Ordliste

An steller an deignull'e som an legg'e oppi grýtâ fysst an tykkar kabrette; dèt æ kabrettegraut'e.

matrett laga av kabrette og mjøl (bruka berre i eintal)
Sjå oppskrift i heftet "gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag.

Kabrettegrauten æ sǿt'e å gó'e.

sleiv til å røre i kabrettegryta med

An lýt rǿre i grýtunn mæ kabrettesleivinn, så det inkji sví'e.

kall

Tór stelte an líten kadd'e for sòn sin híti bekkjæ.

skovl i kvinnekaddæ

fører vatnet mot kvernkallen (Er det brattaste slòkji. Kor bratt terrenget er, avgjer kor mange og lange slòk ein treng. Ordet "kaddeslòk" vert bruka i samband med kvernhus)

kaffe; bruka berre i eintal

Eg kan alli bigjève mæ dei kafféæ.

reiskap til å brenne kaffebønner i
Sjå også kaffébǿn (H), kaffébø̀n (V), kaffékvinn, tró å trille og kaffemúrt'e.

Førr' i tí'inn brende da kaffébǿnin i kaffébrennu.

kaffebønne
Sjå også kaffekvinn, tró å trille, kaffémúrt'e, kaffébrenne og kaffébǿn (H).

Úbrende kaffébø̀ni æ gråkvíte.

kaffebønne
Sjå også kaffébø̀n (V), kaffékvinn, tró å trille, kaffémúrt'e og kaffébrenne.

Úbrende kaffébǿni æ kvíte.

sterk skjelv i kroppen etter å ha drukke for mykje kaffi; bruka berre i eintal bunden form
Sjå også deir'e.

Eg drakk så mange koppa kaffé at eg fekk kaffédeiren, å va' úlageleg lengji ett'å.

kaffekjele
Sjå også kasli.

Det æ gó'slegt mæ an sótutt'e kaffékasli.

kaffekvern
Sjå også tró å trille, kaffémúrt'e, kaffébrenne, kaffébǿn og kaffébø̀n.

gamal reiskap til å male kaffibønner med
Sjå også kaffébrenne, kaffébǿn, kaffébø̀n, kaffékvinn og tró å trille.

Gýró sat mæ kaffémúrtæ i fangjæ.

kaffimål

"mælekopp" for kaffi
Sjå også putt'e.

1. bruka om nokre få personar på ein stutt tur med kaffi og kaker (V)
2. kaffikos heime (H)

1. A vént sundagsettenón hendte det mi reiste oppat Preststøyl å ha' kafférús.
2. Kunn di 'kji fýe mi heim'tt'e, så vi' mi hav' kafférús!

kikhol

karde, reiskap til å karde ull med
Sjå også kaire.

ull som er grovkarda

Kairefyddí liggje flate i a korg.

kakao

Kakâoi i vermdeflaskunn mí hèv' kólna.

Katekisme

I Kakkjismuss<->bókjinn måtte mi lære alt åttabók.

1. noko ein ikkje får skikkeleg til
2. særmerkt lyd frå høner
Sjå også kakle og kaklen.

1. Det varte barre nåkå kakl dèt Jón gjåri, 'an fekk alli ti' nòkå ting.
2. Då rèven kåm innat hǿssehagâ, varte det i eitt kakl mæ hǿnó.

bruka om person med dårleg handlag

Bjúg æ an kakleveir'e, 'an fær alli ti' nòkå ting.

etasjeomn
Sjå også kaklomnskróne.

Kaklomnan hav' èt' opp mang' an brand'e.

omnskråa, tett ved omnen; bruka berre i bunden form / dativ eintal
Sjå også kaklomn'e.

Det æ godt å sitje i kaklomnskróne itt an kjæm'e inn'tte fròsen.

røykbanen i ein etasjeomn (der det var spjøll, altså jernplate, som kunne dragast ut og skyvast inn for å regulere røykbanen. Skrukkjen var etasjen der røyken gjekk)

Hav' spjølli inn i kak'lomnsskrukkjen å sèt kaffékaslen 'pí!

meisel til å dele ei jernstong med

Òlav sló på kaldbíten mæ enn tung'e håmåri så jinnstongjí varte déla greitt.

kald vind med snø

kaldgraut av ymse slag

kaldmoe, frostrim

kaldgust

vætetrekk under eller over jorda

fælt; forsterkande uttrykk

Det va' a kallegheit som da båre sikkå.

kuldegrad

1. kantbord i broderiet på setesdalsbunaden (både den mannlege og den kvinnelege)
2. kam

1. Kamban i løyesaumæ kunn' hav úlíke liti.
2. Eg plage have kamb'e i kverr ytrijakke.

likemann; jamne i makt eller storleik

Mi våre fíre kampinga frå Valle i hóp på Móæ.

Canada

Góme ha' tvau syskjin som reiste ti' Kanâda å slóge sikkå néd dèr.

kanel
Sjå også kânél'e (V).

Vi' du flí mi kanéli, Bóa?

kanel
Sjå også kanél (H).

Èg brúkar allstǿtt kânél'e ti' rísgrautæ.

kanin
Somme seier "kâníne".

Ungan på Sæstad ha' fjóra kanínu.

broderi kring halsen på ei lusekufte

Krulla vare mykji brúka på kantingó i lúsetrøyó.

kontor

Eg laut inn på kantóri for å finne út ko eg va' skullig'e.

konkurranse i skihopping eller i hopping innan friidrott

Det va' jamt kapphopping i Jórisbakkâ då eg va' lítí.

rulletobakk; bruka berre i eintal

Kardús æ godt for den som æ ti'vånd'e. Æ der mykji tjø̀re i dessa kardúsæ?

dås til rulletobakk

'An ha' a kardusdås som ha' så vént a lòk.

klede for vaksne menn; bruka berre i fleirtal
Sjå også karmannsklæi og klæi.

høgre sida av midtgangen i kyrkja og andre forsamlingshus Sjå også kvendeléne.

Nò for tí'inn sitje inkji adde karan 'å karelénæ i kjørkjunn.

trevet på "karesida" i kyrkja (på høgre side når ein går inn i kyrkja)

mann, kar
Sjå også kvendmann'e (H).

Da våre seks karmenna ti' tekkje tòkâ.

eldre uttrykk om samtale mellom menn om mannsrelaterte aktivitetar og interesser

Det varte mykje karmannrǿu fysst karan treftest å ha' tí' ti' rǿe.

klede for vaksne menn; bruka berre i fleirtal
Sjå også kvendeklæi og klæi.

Yngjebjør va' nåkå sérs ti' saume greie å lagelège karmannsklæi.

maskulin kvinne

stor rive (for karar; til å rake og kjembe med)

Karmannsrívun æ for tunge ti' breie mæ. Karan brúka a karmannríve ti' kjembe mæ, den va' stǿri 'ell kvenderívun.

mann, kar

krafttak (td lyfte tungt)

Det va' a karsstykkji å lypte desse steinæ.

tungt tak (for ein sterk kar)

arbeidsstykke som få greier (tung og langvarig arbeidsinnsats)

tykk nagel på fot eller hand (når ein har mist naglen mange gonger etter skade eller neglesopp)
Sjå også nagl'e.

Góme hève kartenegla; det æ så úhǿgt å vóndt, 'u ríve da fysst 'u arbeier.

never frå bjørkestamme som er flett ein gong før
Sjå også nævr og flette nævra.

A kartenævr æ inkji egna ti' å gjère 'å mæ.

karve (plante)
Sjå også karvi.

karve (krydder)
Sjå også karv'e.

Mange líke å have karvi i spaæ. Da brúka karvi n'i nåosten.

hestereiskap, meiar med tverrtre og hakar, bruka til å dra i hop tømmerstokkar med
Sjå også dròg, kaseslodde og kase.

Det æ godt at kasedrògjí inkji æ så tung itt an ska' få 'æ innat stokkó.

hestereiskap, meiar med tverrtre og hakar, bruka til å dra i hop tømmerstokkar med
Sjå også kasedròg og kase.

Det æ godt at kasesloddâ inkji æ så tung itt an ska' få 'æ innat stokkó.

kasserollelok
Sjå også kasli og kaffékasli.

Detti kaslelòkji æ for stórt ti' desse kaslâ!

kjele, kasserolle
Sjå også kaffékasli.

Du lýt sjå ette' kaslâ, så inkji kafféi sý'e ivi. Kaslen va' glóheit'e.

ryggbør
Sjå også moltekass'e og fiskekass'e.

Detti va' an tung'e kass'e, eg vare hengjehæra av 'ó. Eg slapp an kass'e då eg ha' bitala.

kassett (musikk-kassett)

Det æ líti eg spilar kassett nò for tí'inn, det vare helst'e å laste néd musikk'e frå nètæ.

kasse

Tårål stelte så grei'e an kassi.

1. 4 leivar med flatbraud (somme seier "braukast")
2. kast på td vaier eller hesjetråd (og anna)
3. steinkast

1. Ska' eg take inn tvau kost mæ brau?
2. Du må 'kji sveive inn mei', eg lýt fysst'e rétte på kostí! Fysst an sau'e ska' lembe å det æ kast på lambelègjæ, då lýt an have dýrelækjen.
3. Torgrím ha' dei lengste kostí mæ mi kappkasta.

maskin med såld og vifte til å reinske korn medan ein treskte

stort og tykt hovudplagg for kvinner (raudt, med brodert kant rundt; roser på kanten)

Kasteplaggji æ 'kji brúka leng'e.

trereiskap som vart bruka til å reinske treskt korn

Kasteskóvlen æ som a stór ause av tré, som an brúkar ti' å kaste det trekste konni attive hærí for å skjilje det tunge frå dei létte konnæ.

sylje med mønster som "far etter katten"

byll, verkebyll
Sjå også kjøyne.

Tóne ha' så vónd' an kaun'e att'å halsæ.

kjøp
Sjå også kaupe.

Dèr gjår' du a godt kaup, som fekk den véne kjistâ sò billig.

kjøpar

Der va' 'kji mange kaupara ti' dei garæ.

kake som er kjøpt - ikkje heimelaga
Sjå også kaupe.

mat som er kjøpt i butikk

brød som er kjøpt på butikk
Sjå også kaupe og stump'e.

Det smaka kalleg godt mæ kaupestump'e førr'e, då eg va' líten.

1. kjøpar
2. kjøpmann

1. Hèv' du fengje kaupmann'e ti' hestæ dí?
2. Kò mange kaupmenna æ 'er i Valle kommúni?

1. hankatt
Sjå også kause.
2. storkar, kakse

1. "Gunnúv kausi" ha da som kjælenamn på kattæ.
2. Det va' ti' pass 'ó "Kausi"!

ketchup

Vi' du flí mi ketsjuppi?

kalv
Sjå også kåv'e.

Du lýt brynne kissâ mæ' mjåkkjí æ vorm. Den lisli kissen hèv' dotte néd i a hòle.

mas, prat
Sjå også kjadre.

D'æ va' barre nåkå kjadr mæ 'enni Anlaug.

flokete, ustelt (om hår)

kinnskjegg

1. kinn
2. underdelen av hovudet på eit slakt

1. Bóa ha' ískalde kjaka då 'an kåm inn'tt'e.
2. Ette reisdýrjaktinn lýt an livére inn kjakan av dýró.

"mykje tal med lite innhald"

Det æ tungt å høyre på kjakkji 'enni Gònil a heilt kveld.

1. lite område med mykje molter
2. småbuskar (td "víérkjarr", "dvergbjørkkjarr")

1. 'Er va' mykji molteblóm'e i desse kjarræ.
2. I kjorr mæ víér'e finn'e an tídt véne moltu.

skravl, mas

1. "forsamlingssurr"; bruka berre i eintal
2. plagsamt og irriterande preik
Sjå også tjave.

1. Det va' i eitt kjav inni mǿtesalæ, så an kunna 'kji nautt tale mæ dei néraste.
2. Det va' slig a kjav mæ dei ungó at eg måtte útom.

kjellar
Sjå også eplekjeddari, bakstrekjeddari, kjeddarlæm'e og kjeddartropp.

Det æ úhǿgt å inkji have kjeddari i húsó.

kjellarlem i golvet eller på utsida av huset
Sjå også eplekjeddari, bakstrekjeddari, kjeddari og kjeddartropp.

Det æ 'kji úfarleg å have kjeddarlæmen oppi.

usmak i mat (etter å ha stått lenge i ein innestengd kjellar)

Maten hèv' slig a kjeddarsmòk at 'an snautt æ ètandi.

kjellartrapp
Sjå også eplekjeddari, bakstrekjeddari, kjeddari og kjeddarlæm'e.

'An snåva å datt néd kjeddartroppí.

kjerring (eldre form)

Haddvår hèv' havt tvæ kjeddinga.

dvergbjørk

stad der kjea vart sette om våren når dei vart skilde frå geitane (oftast på ei øy)

eit ofte vellukka "kast" i ryggtak

venstre hand
Sjå også kjeivhendt'e og kjeivedurr'e.

Tór brúka líke godt kjeivâ som vénehond.

1. slag med venstre hand
2. keivhendt; negativt uttrykk, bruka om venstrehendte personar
Sjå også kjeive.

1. Eg fekk an dugelèg'e kjeivedurr'e.
2. Pass deg din kjeivedurr'e!

små husdyr (td sau)

Mi have fengje heim'tt'e av heiinn kverr kjélingjen.

1. vasskjelde
2. farkvore kvinnfolk
Sjå også oppkóme.

1. I a gó' kjelle æ vatni kaldt om det så æ an heit'e sommårsdag'e.
2. Tóne va' a fæl kjelle.

mengde med turt høy, raka og klemt saman med riva slik at det vert fast og kan berast
Sjå også høystakk'e, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindverje, vindvevje, band, torve, býr,
og høyskóg.

Det va' vanleg mæ 4-5 kjembu i a býr.

lag eller omgang med høy på høystakken (lagt i kjember)
Sjå også kjembe og ró.

Midjom kjemberóó lýt an leggje kraka så inkji høytti skrí'e út i frå sneisinn.

høy som ligg att på marka etter ei kjembe
Sjå også ròk.

stort karsstykke

"Slagsmål å kjempestykkji drivest da mæ", sa Gunnår.

hake av metall eller tre (som bind saman)

1. kjeft
2. overførd tyding av forklåring 1 (td om sau)
3. flåkjefta person

1. Då 'an kåm att'e frå tannlækjæ, ha' 'an alli att'e a tonn i kjeptæ.
2. Augund såg alli an kjept'e då 'an va' av å leita ette sauó. Nò hav' mi fengje heim'tt'e kverr kjepten!
3. Den kjepten vi' eg inkji hav' mei' mæ å gjère!

stort lagga trekjerald med øyro og lok, bruka til å lagre korn og mjøl og øl i, stod som regel i "buret"

Mýsan ha' naga hòl i mjø̀lkjèri.

kjerring

Eg tikje gama å sitje mæ kjèringó å rǿe mæ da, mæ da bake brau. Ei slags kjèring æ a snikkarkjèring, hú stǿr oppunde fjø̀lí mæ eg hǿvlar.

marimjelle

1. sauesjukdom (sauen synest å vere heilt stiv i halsen og legg hovudet mot jorda og dauar)
2. hestesjukdom (sterk hoste)
3. uvel og svimmel (om menneske)

1. Lislesau daua av kjerkjunn i gjår.
2. Brúnen hóstar så fælt, trú 'an hèv' fengje kjerkjâ?
3. Bóa fekk kjerkjâ i gjårførridagjen.

navet i eit kjerrehjul

An lýt smørje kjerrehausan mæ feitt stundom.

eike på kjerrehjul

Kjerresnælun slengje helst'e nòkå lause på desse kjerrehjúló.

flatt lok på kjer

same tyding som lauvkjerv'e

kattunge

Kjettâ yngde, å fekk fem kjeslinga.

lita byrd

kje-fødsel (geiter, rådyr)

Dei som have gjeita, plage helst'e have kjiggjing i januar.

kikkert (vanleg kikkert og kikkert bruka til nivellering)

Eg hèv' allstǿtt mæ mi kjíker fysst eg ska' på reissdýrjakt ell' leitar ette saui.

kikhoste

1. smidd krampe
2. bøylane i ei revesaks
3. hake av metall eller tre (som bind saman)
Sjå også kjinge og spong.

1. Det stend'e nåkå kjinga i låvâ, dei hèv' eg smía sjav'e.
2. Rèven fekk kjingan rundt halsen då 'an beit i åtâ.
3. An kan brúke an kjingji ti' å halde innat annanné lytin i an sprekt'e omn'e.

1. planke innfeldt i lafta bygning ved dører og vindauger (dyrekjinn)
2. øksa skråkant i laftet i ein lafta bygning (kjinnslétte)

1. Kjinní halde stokkó i dynna å glòs i agji.
2. Sòme tikje d'æ vént mæ stóre kjinn i nòvó.

nykinna smør på hardt flatbraud
Sjå også biti.

regle eller ordlyd som skulle få rjomen til å verte til smør når ein kinna

gøys som kjem når ein tømer saupet ut av stampekinna etter at ein har samla opp smøret
Sjå også gjøys'e.

'U fekk kjinnegjøysen i andliti då 'u tǿmde út saupi.

kross i skiva nedst i kjinnestaven

staven og krossen til stavkinna
Sjå også stavkjinne, stampekjinne og sveivekjinne.

Den kjinnestaven hèv' èg brúka mang a gong.

lite og utsauma tæpi eller plagg (smøyg eller krossting) som vert sveipt over herdane på reivbonn mest som eit sjal (går bakom nakken og litt over kinna ved øvste kanten)

Moírí sveipte kjinnplaggji kring hæran å hòvúi 'å dei lisle bånæ.

knippe
Sjå også ljåkjippi og kjippe ihóp.

Vaktmeistaren hèv' jamt stóre kjippi mæ lykla. Eg hève mæ mi a kjippi mæ ljæ fysst eg ska' út'å teigjen.

1. kiste, laga av tre
Sjå også kjistili og leddikk'e
2. likkiste
3. firkanta sylvdel på sylvbelte

1. Kjistâ va' så vént rósemåla.
2. Førr' i tí'inn gjåre da kjistun heimi.
3. Den eine kjistâ i sylvbeltæ 'enni Sigríd va' øyelagd.

brurebelte med "kister" av sylv; med forgylling

bruka til skospenne og gjúrehekti (av nysylv eller messing; for mann)

Eg hèv så véne nåkå kjistehekti på búna'skó mí.

sylvhekte med botn; for menn og kvinner (i lúsetrøye og svårtestakkslínun)

Førr'e brúka kvendí kjistelås'e i svårtestakkslínunn.

stol med eit rom under setet

1. lita kiste
2. pennalhus (H)
Sjå også kjiste og leddikk'e

1. 'U gjøymde breví i kjistilæ.
2. I kjistilæ hèv' eg fjuskelepp'e.

1. frakk for menn
2. kjol

1. Tårål fekk si ný'e kjól'e ti' konformasjónæ.
2. Mamme sauma mi an ný'e kjól'e ti' jóle.

vaksen mann med frakk

bakarste delen av ljåen
Sjå også ljår'e og odd'e.

hard sopp på lauvtre
Sjå også njóskekjúke.

Kjúkun kunn' vèr' snódige å sjå på.

kylling

Å ète kjuklingji ska' vère så helsigt.

kuflokk

Heile kjýhópen kåm inn'tt'å støylen, da våre så plaga av flygjæ.

halsklave til kubjølle

Kjýklavan våre jamt pynta mæ véne mynstri.

samanfiltra tråd eller leidning (td taugverk, fisketaum, fiskegarn, hyssing, skøyteleidning)

Denne kjyksâ mæ snǿri fær eg alli rétte. Ungan låge i ei kjykse, da dutte i ein haug'e.

kulde, kuldeperiode

I vèt'e hèv' det inkji naua mæ kjylæ.

klump, svulst

"forklefang", "kjolefang", "stakkefang"

Fysst mi munkast mæ mi våre små, ha' mi steinan oppi kjyltrunn. Eg hèv' så snilt a bån oppi kjyltrunn.

lite "emne" ute i naturen som ein kan bruke til eitt eller anna; bruka berre i eintal

kukake

Det låg a kjýmukke innmæ heddâ.

nysnø; mykje på ein gong

Det kåm an kjyng'e i nótt. Drív'e det det sommårmål, ska' det kåme sjau kjyngji fyre våri.

frøhus i eple

fastelavnsrida (Kyndelsmesse er 2. februar)

An tar' alli tvile; kjynnemesskjyngjen kjæm'e kverrt år!

ei tid kring Kyndelsmesse (2. februar) då det ofte var uver

fornepe (turnips)

Kjýnæpun vakse fórt å gjève stór avling. Da gåve mykji kjýnæpu for búskapen førr' i tí'inn.

ku

Kjýrí va' brondutt. Da have sérs véne kjý i Heimigâ'. Karan kóme leiandi mæ kjýrinn 'enni Gró, den einaste 'u ha'.

kukalv
Sjå også kjýr, kåv'e og stútkåv'e.

Det va' godt at Vénerós fekk an kjýrkåv'e denne gongjí, den vi' mi leggje 'å.

gammalt mål på ei viss jordvidd eller eit visst jordverde

vikar i hårgarden over tinningane (mest berre bruka i fleirtal)

'An hève så stóre kjýsleikju; 'an fère ti' å snøyast frammati.

kirsebær

Trastan æ kallège ti' å take kjyssebèrí om hausti.

framheving av seg sjølv med sterke ord

Dèr drykkjebassan samlast kunna an høyre mange kjýtu.

halvstor fisk, omlag 15 - 25 cm lang
Sjå også fisklingji, kót, kjývingji, mikkjålskót og skark'e.

Eg fekk 'kji ko trjú kjývi i dag, så eg va' inkji fornǿgd'e.

halvstor fisk, omlag 15 - 25 cm lang
Sjå også fisklingji, kót, kjývi, mikkjålskót og skark'e.

Mi finge inkji stóre fiska, barre kjývinga.

verdet av ei ku

I gåmó tíd varte verdíen av garó reikna i kjýværd.

td erteband av sylv (laga av halvrund sylvtråd, rulla på ein tein, glødd og saga opp. Hekta saman før ein spanar eller strekkjer det opp og loddar).
Sjå også snórelekkji.

Kjæ'i mitt æ så oksidéra nò at eg lýt blenkje det opp'tt'e.

Bortskjemd; bruka om born (i eldre tid også om dyr). Vaksne folk har som regel "vakse av seg" kjækteposen.
Sjå også adverba kjækta og oppkjækta.

Det va' enn kjæktepósi den ungjen, eg æ i alle fall glad'e at 'an inkji æ min.

person som toler lite av kulde, motgang

trekopp til å ha kjæsen i

Kjæsen ligg'e 'pi kjæsekoppæ.

ost laga med kjæsi eller osteløype

løypemagen / vístrí til slakta spekalv (Dei la inn i "kjæsen" den osten som var i kalvemagen. Vart bruka i ysting i staden for osteløype. Vart oftast bruka omatt heile sommaren).

Da brúka kjæsi fysst da yste kvítost'e.

hopp og sprett som er gjort i kjæte og livsglede

"hopp og sprang" (td når dyra slepp ut om våren)

hopp og sprett (bruka helst om dyr)
Sjå også kjæte si og slå si opp kjæti.

Kjýne kunne av å ti' slå si opp kjæti.

kalving (reinsdyr)

negativt påfunn

No lýt du slutte mæ dessa kjǿkjó dí! Ungan funne på nåkå fæle kjǿkji, da rulla sikkå rundt néd reiní, å ulka út klæí.

beist (td storfe, sau og geit) som haltar

Mi ljóte passe godt på desse tvau kjøltebeistí så da inkji meie sikkå fysst da gange i úkviddæ.

noko som kjem; bruka berre i eintal
Sjå også vère i kjǿmdinn.

rot

Dèt va' a fæl kjǿre du ha' stella ti' dèra!

kyrkje
Mange seier kjyrkje.
Sjå også kjørkjefókk, kjørkjegar'e, kjørkjetjell og kjørkjetæpi.

Om sundagjen vi' eg ti' kjørkjunn.

salmebok

folk som er i kyrkja i dag (eller på veg til-, eller har vore i kyrkja på messe i dag; ordet vert berre bruka i eintal)
Mange seier kjyrkjefókk.
Sjå også kjørkje og fókk.

Nò sér eg kjørkjefókkji reiser heim'tte.

kyrkjegard
Mange seier "kjyrkjegar'e".
Sjå også kjørkje.

I Valle æ der mange véne bjørka kring kjørkjegaren.

finklær

Skó' alli jentâ i kjørkjeklæi, å alli slåttâ i sóleglæi...(stevline)

vove teppe til å ha over herdane i kjøleg ver, berre bruka til setesdals<->kvinne<->bunaden, og tidlegare berre bruka i kyrkja
Mange seier kjyrkjetjell.
Sjå også kjørkjetæpi, heimetjell, kvíletjell, býtjell, tevlingetjell, tjell og kjørkje.

'U sveipte kjørkjetjelli rundt seg.

til same bruk som kjørkjetjell, men med finare mønster i vevnaden
Mange seier kjyrkjetæpi.
Sjå også kjørkjetjell og kjørkje.

Unde a messe, fysst kvendí gange daleklædde, kan du sjå bådi kjørkjetjell å kjørkjetæpi.

lem av eit slakta dyr

Kjøtsteik. Salta, røykt og turka sauekjøt av sidestykka, skore opp langs ribbeina og steikt på glør.
Sjå også sodd'e å kjøssteik og glósteik.

Èg tikje kjøssteikjí æ best'e fysst 'u æ nòkå solt.

kjøtmeis

Der sat mange kjø̀teirika i aplâ.

slakteskrott

Da våre på jakt å kóme heim'tt'e mæ a heilt kjøtfadd av an bjynn'e.

inste laget på eit dyreskinn (bruka i samband med slakting og reiing av skinn); bruka berre i eintal

An plage brúke enn røkkjespa'i ti' å take kjøtròsi av skjinnæ førr'ell an vi' garve det.

kjøtslintrer

Kjø̀tskjæ hèv' eg n'i rullepýssun.

kjøtmeis

kvise
Sjå også kaun'e.

Tóne fekk så stygg a kjøyne midt 'å nòsinn.

hestekøyrar, skuterkøyrar

Der kåm a long røkkje mæ kjøyrara ette vègjæ.

ferdsle etter vegen

låvebru
Sjå også lǿetropp og kjøyretropp.

Mange kjøyrelǿ'troppi våre kalleg bratte.

låvebru
Sjå også lǿetropp og kjøyrelǿ'tropp.

Mange kjøyretroppi våre kalleg bratte.

bandet som ein dreg kjelken etter
Sjå også kjåkkji.

"'U æ nå mægjètí, húsmannskuptâ,
mæ hòl på hòl, og sund'e, skjortâ.
Men eg ska' seie koss dèt bèr' ti':
det æ kjåkkebandi som vell'e dèt!" (stev).

kjelke
Sjå også kjåkkeband, dragkjåkkji og bomre.

Det æ gama for ungan å løype på kjåkkji.

helst ubrukeleg ting

Eg æ leid'e klabbedasi det vare mæ dei billige å filne gognó.

føre som gjer at snø klistrar seg fast under ski

klistremerke

Jentun plage jamt setje klabbemerkji på bǿkan sikkå.

klake; bruka berre i eintal
Sjå også klaka og klake.

D'æ leitt mæ dei klakâ fysst an ska' spa'. D'æ klakji i jórdinn ennå.

klump

Eg hèv' an stór'e klamp'e att'å ryggjæ.

hestesko, det slaget som vert bruka om sommaren
Sjå også grevskór'e og hesskór'e.

Det slít'e fórtaste út klampeskóne, for dei brúkar an om sommåri.

hard klump (helst bruka om isklump, men òg om lort; "lórteklank'e")

kliss
Sjå også klasse og klassen.

D'æ nåkå klass å slyngje håning.

urein tale (om vaksne som ikkje talar reint)

Eg skjø̀na alli ko 'u sa, det va' barre nåkå klatr.

vaksen person med urein tale

An klatr'e kan inkji seie adde ljóan rétt.

gjeld ulike stader (mange småsummar)

jernbusse på grunnskjítti der kvernkallen sviv på ein jernbolt

Ette at mi rive det gamle kvinn'úsi, hèv' eg passa på klauví, grunnpíkjen å det hitt som høyre ti' kvinnekaddæ.

fæl level frå klauvene til reinsdyra

nedste leden på foten på eit hovdyr

hudfald mellom klauvene (på td ku; mest berre bruka i bunden form eintal)

Klauvmakkjen æ fudd'e av hår.

ein kjertel mellom klauvene

Klauvmoirí kan 'an inkji ète, så den lýt 'an skjère út fysst 'an hèv' svie fǿtan og drègje av klauvin.

sylv etter sylvsmedane frå Klauvrei (Birtedalen)

stålkniv med jern på båe sider av jernet (stålet smia ein i jernet)

Òlâv Jónson hèv' smía mange klauvstælinga.

lite rom innafor forstoga bruka til mjølkestell

Syrhókkan stande úti klavâ.

klesvask

spyttliknande klyse på grasstrå (laga av insekt)

"Der æ sikkert a meining mæ kleggjeklýssó au", sa Tóne.

gjørme, kliss (noko som hengjer seg fast)

bratt bakke

trong plass (td mellom steinar eller bygningar)

1. innsnevring i terrenget
2. inneklemd plass

1. 'Å Strondinn æ a leitt klemstri i støylsvègjæ, så der æ trongt å kåme mæ hest' å klyv.
2. Der æ an fillen húseplass'e i Røysó, det æ mest'e som a klemstri.

handreiskap med hake i (bruka til å flytje tømmer med)
Same som hakebròt(H).
Sjå også hakji og bròt.

Kleppbròti lýt vère så sterkt at det tòler å brjóte hardt mæ det.

håning, skjemming

ferdig klinte lefser (bruka berre i eintal)
Sjå også klingsbiti, skjerpekling'e og smø̀rkling'e.

Klingjen måtte vère feit'e sill' 'an vère gó'e.

Ein del av klingen (som ein riv av) 
Sjå også kling'e og biti.

Det æ godt mæ fisk'e i klingsbitâ.

dørklinke, til å opne/stengje ei dør, laga av jern.

'U høyre det tók i klinkâ.

1. del av broderiet i setesdalsbunaden, både den mannlege og den kvinnelege
2. klo (dyreklo)

1. trong og ulendt del av veg
2. stor stein med kvasse nibber ved veg

1. Mæ klomrí renn'e Klamrebekkjen.
2. Klomrí haddar si útive vègjen.

rispe frå dyreklør, rispe frå kvistar

Desse klórun hèv' eg fengje av kjeslingjæ.

klode, jordklode

'Er æ mange klóta i sólsýstémæ åkkå.

person som er lite flink med hendene

An kan 'kji have an kludr'e ti' reprére bíla.

kluft, todelt grein på tre
Sjå også rjúpesnòre, bròm, gar'e, streng'e og snòrelíne.

Kluktí sting'e an godt néd' i snjóren. Toglesnòrâ heng'e i kluktinn.

person med dårleg handlag i arbeid

kongro, edderkopp
Sjå også klungenèt.

Dei gamle sa at det va' úlykke å drèpe enn klung'e.

kongrospinn, spindelvev
Sjå også klung'e.

1. ein trestokk e.l. som har ein tjukkare del i eine enden eller har ein tjukkare del eller klump ein stad
2. seiemåte om mindre del som ein ofte ikkje nøyaktig veit kva heiter; t.d. straum<->forsynings<->boks til PC

person som ikkje er flink til praktisk arbeid
Sjå også trénèvi)

Tauget som vert bunde /stramma frå klyvmeis til klyvmeis (nedre / ytre kant) for å halde klyvmeisane ut frå sida på hesten slik at klyvmeisane ikkje klemmer så mykje mot sidene på hesten. "Klykkjebandi" er 2-dela der dei heng fast på kvar sin klyvmeis. "Hektí / hegdí" heng i den eine, og den andre er berre taugenden som vert festa i "hektí / hegdí".
Sjå også klykkje og stage klyví (H).

An klykkjer klyví mæ klykkjebandæ, så at tyngdâ av klyvinnn kjæm'e hægri på hesteryggjen.

tauget som vert bunde /stramma frå klyvmeis til klyvmeis (nedre / ytre kant) for å halde klyvmeisane ut frå sida på hesten / slik at klyvmeisane ikkje klemmere så mykje mot sidene på hesten.
Klykkjebandet er 2-dela der dei heng fast på kvar sin klyvmeis. Hektí / hegdí heng i den eine, og den andre er berre taugenden som vert festa i hektí / hegdí
Same tyding som klykkjeband.
Sjå også klykkje og stage klyví (H).

pinsett

An brúkar klýpâ ti' å krulle mæ, itt an gjèr' sylv.

person som klypper sauer

Nò kåme helst'e klypparan frå Skottland.

kløv, last som t.d hesten ber. på kvar side av ryggen

ramme til ein klyvmeis'e (laga av td rogn eller bjørk)

Eg hèv' nåkå gamle klyvmeisbòga eg vi' vidje opp'tt'e.

kløvreiskap

Det an batt inn i klyvmeisan laut vèr líke tungt 'å båe lé'a.

alt utstyr ein treng til hesten når ein skal klyvje

støylsveg der hesten gjekk med klyv

Klyvvègjen dèr hestan gjinge kunna sòmestad króke nòkå dèr det va' blautmerkt.

sett med klede (alt ein treng for å vere greitt kledd)

klesknagg

D'æ hǿgt hav' klæ'enagl'e i fjóskålâ.

snor eller stong til å hengje klede på, til turk eller til lagring

Klæ'evonden min æ strøkkt'e frå stògehúsó ti' loptæ.

1. klede (berre bruka i fleirtal)
2. tøy (berre bruka i eintal)
3. tunt ulltøy bruka i setesdalsbunaden der det er løyesaum'e
Sjå også daleklæi, fanteklæi, karmannsklæi, kvendeklæi, kvíleklæi, rétte klæi og vaksnemannsklæi.

1. Klæin 'ass vår' helst'e svårte.
2. Klæi æ tunnt ulltøy.
3. An brúkar bå' svårt, raudt, grǿnt å kvítt klæi.

kledeplagg laga av klede (som er eit tunt ullstoff)

Du kan få kaupe klæisklæi i Sætisdal Húsflídssentral i Valle.

1. ytre bordkledning på hus
2. klednad; full dress eller full bunad

1. Målingjí på klæningjæ mí fèr'e ti' flase av.
2. Vi' du brúke denna klæningjen i dag?

kott for klede
Somme seier "klæekòt".

Du lýt sjå i klæskòtæ om du kan 'kji finne nédslagshúvâ dí.

kløe; bruka berre i eintal
Sjå også kleie og klå.

'U ha' slig enn klåi at 'u fekk inkji sòve.

glenne på himmelen, riv i skylaget

1. straumisolator
2. messing- / bein- / tre- plastklåte på kyr
Sjå også verbet klåte.

1. Klåtun æ gjåre av material'e som inkji leier straum'e.
2. An sèt'e klåtu på kjýhonní så kjýne inkji sku ska antel fókk 'ell aire dýr.

bortimot fullgod kar
Sjå også knabbe.

Hèr kjæm'e der tvei knabba som vi' vère mæ di i slåttæ!

"gutplugg" (sterk og "seig" gut)

Tarjei va' den sterkasti av knaggó i Nórdibǿ.

liten tettvaksen kar

Tarjei æ an knaltr'e, å brúkar seg i arbei'.

hard og vriden vedkubbe

'An stræva lengji mæ dei vesste knartó.

mengd med ting eller dyr

Det låg an heile knasi mæ fýrstikku på tilæ ette at Åni ha' sète å tent i pípâ heile kvelli.

liten knaus, bergpynt

Der va' så lívi å varmt unde knattâ.

1. utvekst på tre
2. kvistekule

1. An kan finne knaula bå' på lauvtré å bartré.
2. Knaulan lýt an hogge ell' sage av tétt innmæ stokkjen.

grjot, styrke, nerk

Der æ knerr'e i dei kar'e!

svak, stutt lyd

Bonní hav' sòve godt i nótt, eg hèv' alli høyrt enn knest'e frå da.

1. person som gjev så lite som råd for det ein kjøper (og prøvar å få så mykje som råd for det ein sel)
2. person med "samanklemd kroppsbygnad"

1. kjøttlem
2. knok på hand
3. snilt skjellsord (din knók'e!)

1. Mi have etti barre an líten knók'e.
2. Eg minnest væl dei stóre knókan 'ass Taddak.
3. Din knók'e du æ, dèr narra du meg fælt!

person som har lett for å tale og stikke seg fram

rosenfeber (hudsjukdom)

Knúterósí æ an hú'sjúkdóm'e som æ vónd'e å få.

ein heil del ting av same slag (ikkje så store ting)

Eg slípa a heil knysje mæ ljæ i kveld.

låg stutt lyd

Fysst an gjeng'e på trétili, kan det tídt kåme an knyst'e frå tilebóró.

når nokon hostar for å få merksemd; bruka berre i eintal

Gunnúv lést vère så sjúk'e, men det va' nóg barre an fille knǿtehósti 'an ha.

"jålete" person

lågt, rundt trekar, laga av stavar

Koddun vorte brúka fysst 'an sille fløyte rjómen av mjåkkjinn, førr'ell sepratóren kåm i brúk.

pullen på ein hatt

mjølk frå mjølkekoller (når rjomen er fløytt av)

Mange tótte at koddemjåkkjí va' den beste.

1. surmjølk, kefir, syrna i kodde (trekar); bruka berre i eintal
Sjå også syr.
2. sæd

1. kolle
2. testikkel

1. Der æ an koddi på Rygnestad som var' kadda "Fa'kodd".
2. Koddan vorte brúka ti' kattemat'e itt da ha' slåtra.

kongle

Eg hèv' alli sétt so mykji kokla som i dei gråninn attenat loptæ.

kasserolle med avrunda botn; bruka i vedkomfyr

Koksí varte brúka ti' matlaging.

så djupt at ein ikkje ser botnen (bruka berre i eintal)

Det æ helst'e kulseleg å sjå néd i kòladjúpi fysst an æ út'å vatnæ.

kornaks som er skadd av sot (soppsjukdom)

Kòloksí vurte plukka út å kasta.

helvete

kolmørkt, svært mørkt (bruka berre i eintal)

D'æ jamt kòlmørkr i november.

kolle (kurase utan horn)

Mi ha' tvæ kjý mæ èg va' lítí; ei kjýr å ei koltre.

ambar utan "øyre"

Eg hève an gåmål'e koltrekopp'e heimi.

koltreknapp (skålforma halsknapp til bunad)

stut utan horn

ver utan horn

Honnveirin æ fæle ti' stangast, men koltreveirin kunn' stange, dei au!

1. "komle" (Matrett laga av mjøl og vatn. Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag). 2. bruka om seinfør person som ikkje får arbeidet unna

1. I Oppistog sóe da komlu i suppunn førr' i tí'inn. 2. Tóre sill' breie, å hú va' ingjó komle.

kompass

D'æ greitt mæ kompås'e, itt d'æ skoddi út'å a stórt vatn.

konfirmant
Somme seier "komformant'e".
Sjå også gange for prestæ, gange lèse, konformére, masjónsbonn, teikne seg og vare framtèkjen.

Der va' mange konformanta i 1986.

tyngd som ein kan rekne med at gut i konfirmasjonsalder greier å lyfte

konge
Sjå også dråning.

Harald æ an gó'e kongji for landi, bèt'e 'ell dei fléste av kongó.

1. bygg
2. enkeltkorn av eit eller anna
3. mengdeord for korn

stor trekiste med flatt lok, musetett, bruka til ¨å lagre korn i
Sjå også býre.

mugge, kanne

lagringsrom for konnband før ein treskte.

I konngóvæ la' da konnbondí i tvæ røkkju, mæ oksó imót kvorairne, å slóge mæ flygjili.

jord som er god til korndyrking

Valle ha' sérs gó' konnjórd.

1. små og korna ispartiklar (Danna av at små vassdropar har frose til is. Kvart korn er som regel mindre enn 1 mm i diameter)
2. sundfrosen snø under skare (særleg om våren)

1. I nótt kom det endél konnsnjór'e.
2. Eg trodde gjænom skaren å skrei i konnsnjóræ.

stabel med kornband
Sjå også høystai og lauvstai.

Mýsan líke sikkå i konnstaâ.

mengde korn som ein turkar i badstoga på to pada (ein gong)

kornåker

I gåmó tí' ha' da mange, men små konnåkra.

tame (noko som krev dugleik)
Sjå også konstig'e og konstigt.

D'æ a konst å seie a grei meining mæ få órd. D'æ a konst å skjère út enn vén'e kubbestól'e.

kunstgjødsel
Sjå også hevd og hevde.

Då bǿndan bigjynte mæ konsthevd, finge da mykji bèt'e avlinga.

1. samnamn på bollar og mindre kar
2. kopp
Sjå også stavkopp'e.

1. Eg sylte mi i dei gamle koppæ 'enni Góme.
2. Gunnår drikk'e allstǿtt av dei hevlelausæ koppæ.

spesiell høvel til å høvle stavane innvendes til eit lagga kar

I an koppehǿvili æ tonní rund í si.

oppvaskklut

Førr'e brúka eg koppeklút'e ti' två koppan; nò brúkar eg bosti.

steinty, "porselen"

Koppemattér æ hardare 'ell krúsemattér.

snikkar som lagar stavkoppar

lite "rom" øvst i ei kiste (same som lédikk'e)

utslett på kroppen; berre bruka i eintal

Eg hèv' fengje nåkå korpl attå ryggjæ, men eg veit alli ko det æ.

perlestrikking
Sjå også korplespit.

D'æ så moderne mæ korplekròt nò.

mønsterstripe i tekstilar

Góme spitar a trøye mæ korplereita fyr' meg.

perlestrikking
Sjå også korplekròt.

Det æ úlílegt mæ dei korplespitæ, det sér út som d'æ flekkjutt'e.

1. sertifikat til personbil
2. kort

1. Hèv' du tèkje kórti nò, Tarjei?
2. Eg sendt' 'ó a kórt i postæ.

kvarter

Konserten bigjynder om a kórtér.

verte tom for mat; bruka berre i ubunden form eintal
Sjå også mattròt og trjóte.

1. haug, stabel lagd / lødd greitt eller reist opp mot noko
2. mat; bruka berre i eintal
3. gratis mat; bruka berre i eintal
Sjå også vé'ekoste og takkost'e.

1. Tarjei hèv' lagt ihóp mang' enn kost'e dei seiste vikun.
2. Brent brau å súrt saup æ fillen kost'e.
3. Eg hèv' hús å kost'e dèr eg búr.

småfisk omlag 5 - 15 cm lang
Sjå også fisklingji, kjývingji, kjývi, mikkjålskót og skark'e.

Det va' 'kji ko kót mi finge. Det kóti eg fekk ska' pusi få.

kott (lite og trongt rom)

armbrøst, leikeboge med bygji og stokk
Sjå også bògji.

1. pendelen i bjøddunn.
2. pil til boge der pila er butt framme

skort på luft, sterk astma (alvorlege pustevanskar)

Gamle-Haddvår fekk kóvi nést'e førr'ell 'an dǿi.

nysgjerrig person (negativt ord, helst bruka om born)

Den gúten va' a fælt kòvonn, 'an va' addestad dèr fókk samlast for å rǿe.

ein bestemt hest eller mann med middelmådig kraft

krage

Kragjen på gråkuptunn stend'e beint opp.

feittet rundt tunntarmen

An rèper gånin útó' krakefeitó.

stoppenål (til å bøte med)

to bjørkegreiner som er bundne saman i toppen (til å halde på plass høyet i ein høystakk)

An sveipte tvau krakepòr kring stakksneisí, så da péka ti' kversin kant'e.

soppliknande hjelpemiddel av tre til å leggje inni ein sokk når ein skulle stoppe eit hol

Krakesoppen varte svorva, å jamt brúka itt an stoppa sokka.

to bjørkekvister bundne saman i toppen, og svinga kring "stakksneisí" for å halde høyet på plass etter kvart som ein "byggjer" høystakken høgare
Sjå også høystakk'e, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, vindverje, vindvevje, band, torve, býr, kjembe og høyskóg.
Somme seier "stakkskrakji".

Mi måge have fleire kraka førr'ell mi bigjynde å setje opp stakkjen.

liten stol utan ryggstø, kan ha tre eller fire bein

Nò lýt du sitje rólegt, for denna krakkjen æ snar'e ti' å valtre. Svålaug kasta krakkjæ ette' fríaræ.

fot på ein krakk

Dèt eine krakkestigji gjekk âv, å då datt eg bakklengjis né'å tili.

uvand klut

Krakksklútan vurte nóg inkji brúka ti' å turke av sivunn mæ.

den delen av dørhengsla som står fast i karmren / veggen
Sjå også húrejinn.

skitupp
Sjå også hav (H).

Såvi braut av kranen på dei eine skjíttæ.

klagande person
Sjå også kraune.

masete og klagande kvinne
Sjå også kraune.

Åslaug va' a fæl kraunårskjedding, alt tóttest vèr' gali.

isgraut, blanding av vatn og is / snø; bruka berre i eintal
Somme seier "ískrav".

Eg gróv kravi ó' fiskehòlæ.

meslingar, kregde (smittesjukdom med forkjølingssymptom og utslett)

Eg minnest eg va kalleg sjúk'e då eg ha' kreddâ.

kregde; smittesjukdom med forkjølingssymptom og utslett

krek, lite hjelpelaust levande vesen

Det seiste lambi va' 'kji kå a líti krèk. Mi ljóte tåte detti ilendige krèkji.

liten og hjelpelaus

Det va' nåkå fæle krèkjila, dei tåtelombí!

ureinsleg kvinne

krem

Krém kan vèr' mangeleis; bå' ti' tonnó, ti' skó å ti' mat'e.

1. den mengda ein får i ei handflate (td med mjøl, salt, bær)
2. det ein kan klemme rundt med handa (gjeld td trepinnar)
Sjå også verbet kremme og kremmingji (H).

1. Det æ passeleg mæ ei kremme salt ti' desse kurvæ.
2. 'An tók a kremme mæ konn å stelte si an bendili.

den mengda ein får i ei hand, t.d. med mjøl, salt, bær o.l.
Sjå også verbet kremme og substantivet kremme (V).

Taddeiv kåm mæ enn kremmingji mæ Twist fyr' åkkå.

vanskeleg periode, "hard støyt"

Kjýrí fekk an krepp'e ette at 'u ha' kåme ti'. Åkren fekk an krepp'e då 'an skjein så i sommår.

krig
Sjå også krí (H) og kríe.

Det æ allstǿtt krí einkvorstad på jórdinn.

krig
Sjå også krí (V) og kríe.

'An va' som i órlogg å krí allstǿtt, kunna alli róe seg.

smittsam farang
Sjå også ivefær.

Det fèr'e så vónd a kríkje i vète.

krok
Sjå også armekrikk'e.

forkjøling; bruka berre i eintal
Sjå også krímsjúk'e, krímsjúkji og nòsekrím.

Eg hèv' havt så vóndt a krím, men nò æ eg bèt'e.

sår i halsen, kvise i halsen

forkjøling
Sjå også krím, krímsjúk'e og nòsekrím.

Det fór så lei'e an krímsjúkji den vetren.

samling av td bygningar

'Å vestelénæ ligg'e an kring'e mæ gara.

1. del av broderiet på setesdalsbunaden; både for menn og kvinner (kvadrat som er dela opp i fire)
2. stoppskive
3. trinse på skistav
4. spinnehjul til handtein
5. kringle (kake)

1. Kringlun brúkar an midjom anna i opplutæ. A kringle æ fíre flekkji å an kross'e ivi.
2. Eg legg'e a kringle unde mutteren å skrúvar ti'.
3. Ai-ai, dèr datt kringlâ av stavæ mí!
4. Dei ellgamle kringlun våre gjinni av stein'e.
5. Fær eg a líti mul av kringlun; 'u såg så gó' út....

snurrebass

Danil va' så gó'e mæ krintolæ.

kristendom

tobakkspipe støypt av gips

Gamle-Gýró røykte i krítpípe.

krå

Lórterèka stend'e i krónæ innmæ kåvestiddi.

det faste stoffet som er att når ein smeltar sauefeitt; bruka berre i fleirtal

Kroddan blandar an i hóp mæ kurven.

stadnamn på Hovet

Nórenat Krókó æ der skjótebani.

krokut "bord" av kvit tunn tråd i broderiet på setesdalsbunaden (både den mannlege og den kvinnelege)

Krókan vi' eg bíe mæ ti' i morgóhindagjen.

Torvhaldskrok.
I tidlegare tider var denne laga av einer, men i seinare tid har også jern vorte bruka.
Sjå også torvolli.

Det æ inkji létt å finne greie imni av einére ti' króknèv.

rugge med krokbragd-mønster

1. vanskeleg situasjon pga t.d. dårleg økonomi
2. bruka i uttrykket kåme í a kròm.

1. Da hav' kåme sikkå ó' kròmæ no som da hav' bitala gjellin.

maktesløyse

krokete furutre

kroppsdel

kråskåp, hjørneskåp

På Voddæ have da a vént króskåp i stògunn.

stokk frå stavlægjâ og opp i gavlen i eit hus

1. kross
2. Grensemerke. Då ny delingslov vart innførd 01.01.1980, vart det ikkje lenger lovleg med "krossar" som grensemerke i nyetablera grenser.
3. "kross" i ymse handarbeid
Sjå også deild og vinkeldeild.

1. Der æ mange krossa på dei gamle kjørkjegar'æ.
2. Krossen i an jarfast'e stein'e erstattar a deild.
3. Kross'e å kringle sjå mi bå' i løyesaum'e, i vevnâ'e å i spit.

døra i krossen i ei krosskyrkje

Åkrissan gjinge gjænom den syndri krosshúrí.

krosskongro

kjerrehjul (laga med kross i midten)

Krosskvélin ha' barre fjóra snælu.

tunn sølvplate forma som ein kross (i "kuptelekkji"; "sylvlekkji" i kvinnebunaden og i klokkebandet for karar)

Krosslauvi dinglar så vént né'å bringunn.

mønster, ornament (i td treskurd, saum eller bildekk)
Sjå også kròte.

Det va' mykji kròt på dei kubbestólæ.

bruka om hestar som bit i krubbâ og dreg inn mykje luft

Sòme hesta naga på ètâ, å då ha' da krubbedragji, som va' a lýti.

hest som gnagar på krubbâ

lita forsamling, klyngje med folk, flokk

Der va' an krúdi mæ fókk kring seljaren. Da såte i ein krúdi.

fylle båe hendene (forma som ei skål) med t.d. bær

Eg fann alli mei 'ell a par krúku då eg va' på moltetúr'e i dag.

stakkar, toler lite, arming (om kvinne)

stakkar, toler lite, arming, pyse (om mann)

Haddvår hèv' alli vòr kå an krukl'e; fillen ti' ète å arbeie.

snabelskeise

Krulleskjeissun våre vónde få ti' hange unde biksaumó.

akantusskurd (ei form for treskurd)

Krulleskúren varte helst'e líti brúka i Sætisdal i gåmó tíd.

eit lite spesiallaga verkty til ein spesiell slag krullar innan sylvarbeid

Der æ mange slags krullestikku i filigransarbeiæ, ti' úlíke slags krulla.

1. låsemekanisme for td skåpdør eller sive
2. Krull i løyesaum (broderiet på setesdalsbunaden, både den mannlege og den kvinnelege. Mest vanleg i lusekufta). Sjå også lúsekupte.
3. krull ytst på munnharpefjøra

1. Krullen va' jamt vént laga.
2. Inkji adde dalebuksu ell' kuptu hav' krulla.
3. An lýt hǿve krullen ska' an spile godt.

småvaksen og krokete bjørk på heia

Krumlebjørkan kan an helst'e barre brúke ti' vé'e.

1. isse
2. krune
3. krone
4. skråstilt firkant (i handarbeid)

1. Den ungjen æ så oppkjækta at 'an kan dríte n'i krúna 'å fai' sí (gammal herme)
2. Krúnâ som brúrin brúke ti' sætisdalsbúnaæ, heite lâ.
3. Segg mi, kan du léne mi tvæ krúno?
4. Sèt'e an mange krúnu ihóp så vare det a bóre.

ulldott i panna på sau

Du må 'kji klyppe krúnelagden på sauæ, 'an var' så snøyrelèg'e.

fingerring laga av sølv (kunne også vere laga av tæger)

På støylæ kunna da finne tæga å stelle sikkå krúneringa.

krokpipe

spaserstokk av tre (bøygd i toppen)

Mi have ennå kruppestaven 'enni Gamlegóme.

keramikkrukke

D'æ krúsemattér i krúsó.

keramikk (td krukke av brend leire)

Syltekrukkun æ gjåre av krúsemattér.

1. klase av bær; t.d. tytebær
2. spiralringar av sylv i filigransarbeid
3.uttrykk frå leiken "Talpinn"

stor og vid furu

I Finndalæ æ der mange krúskefuru.

full neve med td blåbærlyng

Eg fann mi an krúskji å åt opp dei bèrí mæ eg gjekk.

eldre person med dårleg helse
Sjå også kruslelèg'e (V) og kruslen.

No bú da fíre krusla i same húsæ.

stakkar, ein som toler / vågar lite, er lite tess
Somme seier "krusúli"

Åni varte enn kròsúli på si eldri dage, men 'an va' hausen førr'e.

noko skarp bøyg
Sjå også krýle si, krýlen og krylryggja.

Der va' enn krýl'e på stokkjæ, så 'an laut buttast dèr.

krokete og vridd ved (td fjellbjørk)

krokete tre, lite tre
Sjå også substantivet kryml

klem, omfamning

Fær eg enn krýst'e av di?, spúre Góme.

tvigreina trekvist med fisk tredd på
Sjå også fiskekræe.

Fær an mykji fisk'e, lýt an skjère si a kræe.

storfe

Da ha' mykji krætúr i Nórdstog-Løyland.

person som er krokbeina og har smale og stygge legger

1. blaut del midt under hestehoven
2. reiskap av tre (ei spik, flat med hake, til å dra vevtråd i vevreiæ)

1. Itt an skór hesten, plag' an skjère nòkå av kråkunn au.
2. Kråkâ heng'e i an trå'e på vevreiæ.

fiol

del av broderiet på setesdalsbunaden (både for menn og kvinner; brodert med kvitt tunnt garn)
Somme kallar dette for heksesting.

An kan godt seie at heksestingjí líkne på kråkefǿta.

kram, småvarer (noko nedsetjande ord om handelsvarer)

Det va' nåkå filli kråm 'an ha' kaupt.

krambu
Sjå også bú.

"Taddeiv Fossæ" ha' a kråmbú på Rysstad.

kramkar (reisande handelsmann)

"Kragerǿen" va' an kråmkar'e som fór ette dalæ i femtí-åró.

pengeskuld til ei krambu eller forretning

Det todda på seg mæ kråmskuld alt fórt.

hjul til vogn laga av berre tre; utan jernskoning (bruka berre i fleirtal)

Kubbekvéli ha' barre tréås'e så det sveiv tré i tré. Fyre mykkjøyringjinn smúre da kubbekvéli mæ smolt, men det turka, så det våla å skreik så det va' våeverk.

stor og brei sag for to mann (bruka til å felle tre)

kubbestol, laga av ei uthola trestamme
Sjå også stól'e, brugdestól'e og vaggestól'e.

Kubbestólen stó midt 'å tilæ.

planker mellom taksperrene over langveggen

Kubbingan tétte godt midjom raptó.

trog i botnen av tjøremile (Til å ta i mot tjøra frå tyriveden i mila. Eit hol i kuba leier til eit slok eller røyr, der tjøra kan renne ut)

1. kule
2. den delen av separatoren der skålene er; bruka berre i bunden form eintal
Sjå også sepratór'e, skrýti og skålinn.
3. kålrotlager utpå åkeren

1. Tarjei kåm som a kúle oppigjænom vodden.
2. Kúlâ æ harleg tung for den som æ líten.
3. Det ha' vòr' a godt næpeår, så mi måtte stelle fleire kúlo.

svært kraftig varme frå bål eller omn

Mi ha' an fæl'e kúleell'e mæ mi fiska nórdmæ strondí.

haug

Òvafor húsí æ der an líten kulli, dèr stend'e det så vèn'e an hegg'e.

frost i kroppen
Sjå også kulse og kulsen.

Eg fekk slig an kuls'e í meg ette eg ha' lauga meg.

jamnsterke eller jamngode

den beste

Da sprunge ett' 'enni dei beste, men det va' kulten som strauk da av.

knaus, kolle

1. gjødselkjellar (rommet der husdyrgjødselen vert lagra)
2. kum
Sjå også landkumm'e.

1. Da ha' an stór'e kumm'e på Håptu.
2. An sér kumlòkjí ti' dei tvei kummó som liggje unde parkéringsplassæ.

kufte
Sjå også lúsekupte og grautkupte.

Matrett, innmat av sau, laga av lunger, lever, hjarta, nyrer, hjerne, matrøyr, luftrøyr, blod, feitt og "kroddar".
Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag.
Sjå også kurvepýsse, kurveskjinn og kurvesneis.

D'æ góslegt mæ "kurv'e å lange kveld", som da sa det førr' i tí'inn.

kosekveld med nylaga kurv'e; når slaktinga var ferdig

Kurvekveldi va' det sjessi å få ný'e kurv'e.

uttrykk bruka om når ein har ete så mykje kurv at ein tykkjer det set seg fast i halsen

pølse av innmat av sau (med skinn av tarmar)
Sjå også kurv'e, kurveskjinn og kurvesneis.

Kurvepýssun vorte turka som anna spikekjø̀t. Da åte kurvepýssu heile hausti.

Tarmar og andre delar av magen som ein brukar til å fylle kurv i, når ein lagar kurvepylser.
Sjå også kurv'e, kurvepýsse og kurvesneis.

Katten èt'e kurveskjinní.

Ein kvesst trepinne eller jarntråd til å setje i kurvepylsa for å tette opninga når ho er fylt med rå kurv.
Sjå også kurv'e, kurvepýsse og kurveskjinn.

Kurvesneisan kan an passe på å brúke ti' néste haust fysst an slaktar.

fille eller einerkvast til å ha kring mineboret når ein borar hol i stein (skal hindre at vatnet i holet ikkje sprutar opp i andletet når ein slår på boret)

"min del av noko"

kvister, skogsavfall

gjær bruka ved ølbryggjing
Sjå også kveikstokk'e.

Kveikjí varte samla opp i an kveikstokk'e.

gjærsmak i øl

Fysst an skakar opp ǿltunnâ fær an a kveikremme i ǿlæ.

liten firkanta trestokk med hol i der gjæra samla seg under gjæring av øl
Sjå også kveik.

D'æ lengji si' det varte brúka kveikstokk'e unde ǿlbryggjing.

kveise

Eg hèv' så mykji kveisu i andlitæ, at eg sýter mæ å sýne meg úti blant fókk.

sjukesyster som var rundt i skulane og vaksinerte mot koppar

Ungan líka inkji fysst kveisekåna kåm.

attest på at ein er vaksinera mot koppar

Unde' kríinn lute adde have kveisepass.

kveld

I kveld vi' eg barre sitje inni.

1. når ein er heile kvelden på besøk (V)
2. når ein skal heim og leggje seg etter å ha vore på besøk (H)

1. Det varte kveldesèt mæ mi i gjerkveld.
2. Nò æ det kveldesèt, sa Trygvi, å reiste heim'tt'e.

tid for å slutte arbeidet; bruka berre i ubunden form eintal

Nò æ det kveldetí', klokka æ sjau.

lite kveldsmåltid (gjerne av flatbraud)
Sjå også biti.

Lavrans måtte jamt have an kveldsbiti fø̀rr'ell 'an la seg.

1. person som arbeider seint om kvelden, B-menneske
2. den styggast utkledde bassen, når dei vaksne var "bassar"
Hans Ross' ordbok: "Aftenspøkelse".
3. kveldsklåre, kveldsglenne
Somme seier "kveldskjygle".

1. Tarjei æ a kveldskjǿgle.
2. Ungan vorte lívræde då kveldskjǿglâ kåm inn dynní.
3. Kveldskjǿglâ æ sjella gód.

klår himmel om kvelden
Sjå også klåre av.