Ordliste

  1. A
  2. B
  3. D
  4. E
  5. F
  6. G
  7. H
  8. I
  9. J
  10. K
  11. L
  12. M
  13. N
  14. O
  15. P
  16. R
  17. S
  18. T
  19. U
  20. V
  21. Y
  22. Æ
  23. Ø
  24. Å
  25. *
Tal ord på R: 640 | Totalt: 15310 | søketips | nullstill
Forklåring Døme
check ra

leggje i rader, stå i rader, sitje i rader

Kjètil radde heile åkren mæ lórtehauga. No ra kråkun sikkå på tillefóntræó. 'An æ gó'e ti' skjóte mæ bògji, å rar pílin oppette stóppâ.

check ra seg

stille seg i rad og rekkje

Búskapen radde seg ette búvègjæ, heim'tt'e.

check rabbi

skrinn haug i terrenget

Der stend'e a stór bjørk på rabbâ evst i voddæ.

check radd

sladder

Jórånd va' så fæl ti' bère på radd.

check radde

1. røe lenge og vel (vert aldri ferdig)
2. sladre

1. Bjynn laut radde mæ adde menneskjin.
2. An laut vèr' forsiktig'e itt an tala mæ 'an Såvi, for 'an va' så fæl'e ti' radde.

check radd'e

lang rad

Fuglan våre radde ette tilefóntræó. Vègjen æ radd'e mæ bíla.

check radig'e

snar, snøgg (td i arbeid)

Kjètil va' grei'e hav' i arbei', 'an va' så radig'e.

check radigt

1. rart, pussig, underleg
2. raskt, fort, greitt

1. Mange tikje det æ radigt fysst ungdómen sit'e mæ húve ell' hette inni.
2. Det gjekk radigt heim'tt'e av heiinn i dag.

check radió

radio

Radiói mitt æ så filli nò at eg lýt kaupe mi a DAB-radió.

check radt

raskt

Det gjekk så radt mæ arbeiæ si' mi våre så mange.

check raggegån

garn av geiteragg

Raggegåni brúka da ti' sirål å ti' hýkkjefasla.

check ragle

gå seint på ein veg

Mi æ nòkå tílège ti' bussæ, men kunne mi 'kji barre ragle ti'? Haddvår kom raglande at kjørkjunn i dag.

check ra'hendt'e

rask til å arbeide med hendene

Den ra'hendte Birgjittâ fekk spiti fórt færigt.

check raka nóri

veret kjem rett frå nordvest

No gjeng'e det av raka nóri, så då vare det kaldt.

check raka sǿri

veret kjem rett frå sør

Fysst det gjeng'e av raka sǿri, så vare det jamt úveir.

check rake

rake høy, gras, kvist, lauv o.l.med rive
Sjå også rake seg og ríve.

Det æ fórt å få blému 'å hondó itt an rakar forotta hanska.

check rake att'å seg

rake høy inn på føtene (dårleg arbeidsmåte)

Dei som rake att'å seg få inkji arbei'i godt gjårt.

check rake etti

rake høy fint saman

Det lýt einkvæ rake etti fysst an høyar.

check rake seg

barbere seg
Sjå også rake'nív'e, rakemaskjín og rakeblad.

Det æ greiare å rake seg maskjín 'ell hǿvili.

check rakebla'

barberblad
Sjå også rake seg.

Rakebló'í æ snerpandi kvosse.

check rakebosti

barberkost

Rakesåpe å rakebosti sér an visst barre på musæum nò.

check rakemaskjín

barbermaskin
Sjå også rake seg.

D'æ greitt mæ rakemaskjín, då tar an alli skjère seg.

check rakenív'e

barberkniv
Sjå også rake seg.

Der æ godt bitjinn i desse eiskjeinívæ, 'an æ kvoss'e som an rakenív'e.

check rakestellinga

det ein trong for å barbere seg i eldre tid

Rakestellingan 'ass Gófa hèv' eg passa på, men da vare nóg alli brúka mei'.

check rakevatn

varmt vatn til å barbere seg med (oftast i ein kopp)

Rakar an seg mæ nív'e ell' hǿvili, lýt an have rakevatn.

check rakke ti

skjemme, skjelle ut, tale stygt om
Sjå også ti'.

Å rakke ti' aire æ stygt gjårt. 'An rakka ti' bílen sin, som 'an alli kunna stóle på. Å rakke ti' fókk att'å bakji æ stygt.

check rakkeslǿkji

vendelrot

Rakkeslǿkjí vakse fram'tt'emæ vègjæ i Júvæ.

check rakkji

rev
Sjå også mærakkji / mærakk'e

"Rakkjen skvakkar i bergó nórd" (line frå gamlestev).

check rakl

ustø eller ustabil (td byggverk)
Sjå også raklen og rakle.

Det va' alli kå nåkå rakl det Taddak gjåri.

check rakle

gå seint
Sjå også raklen og rakl.

Trú mi sku rakle heim'tt'e nò, det fèr'e ti' skómne.

check raklehani

kryssing av orrhane og røy

Eg fanga denné raklehanen i a snòre.

check raklen

ustø, ustabil
Sjå også rakl og rakle.

Dei raklne stǿlin æ inkji góe å sitje på.

check raklespilemann'e

mindre dyktig fele- eller hardingfelespelar

Mange raklespilenna kunne vèr' góe ti' danse etti.

check raklevóren

bruka om noko som såvidt heng i hop

Du må inkji brúke denné stigjen, 'an æ så raklevóren.

check rakstejente

same tyding som breislejente

Kristí ha' bygt seg som rakstejente i slåttæ.

check rala mæ (H)

"ei rekkje med ting"

Der æ rala mæ bíla ette vègjæ.

check rall'e

lite og mønstra kjevle

"Rillen, rallen, undesmjúgaren å smikkedallen", æ a gåmó regle.

check ralle

falle, dette

Nò rallar eg, sa Góme, då 'u høyre a fæl gjysje.

check rambeitt'e

1. dugande, energisk, ivrig
2. truande til

1. Tjógjei æ an rambeitt'e slåttekar'e.
2. Den karen æ rambeitt'e ti' stèle, så barre pass deg!

check rameleg (H)

peikar seg ut, positivt (sterk, solid, kraftfull, staseleg, flott), om folk, hus o.a.

Kvæ æ den ramelegaste av dei tvæ systó?

check ramelèg'e (V)

bruka om noko som peikar seg ut i positiv forstand (solid, kraftfull, staseleg); td om folk eller hus

Da æ ramelège, dei Oppistog-húsí, dèr da stande oppi bakkâ.

check ramlé
image

1. Operom / opning mellom åsane når gavlveggen ikkje er lafta / bygd heilt opp i mønet. Vanleg i høybuer / høyløer. Med "ramlé" kan ein fylle høy heilt oppunder mønet.
2. ljore (røykopning i mønet på ei stølsbu)

1. Det seiste høytti híva mi inn ramléi.
2. Ljåri å ramlé æ tvau nomn på det same.

check ramm'e

1. sur smak
2. veldig, mektig
3. bruka i uttrykket: ramm'e ti'

1. Eg kan 'kji drikke romm mjåkk.
2. Tarjei spila den eini av dei ramme slåttó.

check ramm'e ti'

1. fæl til (som regel negativt)
2. flink til
Sjå også ramm'e.

1. Svein va' så ramm'e ti' ljúge.
2. 'An va' ramm'e ti' jakte.

check rammeslått'e

"sterk slått" (feleslått som skal ha ein suggererande og sterk påverknad på utøvar og tilhøyrar)

Dei trí gorrlause rammeslåttan æ nåkå særmerkte sætisdalsgangara.

check rammsvårt'e

ramnsvart

Eg ha' rammsvårt hår då eg va' ung'e.

check ramnesteik (H)

milten på eit dyr
Sjå også skjéresteik.

Lat 'an pusi få ramnesteikjí!

check ra'mælt'e

munnrapp, god til å uttrykke seg

Politikkaran æ så ra'mælte nò ti' dags, mi få 'kji mæ åkkå meiningan da have.

check randa

stripete

Tæpi æ randa.

check rande

lage render
Sjå også rond.

Papa randa staven min. Detti kvíletjelli som eg vèv'e, vi' eg rande i båe endó.

check rangle

sveive på ei bytte eller liknande for å få ut ein rest på botnen

Du lýt rangle mæ byttunn så du fær út den sadden som ligg'e på botnæ.

check rangle ó'

sveive vatn i ei bytte for å få den rein

Titta, vi' du rangle ó' ryngjunn?

check rangse

vandre i terrenget

Kjýne fóre ti' rangse fysst soppen kåm.
check rapandi

skridande

Råsí kåm rapandi né' líí.

check rape

rase nedover mot td golv (oftast bruka om mindre ting, td erter)

Det hèv' rapa av tòkunn i nótt.

check rape néd / rape

føde barn

Gònil rapa i nótt. No æ det 'kji lengji ti' 'u ska' rape néd. Nò hèv' Gýró rapa né'.

check rapeleg

ustøtt (om ting)

Denne hesjâ stend'e så rapeleg, så mi ljóte setje opp nåkå stydjestaura.

check rapi

1. låge buskar, lauvtre, bjørk , vier (opp mot snauheia)
2. mat og klede som ein har med seg; bruka berre i eintal
3. samling av småting

1. Førr'e sette da jamt rjúpesnòrun oppi rapó.
2. Èg tèk'e rapen, vi' dú take gognin.
3. Nò lýt du gjøyme att'av rapen som sleng'e útiv' tili, Bóa.

check raple

1. trille, rase
2. tale lite gjennomtenkt
3. strøyme inn (td tekstmeldingar)

1. Eg høyre det rapla steina oppi fjøddæ i nótt.
2. An sill' trú det ha rapla fyr' 'ó, som 'an tala.
3. Det rapla inn é-posta då eg ha' skríva det dramatiske innleggji i Fæ'vennæ.

check raplen

bruka om laust berg eller fjell som har lett for å rase ut

Dèt va' a rapli fjødd!

check raplerøys

steinrøys med steinar som lett kan rase saman (laga av folk)

Det vóks an raun'e inni raplerøysinn.

check rapt'e
image

taksperre
Sjå også repte.

Raptan låge greitt néd'å åsó.

check rar'e

ordet vert bruka om å vere sjuk eller helsemessig redusert

'An va' 'kji rar'e kar'e ette å hav' lègje i kríkjunn i fjórta dage.

check rasandi

veldig; forsterkande uttrykk

Den jentā æ rasandi flink, 'u æ reine sjiníi. Dèt va' an rasandi gó'e tukkji; dèr må du hav' lète ti' mykji rjómi! Dèt va' an rasandi gama film'e! Dèt va' an rasandi vén'e kjistili du ha' gjårt!

check raslǿgt

gras som er lett og fort å slå (med orv)

D'æ raslǿgt å slå på mýró. D'æ raslǿgt å slå ungt å klekkt gras.

check rasskjav

person som talar fort og mykje (bruka berre i eintal)

Eg varte tròta av å høyre på tvau rasskjav heile dagjen.

check rasstarm'e

endetarm på eit slakta dyr

Fysst inkji rasstarmen fógar seg sjav'e, så fydder an í bris itt an steller ti' brispýsse. Fysst an útverver rasstarmen, å feití rundt inkji fydder 'an, så fydder an resten mæ bris.

check ratast ifrå

kjem bort, minkar noko om senn

Det ratast ifrå, så snart æ der alli etti mei'.

close rateleg (H)

1. vrang (utsjånad)
Sjå også ratelèg'e (V) og raten.
2. ein ting som er ugreitt laga

check ratelèg'e (V)

1. person som er "vrang"
Sjå også rateleg (H) og raten.
2. ein ting som er ugrei å bruke

1. Det æ úgreitt mæ ratelège fókk.
2. Det va' rateleg å kåme ti'

check ratelúne

ulune

'An fekk a ratelúne, å gjåre alt så vanskeleg som 'an kunna.

check raten

tverr, vil vere vrang; bruka om menneske og dyr
Sjå også ratelèg'e (V) og rateleg (H).

'An æ så raten at 'an tikje gama å vère ti' mei's. Ratne fókk æ inkji greie. 'An va' så raten å arige at det va' godt 'an reiste ti' Amérika.

check ratesjúkji

syfilis

Ratesjúkjen varte au kadda "syldattersjúkji".

check rateskap

særleg lei vrangskap

Det va' púre rateskap detta, å meikke mi detta!

check rati ting

1. vrangt og vanskeleg menneske
2. vrangt dyr

1. Eg hèv' alli sétt sò rati ting, 'an tóttest plent sitje om å vère imót adde aire.
2. Sò rati ting, som alli vi' fýe mæ flokkjæ!

check raudbråsen

raud og pløsete i andletet

Båe brǿan våre raudbråsne å fǿrlagde.

check raudhærd'e

raudhåra; vert ikkje gradbøygt

Raudhærde jentu æ véne, seie Svein.

check raudleitt'e

raude kinn
Sjå også breisleitt'e, langleitt'e, rundleitt'e, smalleitt'e og tunnleitt'e.

Det æ frískleg at bonní æ raudleitte.

check raue

soppsjukdom på korn

Mi hav' inkji høyrt at rauâ gav plent úår på konnæ.

check rauekål (H)

Matvæte laga av mysa når ein yster. Ein kokar mysa til dess ostestoffet vert litt brunt og søtt; bruka berre i eintal. Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag. Sjå også kabrette.

An steller enn deignull'e som an legg'e oppi grýta fysst an tykkar rauekål.

check rauke

hauge jord oppmed potetplantene

D'æ tungt mæ ryggjen å rauke an stór'e epl'åkr'e.

check raukhǿne

Kryssing av rjupe og orrfugl

Raukhǿnun kunne visst inkji formeire sikkå.

check raulandi

ropande, remjande

Drykkjebassan kóme raulandi néd Skari.

check raule

remje, gaule

"Eg kan 'kji kvée men eg kan raule" (stevline).

check raun'e
image

rogn (tre)

Raunen æ an hard'e tréslag'e.

check raunebèr
image

rognebær

Raunebèrí æ helst'e ramme.

check raust

"Trekanten" øvst i ein gavlvegg. I ein lafta bygning er det dei stokkane i gavlveggen som ikkje har lafteknute.
Sjå også raustekubbi og raustvegg'e og brattrausta.

'An ha' for stutt'e stigji ti' å kåme opp i rausti.

check rausta

bygning som er bygd med saltak

Húsí kunn' vèr' úlíkt rausta, det kan vère slætt ell' bratt rausta, brattrausta ell' flatrausta.

check rauste

byggje raustet på ein bygning

Nò hav' mi rausta húsí i dag, så nò æ det klart for raptan i morgó.

check raust'e

raus (gjeld materielle ting)

I a gjestebód lýt an vèr' raust'e å stelle dèt beste an kan.

check raustekubbi

dei stokkane i ein lafta bygning som ikkje er så lange at dei har lafteknute, alle stokkane over skorbiten
Sjå også raust og raustvegg'e.

Raustekubban æ nòkå ústǿe førr'ell åsan æ lagde på.

check raustvegg'e

gavlvegg, mønevegg
Sjå også raust og raustekubbi.

Eg sumlar itt eg målar evst i raustveggjæ.

check rauv (H)

fu, bakende

Eg æ så sår'e i rauvinn, eg fær mest'e alli gange.

check rau'véa

raudrote på gran

"Æ denne gråní rau'véa så ska' eg bèr'æ heim'tt'e frå Hunsfoss", sa Gunnår.

check rava

reint, ekte; td "rava udd" (rein ull der ikkje anna er blanda inn)

Detti verkji æ rava lín. Det må vère rava úmògeleg! Æ det hókkespòni, lyt an tvinne opp'tt'e tråen ti' det æ rava udd.

check ravelt

svært mykje

Itt an samanlíknar dèg mæ æ Signe, tapar du ravelt.

check ravgali

heilt gale, fullstendig feil

Hèr hèv' eg mælt ravgali.

check ravint'e

1. rask (helst bruka om hest)
2. utolmodig (bruka om hest som er så rask til å kome i gong eller til å bruke krefter, at det er ugreitt)

1. Den førri hesten min va' kalleg ravint'e.
2. Hesten æ så ravint'e at 'an slít'e meg út.

check ravljúge (V)

lyge fælt
Sjå også ljúge og dravljúge.

Rannei sa: "Nò hèv' eg ravlògji for 'ó Papa, men eg tór' alli seie det som det va'".

check ravskjemme

skjelle ut kraftig

Taddeiv ravskjemd' 'an Úv'e for å hav' hoggje for langt, altså ive býti.

check ravåli

ustyren person, "villmann"

Bjynn va' an ravåli, mi visste alli ko 'an kunna finne på.

check ravålskleg (H)

vågal person som ofte er der det er strid og leven

Jón æ ravålskleg å helst'e vågjen.

check

rist, øvste punkt på eit høgdedrag

Då eg kåm út'å réi, laut eg leggje på vreista.

check refse róve

barneleik; borna heng etter kvarandre i ei slags rove

Òlav æ for gåmål'e ti' å refse róve nò, 'an kan ska' si'.

check refseróve

lang rekkje med folk

Ungan kóme syngjandi i a long refseróve.

check regnfló

kraftig regnbye

Tóne reiste beint inn'tte, 'u ville 'kji vère úte i dei fæle regnflóne.

check rei

1. huske
2. reir

1. Mi hav' a rei né'i hagâ.
2. Skjéran have bygt rei i toppæ av furunn.

check reie

1. det hesten dreg etter seg, plog, horv o.l.
2. huske, huskestativ
Sjå også reie si, runse og runse.

1. Hesten va' i reiunn kverr dag'e. 'An tók út mæ same eg fekk 'an n'i reiâ.
2. Kvæ hèv' gjårt dessa reiun?

check reie

1. koke graut
2. barke skinn
3. bruka i uttrykket reie ti' og reie seg ti'

1. Tóne reier graut'e ti' middags. Nò vi' eg reie mi enn gó'e tukkji.
2. Òlungestein'e varte brúka ti' å reie skjinn mæ bjørkebork'e.

check reie

kontant betaling til presten (tiend)

Birgjitt laut nórd ti' prestæ mæ reiunn.

check reie

sjangle, stå ustøtt

'An reia lengji førr'ell 'an datt.

check reie âv

1. skjelle
2. tale stygt om (til ein annan person)

1. Inkji reii âv 'an Òlâv att'e, det æ inkji sossa gali.
2. 'U hèv' reidt 'an âv så fælt 'u kunna.

check reie dògúren

reie graut til dugurden (ti' dògúrs)

Vi' dú Kristí heim'tt'e å reie dògúren?

check reie seg ti'

1. Bruka om når ei ku førebur seg til kalving ved at juret veks og vert fylt med mjølk, senane vert slakke, svulmar opp bak osb.
2. gjere seg i stand til å reise
Sjå også reie.

1. Eg sér kjýrí reier seg ti', det æ barre nåkå dage ti' 'u ska' kåme ti'. Branselí reier seg ti'.
2. Ska' an reise langt å vèr' borti lengji, lýt an reie seg ti' i gó' tíd.

check reie si

1. huske
2. koke graut
Sjå også reie, runse og runse.

1. Sku mi reie åkkå? Eg reia mi mykji då eg va' lítí.
2. Nò vi' mi reie åkkå an gó'e tukkji, mæ feskjí mjåkk.

check reie ti'

1. skjelle ut, kjefte på
2. skamfare, øydeleggje, mishandle

1. 'U reidd' 'an ti' så 'an mintest det.
2. 'An va' reidd'e så ti' at det va' vóndt å sjå.

check reie út

1. gjere einkvan i stand til å reise
2. gjere klart til bruk, utbetre (td eit rom)

1. Da reidde æ út mæ a gó' nyste.
2. Da æ færige mæ å reie út kjykkeni nò.

check reieleg satt

ærleg og sant

"Detti æ reieleg satt!", sa Torjús.

check rei'en

ferdig

"Sjå nå 'an Òlâv, 'an var' alli rei'en", sa Gaml' Aslag.

check rei'færlèg'e (V)

reinsleg
Somme seier "rei'færelèg'e".

Å vère reifærlèg'e eksmére adde.

check reike mæ...

1. på grensa til å vere sinnsforvirra
2. mest oppfylt

1. Det reika 'ó. Nò fèr'e det ti' reike mæ 'ó Gunnår, 'an fèr'e ti' stelle seg så undeleg.
2. "No reikar det mæ veiræ", sa Ånund, 'an ha' selt enn veir'e, å vill' hav' smíing i staden for bitaling.

check reikerom

god plass til det ein gjer, tumleplass; bruka berre i eintal

An lýt hav' reikeróm dèr an ska' have timri.

check reikse

gå eller drive omkring nokså vidt; bruka om dyr og menneske

Eg hèv' reiksa i heió i heile dag, men alli sétt a reissdýr.

check reil'e

1. fart, slingring
2. uro i sinnet
3. uro (td i vatn); bruka berre i eintal

1. Der va' slig reil'e i dei sauehópæ.
2. Det sette slig an reil'e i fókk fysst det kåm immisæra å héle bǿnemǿti å det vart'e "vekkelsi" førr' i tí'inn.
3. Vatni kåm i slig reil'e.

check reim

1. likskap mellom personar
2. lérreim
3. skoreim

1. 'An hève a reim av fai sí.
2. Reimí hèv' spretti mæ stýl'e. Eg hèv' sett inn reiman mæ smolt.
3. Skóreiman kunne vère av leir.

check reimskór'e

bunadsko med ei brei reim som ein kneppar over vristen

Reimskóne æ for kvendi.

check rein

bratt skråning på dyrka jord

Ungan tótte gama å skóløype i reinó førr'e.

check rein'e

rein

Mæ grýteskrubbæ vare grýtâ rei'.

check rein'e lórt'e

rein husdyrgjødsel 

Mange reikna mannelórten for å vère úrein'e, så da vill' barre hevde mæ rein'e lórt'e i kjykkenhagâ.

check reinekamb'e

åkerrein

Nedenat reinekambæ æ der for bratt å slå mæ traktóræ.

check reip

"taug" av skinn eller lér; bruka til å bere høybør med

A reip æ mykji bæri å bère 'ell a taug; det skjère 'kji só n'i hæran.

check reise

1. reise
2. gå heim
3. stutt forflytjing
4. reise t.d. ein minnestein
5. døy
6. forsvinne

1. No hav' mi reist rundt heile jórdi.
2. No lýt du reise, du hèv' sète 'er i sjau tíma!
3. Reis hít ette fjærnkontrollæ!
4. Eg reiste an vé'ekost'e opp'ttemæ dei stóre gråninn.
5. No hèv' Angjærd reist.
6. Snjóren hèv reist nédi dalæ, men inkji 'å heió.

check reise âv

reise til stølen (ei helst lang reise; td Finndalen)

Eg reiser âv i morgó, å så fær eg sjå ko lengji eg vari.

check reise mæ jólinn

reise frå ei jolevitjing utan å ha fått mat eller drikke (fordi personen ikkje vil vere så lenge at mat og drikke vert servert)
Sjå også reise út'tt'e mæ jólinn.

"Nò reiser du mæ jólinn", sa Ingjer, då inkji Haddvår ville hav' kaffé å kaku.

check reise opp'tt'e

kalle oppatt (Gje born same namnet som andre i slekta.
I Valle og Hylestad har det mest vanlege vore å "reise opp'tte" besteforeldra. Eldste guten fekk same namn som farfaren, og andre guten fekk same namn som morfaren. Eldste jenta fekk same namn som farmora og andre jenta fekk same namn som mormora. Her er også forklåringa på at to brør stundom fekk same namn, og vart då som regel skilde som Stóre- og Lisle-. Tredje guten og jenta fekk gjerne same namn som oldeforeldra i same rekkjefylgja. Det var også vanleg å "reise opp'tte" syskjin til foreldra som hadde døydd unge).
Sjå også opp'ttereist'e og heite etti.


"Vare det gút'e så vi' mi reise opp'tt'e 'an Papa, å vare det jente så vi' mi reise opp'tt'e 'æ Mamme". Have di tenkt å reise opp'tt'e 'an fai din?

check reise ti'

reise avgarde

Gunne reiste ti' før'ell eg fekk tale med æ. Du må 'kji reise ti', eg vi' fýe di, å eg hèv' 'kji stelt meg ennå.

check reise útt'e mæ jólinn

dra utan å ha fått mat i eit besøk i jola (bruka både om å verte boden mat, men avslå, eller å ikkje verte boden mat)
Sjå også reise mæ jólinn.

Haddvår reiste útt'e mæ jólinn då 'an inkji vill' setje seg ti' bórds førr'ell 'an reisti.

check reisekjerre

tohjuls hestekjerre til finbruk
Sjå også skjýsskjerre (V).

Reisekjerrun vorte brúka i bryddaup.

check reiselèg'e (V)

stå høgt, stå synleg

Húsí stande så reiselège oppå an haug'e.

check reiseséen

trøytt av å reise

Ånund va' sò reiseséen at nò fekk det vèr' nóg for a bil..

check reiseslag

feleslått (marsj) som vart spela når brura reiste heimanfrå

"Faremóans brúreslag" æ a reiseslag frå Sætisdal.

check reishynnt'e

bakoverståande horn på ei ku

Kjýrí æ vé', men nòkå reishynnt.

check reising

utvandring

'Er va' mykji reising ti' Amérika for hundre år sía.

check reisingekost'e
image

vedstrangar som er sette greitt i hop ståande mot td tre eller stein
Sjå også vé'ekost'e.

Vé'en turkar fórtare fysst 'an var' sett'e opp i an reisingekost'e.

check reisingetró

taktro / trobord som er lagde "vertikalt" og spikra i åsane og stavlægja. Det er då nøydd til å vere mønsås, og ein treng då ikkje taksperrer; bruka berre i eintal.
Sjå også tró , nåmtró og tróe.

An må have tykke å góe tróu itt an hève reisingetró.

check reiske
image

1. skrelle rå poteter
Sjå også flysje.
2. reinske (td bær eller ei rist)

1. Vi' dú Bóa reiske eplí, mæ èg steikjer kjø̀ti?
2. Mi have reiska ristí ti' bekkjeinntakjæ, så det inkji flǿser ivi.

check reiske opp

1. gjere reint
2. fjerne noko som er i vegen

1. Mi ljóte reiske opp búí, si' mi hav' vòr' 'er a heil vike.
2. Mi have reiska opp veitun, som våre så fudde av søyle.

check reissbukk'e

reinsdyrbukk

Der va' nåkå véne reissbukka i dei hópæ mi såge i gjår.

check reissdýr

reinsdyr
Sjå også reissfluge, reissjakt og reissmòsi.

Eg såg enn hóp'e på minst hundre reissdýr.

check reissfedd'e

reinsdyrfell

D'æ godt mæ an reissfedd'e unde si i kvílunn fysst det æ kaldt.

check reissfluge

reinsfluge
Sjå også reissdýr.

Reissflugã legg'e eggjí sí unde hú'í på reissdýró.

check reissgjæm'e

lukt av reinsdyr

Ånund sa 'an kjende reissgjæmen endå mi alli såge dýr.

check reissjakt

reinsjakt; bruka berre i eintal
Sjå også reissdýr.

I reissjaktinn æ reissdýrí på hågheió.

check reisskjyl'e

kuldeperiode om lag i mai (når reinsdyra kjævar)

Eplevísen åkkå fraus unde reisskjylæ i sluttæ av mai.

check reisskåv'e

reinsdyrkalv

I år hèv' eg 'kji kórt kå ti' å skjóte an reisskåv'e.

check reissmòsi

reinsdyrlav
Sjå også reissdýr.

Reissmòsi æ mest'e einaste fǿâ reissdýrí have om vetren.

check reissúre

gullris (Solidago virgaurea; høgfjellsplante)
Somme seier "reissúreblóm'e".

Si' det heite reiss-súre, så æ detti kansi a plante som reissdýrí líke godt?

check reit

stripe, rand
Sjå også rond.

Bròti på leistó mí hèv' svårte reita.

check reitebrúk

åkerbruk (i småteigar, smale striper)

"Det va' reitebrúk adde stad, å det fanst inkji a gjæri", fortålde Torjús.

check reitesokk'e

strikkemåte for sokk (ein rett og ein vrang, ein rett og to vrange, to rette og to vrange; det siste er vanlegast)

Det glyggjer 'å hælæ 'å dei eine reitesokkjæ mí.

check reitutt'e

stripete

Hèv' så dú au kaupt di av dessa reitutte skjortó?

check rei'tvègjen

reinvaska

'Er æ så rei'tvègji å væl oppreiska.

check rei'ug'e

klar til å vere med (til å reise)

Nò vi' mi ti', æ du rei'ug'e?

check rei'vasskjelle

oppkome

Itt rei'vasskjellun trute på støylæ, då visste da inkji sí arme råd.

check reiv'e
image

vove kledeplagg til å sveipe småborn inn i
Sjå også reive, reivebån, reivlingji og reivungji.

Ånund brúka reiva då 'an va' líten.

check reive
image

sveipe småborn inn i eit vove kledeplagg (før ca 1945)
Sjå også reiv'e, reivebån, reivlingji og reivungji.

Det tikjest vèr' vóndsklegt å reive ungan så hardt som da gjåre førr' i tí'inn.

check reivebån
image

lite barn som brukar reiva
Sjå også reiv'e, reive, reivlingji og reivungji.

Reivebåni ligg'e i voggunn.

check reiveranda

vevmynster

D'æ va' 'kji tídt 'an vóv reiveranda, å no æ det vel plent slutt. Dåpshúvâ æ reiveranda mæ løyesauma drègjili.

check reivlingji

barn som brukar bleier; noko nedsetjande
Sjå også reiv'e, reive, reivebån og reivungji.

Gunne va' 'kji kå an reivlingji då aire båni kåm.

check reivungji

barn opp til om lag eitt år
Sjå også reiv'e, reive, reivebån og reivlingji.

Det æ ampløy mæ dei reivungó.

check Reiår

Reidar

Reiårsfossen hèv' namni ett' 'ó Reiår.

check rèk

fargesod (vatn ein har bruka til å farge tøy eller garn i; blått og grønt "rèk" kunne ein bruke fleire gonger)

Gåni ell' tøyi ska' liggje i rèkjæ ti' det æ kaldt, så ska' an skjýle det.

check rèke
image

1. spade
2. reke

1. 'Er æ mange slags rèku: Jórdrèke, eplerèke, snjórèke, lórterèke, grúsrèke.
2. Gunnår å Tóne åte rèku på fiskebryggjunn i Býn.

check rèke

1. flyte på vatnet, med straumen
Sjå også årek.
2. "reke etter bygda"
3. stikke td ein staur eller stong under td ei eldre løe eller eit stabbur
4. bruka i uttrykka: rèke út, rèke attí og rèke opp'tte.

1. Ko æ det som rèk'e út'å åne? Eg rók mæ straumæ på an flòti.
2. 'An drív'e tí'í mæ å rèke ette bygdinn.
3. Eg rók fiskestongjí unde den gamle lǿâ.

check rèke attí

få sjukdomen attende, tilbakefall
Sjå også reke.

Det æ létt ti' rèk' attí fysst an æ úvýren ti' klæ seg å hèv' vòr' krímsjúk'e om våri.

check rèke ó' si

1. skjelle ut einkvan på ein lang og "ordrik" måte
2. syngje kraftig 

1. Sòme tikjest ljóte rèke ó' si å vère úlílège. Dei tvei brǿan róke ó' sikkå det fælaste da kunna.
2. Da sunge så mykji da róke ó' sikkå.

check rèke opp'tte

gjere om ein handel eller avtale
Sjå også reke.

Å gjipte seg æ 'kji hestebýti, an kan 'kji rèke opp'tte om dèr æ lýti (stev).

check rèke ut

verte tjukkare
Sjå også reke.

'An hèv' rèkje út, 'an hèv' havt det for hǿgt i vète.
check reksle

farveg etter dyr

Né'unde úró ha' gaupa rekslâ sí.

check rektig

retteleg (forsterkande ord)

Mi hav' havt det rektig gama i kveld.

check rembe

1. vere doven, liggje gjerandslaus
2. strekkje seg
Sjå også rembedag'e.

1. Om vetran rember Jø̀rund seg det meste av tí'inn. Jø̀rund ligg'e å rember seg i kvílunn.
2. Bjynnen rember seg.

check rembedag'e

fridag
Sjå også rembe.

Nò have mi arbeidt så hardt at mi vi' have an rembedag'e i morgó.

check rèm'e

1. langsgåande bord på kvar side av ein slede
2 bergrygg, åsrygg

1. Papa ha' allstǿtt liggjandi på trandó imni ti' rèma.
2. Der æ an rèm'e oppi heiinn dèr sauin líke så å kvíle.

check remje

skrike stygt og høgt
Sjå også ræme.

Pusi å Bóa remja om kappi i nótt!
check remme

ram smak

Fysst den pastǿriséra mjåkkjí æ gåmó, vare der a remme í 'enni. Kjýne ha' ète næpu, så det varte a remme i mjåkkjinn.

check remplingji

ungstut, ung ver
Somme seier "rimplingji".

Eg hève 'kji plent an stút'e, barre an remplingji.

check rèn

1. rastlaus, fortfarande; har ikkje tid til å vente
Sjå også rènen og rène.
2. person som "klengjer" seg inn på andre og fer med fanteskap

1. Det va' a rèn mæ 'ó, 'an ha' 'kji a gong tí' ti' njóte maten.
2. Dèt rèni vi' mi inkji hav' mei' mæ å gjère!

check rend'e

1. støypt
2. fullkomen kroppsbygnad

1. Eg hèv' mange rende sýu heimi. Skóren sat som 'an va' rend'e på fótæ.
2. Nikelos va' plent som 'an va' rend'e.

check rène

vere rastlaus, vere uroleg, vere utolmodig, vere fortfarande, vere innpåsliten
Sjå også: rèn, og rènen.

'An rèna avgari så mi stóge 'an alli att'e.

check rènen

fortfarande, kan ikkje slå seg til ro, rastlaus, utolmodig, innpåsliten
Sjå også rène og rèn.

'An æ så rènen, 'an lýt allstǿtt vère fysst'e. 'U æ så rèní å úlílèg.

check renne

1. forsenking i fjøsgolvet bak båsane, der dyra gjer frå seg
2. renne
Sjå også mòke, mokstreglugg, samt verba renne og renne.

1. Der æ trjå mokstrelúku i rennunn i fjósæ åkkå.
2. Der æ jamt trjú slòk i a renne ti' a kvinnús: kaddeslòkji, rindeslòkji å langslòkji.

check renne

1. renne
2. røme / springe unna

1. Vatni renn'e i bekkjæ.
2. Då den hin tók níven, rann 'an.

check renne

1. lage renning av renningstråden til veving
2. støype td sølv

1. I dag lýt eg renne så eg fær bigjynde ti' vève ette' hægjí.
2. Gófa rende nýsylv ti' júrehekti.

check renne birkji (H)
image

tappe bjørkesaft frå bjørk
Sjå også renne, birkji og birkje (V).

Èg å Gófa vår' mang a gong hítat bjørkó å rende birkji.

check rennebomm'e

rennebom
Sjå også renne

Rennebommen æ a húseskrøyvi, an æ ví'e å røkk'e frå tilæ å oppunde skjeltili.

check renneflòtí

heilt flatt (berre bruka i positiv)

Det lýt helst'e vère renneflòtí ska' an spenne fótball.

check rennefòk

snø som vinden feiar over ei hard snøflate; bruka berre i eintal

Rennefókji va' så strítt at det va' såvídt eg såg skjíne mi eg gjekk.

check renneføykje

jamn vind som driv laus snø

'Er æ så renneføykje i dag at låmí æ att'efòkjí.

check rennelykkje

lykkjeknute som er vanskeleg å få opp
Sjå også rennenút'e.

Eg hèv' 'kji negla ti' å få opp denne rennelykkjâ!

check rennelåm

lang skilåm i bratt bakke

Ungan héle det å løypte i rennelåminn heile dagjen, så néri som itt da våre inn'tt'e å åte.

check rennemjåkk

bruka om mjølk som såvidt har byrja å surne; bruka berre i eintal
Sjå også mjåkk, syr og súrsmedd'e.

Rennemjåkkjí æ helst'e våk.

check rennenut'e

dobbeltknute (kjerringknute)
Sjå også nút'e og rennelykkje.

An må alli have rennenút'e på skóreimó.

check rennesnòre

lykkjeknute som er vanskeleg å få opp

Denne rennesnòrâ trúr inkji èg mi ti' få opp!

check rennesprang

hopp med tilsprang

Gònil tók a rennesprang å hoppa ive bekkjen.

check renni

1. tillaup
2. rask tur

1. Vigleik tók si renni å hoppa ive gjæri.
2. Eg va' a renni inni Hylisdalen i dag, ville sjå dei nýe, fæle kraftmastin.

check renni å hopp (H)

lengdesprang med tillaup

Va' dú gó'e i "renni å hopp" då du va' yngri?

check renni å tvau stig (H)

hoppe tresteg

Eg æ gó'e i renni å tvau stig.

check rennsl

trådar ein held i handa når ein renner ein vev

Itt an renner, så lýt an halde jamnt trykk på rennslinn som an held'e i hondinn.

check rennslétt'e

heilt flatt (stor flate)

Túni sjå åkkå æ plent rennslétt, å di æ 'kji allstǿtt så hǿgt itt det æ flaum'e.

check repp'e

ri, anfall, lune (td om sjukdom som går fort over)

Kjýrí ha' an repp'e, men 'u hèv vunne ive det nò. Eg fekk an repp'e av desse ivefærinn som gjeng'e.

check repte

leggje taksperrene på eit bygg
Sjå også rapt'e.

Det va' godt at mi rukke å repte i dag, så då kunne mi trǿ i morgó tídleg.

check réssleie

rettleie

Du tar' alli réssleie æ Targjær, hú hèv gjårt detta så jamt.

check rétt fata

normal til sinns

Hæge kan 'kji vère rétt fata som 'u steller seg.

check rétt kvíld'e

slåtteteig som vert slegen annekvart år

Den lagelègaste slåttâ varte allstǿtt rétt kvíld.

check rétt å slétt

vanleg strikking utan vrangbord

Unde dei sauma vèlæ, æ det spita rétt å slétt.

check rétte

rett side av td genser
Sjå også vronge.

Genseren va' falma på réttunn.

check rétt'e

1. normal person (vert ikkje bruka i bunden form og vert heller ikkje gradbøygt)
2. bruka i uttrykket inkji vère rétt'e

1. "Eg hèv' papír på at eg æ rétt'e!", sa Pål.

check rétt'e graut'e

graut laga av byggmjøl og vatn

Æ det rétt'e graut'e du reier?

check rétte klæi
image

samnamn på den mannlege setesdalsbunaden; bruka berre i fleirtal
Sjå også daleklæi, stakka og klæi.

Eg vi' have rétte klæí ti' kjørkjunn fysstedag jól.

check rétte seg

verte betre, friskne til

Hèv' 'an rétta seg ette dei lange sjúkdómæ? Veiri hèv' rétta seg, så nò sjå mi ti' leite ette sauó.

check rétting

1. flokeløysing
2. bruka i uttrykket alli rétting; bruka berre i ubunden form eintal

1. Det æ mykji arbeid mæ rétting av fiskenètó itt der æ atsiligt mæ årèk.

check réttsluttig

rettferdig, rettvist

Å fare réttsluttigt fram, kan vère krevjandi for adde.

check réttsluttig'e

rettvis

Jórånd æ så réttsluttig, så 'u vare mykji brúka i bygdinn.

check rèvâ gjøyr i jórdí

uttrykk om at revetispa gøyr nokon i jord
Sjå også rève.

"Rèvâ gjøyr i jórdí" æ a gåmålt úttrykk for at eikvæ ska' døy.

check rèv'e
image

rev

Rèvin fýast sjella, da vi' helst'e vère eisemadde.

check rève

revetispe

Rèvâ gjøyr i mars.

check rèvebås'e
image

felle bygd opp av stein til å fange rev i

Nò æ det lengji si' rèvebåsan hav' vorte brúka.

check rèvedíkji (V)

Naturleg dike med oppkomevatn som ikkje frys om vinteren, bruka til å setje revesaks i.
Sjå også díkji, tíedíkji (V) og soksedíkji (H).

Detti æ púre rèvedíkji, det frýs'e alli.

check rèvenòs

person med god luktesans (slang-ord)

Jóhanne hèv' slig a rèvenòs, 'u kan finne adde slags lupta rundt forbí.

check rèveróve

1. I leik: Born leikar saman i ei rekkje, og han / ho som "har det" er attast. Dei andre vannar han / ho
2. sparkstøttingar i ei rekkje; for å løype i bakkar (kan òg vere kjelkar)
3. reverove

1. Kossi va' det nå mæ "rèveróvunn" i dessa leikjæ?
2. Da løypte som a rèveróve néd Skari.
3. Sòme brúka rèveróve som pynt på bílantennunn.

check ri'

1. rist, øvste punkt på eit høgdedrag, rygg i terrenget
2. ritt (om hest)

1. Der æ a ri' som æ så leitt å kjøyre itt det æ hålt. Gaupa låg på a ri' evst' i líinn.
2. Der va' a ri' kverrt år, 'å skjeiæ.

check

1. ei stund med uver
2. fødselsri

1. Kjynnemessrí'í æ a rí som helst'e kjæm'e årvisst fysstundâ i fibruar.
2. Kjýrí hèv' havt a rí, men det varte 'kji mei'.

check ríari

ryttar

Nò ti' dags æ det helst'e jentun som æ ríara.

check ribellari

rebell, oppviglar som lagar bråk og uro

Det va' Fókkji som va' ribellaren då det gjekk gali i båneleikjæ.

check ríe

1. skli
2. ride
3. pare seg
4. ride på skistavane
5. "for høg" (om laftestokk)

1. Det rei út a snjórås oppi heiinn.
2. Borgjill rei tanesprangji heim'tt' ó' skógjæ. Kjýne rie på kvorairne.
3. "Fókk ríe for líti!", sa Pål, om fókketalsútviklingjí.
4. Mi rie på skjístavó néd det bratte Gjili.
5. Stokkjen rí'e på midten så eg lýt take âv 'ó nòkå dèr.

check ríe âv

bruka om klyv som skrid av hesteryggen

Det va' leitt fysst klyví rei' âv, å an va' eisemadd'e.

check ríe ivende

dette ned

Kvinnúsi rei ivende i flaumæ.

check ríe om hús

ride på hest frå hus til hus (2. joledag, tidleg om morgonen; sverme, slåst og drikke)

Da rie om hús, aire jóledagjen, for fysste jóledagjen laut da halde sikkå heimi.

check ríe tvímennt

ri to personar på same hest

Å ríe tvímennt va' nóg inkji vani.

check ríe út

gli ut, losne

Det rei út a rås i Svåun.

check ríe 'å

uttrykk bruka om når sinnet kjem raskt i eit menneske

Sinni rei' 'å 'an.

check ríesår'e

vere sår etter ridetur

Eg va' så ríesår'e at eg snautt fekk gange.

check rifs

1. ustadig arbeid, uvyrskap; berre bruka i eintal
2. person som arbeider ujamt og "i rykk og napp"
Sjå også rifse og rifsen.

1. D'æ allstǿtt nåkå rifs mæ 'ó Lavrans.
2. Taddeiv åkkå kunn' mi inkji hav' mæ ti' detta, han æ barre a rifs.

check rifse

gjere noko ujamt og uvøre
Sjå også rifs og rifsen.

'An rifsa å arbeidde, men det mòna líti. 'An rifsa å kjøyre så eg va' mest'e ræd'e.

check rifselag

ujamt arbeid (måte å arbeide på, stundom lite og stundom mykje)

Taddâk ha' slig a rifselag mæ 'an arbeiddi.

check rifsen

uvyrden og ustadig i arbeid
Sjå også rifs og rifse.

Da æ rifsne bå' Svålaug å Gró.

check rigle

gå seint

Dei tvau gamle rigla ette vègjæ.

check rigne

regne; bruka berre i eintal

I gjårførridagjen va' det kallegt dèt det ringdi.

check ríke seg opp

verte rik på handel

Da ríka sikkå opp, nòkå ette kverrt.

check Ríkji

Rike (gardsnamn i Valle)

I Ríkjæ hèv' der vòre mange Òlâva.

check rikk

arbeid som vert forstyrra og difor oppstykka

Det vare 'kji kå nåkå rikk mæ sètarbei'æ itt an ska' stelle bå' hús å fjós.

check rikke

1. gå seint
2. røre, bevege

1. 'An rikka avgari, plent såvídt 'an knita si. Ljóte mi 'kji rikke heim'tt'e snart? 'An rikka hít ti' grannâ sí a ettenón.
2. Du må 'kji rikke sossa mæ húrinn!

check rikkutt'e

i rykk og napp (særleg om arbeid)

Det gjeng'e nòkå rikkutt'e mæ timringjinn.

check rikl

noko som er laust (men skal vere fast)
Sjå også rikle og riklen.

Svein fekk såvídt stelle bremsa på pédæ sí, men det varte helst'e nåkå rikl.

check rikle

1. ta tak i
2. bruka om noko som er laust
Sjå også rikl og riklen.

1. 'U rikla mæ húrinn, men 'u va' læst.
2. Skapti riklar så på desse rívunn at an kan mest'e alli brúk' 'æ.

check riklen

bruka om ting som ikkje heng så godt saman
Sjå også rikl og rikle.

Sykkelen min æ så riklen i krankjæ at eg tòr' alli brúk' 'an.

check rill'e

kjevle (skjemtande nemning)

"Rillen, rallen, undesmjúgaren å smikkedallen", æ a gåmó regle om braubaking.

check rímarlògji

gneistar som fatar i sotet på gryter og kjelar

Rímarlògjen lýser om kveldi i dei mørke stògunn.

check rimédi

merkeleg eller tvilsamt utstyr

Fysst mi sku ti' beise, ljót' mi hav' a sipeleg stillas, inkji detta rimédii dú hèvi!

check rind'e

jordrygg, bakketopp

Der veks'e 'kji mykji på dei skrinne rindó.
Rindan æ skjènnæme.

check rinde

1. skli
2. få fram stokkane med handemakt når det er så bratt eller ulendt at der ikkje er køyrande med hest. Der må då vere så bratt og glatt at stokkane glid av eiga tyngde. Det er best å "rinde" på frosi / snødekt mark (lite snø), med toppenden på stokken fyrst. Har ein vore uheldig med fellinga av treet slik at rota på stokken ligg i "rinderetninga", eller når stokken ligg ugreitt og må kappast, må stokken "kollast".

1. Bílen min rindte ti', å fór beint n'i lopti.
2. An lýt helst'e vère tvei mann ti' å rinde, ein i toppæ å ein i rótinn.

check rindeslòk

fører vatnet frå hólsglípen (Kor bratt terrenget er, avgjer kor mange og lange slòk ein treng. 

Órdi "rindeslòk" vare brúka om a slòk ti' a kvinn'ús.

check ríne

bite på, verke på
Sjå også uttrykket ríne 'å.

'U va' så sterk at det rein alli 'å 'enni nòkå ting.

check ríne 'å

bite på, verke på

Det rein alli 'å 'ó nòkå ting. Ko trú det må ti' for at det rín'e 'å hó?

check rínen

lite medgjerleg, tverr

'U va' ríní å vill' alli svòre mi.

check ringa

rundvoren

Eg líkar 'kji desse beine ljæne; an ringa ljår'e skjèr'e seg léttare gjænom grasi 'ell desse beine fløygjinn.

check ringbròt

sår i heldestaden på hest

Hesten min fekk så vóndt a ringbròt.

check ringbròten

vere heldesår (gjeld hest)

Hesten min æ sò ringbròten at eg trúr 'an lýt gange lausbeina.

check ring'e
image

1. dekk
2. ring

1. Ringjen i sykkelæ mí lèk'e!
2. Sjå den stóri ringjen 'an hèv' på fingjæ sí! Hoggormen ligg'e i an ring'e fysst 'an vi' hogge.

check ringje

ringe (telefon eller ringeklokke)

Inkji ringji ti' mi i morgó-hindagjen, for då æ eg oppi flýæ.

check ringlegt

ser ut til å kome regn

Nò æ 'er så ringlegt at mi ljóte sæte.

check ringlestong

ei barneleike (ei mjuk stong som er bøygd i ein vidjering i enden. I vidjeringen er det fest fleire vidjeringar)

Småbonní tikje gama i a ringlestong.

check ringsbògji
image

regnboge
Sjå også vébògji.

Stundom kan an sjå tvei ringsbòga 'piv' ananné.

check ringsbøygje

regnbye
Somme seier "ringsbýe".

Ringsbøygjun kåme tídt om hausti.

check ringsfrakke

regnfrakk

Eg hèv' mæ mi bå' ringsfrakke å parapløy.

check ringspípe

grønspett

Itt an høyrer ringspípâ, vare det som règel úveir. Fysst ringspípâ skrík'e, kjæm'e det úveir.

check rins'e

grusrygg

Der æ an rins'e né'unde åkræ.

check ripe

1. i samband med slakting, å klemme ut innhaldet i tunntarmen med fingrane og reingjere han til "kurv'e"
2. dra bæra av ei "lilje"

1. Det æ kaldt å stande i åne i tímevís å ripe tarma.
2. Tór ripa sólbèrí, 'an vill' hav' da ti' sylte.

check ripe tæga

skrape borken av tæger

Nò hèv' eg ripa tæga i heile dag, så nò æ eg gorrleid.

check riple

strime etter slag med ei stong

Det kan vare fæle riplu itt an var' slègjen mæ a stong.

check ripsebèr

ripsbær

Det vare gó' saft av ripsebèr itt da æ godt mogne.

check ris

res (høgdedrag)

Mi gjinge ive risí så mi finge sjå vídt útivi.

check rísbít'e

vaksen ver, 2. leveåret
Sjå også slagveir'e, veir'e, og honnåri.

På sauesjåæ ha' 'u tvei rísbíta 'u ville selje.

check risdengje

dengje med bjørkeris
Sjå også dengje.

Det æ slutt å rísdengje ungan.

check ríse

leggje eit lag med ris td under ein høystakk

Du lýt ríse godt i stakkstadæ, så høytti ligg'e tjurrt.

check ríse i vreisten

leggje eit risknippe inn i vreisten der det var for bratt så lasset kunne kome ut av kontroll

D'æ tryggare å ríse i vreisten 'ell at lassi skjýte ti' så at inkji hesten greier å halde det.

check ríse mýran

hogge greiner og leggje dei ned på myra slik at dei frys til (for å sikre at hesten ikkje søkk ned i myra når høyet skal køyrast heim om vinteren)

Høykjøyraran rísa mýran fysst da våre for blaute å hestan kunna søkkje í.

check ríse opp

stå opp om morgonen
Sjå også ríse.

Dei gamle rise opp mæ sólinn. Eg ríse 'kji opp førr'ell eg tar'.

check ríse 'å endi

reise seg opp på bakbeina (mest nytta om hest, men også bruka om sykkel, moped osv)

Fysst Brúnen reis 'å endi, va' 'an antel villvónd'e ell' lívræd'e. Taddeiv reis 'å endi jamt å samt mæ dei spræke pédæ sí. D'æ ageleg fysst hestan ríse 'å endi.

check risk'e

ustyrleg, masete, uroleg

Ungan våre plent riske, der va' 'kji inni vèrandi for dei vaksne.

check ríslâ

helveteseld; bruka berre i bunden form eintal

Ríslâ kan vère an kallège sjúkdóm'e å få.

check rísle

tunn grein av lauvtre

Der va' a stikkrenne som ha' tétta seg si' der ha' lagt seg så mykji ríslu.

check ríslenúte

utvekst eller nute der det er småkvistar på nuta (på ei bjørk)

Da brúka mykji ríslenútu ti' nívskopt.

check rísnúte

ein klump eller ei nute på ei bjørk der det veks kvistar ut frå nútunn

Fókkji brúkar rísnútu ti' å gjère hús for munnhorpu.

check risse

når kyr løyp oppatt gong etter gong

Det æ leitt kjý som risse.

check rist

høgdedrag, fjellkam, brot

Sauin halde sikkå på ristó itt det æ heitt om sommåri.

check ristarestav'e

stav til å ta opp tøy ein hadde koka i gryta (i eldre tid)

An laut have ristarestav'e så an inkji brende seg 'å nèvó itt an tók klæí opp ó' grýtunn.

check riste

1. sløye fisk
2. riste
3. skylje klede
4. skjere opp skinnet på eit slakta dyr

1. Itt an rister fiskjen kan an sjå at hjarta pumpar lengji ett' at fiskjen æ dau'e. Da riste fiskjen i Lægdebekkjæ.
2. Eg fraus så eg risti.
3. Itt an skjýler klæi, så rister an da i vatnæ.
4. Nò hèv' eg rist detti lambi, så eg lýt ti' njóe det.

check ristili

"plogkniv" til å skjere opp torv når ein pløyer (med hest eller traktor)

Ristilen lýt vère nòkå kvoss'e ska' an skjère torvâ greitt.

check rit

1. strek
Sjå også rite.
2. bruka i uttrykket som a rit; bruka berre i ubunden form eintal

1. Ska' eg sage ette' ritæ, ell' ska' riti stande etti?

check rite

1. streke
2. bruka i uttrykka rite av / å a fýrstikke (H), rite í a fýrstikke (V) og rite seg út.
Sjå også rit.

1. Herjús rita néd'i steinen mæ an spíker, det va' blautgrjót.

check rite av / 'å a fýrstikke (H)
image

stryke / tenne ei fyrstikke
Sjå også rite, og rite í a fýrstikke (V).

Du lýt rite av / 'å a fýrstikke så mi sjå ti' !

check rite í a fyrstikke (V)
image

stryke / tenne ei fyrstikke
Sjå også rite, og rite av / å a fýrstikke (H).

Du lýt rite í a fýrstikke så mi sjå ti' !

check rite seg út

merkje seg ut i høve til dei andre; bruka både positivt og negativt
Sjå også rite,

Det æ 'kji adde som tikje gama å rite seg út.

check riv

flerre i tøy

Då eg skriva ive gjæri, fekk eg a riv i buksun.

check rívast

leikeslåst

Da rivest fælt, dei tvei gútan.

check rivbikkje

kranglete person, slåsskjempe

Dei rivbikkjun æ allstǿtt a plage.

check rive

sprekk, revne, rift

Der æ mange rivu i a bórdklædd lǿe. Vinden blés gjænom rivun.

check ríve mòsi

samle mose på myr

Ska' an ríve mòsi ti' a timra hús, lýt mòsen vèr' lang'e å rein'e. Nò hav' mi rive mòsi ti' dei nýe búinn åkkå.

check ríve né' i kvikjen

rive opp skinnet på sida av neglane

Fysst an ríve né' i kvikjen, vare det a andære.

check ríve seg ti'

arbeide uvørde og hardt

Gjermund reiv seg så ti' mæ 'an arbeiddi, at det va' helst'e farlegt å kåm' nér' 'ó.

check ríve seg út

"gamble", satse stort (med pengar; men det går gale og med tap)

Sigúrd reiv seg mest'e út då 'an prǿva seg som handelsmann'e.

check ríve tæga

dra tæger (røter) opp av jorda

Ette da ha' rive tæga, så skrapa da âv borkjen så da våre færige ti' å sveipe, du vi' seie, a uddekorg.

check ríve út såtehøytti

spreie høyet som ligg i såter jamt utover marka for å turke det på bakken

'An måtte ríve útive såtehøytti så fórt det va' dogglaust.

check rívelé

sida ein riv (om taknever)

Eg skjèr'e på skrå né'ive bjørkjí, å ´ríveléne å' nævrinn æ vassrétt.

check rívenåvåri
image

navar, konisk, til å bore hol for rivetindar

An lýt have rívenåvåri fysst an ska' gjère a ný ríve.

check rjó

1. område td ovanfor ein støyl
2. snau flekk eller område

1. Mi hav' slègje a stórt rjó i dag.
2. Gamle-Borgår ha' a líti rjó midt oppi krúnunn dèr 'an va' snau'e.

check rjóe

drusle vatn over flatbraudleiven når ein steikjer han på takka
Sjå også roddvippe.

Fysst an rjóar, vare leivan brúnflekkjutte.

check rjóebuskji

"roddvippe" av einerkvist (til å væte flatbraud eller lefse, på takka)

Rjóebuskjen brúka an ti' rjóe brau å lefsu mæ.

check rjóevatn

vatn til å dynke på flatbraud / lefser under baking

Rjóevatn varte brúka ti' brau, å ti' lefsó blanda an í nåkå mjåkk. 

check rjómeambari

ambari til å ha rjome i

Da samla rjómen i rjómeambaræ gjænom vikâ.

check rjómebiti

eit stykke flatbraud med mykje rømme på

Rjómebiti æ nauendi godt.

check rjómebróer

den tunnare rjomen som er att under den tjukkaste når ein fløyter av

Eg brúkar rjómebróren ti' å have n'i sodden itt eg sydder mi.

check rjómegar'e

rjomen som ligg kring kanten av ei kodde når ein har fløytt av rjomen

Da skrapa âv rjómegaren for å få mæ add rjómen n'i kjinnâ.

check rjómegraut'e

rømmegraut

Rjómegraut'e va' barre gjestebó'skost'e.

check rjómehókk'e

holk til å lagre rømme i
Sjå også hókk'e.

Rjómehókkan vill' da helst'e gjère av einérestava.

check rjómekodde

rømmekolle

I rjómekoddunn ha' da feskjí mjåkk som da fløytte rjómen âv.

check rjómeslí'e

svært glad i rjome

Eg lýt løyne rjómehókkjæ for ungan æ så rjómeslíe.

check rjómesmolt

smolt ( tjøre og feittblanding) iblanda med rjome

Rjómesmolti varte brúka ti' halde alt av leir mjúkt.

check rjómesodd'e

flatbrausoll med mykje rømme i

"Det va' barre ungan som finge rjómesodd'e", sa Knút.

check rjómi

rømme, fløte

D'æ godt pålegg, mæ rjómi å týtebèrsylte.

check rjóte

1. snorke
2. verte slengd eller kasta
3. bruka i uttrykka rjóte 'å hovdi, rjóte ó' / útó' og rjóte ó' ongli

1. Nò kan an operére seg itt an rýt'e for fælt.
2. 'An skúva meg så eg raut lang'e vèg'e.

check rjóte av

verte att, verte til overs
Sjå også rjóte og rjóte av skjepti

Det raut av nòkå for mèg au.

check rjóte av skjepti

1. losne av skaftet, sleppe taket (uttrykket er ubunden dativ)
2. vere uheldig, verte dårleg stelt
("av skjepti" er ubunden dativ)
Somme seier "rjóte ó' skjepti").
Sjå også rjóte og rjóte av.

1. Øksí raut av skjepti mæ' 'an hoggje vé'e, men 'u trefte 'an inkji.
2. Vilborg raut 'kji av skjepti då 'u tók 'an Lidvår.

check rjóte ó' / rjóte útó'

kome nokre regndropar
Sjå også rjóte.

Det raut ó' nåkå líti i ettenónæ, men det vætte inkji.

check rjóte ó' ongli

bruka om når fisken fell av fiskekroken og får att fridomen
(ongli er ubunden dativ)
Sjå også rjóte.

Det æ så lausbeitt i dag, at da rjóte barre ó' ongli.

check rjóte ti'

setje i gong med noko på ein ukontrollert måte utan omtanke

"An ska' alli rjóte ti', an lýt tenkje seg godt om", sa Lidvår.

check rjóte 'å hovdi

snuble og stupe framlengs
("'å hovdi" er ubunden dativ)
Sjå også rjóte og hòvúd.

'U snåva i enn stein'e å raut 'å hovdi.

check rjúke

1. ryke
2. bruka i uttrykket rjúke ti'
3. tape
4. tykne til regn

1. Eg sér alli det hév' ròkji ó' omspípunn 'enni Åslaug i dag.
3. An rauk å måtte frå garæ.
4. Fysst skoddí rýk'e opp'tt'e, kjæm'e der úveir, men fysst 'u legg'e seg néd, ell' løyser seg opp, kjæm'e der gó'veir.

check rjúke ihóp

byrje å slåst, starte slåsskamp

Tór å Bjørgúv ruke ihóp, å slógest så fillun fuke.

check rjúke ti'

1. gjere noko brått (utan å tenkje seg om)
2. setje i gong brått
3. setje i (brått, med ord)
Sjå også rjúke.

1. 'An rauk ti' førr'ell 'an ha' tenkt seg om.
2. Sku mi kji líkegodt rjúke ti', nò som mi æ útkvíld'e.
3. Gunne rauk ti, å va' vónd: "Detta ha' du inkji sillt sagt!"

check rjúke 'å

1. gå laus på
2. gå til åtak på

1. Mi ljóte rjúke 'å ifrå morgónæ sku mi røkkje detta på an dag'e.
2. Hakji rauk 'å 'an Snæri, å sló 'an mest'e i hèl.

check rjúpe

rype
Sjå også skarrjúpe og rjúpesnòre

Eg høyre koss rjúpun skarra hít'å rindæ.

check rjúpebèr

rypebær

Rjúpebèrblekkjí have nåkå nauvéne raudfarga.

check rjúpefalk'e

jaktfalk

Eg såg enn rjúpefalk'e i gjår, dèt æ a sjella sýn.

check rjúpesekk'e

ryggsekk
Sjå også rjúpe og sekk'e.

Tjóstóv gløymde rjúpesekkjæ sí innmæ búí på Ækrunn då 'an sat å kvílte dèr.

check rjúpesnòre
image

rypesnare
Sjå også klukt, bròm, gar'e, streng'e og snòrelíne.

Førr' i tí'inn sette mi rjúpesnòru kverr vetr'e.
check rjúpestreng'e

veg mellom rypesnarer

Eg fýgde rjúpestrengjæ mí, å dèr veit eg at æ 'kji spélegt for råsi.

check rjúve

blåse av taknever

Det va' syndlegt å sjå kòss det ha' ròvi av fjósæ på
Gullborrstøylæ. Hèv' an 'kji góe yfsingesteina, kunne da dette av, å då kan det bigjynde ti' rjúve.

check rjåi

rallande dødslyd

Der kåm rjåa frå 'ó den seisti tímen 'an livdi.

check

1. rad, rekkje
2. grad på nyslipa eggverktøy

1. Der va' sett út tjúge rói mæ stǿli i stórsalæ. An lýt leggje kraka midjom róó i an høystakk'e.
2. An ska' helst'e inkji slípe for mykji ró. Róí ska' an leggje 'å undeléne 'å ljåræ itt an slípar.

check rodde
image

1. rad med høy som ligg på marka, rad med oppgravne poteter som ligg i åkeren
2. "sladresoge"
Sjå også verbet rodde.

1. Det tjurre høytti ligg'e i roddu, færigt ti' kjøyre inn.
Itt an røyter opp eplefarin mæ rèke, kastar an eplí i roddu.
2. Gunnår fortålde nåkå fæle roddu.

check rodde
image

samle høyet i rader på marka
Sjå også substantivet rodde.

Ånund roddar, å Fókkji kjøyrer ballemaskjíni.

check Roddeiv

Rolleiv

Då mi våre i Finndalæ i gjår, såte mi mæ Roddeivstjynn å kvílti, som hève namn ett' ó Roddeiv.

check roddevasskopp'e

kar til å ha roddevatni i

I gåmó tí' brúka da nóg a mindri tròg ti' roddevasskopp'e.

check roddevatn

vatn eller mjølk til å dusje over braudleiven når ein steikjer han på takka

An lýt have roddevatn fysst an ska' rjóe brausleivan.

check roddvippe
image

Stav med tøystrimlar feste i enden, vert bruka til å rjóe flatbraudleivane når dei vert steikte.
Somme brukar einerkvist til dette.
Somme seier "roddevippe".
Sjå også roddvippekyss.

Roddvippe lýt an have fysst an ska' bake. 'U daska ti' mi roddvippunn.

check roddvippekyss

Ein sleng i andletet på gjester som sat i bakstrekjellaren og gjorde noko som dei ikkje burde (det var mykje spøk og moro saman med bakstrekonene). Bakstrekonene kunne då slengje den våte roddvippa i andletet på personen. Roddvippa hadde ei fille, klyppt i strimlar, bunde fast på ein stutt tein.
Sjå også roddvippe.

Haddvår fekk si a roddvippekjyss då 'an va' úlílèg'e mæ bakaran.

check róe

1. lage ro (klinke) på td ein metalnagle
2. gjere roleg

1. Itt slåmaskjínsnívan våre útslitne så róa an på nýe.
2. Du lýt róe deg!

check rófjø̀l

fiskereiskapen "oter" Sjå også rósnór og fiskefjø̀l (H).

Rófjø̀lí kan an brúke antel an gjeng'e ette strondinn ell' an rór.

check rogle

1. sladresoge
2. herme, minnerim

1. Eg høyre nåkå roglu, men an må alli trú på det.
2. Mi ha' det så gama mæ addeslags roglu då mi våre små.
Eg hèv' gløymt adde dei rogló eg kunna førr'e.

check ròk

råk, ope vatn i isen
vallemål: både i stillvetne og stryk
hylestadmål: berre i stryk
Sjå også vòk og det andre substantivet ròk.

Eg gådde inkji ròkjinn, så eg héldt på å kjøyre útí.

check ròk

høyet som ligg att på marka etter ei kjembe eller býr som må rakast i hop med ríve
Sjå også kjemberòk, býreròk og det andre substantivet ròk.

Breislejenta lýt take rakjin. "Vi dú titta take ròkjí fysst èg hèv reist býrinn", sa papa. Det varte 'kji stóre ròkjí ette' meg.

check ròka

overfullt (med topp) ikkje om rennande; vert ikkje gradbøygt
Sjå også ròke og ròkji.

Kristí pila a ròka bytte mæ týtebèr.

check ròke

fylle opp eit kar så mykje at det vert ein haug på toppen
Sjå også ròka og ròkji.

An kan ròke byttun, så fær an mei' mæ si.

check ròkji

toppen (på td skei, bytte, lass)
Sjå også ròka og ròke.

Du lýt subbe av ròkjen, hellis fǿrer du néd.

check rokkesnæle

snelle på spinnerokk

Fysst da spunne uddí, varte trå'en sveivd'e inn på rokkesnæla.

check rokse

rykte, stygt tal om einkvan eller fleire, usannsynleg soge, stygg soge
Sjå også slòse.

Fæle roksu ska' an inkji spreie ví'are.

check rolse

tale mykje tøv, grov baktale

Håvår rolsa så fókk vorte vónde på 'an.

check róm'e

for stor, romsamt
Sjå også rǿme og rómsklèg'e (V) og rómskleg (H).

Leirstivlan mí æ rómare 'ell skjinnskóne.
Det må 'kji vère for rómt, då sleng'e det.

check róme henda

vere raus
Sjå også róm'e.

Mót dei fatikke ha' 'an jamt róme henda.

check rómi

grasslag som kan vere skadeleg å ete for buskap
Sjå også ljågras

Stadnamni Rómekvæven sei åkkå at grasi varte kadda bå' rómi å ljågras.

check rómke

1. utvide
2. gje større plass

1. Du lýt setje í a stǿri bòr så mi få rómke detta hòli.
2. Det rómka fælt då mi finge út den breie kvílâ.

check rómsam'e

romsam

"Dèt va' a rómsåm stòge!", sa Mikkjål.

check romsk'e

hard arbeidsgjevar (som ikkje ynskjer at dei som arbeider for han skal få kvile; helst bruka om bonde)

"Romsk'e" æ a gåmålt substantív om å vère "hard'e" arbeisgjèvari.

check romskeleg (H)

hard arbeidgjevar som ikkje ynskjer at dei som arbeider skal få kvile (helst bruka om bonde i eldre tid)

Knút æ så romskeleg, eg vi' inkji téne sjå lenge'.

check rómskleg / rómsklegt

god plass, mykje rom

Det sér rómsklegt út, detti húsi du sèt'e opp.

check rómsklèg'e (V)

1. god plass
Sjå også rómskleg (H), róm'e og rǿme.
2. tolerant, vidsynt

1. I Nístog hav' da a rómsklèg stòge.
2. Taddag æ an rómsklèg'e kar'e.

check rómsklèg'e (H)

1. god plass
Sjå også rómsklèg'e (V), róm'e og rǿme.
2. tolerant, vidsynt

1. I Nístog hav' da a rómsklèg stòge.
2. Tarjei æ enn rómsklèg'e kar'e.

check romstéle

romstere, lage ugreie, rote

'An romstéla útiv' heile stògâ, men 'an fann alli att'e brillun sí.

check ròn i rundt / ròn i kring

rundt forbi, rundt omkring, "heile ringen rundt"

´Nò hèv' eg leita ròn ikring, men eg kan inkji finn' att'e den gói níven min.

check rond

1. rand, stripe
2. bokstavline
3. fremste tverrbjelken i gavlen i eit hus
Sjå også rande og reit.

1. Ko for slags renda æ dèt?
2. Gófa brúka pékefingjen for å halde rondinn, mæ 'an las.
3. Ive bitó heite det "'pi rondinn", å hèr hengde da kjø̀t ti' turking.

check rònéle

øydeleggje, ruinere

"Da arme út jórí å rònéle skógan, sò som da dríve dèra!", sa Gamle-Svein.

check ròni

hanngris

Rònan våre inkji gjelde, å vorte brúka i avl'e.

check ròs

tunn hinne på innsida av eit dyreskinn

Det æ helst'e fysst an ska' reie a skjinn at an talar om ròsí.

check róse

rosemåle

Kvæ æ det som hèv' rósa denna kjistâ?

check ròse

dette ned, rase saman

"Nò ròsar vé'elâi ihóp, du hèv' lodt det for filli!", sa Papa mæ meg.

check rósesýe

sølje utan botnplate som også vert kalla tråesýe (sølja er bygd opp av mange like element av tvinna tråd)

Eg hève a ellgåmó rósesýe heimi, å den æ så nauendi vént gjår'.

check rósing

1. rosemåling
2. ros (tale fint om)

1. Denna rósingjí va' vé', det líkna på rósun 'ass Svein.
2. Nils fekk mykji rósing for arbei'i 'an gjåri.

check rósnór

"oter" (fiskereiskap)
Sjå også rófjø̀l og fiskefjø̀l (H).

Mi finge fem fiska rósnór.

check rost'e

meiska (bløytt) malt til bryggjing

Rosten låg i rostekjèræ.

check rostekjèr

bryggjekjer (same tyding som gongkjèr)

I rostekjèræ la' an malti oppå a undelag av håm'e.

check rót

1. øvste romet i eit hus (oppunder mønet)
2. under taket i eit rom med rausta møne
3. rot (berre bruka i eintal)

1. Kjø̀ti heng'e oppi rótæ mæ det turkar. Der æ kalleg røykròkji 'pi rótæ. Kjøtlèmin hange oppi rótæ å turke i nåkå viku førr'ell da æ góe å ète.
2. Mi två oppunde rótæ ti' jóle.
3. 'Er æ så fælt a rót i rómæ dí, Bóa!

check Ròtâ

gardsnamn i Valle

Garden heite Ròtâ, men fókkjí bú i Ròtunn.

check ròte

steinete rasområde 

I ròtó æ der godt å dyrke konn.

check rótebutt'e

1. rotstokken på eit tre som er kappa opp i lengder
Somme seier "rótbutt'e".
2. hovudperson eller eldste son (i skjemt)

1. Rótebutten vare som règel brúka ti' skúr'e.
2. Mi mòge hav' mæ åkkå rótebutten sku mi avgjère detta.

check ròten

1. person som er veik / kraftlaus (om muskelkraft)
Sjå også ròtúli og dravròten.
2. roten

1. Han æ så ròten at eg trúr 'an tapar mót 'ó Bjúg. Eg varte plent ròten då eg slutta å trene.
2. Stokkjen æ ròten.

check róten

rotete, uryddig

'Er æ så róti i kjykkenæ.

check róti

1. krins; t.d. skulekrins
2. inndelt vegstrekning

1. Rótan våre inkji stóre førr' i tí'inn, så der va' mange skúleróta i kvære heradæ.
2. Fókk æ fæle ti' kraune på brøytingjí fysst brøytaren hève for lang'e róti.

check ròti

veldig, stort (forsterkande uttrykk)

'U va' ròti vé' då 'u va' yngri.

check rótspríkjen

utvidinga nedover stamma på eit tre
Sjå også teppe og kóvòkjen.

Denné stokkjen va' rótspríkjen, å det varte líti matrial'e av .

check rottekrút

1. rottegift
2. svært sterk kaffe

1. Rottekrút hèv eg alli brúka, for 'er æ 'kji rottu hèra.
2. Detti kafféi du hèv' sói æ 'kji drikkandi, det æ púre rottekrút!

check rotteróve

handsag med blad som går ut i ein spiss (også bruka om elektriske sager til same bruk)

Mæ rotteróve kan an sage út frå a bòra hòl så an inkji tar' sage ifrå kantæ.

check ròtår

uttrykk bruka om ein sommar då det er mykje mykje regn, slik at det vert vanskeleg å turke høyet (avlinga rotnar)
Sjå også røytår.

An fekk filli høy i ròtåró.

check róve

rove

Bóa, inkji drag katten ette róvunn!

check róvebein

halebein

Eg braut róvebeini, å va' sjúkemeld'e a bil.

check róvedilt'e

ein som går tett bak ein annan person

Åsmund tótte at Tòróv va' an lei'e róvedilt'e. 

check ròven

luftig, godt gjæra bakverk

Den stumpen va' ròven å gó'e.

check róvetart'e

"rovedelen" nærast kroppen når ein har slakta
Somme seier "tart'e".

Da sóe suppe på róvetarten. Stív'e tart'e og strí'e art'e (herme om hestar).

check róvetrodd

froskeyngel, rumpetroll
Sjå også trodd.

Ungan våre innmæ dammen å fanga róvetrodd.

check rovne

heve seg (om gjærbakst)

Stumpen vi' 'kji rovne, det må vère nåkå gali mæ gjærinn.

check

saueull klyppt om vinteren, den tid då sauene vart klyppte tre gonger i året; bruka berre i eintal
Sjå også vårflóka`og haustudd

Rúne va' fillí å varte brúka ti' vept'e.

check rubbe

samle mykje og raskt

Det rubba fórt ti' høy fysst der va' mykji fjårúvi i slåttunn.

check rubbeverk

frottestoff

Rubbeverk brúka da mykji ti' handklæ.

check rubrikke

rubrikk

Hèv' du fylt út adde rubrikkun i sǿknadsskjémaæ?

check rúbukk'e

ugjeld bukk (også bruka om karar som "berre tenkjer på damer")

"Opp å néd, som a rúbukk-kjé!", varte det sagt fysst kjéí kjætte sikkå.

check ruddakjevli

kjevle til å rulle tøy med (stryke tøy)

Mi brúka ruddakjevli fysst mi vill' slétte vallmåli.

check rudd'e
image

rull

Førr'e karva røykjaran sikkå tóbakk av an rudd'e. Kòri hèv du gjårt av dei ruddó mæ papír?

check rudde

rulle klede med eit "ruddakjevli" (mangletre)

Da rudda líntøyi mæ a ruddakjevli.

check rúe seg ti'

dekke seg godt til (med klede)

Fysst da våre i høyskóg, i snjóføykje, då måtte høyskógsmennan rúe sikkå ti'.

check rúe ti'

"ser meir ut enn det er"

Det rúar så ti' fór fysst der æ mykji funn'e. Det rúar så, avdí det ligg'e så skrovli. Det rúar så ti', men sò æ det så syvt å take av.

check ruff'e

fart; bruka berre i eintal

"Det va' enn anné ruff'e då Knút Heddi spila."

check ruffe

bruka i uttrykket ruffe seg ti'.

Hakji ruffa seg ti' mæ an tykk'e høyskógskjól'e då 'an sille på heií an kall'e vetredag'e.
check ruffe seg ti'

ha på seg fleire lag med klede så ein vert "rund"
Sjå også ruffe og ruffen.

Da ruffa sikkå ti' som da ha' sillt ti' Nórdpólæ.

check ruffen

bruka om person som er så tykt kledd at han ser større ut enn han er
Sjå også ruffe seg ti'.

Eg æ så ruffen at eg æ plent stív'e i armó.

check ruflutt'e

ru eller ujamn overflate

Nýsaga matrial'e æ ruflutt'e å lei'e å arbeie mæ.

check rufse

grovkarde ull til kairefyddi

Itt da rufsa uddí, rive da út dei vesste flókan, å ett'å kaira da uddí ti' rudda, fyrr'ell da spunne.

check rufseleg (H)

mykje ukjemt hår og skjegg

Mikkjel æ rufseleg mæ dei lange håræ sí som 'an alli tvær ell' kjember.

check rufsen

1. rot td i klede og hår
2. bruka om vindfullt ver

1. Aslag va' helst'e rufsen i dag, 'an måtte hav' havt det travelt då 'an tók út. Vi' du gange sossa rufsí, Titta, du kan nå greie deg!
2. Det va' helst'e rufsi veir på heiinn i dag.

check rufsenakkji

flokete hår

Kåm nå mæ rufsenakkâ dí, så ska' eg kjembe deg!

check rugge (V)
image

sengeteppe vove av garn i mønster med fleire fargar, sydd saman i dobbel breidde
Sjå også fillerugge og brossi.

'U la ruggâ ti' lufting på an stór'e stein'e.

check rugge kar'e

stor og kraftig kar

Stein æ rugge kar'e, men spræk'e æ 'an inkji.

check rugge seg inn

"pakke seg inn" i sengeklede

Det va' godt å rugge seg inn fysst det va' kaldt i búinn.

check rugge si

vagge seg

Guttorm sat mykji å rugga si i vaggestólæ på sí gamle dage.

check ruggegån

grovspunne garn til å veve ruggu

Hèv' du etti mei' ruggegån, Gònil?

check ruggestól'e

gyngestol
Same som vaggestól'e.

Nístògjen líka godt å vagge si i ruggestólæ.

check ruggevevna'e rugger som kan ha rosengang- eller krokbragd-mønster

Det varte brúka gróvt gån ti' ruggevevna'æ.

check ruggji

rugg

'An va' an fæl'e ruggji, vóg ive hundre kjiló.

check rugstrå

bruke rugmjøl til breiemjø̀l (ved flatbraudbaking)

Sòme tikje braui vare gósmaka itt an rugstrår det.

check rúkatt'e

ukastrert katt ("ru" vert også bruka om verar og bukkar)

Rúkattan kunne vère ví'ræsne. Rúkattan æ fæle ti' míge rundt húsí i brundæ.

check rukka

rynka (t.d. stakkar og skjorteermar)

Skjorteerman sku' vère vént rukka.

check rukke

rynke, skrukke

Skjortâ mí æ nýtvègjí, så eg lýt take strjúkejinni å strjúke út rukkun. Gófa hèv' mange rukku i blèsunn.

check rukke

1. rynke tøy eller skinn
2. rynke panna
3. flytje seg, lée si
4. endre meining

1. Da rukka vallmåli itt da sille stelle sikkå ti' fedda.
2. 'An sér streng'e út itt an rukkar blèsâ. "An fær 'kji ti' å rukke blèsâ itt an brúkar bótoks", sa Yngjebjør.
3. 'An sat der i hågsætæ å vill' alli rukke seg ifrå. 
4. An fær alli rukk' 'ó, 'an æ plent som a marót.

check rukke seg

flytje seg

Rukk deg, Tòróv!

check rukkelé

vrangside

Nò hèv' bóa havt på seg skjortâ 'å rukkeléne.

check rukketrå'e

rynketråd

Fysst an ska rykkje an stakk'e, lýt an have an sterk'e rukketrå'e.

check rukle

1. lite bryllaup utan øl og moro (Det var haugianarane eller "lesarane" som tok til med å ha bryllaup utan øl og spelemann. Dei som heldt på det gamle kalla slike bryllaup for "lesar-ruklur")
2. liten eld, ellsmæli
3. halvsann soge, rykte

1. I dei tuskelège ruklunn va' der inkji antel sterkt ell' spilemannæ.
2. Vi' du gjèr' 'å, det tar 'kji kå a rukle, såvídt det vare an tysk'e.
3. Det æ mangt mi høyre frå gamle dage som kansi barre æ ruklu.

check rukse

soge, skrøne

Der va' så mange ruksu om æ Ingjer.
An må alli trú på adde ruksun an høyrer.

check rukse

fortelje ei "sladresoge"

Det varte ruksa om så mangt, men an ska' 'kji trú på alt!

check rúle

ståke

Inkji rúli sossa, unga!

check rúlen

uroleg, bråkete

'Er æ rúli i dag, mæ så mykji fókk å bíla i Nórdibǿ.

check rulendi

ulendt terreng (ukjømt, uslett)

Kossi kan du kjøyre hèra, i sossidan rulendi?

check rullekorg

korg til å ha karda ullrullar i (før spinning)

Rullekorgjin våre jamnast'e flétta av tæga.

check rulleplass'e

tømmerplass

Timri eg hoggje i vèt'e, ligg'e nò på rulleplassæ innmæ åne.
check rullepýsse

"pølse" laga av slagsida på sau
Sjå også pýsse.

Kvendí stelte rullepýssu av síeskjåró.
check rullestokk'e

åkerrull (rund stokk til å trykke jorda fast rundt såkornet)

Då mi våre små tótte mi så gama sitje på rullestokkjæ i hóp mæ hestekjøyraren.

check rullestump'e

rugbrød

Rullestumpen steikte da mæ å leggj' 'an innat takkunn, å så snúdde da 'an ti' 'an brúnka å skorpesette seg ròn i kring. Da steikte rullestump'e fysst da baka brau.

check rulli

rull av ull (etter at den er karda)

Kossi æ det mæ dessa rulló eg hèv' kaira; æ da for tykke?

check rult om rult

kast i kast

Fyddebassen datt rult om rult néd bakkjen. 'U snåva i a túve så det kasta 'enni rult om rult.

check rumske mæ si

byrje å røre på seg etter å ha sove

Eg rumska mæ mi i fem-tí'inn, å ettå dèt fekk eg alli sòve, så då reis eg barre opp.

check rúna

forheksa

Hesten min æ plent som rúna for tí'inn.

check rund'e av hondinn

gåvmild, rundhanda

Kjètil va' allstǿtt så rund'e av hondinn fysst 'an hjelpte fókk.

check rundfare

saumfare

Eg hèv' rundfare heile húsí ette lykló, men eg finn'e da inkji.

check rundingji

1. runde
2. runding

1. Gýró gjekk an líten rundingji å leita, men 'u fann alli att'e plaggji sitt.
2. Svein teikna enn rundingji, men 'an varte alli plent rund'e.

check rundle

gjere rundare

'An rundla tréimni så det varte greitt.

check rundleitt'e

rund i andletet
Sjå også breisleitt'e, langleitt'e, raudleitt'e, smalleitt'e og tunnleitt'e.

Èlí æ så rundleitt å vé, plent som moi sí.

check rundmali mjø̀l

sammale mjøl

Dèt sammalne mjø̀li va' mei' rundmali, å då varte det sjella klumpa i grautæ.

check rundskjipa

fullt med folk rundt veggene i ei stove

Stògâ va' plent rundskjipa i líkfærinn 'enni Gònil.

check rundt midtum

rundt midja

Birgjitt va' så smòl rundt midtum.

check rundtenom

rundt i kring

Mi have leita rundtenom, men mi have inkji funne nåkå.

check rundtrøye (V)

stutt kofte til dalebuksa
Hylstringane seier "gråkupte".

Rundtrøyâ æ gjår' av grått ell' brúnt vallmål, mæ løyesaum'e.

check rundvaksen

tjukkfallen

Det varte reikna som mætt å vère rundvaksen førr' i tí'inn.

check runnen

1. vridd, flammete (om ved)
2. sterkleg, velskapt, velproposjonert

1. Bjørkjí kan vère runní i vé'æ.
2. Bjynn æ som 'an va' runnen.

check runni

runne, holt

Da tótte det va' leitt mæ dei runnó som vukse inn i slåttâ. Nò vakse slåtteteigji ti' víérrunna. I hagâ have mi bå rips- å stikkelsbèrrunna.

check runntili

1. rundt og tjukt småbarn
2. rund ting
3. snelleteinen i ein rokk

1. Dèt va' an frísklèg'e runntili du hèv' fengji!
2. Da ha stella sikkå an runntili som da stròka mæ.

check runsast

svingast rundt på glatt is

Det va' gama å runsast fysst mi våre né'å ísæ.

check runse

Huskestativ. Reie er truleg eit eldre ord.
Sjå også runse, reie og reie si.

'Er æ eikvort gali mæ runsó, mi ljóte stelle da.

check runse

1. springe rundt
2. huske (reie si er truleg eit eldre ord)
Sjå også runse, reie si og reie.

1. Ungan tikje gama å runse rundt húsí.
2. Runse di tídt i fríminuttó?

check rupl'e

rørsle, oppstandelse; bruka berre i eintal
Sjå også ruple mæ.

Det va' slig an rupl'e Oskorreiinn.

check ruple mæ

røre på, forandre (t.d. slik at eit steingjerde byrjar å rase ut)
Sjå også rupl'e.

Di mòge inkji ruple mæ desse múræ eg gjåre for enn mannsaldr'e sía.

check ruplen

stor endring

Det varte rupli mæ mangt då postvègjen varte lagd'e oppigjænom dalen.

check rús

slump, slumpetreff, sjansespel

Det gjekk på a rús då Knút selde sǿtepli på sauesjåæ, det varte sò som sò bå' mæ prísa å mæ vikt.

check ruse

1. abortere
2. føde raskt
3. rase småstein
Sjå også trèk'e.

1. Det va' så vóndt då Anlaug rusa aire gongjí.
2. Da reidde rjómegraut'e då Ingjer ha' rusa.
3. Det rusa ti' oppi líinn. Det rusa ifrå lastebíltròmæ.

check rúse

lage bråk

Rúsi 'kji så fælt at di vekkje båni!

check ruséle

springe / virre rundt og bråke

Di mòge inkji ruséle sossa, bonn!

check rúsen

bråkete, uroleg (bruka om person som ikkje kan vere i ro)

Gútebonn æ tídt rúsne itt da æ små.

check ruskeleg (H)

1. uflidd
2. dårleg (td ver)
Sjå også ruskelèg'e.

1. Nikelos sat der så ruskeleg i stògunn sí.
2. I gjår va' det a ruskeleg veir.

check ruskelèg'e (V)

1. uflidd
2. dårleg (td ver)
3. sjukleg
Sjå også ruskeleg.

1. Du kan 'kji ti' Býn sossa ruskelèg'e.
2. Detti æ så ruskelèg'e an dag'e at eg vi' barre vère inni.
3. I dag kjenner eg meg ruskelèg'e, så eg æ ræd'e at eg fær krím.

check ruskeverk
image

ubleika, tjukt lereft, til m.a. å sy klede og sengetøy av; bruka berre i eintal
Sjå også lèrept.

Den lisli gúten sille få an sekk'e av ruskeverk, for den æ så létt'e å bère.

check ruskjen

dårleg forfatning, ustelt

'An såg ruskjen út måndagsmorgónen.

check ruskrí

diverse småting (liti samling); bruka berre i eintal

Vi' du gjøyme attav ruskríi ditt, Bóa, eg fær naudt gange fyr' det. Ruskrí kan vère bå' nyttige å únyttige ting.

check rusle

1. døy
2. spasere

1. Pål rusla i nótt.
2. Sku mi rusle an túr'e.

check russboddi

svorva trebolle (importert)

"Trú om ór'i "russboddi" hève nåkå mæ Russland å gjère", spúre Jóhanne.

check russ'e

russer

Mi tikje russen æ den farlègasti fyr' åkkå nò.

check russerrjúpe

bruka om spesielle og små rjuper som kom trekkjande (gjerne i store flokkar)

Sòme trúdde at russerrjúpun kóme ifrå Sibír.

check rust

liten skoglund

Det æ mange som líke a rust innmæ húsó.

check Rútâ

1. Setesdal bilruter
2. rutebussen til Setesdal bilruter (passasjerbussen)

1. Rútâ gjère det visst godt nò for tí'inn.
2. Eg stíg'e på Rútâ i Nórdibǿ.

check rútéle

bråke, sjaue

"Då la' Den Vóndi ti' rútéle i bríkjinn så Lidvår inkji fekk sòve", sa Fókkji.

check rútesukker

raffinade (sukker i bitar)

Da brúka rútesukker ti' å få í seg kamferdròpa fysst da våre krímsjúke.

check ruve

rur, skorpe på sår

Eg sér du hève a ruve på hondinn, hève du skòre deg?

check rúve

ting stabla oppå kvarandre, t.d. flatbraud, "eplekaker"

Dèt va' a góslèg brausrúve. An la' leivan i rúve mæ a kjèrslòk oppå, så inkji dei sille håge seg opp.

check rúveir'e

avlsver

Førr' i tí'inn måtte an alli sende rúveirin 'å heií om sommåri.

check ruvlen

uslett, ujamn
Sjå også ruvlutt'e.

Den ruvlnari timrestokkjen lýt eg hǿvle. Sètólen æ så ruvlen at an kan få flísa í seg.

check ruvlutt'e

ujamn, uslett
Sjå også ruvlen.

Bórdplatâ æ ruvlutt, eg lýt sikl' 'æ.

check rúvne

verte oppskaka, gjere sterkt inntrykk, støkkje

"Nei, nò rúvnar eg", seie Mamme fysst 'u høyrer nåkå útrúleg vare fortålt. Eg tenkte eg rúvna då eg høyre for arige da våre i Sýstog. Eg høyre nåkå så fælt at det æ plent så eg rúvnar!

check rygg'e

1. opphøgd område bakafor og framafor bindingane på eldre ski
2. rygg

1. Attenat dei fremri ryggjæ sitje bindingan.
2 Eg hèv' vóndt i ryggjæ i dag.

check ryggjebròt

verkande rygg når ein har arbeidd ein lang dag

Det va' a fælt ryggjebròt å skjère konn mæ sigd'e an heil'e dag'e.

check ryggjebýr'

bør som vart bunde fast til meisen (helst når ein skulle flytje på støylen)

Ryggjebýrí æ bundí fast ti' an bakmeis'e.

check ryggjeknip

kvass smerte i ryggjen (som kjem fort og forsvinn fort)

Eg æ mykji plaga mæ ryggjeknip for tí'inn.

check ryggjeskjinn

Olja bomullsty (ruskeverk) tilpassa til å ha på ryggen, festa med ein knapp oppe / framme. Dette vart bruka når dei slo gras med stuttorv. Ein gjekk då mykje bøygd, og kunne ikkje ha oljejakke som ville hemme rørslene. Ryggjeskjinnet var då eit brukbart alternativ når ein slo medan det regna.
Sjå også skjinnbul'e

Eg brúkar ryggjeskjinn itt eg slær i regnveir, for inkji å vare så våt'e.

check ryggjeslit

verkande rygg når ein har arbeidd ein lang dag (eller har lyfta for tungt)

An kunna gjève si ryggjeslit itt an sille gjère karsstykkji.

check ryggjespann

spann til å bere på ryggen (oftast blekkspann med fatlar og tett lok)

Fysst da ha' kjýne i vårfjósó, dèr beiti va', så båre da mjåkkjí heim'tt'e i ryggjespann.

check ryggjestykkji

oppdela stykke av sauerygg

Ryggjestykkjí våre góe å sjóe sundagssuppâ av.

check ryggjetak

ryggtak

Da våre fæle ti' prǿvast førr'e, take ryggjetòk.

check ryggjetuvl'e

ryggkvervel

Ulvehagli ha' gjengje inn midt midjom ryggtuvló 'å ulvæ, å inn i ryggmergjen.

check rygne

1. fiskerogn
2. hofisk

1. Fysst eg va' på gåttæ om hausti, riste eg fiskjen å kasta rygnun n'i bekkjen.
2. Eg fekk tvæ rygnu i gjerkveld.

check rykk'e

stutt arbeidsøykt

Mi stóge tvei lange rykkji førr'ell mi åte, men mi ha' nåkå líti snafs då mi såte a bil.

check rykkje

lage rukker (td i klede; skjorte, stakk - plissert, "fedda")

Det æ a konst å vère gó'e ti' rykkje. Saumar an a stakkskjorte, lýt an rykkje i ermó.

check rykkje si

1. støkkje, skvette unna
2. verte uroleg

1. 'An rykte si alli kòs da båre sikkå.
2. Du tar alli rykkje di, for bussen kjæm'e alli ennå på a bil. Eg tar alli rykkje mi for å vare for sein'e, for eg hève vekkjari.

check rýle

gjere uryddig

Nò hèv' du rýlt det så ti', at mi ljóte rydde opp snart.

check rýli

1. mykje bråk, mykje ståk
2. rotut, uryddig (V)

1. Då det lei út'å nóttí, varte det helst'e rýli i ungdómshúsæ.
2. Det kan var' helst'e rýli hèv' an mykji unde' arbei' på same tíd.

check rýme

1. røme
Sjå også renne.
2. jage buskapen frå der dei er om natta og ut på beite
Sjå også rýmeveg'e.

1. Rèven rýmde då 'an gådde mi.
2.Det æ helste ungan som ljóte rýme kjý.

check rýmestong

mjuk stong av bjørk (ofte med lauv på; til å jage buskapen til beite)

Ungan ha' kversí rýmestong itt da rýmde kjý at skógjæ.

check rýmevèg'e

vegen der buskapen vert førd frå fjøset og ut til beitet
Sjå også rýme.

Mi have mange rýmevègji på støylæ, ti' ímíse kanta.

check rýming

bruka i samband med å drive buskapen ut på beite

Mi ha' a long rýming morgón' å kveld, den tí'í.

check rymlingji

rømling

Denna fremmindi æ visst enn rymlingji som hèv' rýmt frå fengselæ.

check rymt'e

rykte, folkesnakk (noko som gjer inntrykk og spreier seg raskt)

Der va' slig rymt'e då 'an kåm oppigjænom mæ dei spillnýe Mercédisæ.

check ryngje

låg, lagga mjølkebytte med hank

Gúten fǿre néd ryngjâ mjåkk í. Finn ryngjâ, mi ljóte at fjósæ mókke!

check ryngjehodde

hoddâ på ei ryngje

Ryngjehoddun våre smía av jinn.

check ryngjeskul

vassblanda mjølk når ein skyljer ryngja med vatn når det har vore mjølk i (vart bruka til kåvesutr til liks med td sepratórvatn og eplesó')

Ryngjeskuli brúke mi ti' kåvesutr, å blande né'í mjø̀l å anna godt.

check rynne

1. vekse groe på potet
2. vekse til med kratt og nye tre
3. verte større (om born)

1. Itt eplí fare ti' rynne om våri, lýt an brodde da.
2. Veddin rynne ti' itt det inkji vare slègji.
3. Det æ a bísn å sjå ko fórt bonní rynne ti'.

check rynning

lauving av renningar og liknande

Rynningjí va' nóg helst'e om hausti.

check rynningji

renning

Det vare kalleg mykji rynninga itt an sagar néd a osp.

check ryseskjegg

skjegglav

Ryseskjeggji va' godt å gjèr' 'å mæ. Mi leika mæ ryseskjegg då mi vår' små.

check rysi

1. rise
2. stor, kraftig (bruka om både menneske og dyr)

1. Rysen steig av Honnås ti' "Glennås støyl'e" 'å austelénæ.
2. Dèt va' an fæl'e rysi, den elgstúten.

check rysje

1. rive
2. rive laust
3. noko som gjer sterkt inntrykk, td. motbydeleg

1. 'U ruste 'an i håri så 'an tók ti' tåró.
2. 'An ruste nåkå gras som 'an gav dei eine kanínunn sí.
3. Det rys'e plent í mi fysst eg sér makkan kravle i a daudt dýr.

check rysje mòsi

rive opp mose

An måtte rysje mòsi for å få tétte súinn itt an timra.

check ryv'e

Ein stokk bak i veven som renninga er sveipt omkring. Rullen med renning sveipt i vevreien.

Ryven måtte vère sterk'e.

check ryve

utslett, skurv (gjeld småborn i reivar)

Det æ reivebonní som have ryvin. Nò æ eg snart trjú tjug, men eg hèv' alli havt ryvin.

check ræast

vere redd for

Eg ræest da alli finne fram fysst da sku ive heian i desse úveiræ.

check ræde

skremme, jage bort, gjere redd
Sjå også ræd'e.

Du rædar 'kji æ Kristí, hú æ jarta å støyg. Mi mòge stidd' åkkå så mi inkji ræde dýrí.

check ræd'e

redd, nervøs
Sjå også ræd'e av si, ræd'e for og ræde.

Lidvår va' den rædasti av gútungó, så han tór' alli gange út'å kantæ av fjøddæ.

check ræd'e av si

engsteleg
Sjå også ræd'e.

An må 'kji vère ræd'e av si ska' an hoppe i fallskjerm'e.

check ræd'e for

1. sparsam med
2. engsteleg for
3. passar godt på
Sjå også ræd'e.

1. "Du æ 'kji ræd for vatnæ", sa Pål, 'an tótte Anne ha' sóe filli kaffé.
2. Eg æ så ræd'e for 'ó Òlâv, si' 'an inkji hèv' kåme heim'tt'e ennå.
3. Svein va' så ræd'e for dei nýe bílæ at 'an tór' alli brúk' 'an.

check ræde seg / ræ'e seg

uroe seg

'An ræda seg at da alli funne heim'tt'e.

check rædsklèg'e (V)

ser redd ut

Det va' 'kji rart 'u va' rædsklèg då 'u ha' kjøyrt útivi mæ bílæ sí.

check ræetal

uskipeleg tale

Sossi dan ræetal vi' inkji èg høyre på!

check ræeverk

uskipeleg verk (arbeid som er dårleg utført)

An kan 'kji hav' nåkå ræeverk so nére postvègjæ.

check rækt'e

1. lyd frå usmurde hengsle
2. lyd frå hals og lunger (ved forkjøling)

1. Eg tòler alli å høyre an rækt'e ti', nò lýt du smyrje gjengjun!
2. 'An æ krímsjúk'e nò, d'æ i ein rækt'e mæ 'ó!

check rækte

1. lyd frå usmurde hengsle
2. lyd frå hals og lunger (ved forkjøling)

1. Det ræktar i húrinn kverr gong eg lèt' æ opp.
2. D'æ a plage å rækte, an fær snautt sòve.

check ræl'e

lang og tunn person
Sjå også ræle og píperæl'e.

Dreng æ enn lang'e ræl'e, å tjurrspræk'e æ 'an.

check ræle

stikke inn eit eller anna, som regel for å opne
Sjå også ræl'e.

'An ræla stakefjøyrí inn i røyren.
check ræm'e

høgt skrik (stygt og langdrege)
Sjå også ræme.

Eg høyre nåkå fæle ræmi, då ha' Svålaug lagt seg på an hoggorm'e. Moirí høyre 'å ræmæ at ungjen ha' dutte å slègje seg.

check ræme

skrike med brølande røyst
Sjå også ræm'e og remje.

Inkji ræm sossa!
check ræms'e

person som "bablar i veg" (med lite og uviktig innhald)

Den ræmsen dèr vinn' eg alli høyre på i dag.

check rænili

1. snorskive på rokk eller dreiebenk
2. spinnehjul på handtein / spinnetein
3. lang kar (negativ seiemåte)
4. ufredeleg og rastlaus person

1. Rænilen på desse gamle rokkjæ sleng'e så at snórí kastar.
2. I ellgåmó tíd va' rænilen av stein'e.
3. Den langji rænilen tar vel alli brúke gardíntropp agong?
4. Sjå den rænilen!

check ræpe

smalt jordstykke

I Tveitebǿ æ nåkå ræpu som æ úhǿge å slå.

check ræpe gånin

klemme ut innhaldet i tunntarmen (på sau; ved slakting)

An lýt ræpe gånin godt fyrr'ell an skjýler da.

check ræse

sjukdom hjå hest (forkjøling)

Eg trúr hesten hèv' fengje ræsâ, 'an hóstar så fælt.

check ræse

1. rase (jordras, snøras o.l).
Sjå også rås og råsefadd.
2. lage rås (ved å velte steinar)
3. råne, køyre

1. Det ræser jamt i fjøddó om våri itt snjóren å ísen brånar.
2. Mi ungan tótte allstǿtt gama å ræse fysst mi våre på Húsefjødd.
3. Jón ræser med mopéd'e kverr dag'e fysst 'an kjæm'e ó' skúlâ.

check ræsekrím

sterk forkjøling slik at det renn helst ukontrollert frå nasen

Det æ a fælt ræsekrím eg hèv' fengji.

check rǿ

1. rydje, hogge eller sage ned småtre og buskar
2. skræme vekk

1. Åsmund rǿr dèr 'an vi' dyrke. Kòri va' det du ruddi? Om våri rǿr eg veddin for stein'e å anna som inkji ska' vère der.
2. "Vi' du sjå mæ eg rǿr túni", sa Tór mæ 'an Håvår, då 'an va' drukkjen i bryddaupæ 'ass Knút Bjúgson.

check rǿ út

1. utrydde
2. tøme eit rom eller hus

1. Tæringjí rudde út húsi.
2. Nò hèv' eg plent rudt út av húsæ ette at eg selde det.

check rǿe

samtale
Sjå også verbet rǿe.

Dei lange rǿun kunne usse út fókk.

check rǿe

samtale
Sjå også substantivet rǿe.

Mi rǿa om så mangt. Da tikje gama å rǿe om gamle dage.

check rǿi
image

laus ramme med sessar og tollepinnar; bruka berre i flatbotna
prammar
Sjå også pråm'e.

Òlav sa: "Itt an ska' ró må an inkji take spennetak n'i botnen, men mót sessæ, 'ellis vi' rǿi flytje seg".

check røkkje

1. kome tidsnok
2. utføre
Sjå også substantivet røkkje.

1. Mi rukke heim'tt'e i tí'i førr'ell regni kåm.
2. Tóne rokk allstǿtt mykji, 'u va' så fórtfarandi.

check røkkje

1. rekkje fram handa
2. gå i rekkje
3. strekkje seg
4. bruka i uttrykket røkkje opp
Sjå også verbet røkkje.

1. Eg røkkte fram hondí å helsa på 'an.
2. Røkkji nò i rad, sa kjèringjí, 'u ha' barre ei kjyr.
3. Lògan ljóte få røkkje sikkå, da mòge 'kji liggje i kóvi

check røkkje attí

nå att

Mi rukke alli attí jentun som våre fyr' åkkå; da våre for spræke å tóke út.

check røkkje hasi

uttrykk i samband med gangardansen

Uttrykkji "å røkkje hasi" varte inkji barre tala om fysst det galdt gangardansen, det va' au a tevling for gama, om kvæ som kunna halde út lengst'e.

check røkkje í

nå (få tak i)

Eg røkk'e alli í dei sǿteplí som hange så hågt.

check røkkje opp

rekkje opp moskar av eit spøta kledeplagg
Sjå også røkkje.

'U røkkte opp spiti sitt, for leistan vurte for små.

check røkkje seg

1. reise seg opp frå ei bøygd stilling
2. strekkje seg oppover (om eldtungene)

1. Eg va' så íhuga mæ arbeiæ at eg røkkte meg alli heile øyktí.
Arbeier an tvíkruppen, lýt an røkkje seg av å ti'.
2. Lògjen lýt få røkkje seg.

check røkkje spanni

spenne ut med bakføtene
Sjå også røkkje.

Hesten røkte spanni.

check røkkjefýe

rekkjefylgje (bruka berre i eintal)
Sjå også fýe.

No ljóte mi gjère detti i rétt røkkjefýe, mi kunn' inkji take opp eplí fysst mi inkji hav' sett da!

check røkkjespa'i

1. reiskap til å skrape kjøtrester av dyrehud til garving
2. reiskap til å skjóte konni i eit kjer (korn som skal malast i eit kvernhus)

1. An røkkjespa'i må inkji vère for kvoss'e å hell'e inkji for núv'e, an lýt få av kjøtròsi, men inkji skjère n'i skjinni.
2. Røkkjespa'en lýt vère kvoss'e, så 'an tèk'e snerpun.

check røkkjingegån

ullgarn frå "opp'tt'erøkkt" eldre strikkeplagg

Å brúke røkkjingegån æ a gó' útnytting.

check røkstri

krøterveg, vegstubb, stig (mest for buskapen)

Det æ a langt røkstri sku di gange rundt heií.

check rǿme

romme
Sjå også róm'e og rómsklèg'e (V) og rómskleg (H).

Kaslen æ for líten, 'an rǿmer 'kji så mykji som mi trengje.

check rø̀n

tvikjønna menneske eller dyr; td geit Sjå også tvítǿlingji, tvítóla, tvítutla, tvítekle

Det æ sjella å høyre om rø̀n, bå' midjom dýr å menneskji.

check rǿre 'å

røre og snu kornet på padane i badstoga når ein turka det

Itt an turkar konni i basstògunn, lýt an nò å då rǿre 'å så alt turkar jamt.

check rǿrekake

pannekake, takkekake (tjukke kaker steikte på takke, med natron)

D'æ godt mæ rǿrekaku.

check rǿrekjǿre

1. lapskaus
2. samanblanding av varer

1. I dag have mi rǿrekjǿre ti' nóssmat'e.
2. Lasterútâ ha' vòrun i ei rǿrekjǿre 'pi tròmæ.

check rǿug'e

pratsam (same forklåring som talig'e)

'An va' allstǿtt so rǿug'e fysst eg kåm! D'æ gama fysst Såvi kjæm'e innom, 'an æ så rǿug'e.

check røykbar'e

jernstonga som er mura inn midt i pipa til å hengje skórâ i.

Røykbaren hèv' fengje vermt seg.

check røykja

røykt; bruka om mat, oftast om kjøt

D'æ allstǿtt godt mæ røykja kjø̀t i suppunn.

check røykje

1. røykje (om kjøt)
2. lage røyk mot plagsame insekt for buskapen (om kvelden, på støylen)

1. Inkji røykji kjø̀ti so mykji som di gjåre i fjår!
2. Mi samla ihóp rår'e einér'e, å stelte an ell'e út'å støylæ, å røykja for flygjæ.

check røykròkjen

sotbelegg eller sterk røyklukt; t.d. i rom, gardiner og klede

Stògâ va' så røykròkjí at an såg mest'e alli liten 'punde skjeltilæ.

check røykstòge

årestove, gamal stove med åre midt på golvet og ljore i taket m.m.
Sjå også gamlestog, nýestog og stòge.

Der va' inkji glòs i dei gamle røykstògó.

check røyksvipe

litt omnsrøyk i rommet; berre bruka i eintal

Der va' så fillen trekk'e i omnæ, at der vart'e a røyksvipe kverr gong eg gjår' 'å.

check røykt

røykfylt

Det såg røykt út inni stògunn, men det va' barre sólí som gjåre gjyvi grått.

check røyne

1. erfare, røyne
2. Bruka i uttrykket røyne ísen.

1. Eg hèv røynt det så mang' a gong: Å dyrve æ an léttvint'e fiskemåti.

check røyne

raudne

'U ha' létt for å røyne. No bigjynde bèrí å røyne.

check røyne ísen

prøve om isen er sterk nok til å gå eller køyre på.
Sjå også røyne.

An lýt allstǿtt røyne ísen itt an æ úsikker. An lýt allstǿtt røyne ísen fyrr'ell an kjøyrer út'å.

check røyr

hoftebein
Sjå også svongji.

Verkjen stend'e hèra i røyró, sa Jórånd.

check røyr'e

røyr

Røyren ha' tétta seg.

check røyre

tvinne taumen kring fiskestonga i enden (toppen) og feste godt

Fiskestongjí lýt an røyre virkeleg.

check røyrleggjari

røyrleggjar

Fysst vatni frýs'e, lýt an av å ti' have røyrleggjari ti' tíne det opp'tt'e.

check røyse

leggje kadaver under stein i ei røys

Mi røysa di daue rådýri mi funne i skógjæ.

check røyse ihóp

plukke stein frå åkeren for å lagre i ei røys

Det va' jamt ungan som måtte røyse ihóp steinen frå åkró.

check røyse steinen

1. kaste stein i røys når ein dyrka ny jord (så køyrde ein bort steinen om vinteren)
2. leggje opp dyrkingsstein i røys

1. Fysst an røysa steinen, va' det viktig å leggj' 'an på an grei'e måti, å på an grei'e plass'e dèr 'an va' létt'e å få tak í å inkji fraus ti'.
2. An kunna røyse steinen opp som a borg, å hauge det opp innafyri.

check røyslandsjakke

strikkejakke med spesielt mønster (Grøn eller "rust-raud", bruka i staden for "gråkupte" for kvinner. Berre bruka til stakkar, svartstakk eller understakk, men ikkje til kyrkjebruk)

Kvæ hèv' ått denna røyslandsjakkâ?

check røysæsl

kadaver; daudt dyr

Fý ulke; det luptar så våkt av dei røysæslæ!

check røyte

pinne til å utføre visse leikar med

Røytun våre mest'e 70 cm lange, å host'e beine.

check røyte

1. slengje vekk i full fart
2. spreie
3. når hår losnar på dyr; òg nytta om prosessen ved garving av skinn
4. rotne
5. bruka i uttrykket røyte opp epli
6. Bruka i uttrykket røyte pinn
7. Bruka i uttrykket å røyte ut

1. Kjýrí va' fæl ti' røyte mæ honnó. An tók an pinni å røytte ormen langt av gari.
2. I verkjinn kunna det vèr' tungt å røyte út lórt'e an heil'e dag'e.
3. Hestan røyte fælt fysst det lí'e mót våræ. An kan røyte a lói skjinn mæ å leggje det i enn rennandi bekk'e førr'ell an garvar det.
4. Det røyter undâti' i a hús fysst jórdí æ så våt.

check røyte opp epli

spreie opp den lause oppløgde jorda for å få opp alle potetene

Mi våre mange i fòrinn å ha' kverrsin teig'e fysst mi røytte opp eplí mæ eplerèke.

check røyte pinn / spile pinn

uteleik; mykje bruka før

Fysst an røytte pinn, va' der tvau lòg, eitt úti, å eitt inni.

check røyte på
image

kaste opp potetene med ein spesiell spade i potetonna (ein bruka hest og plog og pløgde opp ei øyefòr og ei eplefòr for kvar potetdrill)

I epl'onninn laut an vèr' mange, å kvær røytte på sin teig'e.

check røyte út

å få til å rotne

Yfsedrypi hèv' létt for å røyte út syddí itt múren æ låg'e.

check røyten

uvyrden og uforsiktig når ein talar og svarar

Gònil kunna vère røytí fysst 'u svòra.

check røytesydd

veggstokk i lafta bygning, som ligg under svilla for å tette; er ikkje festa og kan difor skiftast ut når han er roten
Somme seier "røytsydd".
Sjå også sydd.

Røytesyddí mót austri va' ròtí, å måtte siptast.

check røyti lag

uvyrden veremåte

'An ha' slig a røyti lag, mange ville alli hav' nåkå mæ 'an å gjère.

check røytår

uttrykk bruka om ein sommar då det er mykje mykje regn (slik at det vert vanskeleg å turke høyet)
Sjå også sènår og sløymeår.

Itt det æ røytår, æ det vanskeleg å få turke høytti, å avlingjí vare mindri værd som fór.

check røyve

sveipe inn, brette innunder (td stoff eller bløytte lefser)

Mi ljóte røyve desse lefsun nò, å så ljóte mi klíne da i morgó tí'leg.

check rå si

gjere som ein vil (vere fri)

Æ an vaksen, lýt an få rå si.

check rå' ti'

lett, enkelt

D'æ rå' ti' vèr' stór'e i kjeptæ fysst an inkji tar' gjère det. D'æ rå' ti' vère gó'e av annas.

check råborgji

duskregn i noko kaldt ver; vert berre bruka i denne eine forma

'Er æ råborgji i kveld.

check rådig'e

bruka om person som vil og kan bestemme over andre (negativt)

'An varte bå' útsliten å kúa av dei rådige kånunn sí.

check råkaldt

rå luft med noko trekk; vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader

Det kan vèr' råkaldt om mǿnó om hausti.

check råke

glorake (til å kare i elden med)

Du lýt brúke råkâ, Bóa, førr'ell du legg'e inní mei' vé'e.

check råkji

rennande væske frå munnvikane når ein t.d. tygg skråtobakk

'An togg skrå ti' råkjen rann ó' munnvíkó.

check rålíka

avskrapa, raud og sår hud
Sjå også flette og hú'rusa.

Knút sa at da vorte plent rålíka i slåttæ, fysst da gjinge mæ dalebuksu.

check rålíka

hudlaus

'An gjekk rålíka 'å hæló heile den langji vègjen.

check råm

slump

Det gjeng'e på råm, men mi ljóte trú det æ rétt.

check råm'e

uklårt mål, høyrbar irritasjon i stemmebanda td ved forkjølelse (noko hås)

Eg hèv' vóndt i halsæ å æ råm'e i dag.

check råmýkkjesmø̀r

smør av rjome frå råmjølk

Jón hèv alli prǿva råmýkkjesmø̀r nòkåsinni.

check råmýkkji

Råmjølk (Mjølka som eit dyr, td ku, har fyrste veka etter kalvinga. Denne mjølka er spesielt tykk og næringsrik).
Sjå også lyktost'e.

Råmýkkjen æ gúl'e å tykk'e, å gó'e ti' lyktost'e.

check råmylt'e

fuktig jordsmon

Teigjen æ så råmylt'e at der skjín'e mest'e alli.

check råne

verte rå (våt)

Vé'en rånar fysst 'an ligg'e úti i regnæ.

check rår'e

D'æ 'kji létt å gjère 'å mæ rår'e vé'e.

check rårík'e

maktglad
Somme seier "råríkjen".

"Den kjýrí æ så rårík å hývónd, å vi' vère slig an herri at", seie Birgjit.

check rårøyte

uttrykk bruka om eit menneske som ikkje gidd eller vil arbeide (er tung i seg og held seg ikkje i form; bruka om mann og kvinne)

Dei rårøytun kan an 'kji leigje ti' arbeie. Eg hèv' alli sétt sò den rårøyte, 'an ville alli take sí hond i nòkå ting. Det æ alli nòken fillnare 'ell dei feite rårøytun.

check rås

ras
Sjå også råsefadd og ræse

Eg sér det hèv' gjengje rås hèra, for inkji så lengji sía.

check råsett'e

våt og roten ved

"Dessa brandan æ så råsette at da æ 'kji nåkå have ti' vé'e!", sa Gófa.

check råsfadd

stad der det plar rase snø
Sjå også rås og ræse.

Fair 'ass vara 'an mæ at 'an måtte inkji gange oppunde råsfaddæ i Løyningsheiinn, men 'an gjekk der líkevæl, å råsí tók 'an.

check råskjen

rå, fuktig (td ved)
Sjå også råskji.

"Dèt va' den råsknaste kjeddari èg hèv' sétt, så mi vi' inkji kaupe dèt húsi", sa Roddeiv. Stumpen va' råskjen å gó'smaka.

check råskji

fuktig luft; bruka berre i eintal
Sjå også råskjen.

Der æ slig enn råskji i kjeddaræ mí at bjalkan fare ti' rotne.

check råslag'e

1. ferskt slakteavfall
2. lukt av innmaten av slakta dyr

1. Skjéran æ fæle ette råslag'e.
2. Gunnår tólde inkji lupten av råslagjæ. Der ha' vòre råslag'e i byttun, så kjýrí vill' alli drikke, for 'u kjende lupten.

check råsår

år som merkjer seg ut med mange ras

"På 1790-talæ va' det nåkå fæle råsår", sa Kjètil.

check råte

rett trestong, tunnare enn slåte
Sjå også slåte og fiskeråte.

Eg fann mi a råte å jaga kjýne o' hagâ.