ut av inngjerdingar)

bruka om person som har oppført seg dårleg eller gjort noko dumt

person som stig stutt

"luring", underfundig person
Sjå også filúrlèg'e (V) og filúrleg (H).

An filúri kan finne på mykji lǿglegt å úventa.

femkroning (setel)

Hèv' du an fimmkrúningji ti' låne mi?

fingerbjørg

finger

Eg æ 'kji så mjúk i fingó som eg va' for nåkå år sía.

fingerbrett; på fele, gitar osv.

fingervott
Sjå også mufla, lóvevott'e og vott'e.

Finglingevettin vurte barre brúka ti' vént.

fingerring (ikkje giftering)
Somme seier "fingringji".

grasslette ved elv eller vatn med finngras

sneiord

liten, tuskeleg person

holk; fire liters
Sjå også hókk'e.

firskoren trematerial

fis (lydlaus)
Sjå også físe og moskji.

røyksopp

Det rauk fælt då Tóne trodde på físesoppen.

fiskar

1. aure på ein halv kilo eller meir
2. fisk

fiskelykke (fisken bit ofte på kroken)

fast fiskeplass
Somme seier "dyrvi".

Fiskedyrví våre så mykji brúka at da kunna vère blankslitne ell' hardtrakka.

fiskereiskapen "oter" Sjå også rófjø̀l og rósnór.

D'æ beste å fiske mæ fiskefjø̀l itt det bylgjar nòkå.

fisketur på heia

Mi reiste på fiskeheií å kóme att'e mæ tunge kassa. Vi' du at fiskeheiinn i morgó?

tvigreina kvist til å hengje fisk på
Same forklåring som fiskekræe.

Ryggbør med fisk. Bruka i samband med å bere fisk heim frå heia.
Sjå også kass'e.

tvigreina trekvist med fisk
Sjå også kræe.

fiskestong (ikkje bambus)
Sjå også råte.

"fiskesuppe" til jolematen i Setesdal

kjend / god fiskeplass (såt kjem av å sitje)

Salmundssåt va' a gód fiskesåt.

fiskesnøre
Sjå også taum'e.

fiskeri, fiske

fiskeyngel, opptil ca 5 cm
Sjå også kót, kjývi, kjývingji, mikkjålskót og skark'e.

Der æ mykji fisklinga i Finndǿl. Fisklingan æ 'kji så létte å gå.

"innynding" (prøve å gjere seg god)
Sjå også fisle, fislen og fisletút'e.

smiskar; gjeld både menneske og dyr
Sjå også fisl, fisle og fislen.

Haddvår va' an fæl'e fisletút'e.

ei type leiketøy (ein tråd med ein knapp, når ein strammar gjev det lyd: bruka td mot vindauga)

noko ein vil gjere seg ferdig med (men som ikkje hastar); spottande uttrykk

"Detta va' a fæl fisonn", sa moirí om gúten som inkji vill' slutte førr'ell 'an ha' gjårt færigt krýssórdi.

røyksopp

Det rauk fælt då Tóne trodde på fissoppæ.

nemning på antal trådar i renninga i ein vev (1 rensle = 4 trådar, 2 rensler = 8 trådar. 8 trådar er ei "fistó)

Ko mange fistói vi' du have i dessa vèvæ?

veik, stakkarsleg person

'An va' an fisåli, som alli tóre hoppe frå trandetroppinn.

grasslette ved vatn

Der æ så stór a fit mæ Fitbekk.

Form på hestemåna. Ein fjordhest har mån som er svart i midten og ljos på båe sider. Ein klypper dei ljose delane i vinkel, slik at den svarte delen i midten vert ståande ein god del høgare.
Somme seier "fèt'e".

Papa klyppte allstǿtt måní mæ fit'e.

hud med hår frå hasane av kalv eller reinsdyr; bruka til å saume hudskó

myr med myrull

myrull

myrull

Prinsessâ gjekk å plukka fívleblóm'e på mýró.

fivreld, sommarfugl

Mange fívrell have nauendi véne farga.

pussing og vasking

tull, tøys
Sjå også vas

tullekopp
Somme seier "vasekatt'e"

"Din fjasekatt'e!" sa Ånund då Svein sa at jórdí æ rund.

tøysekopp; person som fer med (uskuldig) tøys

Lidvår va' an fjasekopp'e; du visste alli ko 'an kunna kåme på.

bruka om person som det alli æ rétting mæ

person som er unøyen og likesæl med resultatet av eit arbeid, vil berre få det unna i ein fei

kaffi

Sku mi hav' åkkå nåkå fjér nò?

1. dei vertikale "stolpane" mellom sledemeien og "toppen" på sleden (bereflata)
Sjå også stabband.
2. flat stein til å fjetre med
Sjå også verbet fjetre og fjetrestein'e.

1. Der va' fleire fjetru 'å kvære lénæ 'å sléâ.
2. D'æ 'kji létt å finne góe fjetru.

flat stein til å fjetre med
Sjå også verbet fjetre og substantivet fjetre (V).

person som ikkje er flink lekamleg (som det er alli rétting mæ og líti mæ)

fnugg, noko som er lite og lett
Sjå også snjófjóm og fjón.

fnugg, noko som er lite og lett
Sjå også fjóm.

"året før i fjor"
Sjå også fjårførriåri (V).

firfisle

Eg tikje at fjórfǿslun æ helste ulkeleg.

fjerdedels mil (2,5 km)

lengdemål, 1/4 mil

1/4 av ein heil flatbraudleiv
Sjå også braumòli.

uttrykk bruka om takvinkelen på ein bygning, når høgda er 1/4 av breidda (26,6 grader).
Sjå også tréungsraust og raust.

1/4 år

holk som rømer 4 "potter" (mest 4 liter)

Fjorgamalt gras som har visna på rot.
Sjå også fjårúvi (V) og i fjór.

Dýrlækjen sa at det va' helsigt for húsdýrí å ète fjórúvi i hóp mæ nýgrói.

Romet i driftsbygningen som er for storbuskapen. "Fjóset" før i tida kunne også vere eit eige bygg i tilknytning til løa.

Mi have tíe båsa i fjósæ åkkå, å nåkå stiddi for kåvan.

tunn og sid frakk av bomull til å ha på seg i fjøset (helst bruka av kvinner)

Fjóskjólen ha' an ottenat dei vanlège kvenndagsklæó fysst an mókka å stelte i fjósæ.

liten stol utan ryggstø bruka til å sitje på når ein mjølkar kyrne

Nò æ fjóskrakkjen så lórtutt'e at nò lýt eg två 'an.

spade i fjøset til mòking

inngang mellom fjøs og løe
Sjå også skåli og høyskåli.

Fjósskålen æ mørk'e fysst húrí æ att'e.

hems i fjøs
Sjå også lǿetrèv.

Unge fókk såve jamt på fjóstrèvó om sommåró.

pilot, flygar

An fjúkari lýt have godt sýn, å iallfall inkji hægdeskrekk'e.

1. fly
2. høyfrøsåmaskin (handdrive)

1. Fjúkemaskjíni 'ass Eivind hèv' fare sund'e.
2. Eg sådde inn det nýe stykkji mæ fjúkemaskjín.

1. alle slag flygande insekt
2. vimsen person

1. Høyveirsbikåren æ an fæl'e fjúkúvi.
2. Grundi æ an fjúkúvi, 'an kan alli vèr' i ró!

jukselapp

Læraren gådde at 'an ha' fjuskelepp'e unde' prǿvunn, å tók 'an av 'ó.

løvetann som er avblømd
Sjå også gullbosti.

uryddig, tvas

Håri 'ass va' i eitt fjúskr.

lort
Sjå også dalli (V).

Der låg mang an fjært'e ette sauó.

fjell

"Fysst eg kjæm út'å bygdan flate, eg saknar fjøddó i Sætisdalæ". (Stevlinje)

langstrekt fjellrekkje

fjellkam

Mi såge mjúke fjøddekamba i himlesýninn.

spiss fjelltopp

konturar eller omrit av eit fjell

Det va' så mørkt at mi såge alli fjøddeskjil.

enden av eit fjell

Der æ nåkå góe grǿi nórd 'å fjøllsendâ.

susen i fjellet eller vidda på ein godversdag

Eg saknar så fjøllsjugjen, nò som eg barre hèv' vorte sitjandi inni.

1. skovl i kvinnekaddæ
2. fjør
Sjå også fjøyre.

fjøring; bruka berre i ubunden form eintal

Der æ gó'e fjøyrart'e i desse madrassunn!

fjøld, stor folkehop

Heile fjådí stód åttenat kjørkjunn. Eg va' midt i fjådinn, å kåm mest' inkji út'tte.

forfjor
Sjå også fjórfyrriåri (H).

I fjårførriåri va' det mykji snjór'e.

Fjorgamalt gras som har visna på rot.
Sjå også fjórúvi (H) og i fjår.

Dýrlækjen sa at det va' helsigt for húsdýrí å ète fjårúvi i hóp mæ nýgrói.

flagg

Flakji heise mi klokka ní om vetren.

1. ugreitt arbeid
2. utan plan

1. Det varte barre nåkå flakk det 'an gjåri.
2. Det varte barre nåkå flakk mæ 'ó Torgrím, 'an tók trjú grunnkúrs, å visste alli ko 'an villi.

person som vandrar utan plan

1. hattepynt i hatteborda (kanskje om lag ein halv meter langt, kvitt, brodert)
2. hoftesid undertrøye av vadmål

mann som skifter partnar ofte

Pass deg for dei flangræ, Titta!

"fæl til å flørte", vere lite trufast

Ånund ha' så leitt a flangrelag.

flørting

eit saga materialbord; saga ved borken på treet

mann frå Flateland

Mange av flatelandó våre så hendige.

areal; bruka berre i eintal

langt lekkje kring halsen for brur og brudgom (med "pengar" i; 3 "dalarar" med lauv i)
Same som dalelekkji

noko stutt tang med flat kjeft og avbitar

kvinne som renn ikring og er ustadig

bekk som svell fort opp i regn

tverrstokkar på tvers i ein slede, under "rèmó"

"stolpane" i ein slé'emei'e (fjetre)

Flautan æ skjepte på flautstokkjen.

lite stykke (td tøy)

Dessa små flèkan æ 'kji ti' nåkå.

liten åker

1. rute med prikk i midten i flekkjesaumæ (i broderiet i setesdalsbunaden; både for menn og kvinner)
2. flekk

1. Flekkjin æ i midten i mynstrinn.
2. Flekkjin eg fekk på skjortâ mí fær eg visst alli av.

ruter og trekantar i broderiet i setesdalsbunaden; både for menn og kvinner (bruka berre i eintal)
Sjå også flekk'e.
Somme seier "flekksaum'e".

Góme sat lengji førr'ell 'u va' færig mæ flekkjesaumæ. I flekkjesaum'e sér eg koss aire hav' sipa litó, for det kan skjilje nòkå.

fare fort, fare hit og dit

djup flerre (sår)

Denne fleskjâ lýt eg visst ti' doktaræ for å få sauma.

1. mønster i sokkane til setesdalsbunaden, både den kvinnelege og den mannlege
2. flette av hår, garn o.l.
Sjå også verbet flétte og flette.

lausriven hud
Sjå også verbet flette, flett'e, rålíka og hú'rusa.

Eg fekk a flette på hondinn så eg trúr eg lýt fæsle meg.

del av broderiet på setesdalsbunaden; både for menn og kvinner (også bunadsokkar)

I fléttebondó drèg'e an inní an trå'e mæ an anné lit'e.

1. stykke av sprengd stein
2. lite stykke slege ut av eit porselenskar
Sjå også skjø̀l.

krakk til å setje gryte eller kjele på (Same som ellkrakk'e, av jern, med 3 steg. Vart også bruka til å setje tyreflis i når "flísekrakkjen" stod i "kaklomnsdynní")

kraftig regnbye

Det kåm a fæl fló å sílevætte alt høytti. Flóne vætte åkkå út så mi begjynte å frjóse.

tunt lag med td høy eller halm

Fysst høytti æ i råaste lagji, kan an kaste det i a fló på an høystâi, dèr fær det turke.

den attarste stokken i ein bås (langs golvet)

stup

kvinne som skifter partnar ofte

I "Se og hør" kan an lèse om mange flogru. Hú æ a fæl flogre, 'u tèk'e i lag mæ kvæ som helst.

floke

person som fer hit og dit, uroleg person

person som er uvyrden og fer fort fram
Sjå også flòne, flònen og flundr'e.

Asbjynn æ an flòn'e, farlèg'e å kåme úti fyri.

1. hudfille
2. utsliten hestesko
3. kvinne som ofte skiftar kjærast

1. Eg reiv av mi a flong då eg skódde hesten.
2. Da smía stundum flenga ti' króknèv.
3. Torbjør va' a flong som alli visste kvæ 'u vill' have.

person som er uvyrden og fer fort fram

oppflisa og skeivkløyvd ved

Detti æ alli 'kå a flosk, så an kan alli brúk' æ ti' anna 'ell vé'e.

"flasken" på eit bord eller ei planke; berre bruka i bunden form eintal

Floskeléne lýt snú út'tte.

stort og flagrande kledeplagg

Det va' a kallegt flossdi Anne ha' funne si dèra!

kvinne som bruka moderne kjole (ordet vart bruka av folk som meinte ho heller burde gå i tradisjonell setesdalsstakk til kvardags)

1. båsskille
2. stokk mellom renna og båsen i fjøset (helst på støylen; båsen fylte ein med torv/jord så det vart blautt og slett i båsen)

1. Stútkåven va' så úrigjérelèg'e at 'an kasta si mót flóstokkjæ å braut 'an av.
2. Kjýne låge blautt å tjurrt innafor flóstokkjen å sluppe å trǿ atti rennâ.

feitt i panna frå det som ein steikjer (flesk eller kjøt; bruka berre i eintal)
Sjå også brå og flottmylje.

Det æ godt å dúve n'i flòti i ponnunn. Kurven va' så feit'e at flòti taut ó' munnvíkó.

slette

Hopparen landa né'å flòtinn, å braut av si den eini fóten.

person som arbeider med tømmerfloting
Sjå også flòte og fossekar'e.

Flótaran hav' a farlegt arbei' i fossó; dèr må an fýe nøye mæ i det som hender rundt seg.

1. flatt område i naturen
2. sletta nedanfor unnarennet i hoppbakke (berre bunden form eintal og dativ eintal)
Sjå også verbet flòte.

Hake med kring 3 m langt, slankt og mjukt skaft, laga av hassel eller bjørk. Ein måtte byte skaft kvart år.
Sjå også båtshakji, flòte, flòtari, hakji og vendehakji.

matrett av knusa flatbraud i suppe av kjøt, erter og gryn
Sjå også flòt, mylje og myljast.

An bíar lengji ette flotmylje.

noko som flyt (td isflak, feitt i ei gryte)

Der æ nåkå flotr av ís'e på ån'e ennå, om det lí'e úti april. Der æ nåkå flotr i grýtunn som du lýt fløyte âv.

større slette på fjellet

Eg såg reissdýrí oppå flóttinn.

flugesmekk

flugesmekke

flugesmekke

1. noko som er større enn turvande for sitt bruk
2. stor og stiv person
Sjå også flumpen.

1. Denné stóri slé'en æ an ´flump'e som an inkji kan brúke ti' anna 'ell vé'eslé'i.
2. Gunnår va' an flump'e som an inkji kunna have ti' anna ell gróvarbei'.

uforsiktig eller uvyrden; bruka om personar
Sjå også flundre (verb) og flundre (substantiv hokjønn)

uforsiktig; bruka om kvinner
Sjå også flundre (verb) og flundr'e (substantiv hankjønn)

slurv, uvyrdskap

uvyrden og hardhendt person

Taddâk æ an fæl'e fluns'e, an fèr'e fórt å fǿrer jamt sund'e.

storbroten og tjukk mann
Sjå også flurpen, flurpe og flurpe seg.

Såvi æ an flurp'e, allfor feit'e.

tjukk kvinne
Sjå også flurpen, flurp'e og flurpe seg.

Eg sér tvæ flurpu, líke breffelège.

1. potetskal på koka poteter, appelsiner o.l.
2. flass (i hovudet)
Sjå også flysje og epleflus.

1. Epleflusi èt' eg inkji. Det vare mykji flus fysst an ska' bake lefsu, for då lýt an flysje eplí fysst an hèv' sóe da.
2. ´Førr' i tíinn brúka sòme smø̀r mót flus.

dårleg eller unøyaktig arbeid, hastverksarbeid
Sjå også fluse, flusen og flusvirkjen.

Det va' allstǿtt nåkå flus mæ 'ó Haddvår, det varte alli greitt det 'an gjåri.

fly

"Eg va' úti mæ flýttæ i gjår", sa Eivind.

samlenamn på blodsugande insekt; bruka berre i eintal
Sjå også avåt.

Der va' så mykji flygji at mi kunna inkji vère úti. Flygji va' så fælt at mi vorte nøydde ti' slutte å arbei'e.

flygel, reiskap til å treskje korn med, var i bruk fram til tidleg på 1900-talet

Hève dú trekst mæ flygjili? Flygjilen æ tvei lyti: handvòl'e å slagvòl'e.

snøfnugg

An var' fórt våt'e av stóre flyksu.

snøfnugg som kjem dalande

14. april og 14. oktober (datoane når tenestefolk flytta etter eit halvt års teneste)

ver som høvde godt når ein flytta til eller frå stølen (td ikkje for varmt eller mykje regn)

Det æ godt å have lageleg flytjeveir fysst an ska' flytje at støylæ.

flatt eller noko hallande og snautt område på heia

noko som er uvøre utspreidd (td møk eller høy til turk)

sand som vert førd utover åker og slåttemark under flaum

Der æ så mykji flǿsand'e på Kvívoddæ.

flaumvatn; bruka berre i eintal

lita senkning i terrenget som flaumvatnet kan renne etter

D'æ godt mæ flǿveitu så inkji flǿvatni renn'e útiv' heile åkren.

bakereiskap av tre, til å snu leiven med
Somme seier "bakstrefløyg'e".

Fløygjen lýt vère glatt'e, tunn'e å létt'e.

leiar i flokken eller laget

1. utvekst i andletet eller på kroppen (på menneske)
2. utvekst under magen på kalvar og ungdyr. Smalare innmed "rota".

grov "flis" i ved, flak av tre

tømmer som flagnar seint og fløyskrar seg opp

trespik til å halde oppe ei stegle i vatnet (kavla av furubork)

Tunt lag på mysa. Når ein yste søt mjølk til ost og skulle lage brunost av mysa la det seg eit tunt lag på toppen. Dette fløytte dei av fordi ein ikkje skulle blande "fløytingjen" med osten.

An brúka a stór trésleiv ti' å fløyte av fløytingjen.

sleiv til å fløyte av fløytingjen av mysa

treskei som vart bruka til å fløyte rømmen av mjølka

kvinne eller jente som flørtar med "kven som helst" og held det same korleis ho steller seg i ungdomen (sterkt nedsetjande ord i eldre tid)

Flågjævun æ flogrne å halde det same ko órd da få.

rusk og rask etter t.d vedhogst; bruka berre i eintal
Somme seier "fjnas"

den delen av vadmålstoffet bak på svartestakken i setesdalsbunaden som er smått plissert (òg bruka til "felte bukser, altså den gamle brudgomsdrakta i Setesdal, i eldre tid)

Der va' véne fedda på desse stakkó. Feddan våre så dvålka. Eg vi' snú foddó.

follog, kårfolk
(Når den yngre generasjonen overtok eit gardsbruk, var det vanleg at foreldra gjorde avtale om retten til å bu i huset, og rett til å få ei bestemt mengd matvarer, ved o.a. så lenge dei levde).

Foddokkjí fýe mæ gar'æ.

ku / kyr som kårfolket "eig" i høve til ei kårkontrakt
Sjå også foddok, foddoksnaut, foddokskróne, foddokskontrakt og kjýr.

kontrakt om føderåd for dei som har gjeve frå seg garden
Sjå også foddok, foddokskjýr, foddoksnaut og foddokskróne.

Dei unge tótte at foddokskontraktí va' hard.

bruka i uttrykket foddokskróne æ mørk; bruka berre i eintal
Sjå også foddok, foddokskjýr, foddoksnaut og foddokskontrakt.

krøter som kårfolket "eig" i høve til kontrakt
Sjå også foddok, foddokskjýr, foddokskróne og foddokskontrakt.

nok til livsopphald for foddok.
Sjå også fǿslevær.

penneskaft
Sjå også fódrialhús.

pennal, pennehus
Sjå også fódrial'e.

I fódrialhúsæ mí frå 50-talæ hèv' eg blýant'e, viskeleir å penneskapt.

gard som gjev god avling

seinfør og klossete person
Sjå også fogge og fogg'e.

A fogg lýt have gód tíd for å stelle seg ti'.

seinfør og klossete kvinne
Sjå også fogg'e og fogg.

'U va' a fogge som alli kunna vare færig.

seinfør og klossete mann
Sjå også fogge og fogg.

Den foggjen kunn' mi inkji brúke på tòkunn.

1. heimelaga tøydokke; fylt med filler eller ull
2. original person

1. Småjentun tótte så gama å stelle mæ foggúvó sikkå.
2. Pål va' an foggúvi.

hest som ein har på for (ein kunne bruke hesten mot å fø han)

fokk, når snø, regn og anna fyk i vinden
Sjå også rennefòk og fjúke.

ku som er bortleigd "på fór"

1. folk, folkegruppe
Sjå også fókkeskjýr'e.
2. slekt, ætt

1. 'Er æ mykji fókk samla på sauesjåæ.
2. Da sa 'an va' av godt fókk.

"folkeslag": bruka berre i eintal

"gjennomstrøyming" av folk som stoppar i stuttare eller lengre tid

Der va' mykji fókkevank'e i Sagneska.

folkevett

Folke

Fókkji æ ódelsgút'e i Heimiga.

foksnø
Sjå også fòk og snjor'e.

når snøen på bakken er så lett / laus at vinden får tak i han til å lage snjóføykje
Same tyding som føykjeimni.

fole
Sjå også: merr, grahest'e, jalk'e, fyl og annæringji.

Eg vi' blé mi út enn gó'e fòli på dýreskúâ.

fødnad, forlager

Hèv' an godt sommårsbeiti, hjelper det på fó'naen.

person som er seinfør og tiltakslaus; nytta som skjellsord
Sjå også fònen og fòne seg ti'.

Torjús va' an fæl'e fònefót'e, det tóttest alli haste mæ nòkå ting.

fonn

Snjóren hèv' blåse i djúpe fenna.

1. spor
Sjå også trask.
2. drill, rad i åkeren med t.d. poteter
Sjå også øyefòr og eplefòr.

vinterfor

Fórasi kåm nóg helst'e frå heieslåttæ.

1. butikk (Valle Handel)
2. lagsmøte

foreldre; bruka berre i fleirtal

Det æ vóndt fysst nòken av forelló døy mæ' ungan æ små.

høygaffel

1. arbeidsoppgåve
2. akkordarbeid
Sjå også akkórt'e.

forskjell

D'æ stórt forsil å kjøyre an gåmål'e bíl'e å an spillnýe. D'æ stórt forsil 'å rake seg å å skjère av si hovú'i.

overskot, inntekt

veg laga av mange fòr

Ulven tók jamt fòrvègjen ette reissdýró, helst'e vetretíi.

person som arbeider med tømmerfloting
Sjå også flòte og flòtari.

Tårål va' fossekar'e i ungdómæ.

forstove, gang
Sjå også fosstogtrèv.

'An sette néd skóne úti fosstògunn.

dørblad til forstovedør

An lýt late att'e fosstoghúrí fysst det æ kalleg kaldt úti.

snekkar som ikkje gjer fint arbeid

trapp frå forstoga opp til andre etasje i eit hus

loftsgangen, romet over forstova
Sjå også fosstòge.

'U høyre an fæl'e glam'e opp'å fosstogtrèvæ.

fastetid

I fostunn, fyre påske, va' an helst'e nøydd'e ti' fýe tradisjónæ mæ å inkji ète.

fot, lengdemåleeining, 1 fot = 31,4 centimeter, vert ikkje bøygt i fleirtal
Sjå også fót'e.

nedste kornbandet når ein feste korn på staur

Fótbondí stande mæ skjóró né'å jórdinn.

1. heile "beinet" (lår, legger og fotblad)
2. fotblad
Sjå også fót.

1. Dei tvei fǿtan mí æ 'kji líke lange.
2. Eg vrei meg så i fóten at det æ mæden eg stintar.

beinmarg

Fótefeiten vare brúka ti' rokke-smyrje, 'an heng'e så godt oppmæ, å rokkjen gjeng'e så sérs létt.

ganglag

karmen i fotenden av senga

Det kan vère kaldt nédmæ fótespenni itt an inkji hèv gjårt vetrekasti.

margfeitt frå leggbeinet

Da brúka fótfeiti ti' smørje rokkjen mæ. Kòri hèv' du gjårt av fótfeitâ?

pose som ligg kring fosteret når ein dyreunge vert fødd

Eg kjenner gjænom fótpòsen at der æ tvei fǿta, å då gjeng'e det nóg greitt.

gammal og sterkt redusert kvinne

Fotrí i Oppistog kan inkji greie seg sjóv leng'e.

dressjakke

framdelen av genser / jakke
Sjå ogsp bakbul'e og bul'e.

måte å kome fram på

Ei framkjǿmd va' å trandle dei blautaste mýran.

rund stokk med ei spalte til å feste spòlen (i vevstol: der ein sveiver veven på)

gut i puberteten

alder mellom barn og vaksen
Sjå også aldr'e.

Da forandre sikkå fælt i framslengsaldræ, ungdóman.

hestereiskap bruka til å køyre tømmer / ved med
Sjå også bakslodde og slodde.

Fysst an kjøyrer vé'e å det æ mykji útfyri, brúkar an barre framslodde.

Frankrike

skum
Sjå også fraue.

skumdott, gauvdott

fred

kjer til såkorn

1. promp
2. svært stor navar (brukt ved husbyggjing)
Sjå også frate og gleppefrèt'e.

1. Tvau ting kan du alli take inn'tt'e, frèten du sleppti å órdí du sa!
2. Frèten va' tung'e å bòre mæ, lei'e ti' sprengje út tré'i.

friar
Sjå også fríe.

person som rår grunnen, som ingen hamlar opp med, helst i karsstykke, slåsting

frysar, fryseskåp

dyr som veks raskt opp

gut som er mest vaksen

smell i veggene når det er svært kaldt om vinteren

Eg låg mæ hòvúdæ innat veggjæ, å då kåm der an frostsmedd'e så eg stokk mest'e.

skrubbær

støyt, bulk
Sjå også verbet frukke.

A frukke fær an itt an stúar nòkå så det vare núvt.

gauv, skum (td når ein mjølkar ei ku)

Du lýt barre blåse frumsi ifrå førr'ell du drikk'e!

førstefødt barn
Sjå også bån, frumbóren og frumsekjýr.

Frumsebåni va' så ettelengta.

kake med råmjølk (frumsemjåkk) frå ei ku som har fått fyrste kalven

Frumsekakun æ naugóe, mjúke å plent sǿte.

ku / kvige som har fått fyrste kalven
Sjå også frumsemjåkk og frumsebån.

Frumsekjýrí æ så imnelèg å vént faddí.

mjølka frå fyrste gongen ei ku / kvige vert mjølka etter at ho har fått fyrste kalven (vert bruka berre i eintal)
Sjå også frumsekjýr.

Mi vi' stelle lyktost'e av nòkå av frumsemjåkkjinn.

bruka om personar som har lett for å furte
Sjå også frutte og frutten.

frue, dame (oftast bruka om "finare" bydamer)

Eg trefte prestefrúvâ i dag.

1. frø
2. settepotet
Sjå også fræ seg, fræhús og frækonn.

1. Det beste konni lýt vèr' etti ti' fræ.
2. Nò ljóte mi setje frætti ti' gróings.

kjerald til såkorn

settepotet

"frødelen" i midten av ei frukt
Sjå også fræ.

kjer med frøkorn

Du må alli tǿme frækjèri i vårknípunn.

frøkorn, såkorn
Sjå også fræ.

framandkar

bestevener (berre om karar)

Gjermund å Tårål våre slig fræsa då da våre små, allstǿtt góe vèni.

såing, planting

sers vakre eller kloke stev

mule på ein hest (også bruka om store og utståande lepper på folk)

Hesten la frǿsi innat mi å ville have nåkå godt.

baken
Sjå også fuball'e, fuskór og fuhól.

rompeball
Sjå også fu, fuskór og fuhól.

baksele til hest

Fubandi held'e attom hestelærí å róva.

bot i buksebak

1. halestokk (stav til å leggje under halerota på kløvhesten og med band eller kjettingar frå endane fram i kløvsalen)
2. skjellsord

1. Fubranden heldt att'e fysst lassi skaut for mykji.
2. Du kan pakke di heim'tte, din fubrand'e!

fullmåne

toppen / sporehuset på ein moseart

Da fortålde at i húseteigjæ va' jórí så útarma at det vóks barre fuglemat'e.

endetarmsopning, anus
Sjå også fu, fuball'e og fuskór.

gard som var verd ei "hud" (eldre verdsetjing av gardseigedom)

fjorgammalt og turt finnegras som har visna på rot

I góe slåttu, som æ ivekvílde, kan der vèr' mykji funni.

furutre

Den furâ dèr hèv' nóg stae i hundrevís av år.

forundeleg hending, merkeleg innfall, noko som er fælt

No mòge di inkji finne på nåkå fúru mæ eg æ úti!

trekrypar

fæl og til dels farleg ting eller påfunn

rompeskar
Sjå også fu og fuball'e.

Fysst vatni renn'e né'ette fuskòrinn, då dapar móti.

tilstand der ein står i stampe og ikkje kjem vidare

'U ussa i same fussunn å varte alli færig.

reim attom rova på hesten (del av hesteselen)

rompetaske

dotørk av ymse slag (td mose, avispapir, toalettpapir)

På heiinn æ det stundum vanskelegt å finne futurku.

fyll

Da ha sikkå fleire fyddi i jólinn, dei tvei sveikaddan hít'å Bygdelénæ.

sengetøy laga av saueskinnsfellar med ulla på (sydde i hop, bruka som dyne i eldre tid, utan dynetrekk)

Mange vi' 'kji liggje mæ fydde, for da tikje det kleiar så. Der æ mykji vermdi i a fydde mæ haustudd på.

fyllefant, ein som er full og bråkar

I jólinn va' det mange fyddebassa ette vègó, da húva å båre sikkå.

person som sauma og maka fyddu

"tullprat" i fylla (som ikkje er noko å lite på)
Sjå også drykkjevas.

saueskinn (med ulla på)

samling av tømmer i elv som fløytarane skulle få med seg vidare
Sjå også fýe fýunn.

Der va' a stór fýe mæ Halland. Fossekaran hav' kåme ti' Kallefoss mæ fýunn.

fylgje, lang rekkje med menneske

Der kåm a langt fýi ette Bispevègjæ.

eit ektepar frå kvar av slekta til brur og brudgom og ein eller fleire bruresveinar som var frå brura si side (om lag same funksjon som forlovarar)
Sjå også brúresvein'e og brúrkåne.

Fýisfókk va' a nérskjylt ektepar å' brúgåmæ, å eit å' brúrinn, å brúresvein'e.

ektemannen til brurkåna

1. litt snø i lufta
2. fint og lett materiale i lufta (td mjølstøv)

1. Det dreiv inkji, det va' barre nåkå fykl.
2. Det legg'e seg mjø̀lfykl på víebjalkâ fysst an mèl'e.

føl, opptil 1 års alder
Sjå også fylje, fòli, merr, grahest'e, jalk'e og annæringji.

A kått fyl æ fælt ti' å bakspenne.

merreføl mellom 1 og 3 år

Nò æ fyljâ så stór at an kan bigjynde å temj' 'æ.

usynleg makt
Sjå også fyndeleg (H) og fyndelèg'e (V).

varsel om død
Sjå også bèrast fyri.

Skraml'e av líkkjistebórd på lǿunn hèv vurte høyrt som a fyrebód.

1. ektefellen til brudgomen si eldste syster (han skulle vere den som opna døra for brudgomen, og liknande)
1. føregangsmann

forkle

Fyreklætti 'enni Gýró heng'e ti' turk på vondæ. A ermefyreklæ æ an kjól'e, mæ napping frå halsæ å néd.

oppgåve

"An held'e líti út itt det gjeld'e vande fyrelògu", sa Gunnår.

ein av forfedrane

1. fordel, bate
2. forsprang

1. Gònil va' så fislí fysst 'u ville have nåkå fyremòn'e.
2. Brói fekk an fyremòn'e på vègj'e førr'ell dei hí rukke attí 'an.

føremiddag
Sjå også nón og ettenón.

dei to fyrste av dei fire linene i eit stev
Sjå også ettesleng'e.

dei to fyrste linene i eit stev eller fyrste delen av ein slått

tjukk kropp og mindre vakker utsjånad (om kvinne)

fyrstikkeske

Vi' du flí mi dèt fýrhúsi, eg vi' gjèr' 'å, eg æ så kulsen å saggjen i klæó.

fyrstikkøskje

Hèv' du enn tennari ell' a fýrstikkhús så eg fær gjèr' 'å?

sers god mat, fin mat (bruka berre i eintal)
Sjå også fýse

Detti va' fýsemat'e; det æ lengji si' eg hèv' ète sò godt.

bruka i uttrykket få fýsní av si; bruka berre i eintal

mindre hug etter noko ein tidlegare har hatt sterk hug til

Eg hèv' 'kji den fýsnâ leng'e, si' eg foråt meg så fælt av blautkake.

svært godt og velsmakande måltid

fyrstedag (1. joledagen, 1. påskedagen, 1. pinsedagen)

gåve som brura fekk av brudgomen før dei gifte seg

uhygge

Der fýgde slig fælskji mæ 'ó fysst 'an va' vónd'e.

saueslakt
Sjå også fadd.

Eg hèv' trjú fænåfodd eg lýt lute å salte i dag.

mjølk av sau eller blanding av sau- og geitemjølk

Sóipå æ best'e mæ fænåmjåkk.

flokk med sauer, samnamn på vaksne sauer, gimrar, verar og lam; bruka berre i eintal
Sjå også smòlogg, gjellsmòlogg og vetrongsmòlogg.

Fænåren gjeng'e rólegt nórdigjænom heievègjen.

knok / lem av sau eller lam
Sjå også fænår'e.

1. fylgje
2. ferd

1. Der va sjauåtjúge hesta i færinn då Anlaug å Knút gjipte sikkå.
2. Det va' a long færd å reise ti' Amérika førr' i tí'inn.

framferd

'U ha' så greitt a færelag.

bandasje på sår

fødselsdag

oppføding (helst bruka om husdyr)

Dei gamle ha' líti høy, så det varte so som so mæ fǿingjinn i vårknípunn.

heimen der ein er fødd

Papa å Mamme héle fǿisheiman så gjæve.

litt snø i lufta

Det dreiv inkji, det va' barre nåkå fǿkl.

buskap som ein forar gjennom vinteren

Mi finge så mykji vetrefór i år at mi kunne have stǿri fǿ'ningji i år 'ell i fjór.

person som leier (fører) klyvhest

bruka om når snøføret vert dårlegare (snøen er så våt og laus at ein søkk ned)

Eg va' 'å heiinn i dag, men nò æ det fǿrisfadd, så det varte nóg seiste túren i vèt'e.

månaden med best føre for transport på heia (hest og skuter)

Mars æ den besti fǿrismånen ti' å i høyskóg.

funksjonsdyktig

'U hèv' 'kji rétt'e fǿrleik'e i útlèmó, eg kan alli minnast æ kå sò.

reim til å spenne fast trygjen med (når ein klyvjar)

veg der ein kunne klyvje (men ikkje køyre) med hest

føflekk

Det kan vèr' syndlegt om dei som få mange stóre fǿsleflekkji i andlitæ.

(nok til) livsopphald
Bruka berre i eintal
Sjå også foddok og foddoksvær.

1. sko, der hælen er skinnet på hasen på eit dyr
2. reim av skinn (der håret sit på; bruka til å binde slagvòlen til handvòlen på flygjilen)

vind og snø i lufta
Sjå også verbet føykje, snjóføykje og føykjeimni.

Det va' slig føykje at eg såg 'kji snér ti' gange. Detti æ alli nåkå mot dei fæle føykjó 'er va' førr' i tí'inn.

når snøen på bakken er så lett og laus at vinden får tak i han til å lage snjóføykje
Sjå også substantivet føykje, verbet føykje og snjóføykje.

Ette den seiste snjókjyngjen va' det nóg av føykjeimni.

lett og fin snø (blæs i vinden og stryk over snøen)

Føykjemjøddí kan lage véne mynstr i snjóræ.

1. Ordet vert bruka om karar som har spesielt flotte klede på seg og viser flott framferd som folk legg merke til. Dei vil gjerne vise seg fram. Noko negativt.
2. person med noko for høge tankar om seg sjølv

kjelde der dei bløytte lin for å lage garn
Sjå også få, dapi og dypili.

An fådapi va' an dapi ell' kjelle dèr da fådde líni.

dam eller kjelde der ein fådde lin

dårleg brennbart materiale; t.d. ved som er våt eller halvbrend

rest etter noko som har bleikna eller visna bort

små lette flak av oske (td etter brenning av papir)

Fåskjen fauk ó' årâ.