Ordliste

knagg til å hengje noko på (bein knagg av tre eller jern)

D'æ greitt å have nåkå nabba på veggjæ ti' å hengje ting på.

rydde, samle, pusse opp restar, t.d. høyrestar
Sjå også nabbeleg (H) og nabbelèg'e (V).

'U nabba så virkeleg ette seg. Du lýt nabbe opp'tte det du hèv' fǿrt néd.

person som er ryddig (flink til å rydde og pusse opp) 
Sjå også nabbe og nabbelèg'e (V).

Det æ gódsleg itt fókk æ nabbeleg.

person som er ryddig (flink til å rydde og pusse opp)
Sjå også nabbe og nabbeleg (H).

Knút æ an nabbelèg'e kar'e. Lív æ nabbelèg å líkar orden i húsó.

1. bergnabb
2. treplugg i enden av ei hesje

1. Der låg an nabbi mæ berg midt i åkræ.
2. Eg hèv' an nabbi i kvære endâ av hesjunn.

nattverd

I gåmó tíd sille da helst'e take naddværen bå' vår å haust.

gjerug
Sjå også passig'e og jinídig'e.

Tór va' så nadig'e at 'an tóttest alli kunn' gjève bort det minste grand.

skjelving; av iver eller alderdom
Sjå også nadre og nadren.

Òlav fekk slig a nadr då 'an varte gåmål'e.

skjelve
Sjå også nadr og nadren.

D'æ inkji létt å halde stilt fysst an nadrar.

skjelven; av alderdom eller iver, i kropp eller tale
Sjå også nadr og nadre.

Det va' vóndt å sjå ko nadren Gamle-Olav ha' vurti.

1. gnage
1. angre

1. Sauin plage nage beiti snautt.
2. Det naga meg ti' at eg inkji meldte meg på den túren.

nagl
Sjå også naglespretten og kartenagl'e.

Bóa klemde seg så i dynnegåttæ at 'an miste naglen ett'å. An verkjer i nogló itt an fær naglespretten.

naglebit; bruka berre i bunden form eintal
Sjå også nagl'e.

Det va' jamt mi finge naglespretten fysst mi ha' tumla lengji i snjóræ.

tånagl som veks inn i kjøtet

Hèv' du vorte bèt'e i nagletrongjinn?

nagle
Sjå også dublungji.

Den fæli húden kåm mæ a nýtt belti fullt av nagla.

1. gnisse
2. spent situasjon

1. Eikjâ naka mót steinó på strondinn.
2. Det nakar midjom londó, sa da i midjomkrígsåró.

nakkegrop

Nakkegróví vare týdelègare mæ åró.

uttrykk bruka om person som "ber hovudet høgt".

D'æ sjella å sjå så nakkereist'e å stramm'e an kar'e som 'an Òlâv.

nakke

Gunnår va' så kraftig'e at 'an ha' plent nakkji som an stút'e.

1. namn
2. restar av

1. Det va' jamt dei same nomní som vurte brúka førr' i tí'inn, for det va' skjikkjen å reise opp'tt'e dei néraste.
2. Av stògunn 'ass Òlâv æ det barre namn ette syddó.

vidgjeten

'An sille vèr' útifrå gó'e ti' syngje, 'an ha' dèt namnfræge Kjellebergsmåli.

litt, lite grann

Eg smaka barre såvídt det va' namni. Der æ etti såvídt det æ namni.

bruka som særnamn på person med same førenamn som ein sjølv

Det va' gó'sleg å sjå deg, Namni, nò æ det lengji si' seiste. Kom nå hèr, Namni, sa den gamli Knúten ti' dei lisle Knútæ.

berre ha litt av eit eller anna

Det va' såvídt mi funne namni av moltu i haust.

namngjeten, vidkjend

Bjørgúv Uppstad va' namnspúrd'e for styrkâ sí.

nut, fjell

Kjýne gange å beite unde napâ.

1. konkurrere i teoretiske oppgåver (td diskusjon, kviss)
2. prøve krefter mot kvarandre

1. No æ det så i vindæ å nappast i a kviss-kveld!
2. Gútungan have jamt gama mæ å nappast i fríminuttó.

knapp
Sjå også nappe.

Der hèv' dutte út tvei nappa ó' frakkunn dí!

1. kneppe
Sjå også napp'e.
2. bruka om fisk som et av agnet (men ikkje vert hangande på kroken)
3. mest, nær på
Sjå også lausbeitt'e.

1. Du lýt nappe att'e skrivnappan dí, Bóa!
2. Det nappa fælt, men eg fekk alli a bein.
3. Det nappa mi at eg néri ha' grini mæ du féla. 

kneppe att

Eg ska' nappe ât di! Mi nappe alli ât blåkuptun i bringunn.

knappe att

Vi' du 'kji nappe att'e skjortâ dí; detta sér så kaldt út.

vere nær på

"Det nappa mæ at staveklokkâ ha' slègje tretta", sa Aslag då 'an høyre pendelúri slå i Oppigâ' i Nóriga'-Homm. Det nappa mæ mi at eg ville kaupe bílen 'ass Knút. Men å sann sló 'u toll, å det nappa mæ 'u ha' slègje tretta.

stiv og kald i andletet på grunn av sterk og kald vind om vinteren
Sjå også nari.

Eg va' plent narebiten då eg kåm heim'tt'e av heiinn.

kaldt luftdrag, liten vind, bit i andletet; bruka berre i eintal
Sjå også narebiten.

Der va' an nari heile dagjen, så eg fraus som an hund'e.

knirke

"naut" (ofte bruka om person som skil seg ut og kjenner seg betre og flinkare enn andre folk)

Høy detta narri; nò fortèl'e 'an at bílen 'ass gjeng'e på matolji att'e!

fæl til å skryte, likar å "vise seg"
Sjå også narrvóren (V) og viktig'e.

Eg skjø̀nar 'kji at 'an vi' spóle sossa, men 'an æ nå så narraktig'e.

dum måte å gjere noko på

Det va' a narrebragd koss Såvi gjåre arbei'i.

fæl til å skryte, likar å "vise seg"
Sjå også narraktig'e (H) og viktig'e.

Kjètil svingar å spólar så det kvín'e, 'an æ så narrvóren. Knút æ så narrvóren, 'an pyntar seg 'kji mæ måti!

"spionere", finne ut av

'An laut nase ette adde ting.

Fisk som ein får med det same ein byrjar å fiske. Ei gamal herme seier at ein ikkje får fleire fiskar då.

Nasefiskjen æ sjella gó'e.

når ein får fisk med det same ein byrjar å fiske, men får ingenting seinare; bruka berre i eintal

Nò æ det barre det inkji vare nasefiskji!

bruka om person som naskar

"Naskeleg" vare inkji plent brúka om tjóverí, men det æ a slags snitterí, skrivar Knút Jónson Heddi.

nøtt (særleg bruka om hasselnøtt)

Der låg mykji nati unde hosletréæ nórd i líinn.

skal på hasselnøtt

Det kan vèr' vóndt å knekkje nateskali mæ tonnó.

kjernen i ei nøtt

Du må inkji kaste natkjynninn, den ska' du ète!

nøttekråke

Natkråkâ æ fæl ti' take maten av småfugló.

nøtteskal
Somme seier "nateskul".

Der låg fullt av natskul unde haslerunnó.

banke

Sigúrd natta så hardt på glasi at eg våddest 'an sló det sund'e.

banke på inngangsdøra (for at folk skal kome ut)

Kråmkaran natta út for at da sille sleppe inn mæ kråmæ sí.

trestykke (ca. 70 cm) med handtak; bruka til å banke tøyet med når ein vaska ute ved ein bekk eller elv

Fysst Birgjitt tvó klæi i bekkjæ, natta 'u út såpâ mæ nattetré.

menneskenatur, sinnelag; bruka berre i eintal

Anlaug hèv' så sérs gó'e nattúr'e, å sipar si allstǿtt greitt.

sjå svært nøye på / etter

Eg må rektig nauakte for å sjå det.

be einkvan inderleg

'An naubâ innbròtstjóven om å inkji skjót' 'an.

ulikt provisorisk utstyr som ein kan greie seg førebels med

Hesjetrå'en va' a gó' nau'bergje itt an inkji ha' anna å hjelpe si mæ.

naudsynt

Det va' naudsens at mi finge heim'tt'e sauin.

naudstilfelle

"Det høyre líti skóg'e ti' garó, barre så mykji at det kunna hoggast i a naudstak", fortålde Torjús.

svært sår

Eg datt å sló meg så nétti mitt æ naudsårt.

tvilsamt, snautt, såvidt (vert ikkje gradbøygt)

Eg veit 'kji naudt ko eg gjèri. Det æ naudt om Svålaug vart'e mæ då moirí gjipte seg. Det naudt nòken kan minnast detti hendi lenge'.

1. "er ikkje så nøye"; bruka i nektande form
2. feile, mangle

1. Det naua inkji mé om kåna flutte út. Det nauar alli om eg inkji fær ète i dag.
2. Ko nauar dé?

inderleg, naudsynt

Det kan naueleg trengjast å réssleie ungdómen i rétt målbrúk.

forsterkande uttrykk (bruka i hop med adjektiva ven, vakker og god)
Sjå også nauvén'e, naugó'e

Dèr ha' du a nauendi vé' sýe!

svært godt

Det va' naugodt mæ mat'e, for eg ha' 'kji ète si' bítås.

svært god; vert ikkje gradbøygt
Sjå også nauendi

Gumben i líkfærdinn 'enni Targjær va' plent naugó'e.

overhud

Det va' barre nau'hú'í eg skrapa âv, så eg blǿdde inkji.

rope på hjelp ved livsfare
Sjå også húve og illhúve.

svært ille

Då mi høyre kòs 'an ha' bòre seg, tótte mi det va' helst'e nauiddi.

naudrop

Mi sprunge ti' mi finge blódtèven då mi høyre nauljó né'mæ åne.

gni hardt og lenge
Sjå også naue.

Mýhankan bite så fælt at eg nau'nika meg heile kveldi. Eg nau'nika på flekkjen på dúkjæ dèr eg ha' fǿrt néd blèk.

naudsynt, tvinga til

Eg æ plent nau'nøydd'e ti' å få múren færig'e i dag, da melle regn i morgó.

fjellknaus

Håmåren æ enn kjend'e naus'e på Rysstad.

svært sårt
Sjå også naue.

Eg datt å sló meg, så nétti mitt æ nau'sårt.

dumme seg ut

Tommås va' fæl'e ti' naute seg fyrr'e, men nò hèv' 'an sipa si.

dumsnill

Den som æ nautegó'e vare jamt narra.

nedsetjande ord om person som gjer eller seier noko dumt

Sodan a nautehòvúd æ det inkji nåkå å brý seg om!

urin frå ku (samla opp igjennom inneforings-sesongen; berre bruka i eintal)

Da kjøyre nautelandi útive vodden. Nautelandi va' gó' hevd.

bruka om person som oppfører seg storaktig og hovmodig (negativ karakteristikk)
Sjå også nauten.

Grundi hèv' vorte så nautelèg'e ette at 'an flutte heim'tt'e frå Bý'n.

1. gjere seg betre enn ein er
Sjå oså nautelèg'e.
2. dum, toskete

1. Sòme unge gúta våre så nautne at da våre mei' sylva 'ell aire.
2. Førr'e va' der sòme som våre så nautne at da ville sýne ko sterke da våre.

kukake (turka eller hardna lort)

'Er æ fullt av nauteskræu út'å vègjæ nò! 

sti som husdyr har laga

Det kan vère lageleg for fókk å fýe nauteslæpó

tåpeleg påfunn, fantestrek

D'æ a fælt nautestrik å leggje teiknestifti på stǿlin ti' fókk.

sti for husdyr

Rundt støylen kunna det vère mange nautevègji.

dumt, toskete

Dèt va' nauti sagt!

toskete

Jón va' så nautiskleg, mæ a bústeleg framfærd.

det ein treng for å leve

Mange reiste ti' Amérika for da ha' 'kji nauturvt å næring.

svært fin (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også nauendi

Lív va' plent nauvé' då 'u va' ung.

svært vakkert

Nikelos spila så nauvént på munnhorpe.

svært vond

Eg hèv' a nauvónd tå.

svært vondt

Eg fekk nauvóndt i nétti då eg ha' dutte mæ sykkel.

"småete" på kjeks o.l.

'U navla på nåkå kjeks.

navlestreng

Fær båni navletågjí rundt halsen, kan det vère lívhætt.

skjerestålet i ein navar

An lýt kvesse navreskjæri for at nåvåren ska' bíte godt.

nebb

Fuglan mate ungan sikkå mæ makka beint ifrå nebbinn.

1. einkvan eller einkvart som er "finsleg" laga
2. bruka om person som seier noko ulileg
3. bruka om person som er kvass i andletet
4. bruka om person som er nøyen, reinsleg og ryddig

1. Vetli æ allstǿtt så nebbelèg'e å oppdressa.
2. Å fý di; nò va' du nebbelèg'e!
3. Eirik va' så nebbelèg'e, så 'an gjekk allstǿtt mæ skjegg.
4. Tóre æ så nebbelèg, 'u held'e húsi så i stand.

nedbør (snø eller regn)

Det hèv' vòre a kalleg né'bèr i nótt. Vare det alli slutt mæ desse né'bèræ?

ned
NB! Komparativ og superlativforma er adjektiv, ikkje adverb.

'An kåm néd av skjeltilæ, håvnakjen. Takji nå den neiri vègjen, den æ léttare gange 'ell den evri.

ned i

Sku mi néd i kjeddaren?
Eg sokk nédí ti' midt 'å leggjæ.
Leikebílen 'ass Bóa ligg'e n'i søylunn.
Desse skóne æ så tronge at eg slepp'e 'kji n'í!

nedanfor

Dei nýe húsí stande nédafor dei gamle.

nedanfor, lengre ute i dalen

Eg trúr Haddvår æ nédafyri å arbeier denne vika.

ned til

Då eg kåm nédât vègjæ, kjøyre bussen forbí meg. Nédât Tórsdalsdammæ æ det glèreberg.

1. frå lengre ute i Setesdal
2. nedanfrå

1. Der kåm mange nédâti' i líkfærinn 'enni Angjærd.
2. Stokkjen rotnar nédâti'.

1. nedoverbakke
2. dårleg tilstand

1. Det kan vèr' tungt gange nédbakk mæ tung'e kass'e.
2. Nò gjeng'e det nédbakk mæ 'ó, 'an kjæm'e alli út leng'e.

rotvelte, nedblåse tre
Sjå også vindfedde.

Nédblåsu va' 'er mange av ette dei fæle stormæ i januar 2000.

bruka i uttrykket enn kald'e nedd'e (bruka berre i eintal)

'Er va' an kald'e nedd'e i kveld, det vare nóg kaldt i nótt. Eg lýt klæ meg godt i dag, for 'er æ enn fæl'e nedd'e.

gnelle, skjelle

Gamlegóme va' så fæl ti' nedde då mi våre små.

"nedlesst" av plikter

Eg æ så néddyngd'e av arbei' at eg veit alli kòr eg ska' bigjynde.

nedetter

Gró kåm springandi nédette bakkâ i an kallèg'e fart'e.

nedetter

'U kåm springandi nédetti, men 'u vann alli attí.

epilepsi

Nédfaddi va' enn kallèg'e sjúkdóm'e førr'e, men no æ 'er godt midisín. Då Tóne fekk né'faddi, tók doktaren av 'enni fǿrarkórti.

nedfor, mismodig

Margjitt va' så nédfyri ette at bróer 'enni ha' drukna.

nedi
Sjå også preposisjonen nédí / n'i.

Vatni va' så kaldt at eg kunna såvídt nédí mæ tæ.

ned i
Sjå også oppi / 'pi.

'U tók hondí n'i veskâ. Eg æ nédi brunnæ!

nedover

Sondri kåm løypandi nédigjænom Oftebakkan i Høydalsmó så snjóføykjâ stód.

ned i att

'An hoppa nédí'tt'e.
'An kåm si mest'e oppó' ròkjinn, men 'an skrei ní'tt'e.

nedover

Nédivi gjekk det mest'e for skjótt.

ned ved

Der æ vént nédmæ åne om våri.

nedrig, kjennest som skam

Der va' nédregt i å måge bée si.

sett ned på

Rakkaran våre sò nédsédde i gåmó tíd.

1. slapp muskulatur i svangen
2. sigen ned

1. Blómerós æ så nédsigjí at det æ nóg 'kji lengji førr'ell 'u bèr'e.
2. Ascónaen min æ så nédsigjen at eg lýt sipte fjøyri å dempara.

vinterlue med øyreklaffar

Nédslagshúvâ æ vorm å gó' i austørjunn.

1. ned att
2. ned

1. No må du nøyte deg néd'tt'e av skjeltilæ, mi ljóte snart ti'.
2. Grasléne vill' Tòróv allstǿtt hav' néd'tt'e.

ned langs med

Itt regni renn'e néd'tt'emæ ryggjæ, då dapar móti.

nedover att

Eg laut néd'ttigjænom líí for å hente dèt eg ha' gløymt.

nedom att

"Kjæm'e du alt néd'ttom mæ gognó du lånte av mi?", spúre Tór.

1. ned på att
2. bruka i samband med å ha vanskar med å fullføre eit arbeidskrevjande arbeid
3. bruka i samband med å kome seg ovanpå økonomisk

1. Kattan tikjest allstǿtt kåme sikkå néd'tt'å fǿtan att'e fysst da dette.
2. Eg kjæm'e alli néd'tt'å mæ desse arbeiæ, det va' mykji mei' 'ell eg tenkti.
3. 'An kåm alli néd'tt'å ette dei handelæ.

nedpå
Somme seier "nj'å".
Sjå også preposisjonen néd'å / ni'å.

Jón ha' det så sjaui at 'an ha' 'kji tíd ti' setje seg né'å. Fysst bakskjermen på sykkelæ æ laus'e så slókar 'an nj'å dekkji.

nedpå
Somme seier "nj'å".
Sjå også adverbet néd'å / ni'å.

Det va' såvídt helikopteri va' néd'å, å så reiste det att'e mæ ei gong.

nedanfor

Né'enat húsó 'ass va' der enn fæl'e skróthaug'e.

stikk som gjer vondt; lokal smerte, nag eller sorg

'U fekk an negg'e for bringâ. Eg fekk an negg'e í meg av sinni.

kneggje (lyd frå hest)

Hesten neggja då 'an kåm út'å støylsbaren.

feste med tre- eller metallnaglar

Grindespèlin ljóte bå' grøypast å neglast inn i òkan.

setje naglar i noko

Eg neglde skapti på a ause i gjår.

1. nekte
2. la vere å hjelpe

1. Eg neiktar for å hav' gjårt detta!
2. D'æ 'kji létt å neikte fysst fókk æ plent i beit.

nekting

Mi ha' sikre bivís, men mi høyre alli anna 'ell neikting frå dessa fantó.

underliv (nedre del av buken; menn og kvinner)

Undelívi heite i Valle neiri bulen.

veg som ligg lengre nede i terrenget

Neirivègjen æ nédmæ åne, å æ nòkå breiare 'ell evrivègjen.

gneiste

Det neista så unde sléemeió då mi kjøyre på tånunn.

gneist

Du lýt passe deg for neistó fysst du brukar smergelsive!

1. barselhjelp
2. kvinne som ventar barn

1. Góme va' né'kåne i mange fǿsla.
2. Jóremoirí kåm i tí'i ti' né'kånunn.

nøkkelost

Eg kaupte mi nélikost'e i dag, på búinn.

såvidt få seg til å gjere noko; likevel vert ordet berre bruka i nektande form (t.d. nenner alli)
Sjå også adjektiva nenneleg (H) og nennelèg'e (V) og adverba nenneleg (H) og nenneleg (V).

Eg nennte 'kji take bitaling.

syndleg, sørgjeleg, rørande
Sjå også adverbet nenneleg (H), og nennelèg'e (V, og nenne.

Det va' så nenneleg om 'an; 'an misste moi sí då 'an va' líten.

syndleg, tuskeleg, rørande
Sjå også adverbet nenneleg (H) og nennelèg'e (V), og nenne.

Det æ nenneleg om 'an Lisle-Jóhans no, forellí æ gamle, å han sjav'e æ jamt sjúk'e..

syndleg, sørgjeleg, rørande
Sjå også adjektivet nenneleg (H) og adverbet nenneleg (V), og nenne.

Det æ nenneleg fysst forellí døy mæ bonní æ små.

mager, sjukleg, tuskeleg (gjev kjensle av medynk)
Sjå også adjektivet nenneleg (H) og adverbet nenneleg (V), og nenne.

Båni æ så nennelegt, tunt å bleikt i andlitæ.

"såvidt få seg til å gjere"

'An hèv' visst nenni ti' slå ihèl kjeslingan.

nedanom

Eg reiste né'om lǿâ, å stilte på satelittallerkjen min.

brette / falde i hop
Sjå også tvíneppe, fjórneppe og nept'e.

Sku' mi neppe denné dúkjen nò?

tang med rund "kjeft" (bruka t.d. av sylvsmedar)

An lýt have neppetong itt an vi' rundle âv kantan på a blèkplate.

bretta i hop (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også únept'e, tvínept'e, fjórnept'e og neppe.

Denné dúkjen æ inkji greitt nept'e!

nær
Sjå også adjektivet néri og adverbet néri.

Titta stó' så nére bekkjæ at eg va' ræd'e 'u kåm ti' dette útí.

nær einannan

Gýró å Såvi våre gjipte, men låge alli nére ananné.

på langt nær

Èg hèv' 'kji néredí så mykji pæninge som dú!

i nærleiken, vert ikkje gradbøygt

Eg æ så tysst'e, æ 'er vatn nérhendeleg?

nær
Sjå også adverbet néri, nåme néri og preposisjonen nére.

Torgrím æ av dei néraste syllfókkjæ mí.

1. nært, tett attmed
2. tett på, omtrent
Sjå også adjektivet néri, nåme nèri og preposisjonen nére.

1. Du må 'kji kåme for néri fyst eg smedder âv detti skòti. Néri skjýt' ingjen téri (herme)
2. Stokkjen va' tvæ alni néri an tommi.

tett ved, nær innpå

Gamle-Ingjer varte hundre år, néri inn'å.

truleg
Sjå også néri.

Det æ néri på at mi ljóte reise i kveld. Det æ néri på at du hèv' rétt i detta.

"det hjelper lite å vere nær når ein ikkje treffer"

"Néri skjýt'e ingjen téri", sa Svein då 'an ha' steihoggji.

kraftig, sterk, vert ikkje gradbøygt
Sjå også nerk'e.

Pål æ enn nerka kar'e.

1. kome til krefter, samle krefter
2. verte sterkare (fysisk)

1. Du nerkast av matæ fysst du æ solten å tròta.
2. An nerkast fysst an fèr'e ti' var' vaksen.

kraft, styrke, spenst, innsatsvilje; bruka berre i eintal
Sjå også nerka.

"Kjètil æ sterk'e, gong på gong hèv' 'an sýnt sin nerk'e" (rim).

nes

Der æ allstǿtt vått på nesjó.

kneskål
Sjå også skjø̀l.

Torgrím snåva i an stein'e, raut 'å hovdi, å sló eine néskjø̀lí så vóndt at 'an halta. Eg sló meg så i néskjø̀linn at eg fekk vatn i nétti.

nettmagen (del av magen til eit jortedyr, ved sida av "huvâ")

Neslingepòsen kan an inkji brúke ti' kurveskjinn.

plass der ein set ut fiskegarn

I Soksoddi va' a godt nesslag førr'ell det varte undestemt.

sting

Eg tók nestin i gjår, å det sér út ti' at såri grór greitt.

nærast kroppen

Du lýt have a vorm undetrøye nést'e.

nest før
Somme seier "nést fyri".

No æ det nést'e fyre det vare regn, skjýin æ plent blåre.

inntil

Eg sette meg nést'e mæ 'ó Knút i kjyrkjunn i dag.

nøtt
Sjå også nèt (inkjekjønn)

No have mi vòre i nateskóg å funne mykji nèta.

1. nett, netting
2. fiskegarn
3. detalj i løyesaum
Sjå også nèt (hokjønn).

1. Eg kaupte a nèt mæ abbelsínu.
2. Mi finge fisk'e i adde nètó mi sette út i Stavatn i gjerkveld.
3. Nètí sauma mi allstǿtt mæ kaméletrå'e, å så fylte mi mæ løye.

feitthinna rundt vomma til eit dyr

skyer som er lette og samanhengande

Itt mi såge netjeskjý på himmelæ, då venta mi vind'e.

talg av netjer

Netjetågjí reikna da for mætare 'ell onnó tåg.

stad der det vert lagt ut fiskegarn

Ifrå desse oddâ æ der a godt netlag.

stong til å setje ut fiskegarn med

Itt da inkji ha' pråm'e, brúka da nètråte ti' å setje út nèt mæ.

kne

Njóne mí æ fillne. Eg ligg'e 'å njó. "Brent brau å súrt saup legg'e an mann'e 'å njó". (Ordtøke) An lýt leggje seg 'å njó ska’ an få ti’ detta. Eg æ så mó i njó ette desse heietúræ.

aure som ein fangar i garn på om lag 300-400 gram

Nettfiskjen va' létt'e å selje.

fjellknatt

An sér vídt frå dei nettâ, mi kadde 'an Skagestøylsnetten.

1. sidegavl på td eit tròg
2. noko som stikk ut (td eit kvasst hjørne)

1. Di eine nèvi ha' fare av trògjæ.
2. Eg stanga meg i nèvæ å sílblǿddi.

handhelse (gjerne for å stadfeste ein avtale eller liknande)

Da nèvast allstǿtt førr' i tí'inn itt da mǿttest ti' líkfærds.

bruke knytt neve til å flå skinnet av eit slakta dyr
Sjå også njóe (Vallemål).

Det æ mest'e úmògeleg å nèveflette enn elg'e.

noko som fyller neven ("måleeining")

Eg fekk a nèvefydd mæ drops av 'enni Annlaug.

neveslag

Haddvår fekk si a nèvehogg då 'an ǿrte si út mæ 'an Taddeiv.

mjølke for hand (på den måten at ein held spenen i loven, klemmer fyrst til med peikefingeren, og så dei andre fingrane etter kvart nedover slik at ein på den måten presser mjølka ut av spenen; ein mjølkar på høgre sida av kua og byrjar med framspenane)
Sjå også mókke og strípemókke.

D'æ tungt å nèvemókke mange kjý, men det gjeng'e mykji fórtare 'ell å strípemókke.

uttrykk bruka om at det er den sterkaste som rår (bruka berre i bunden form eintal)

Nèverétten æ úlovlèg'e å brúke nò ti' dags.

klyppe navlestrengen

Nýfǿdde bonn lute nevlast.

nedpå

Eg æ så tròta, eg trúr eg lýt leggje meg né'å a bil.

nærast tomt for td flatbraud

Nò æ det né'å trautó mæ brauæ.

ned på einannan, ned på kvarandre

Eg kjippar ihóp ljæne så da inkji sku nike né'å'nanné å vare skjemde.

1. ned i
2. inn i

1. Eg gróv djúpt n'i lommâ ette sesla.
2. Eg reiste n'i tunellen.

1. inn i
2. ned i

1. Eg vill' stinge stǿpseli inn i kontaktí, men eg fekk det alli n'í.
2. Eg sokk n'í, skaren héldt 'kji.

ni, niende

Torjús hève níe smòlogg i taddâ. Klokkâ æ ti' ní nò.

kvinne frå Nigard (Homme, Røysland osb.)

Da våre trjå nígaru, å tvæ av da héte Yngjebjør.

mann frå Nigard (Homme, Røysland osb.)

Det gjekk godt mæ dei tvei nígaró som gjinge i rås.

nistire

Kví níglór du sossa på meg; eg líkar det alli!

fullt stappa

Adde ventílan æ n'iístappa mæ mineraludd, så vatni frýs'e nóg inkji denné vetren.

innpåsliten (bruka om menneske og dyr)

Gjeitan kunn' vèr' nåkå fæle nik.

innpåslite, påtrengjande og / eller masete dyr eller menneske
Sjå også nike, nike seg, nikjen og flus.
Somme seier "nikeflus".

Tåtelomb kunn' jamt vère nåkå fæle nikaflus.

1. gni
2. innpåsliten, påtrengjande (bruka om dyr og menneske)
Sjå også nikaflus, nike seg, nikjen og make.

1. Å nike nau-ell'e æ inkji létt. 'U nika seg i augó.
2. Ånund va' nikjen, så eg líka 'an alli plent.

1. gjere arbeid som ikkje gjev resultat
2. gjere opp eld med å "gni" to trestykke mot kvarandre til det vert så varmt at det tek fyr
Sjå også nike og ell'e.

1. "Nikar du nau'ell'e?", sa Eivind mæ 'an Gunnår då 'an sat der å tålde sandkonní i byttunn.
2. Hèv' dú fengje gjårt 'å mæ å nike nau'ell'e?

1. gni seg
2. vere innpåsliten
3. bruka i uttrykket nike seg inn'å.
Sjå også nike, nikaflus og nikjen.

1. Anlaug nika seg i augó, 'u ha' fengje rusk inní da.
2. Tór nika seg allstǿtt rundt kvendí. Búskapen nika seg rundt húsí så det va' a plage.

vere innpåsliten, vere påtrengjande (bruka om dyr og menneske)
Sjå også nike.

Kjýne nika sikkå inn'å 'æ Mamme då 'u gav da salt.

spørje mange gonger, mase

Yngjebjør nikeba' om eg kunna hjelp' 'enni då tòkâ 'enni lók så fælt.

Niklos

Nikelos gjåre pomm kvílâ sí å hæga seg, sundagsmorgónen.

nitten; gammal form

Tóne æ níkja år gåmó.

innpåsliten, påtrengjande (bruka om dyr og menneske)
Sjå også nike, nikaflus og nike seg.

Auver å Tårål æ så nikne at an vare alli kvitt'e da.

nikkers (bruka berre i fleirtal)

Engjilsmennan gjinge tídt mæ nikkersa fysst da færiéra i Nòrik i gamle dage.

nemne

Du må alli nimne det, so kalleg æ det.

nippe i, røre

Det va' lausbeitt, så fiskjen nipla såvídt i taumen.

leike med ein stav eller pinne (nippepinne) på den måten at ein får han til å svive i lufta ved å slå oppunder han med ein liten stav eller stikke (røytâ)

Å nippe pinni va' vanleg bånestròk førr' i tí'inn.

pinne eller stav til å nippe med eller spile pinn med

Jentun våre bèt'e 'ell gútan mæ nippepinnâ.

smått og vent

Nò vare det helst'e havt nåkå smått nipr mæ króka å hòlekróka på línesaumæ.

smått og fint (om ting)

Denna saumen va' verkeleg niprelèg'e!

harerug

D'æ helst'e frætti som var' kadda niprell.

1. lite, smått (td broderi / handarbeid)
2. liten person (med lite og vent andlet)
Sjå også småbrugden.

1. Det va' smår'e å nipren saum'e på dei blåkuptunn.
2. Den jentâ va' niprí å vé'.

smålagd og "vent laga"

Gúten va' så líten å niprevén'e.

1. knirk i t.d. dør
2. bruka om personar som er svært nøyaktige og mest aldri vert ferdige med noko

1. Du lýt olje gjengjun så mi sleppe detta nirkli!
2. Targjær æ slig a nirkl, 'u vare mest'e alli færig mæ saumæ sí.

spesiell lyd som skorne lagar når ein går, knirkande lyd frå td dørhengsle

Dei nýe skóne mí nirkle så eg sýter mæ å brúke da. Nirkle skóne, så æ da inkji bitala.

småleg, gjerrig

Gunleik æ så n'ísk'e, 'an unner si alli nòkå ting.

kvass og spiss lyd
Sjå også níste.
(Somme brukar ordet som hankjønnsord. An níst'e: Eg høyre an níst'e, å då va det a lǿmendi som stó' å skvakka).

Der kåm nåkå níst frå lǿmendæ då eg pirka hítí det mæ stavæ.

lage kvass og spiss lyd

Lǿmendí níste fælt itt an ǿrter da. Det níster i húrinn, så eg lýt olje gjengjun.

kvinne frå Nistog (Åmli, Viki, Homme, Rygnestad osb.)

Odd trjå nístògun fýgdest ti' festæ laudagskvelli.

mann frå Nistog (Rygnestad, Flateland, Homme, Viki, Åmli osb.)

Det æ sò mæ dei Nístògâ, kjæm 'an 'kji, så sit' 'an.

luseegg

Moirí greidde håri 'å dótte' sí å athuga om der kunna vèr' nita.

nitti

Níttí år æ enn håg'e aldre.

kniv
Sjå også eiskjeinív'e og jungji.

'An stakk níven n'i eisjeií.

nedover

Fænåren kjæm'e n'ive heií. 

bunadskaut til kvardags som ein bind under haka og så attom halsen; helst bruka av eldre kvinner
Sjå også plagg og skaut.

Kvendí brúka niveplagg heile dagan, antel da våre úti ell' inni.

stativ på veggen til å setje slireknivar i (knivar utan slire)

Nívló'í vorte sette på an lagelèg'e plass'e i stògunn.

metallbeslag på knivskaft

Det va' an vén'e nívshókk'e på nívæ dí!

skuff til kjøkkenbestikk
Somme seier "níveskuff'e".

Di ljóte finne dikkå ètegogni sjave, i nívskuffæ, unga!

odd på kniv 

Ska' du skjère namni ditt i an búevegg'e, lýt du have an kvoss'e nívsodd'e.

lite sår etter kniv

D'æ va' 'kji kå a líti nívsrisp eg fekk på læræ mæ eg sat tægdi.

enden av kniven som vert fest i skaftet

D'æ greitt at nívstangjen æ nòkå újamn'e så 'an heng'e bèt'e på skaptæ.

1. bruke knytt neve til å flå skinnet av eit slakta dyr (V)
Sjå også nèveflette (Hylestadmål).
2. Bruke kneet i slagsmål

1. D'æ svint å flette itt an greier å njó'e.
2. 'An njóa tjóven beint i velten.

spesielt ganglag (sviktande "kneføring")

Sigúrd njóa å gjekk så rart.

bruke knea på ryggen til den andre (i slagsmål; når den eine låg nede på magen)

"Au, du må inkji njógange meg!", húva Tarjei.

nyse

D'æ leitt å ljóte njóse itt an æ i a forsamling, å det ska' vère stilt.

knusk (laga av bjørkesopp; bruka berre i eintal)
Sjå også njóskekjúke.

Njóskji varte sói i sterkt lút å banka så det varte mjúkt. Njóskji va' så ellfímt at det varte an gló'e fysst da slóge neista mæ ellstål.

bjørkekjuke som er god til å lage knusk av
Sjå også njósk og kjúke.

Det vare mykji godt njósk av desse njóskekjúkunn!

speide, leite, kike etter noko (i løynd)
Sjå også sygne.

'U njósna etti om der va nåkå nýtt å sjå.

nyte

Itt an æ gåmål'e, lýt an njóte di lisle góe an kan få. An kan 'kji njóte godt av di an alli fær.

fingerknoke

Njótrun mí vorte hú'rusa då eg fekk an stein'e ive handebakji.

nype
Sjå også njúperunni og njúpetré og njúpelús.

Njúpun æ gó'e ti' suppe.

nypefrø
Sjå også njúpe.

Det va' vóndt å få njúpelýsa nédette ryggjæ.

nypekjerr
Sjå også njúpe, njúpetré og tinnér'e.

Njúperunnan hav' kvosse tagga.

nypekjerr
Sjå også njúperunni og tinnér'e.

Fysst maten minkar seinhaustis, æ fuglan fæle ti' vèr' i njúpetréó.

No. "Nò" er trykksterkform, "nå" og "no" er trykklett form

Nò vi' eg ti' heis! No vi' mi sjå, fysste... Eg veit nå 'kji dèt.

nyleg

Æ det no nýss du hèv' fengje di brillu?

ein av dei siste dagane

Eg høyre nò om dagjen at det ha' ræst på Tjø̀ningsvíkstrondinn.

akkurat no, med ein gong

Nò plent passar det inkji at du kjæm'e. Plent nò vi' eg slå plænen, så eg kan 'kji vèr' mæ di. 

1. nok
2. kanskje, truleg

1. Eg hèv' fengje nóg fisk'e ti' a gó' ponne.
2. Eg kan nóg vèr' mæ di ti' Bý'n.

flust, mykje, nok av

Knút gjèv'e mykji ti' misjónæ, for 'an hèv' nóg âv. Eg treng'e 'kji denna sanden nò, eg hèv' nóg âv frå førr'e.

negleklyppar

D'æ greitt have gó' noglesoks itt an ska' klyppe neglan.

nokon / noko / nokre
"Nåkå" og "nåken" er trykklette former.

Det kåm alli nòken. Inkji nòkó tíd ha' 'u líka seg sò godt. 'Er hèv kåm' nòkå snjór'e i nótt, men det va' helst'e barre nåkå fykl. Æ 'er nåken heimi?

nokon stad

'U måtte alli nòkenstad for fai sí.

krokar på ei rokkesnelle

Nokkan halde tråæ på plass i snælunn.

lykkjer på spinnetråden som oppstår i krokane på spinnesnella

Nokkevriu å sulteléi æ leie spònelýti.

tjuetals, trettitals ("nokre og tjue, nokre og tredve" osv, nokre over det eksakte talet)

Eg fekk 'kji telje så nøyi dessa sauin, men der va' nokl'åtjúge.

litt

Denné nýi bílen min æ nòkå bæri å kåme fram mæ.

omtrent, brukbart

'An æ då nòkå snér, denné sykkelen eg fekk av 'ó Gófa, men eg lýt setje på ný lykt.

noko som går; bruka om influensa og andre liknande smittsame sjukdomar

Der æ visst mange som æ heimi i klassâ, det æ visst nòkå som fèr'e.

1. stor innsats til
2. litt til

1. Det ska' nòkå ti' at mi greie detti i dag.
2. Du lýt fydde nòkå ti' så at tankjen var' fudd'e.

nokonsinne

Hèv' du nòkåsinni sétt kånâ 'ass?

nummen, kjenslelaus

Itt an æ nómen i fingó, då fær an inkji gjère arbei'i så greitt som an ha' villt.

døl eller evje i elva

Tarald Nomeland meinte at "Nómeland" kåm av substantívæ "nómi".

middag (kl. 14.00 frå gamalt av)
Sjå også fyrenón, ettenón og nónsbil.

Æ det 'kji snart nóni, nò, eg æ så solten som an erv'e!

nordanfor

Nórafor Tryndelag æ mi alli kjend'e.

nordanfor

'U trúdde Pål va' nórafyri.

nord

Den nǿri teigjen æ Haddvårs.

retning bruka om vest

Skóteren min stend'e nórd i heiinn, å eg fær alli start' 'an.

uttrykket er bruka om det å reise / vere / gå på fjellet
Sjå også hei og på heií.

No vi' mi nórd i heií å sjå om der æ dýr.

nordanfrå

'Er æ an kald'e nedd'e nò, 'an kjæm'e nórdâti'.

person som bur i Nordibø

Nordbúan hav' støyla 'å Midtfjøddó.

nordetter

Sku' mi gange nórdette líí å sjå om der æ saui?

uttrykk for det å ta ein tur til Valle sentrum (på butikken, bruka av dei som bur sør for sentrum, vert ikkje gradbøygt)
Sjå også sǿetti.

Vi' dú nordetti i dag, så slepp'e èg?

nordetter (til sentrum)

Eg vi' nórdetti å handle i dag.

samlenamn på Kjelleberg og Sagneskar (inkl. Lii) og Prestegarden i Valle (Gardsnummer 40, 41og 42)

Kråmbúin æ midt i Nórdibǿ.

grendenamn på Finndalen som høyrer til Nórdibǿ i Valle

I dag æ der trí støyla i Nórdibǿ-Finndalæ; dèt æ Neiretjynn, Bǿli å Optestøyl.

grendenamn på Stavedalen som høyrer til Nórdibǿ i Valle

Det æ nórdbúan som have støyla å slåttu i Nórdibǿ-Stavedalæ.

nordover

Sku' mi nórdigjænom ell' sǿigjænom?

nordover

Hèv' du vòre nórdivi mæ du va' i militeræ?

gammal seiemåte for Vestlandet

Tarkjell laup âv på Nórdlandi.

nordside

Eg lýt beise veggjen 'å nórdlénæ snart.

nordljos; helst berre bruka i ubunden form fleirtal

Der va' nåkå ivelagji véne nórdlýsu i nótt.

nord att

Vi' du nórd'tt'e i skógjen i morgó?

nord langs med

Òsóv gjekk nórd'tt'emæ åne å fiska.

nordover att

Eg trúr eg lýt nórd'tt'igjænom, eg hèv' gløymt å kaupe kaffé å skrå!

nordom att

Sku' mi nórd'tt'om å sjå om Jóhans æ heimi nò?

nordanfor

Eg stend'e nórenat steinæ.

kvinne frå Nordigard (Tveiti, Kveste osb.)

Nórgarun såte å spunne myrks i midjom.

mann frå Nordigard (Kveste, Rygnestad osb.)

Sýgaran mǿtte nórgaró på hægste heiinn.

Noreg

I Nòrik hav' mi mange úlíke dialekta.

nord ved

Der låg an dau'e elg'e nórmæ Klomrí.

nordom

Eg spring'e nórom steinen.

mann eller kvinne frå Noreg

Kòsi gjekk det mæ norskó i Óberstdorf? Nei, norskan gjåre det filli.

kvinne frå Norstog (Rygnestad, Løyland, Dale osb.)

Båa nórstògun heite Gunne ette gómeró sikkå.

mann frå Norstog (Rygnestad, Løyland, Dale osb.)

Nórstògjen kåm tanandi, hesten ha' slite seg ó' tjóræ.

nase

Fysst an hèv'e snykkjekrím, renn'e det ó' nòsinn. Det gjèr' mykji an tommi på a long nòs! (herme)

middagsleite (om lag kl 14-16; bruka berre i eintal)
Sjå også nón.

Kan du 'kji kåme innom, nó'sbil?

liten svevn etter nó'smatæ

Det æ godt mæ an nó'sblund'e i slåttæ.

vere nyfiken (noko frekk)

Addestad laut 'an nòse, den fanten!

kose seg, ha det godt, vere nøgd

Eg hèv' nósa mi mæ kjøssteik å sodd'e.

nasebor

Fysst eg æ krímsjúk'e, æ eg jamt tétt'e i nòsebòró.

nasebor 

Inkji grav deg sossa i nòsebòrun, det æ så ulkeleg at!

rennande nase

Eg hèv' inkji havt féber, men a fælt nòsekrím.

koseleg

An vare nósen itt an sit'e mæ kaffé å røyk'e.

koseleg, triveleg
Sjå også deisi.

Nò hav' mi det nósi, mæ nóg av gó'e mat'e. Dei tvau hav' det nósi nò.

regnbye midt på dagen ("nón" er klokka to)
Sjå også nón og él.

Mæ rundballing av grasæ æ 'kji nóss-élí så leie.

kvilda etter nóni (skulle vere to timar lang)

Nósskvíldí va' viktig i hardaste slåttæ.

arbeidsøykt i eldre tid mellom kl. 11.00 og 14.00
Sjå også nón og øykt.

I nóssøyktinn va' det mykji å ríve út såtun å vende høytti.

gripebrett på hardingfele

Órdi "nótebein" æ inkji godt kjent midjom fókk flést.

stolen på ei fele

Der æ véne krulla på desse nótehestæ.

natt

Eg låg på heiinn tvæ nétte.

gjere seg klar til å leggje seg (vert også bruka om dyr)

Búskapen nótta seg då det bigjynte å mørkne. Fysst an æ blindtròta æ det godt å nótte seg.

overflate på snø som frys noko til om natta

Sólí ska' 'kji skjíne lengji fysst det vårar, førr'ell nóttebiten løysest opp.

nattrøye utan armar og krage

Denné nóttebulen hèv' eg havt i tjúge år.

nattefrost

'Er hèv' vòre nóttekjyl'e, så eplevísen hèv' fròsi.

"natta over" (i romtemperatur; om mjølk)

Det va' nåkå nóttestâi eg vill' sjóe på, men så kårast det.

nattesvevn

'Er æ så heitt nò at det gjeng'e útive nóttesvimnen.

nattevaking

An vare nòkå tròta av dei nóttevòkunn.

is som har lagt seg siste natta

An ska' alli gange på nóttísæ.

nottung (volum-måleeining, 1 nottong = 5,8 liter, 1/3 skjeppe)

Denné hókkjen tèk'e ein nóttong'e.

treplugg til å feste skosolen med (ca. 1 cm lange og tykke som fyrstikker)

Æ dessa sólan feste mæ nubb'e?

kniv med avbrote eller stutt blad
Sjå også snubbe.

Mi brúka nubbâ tídt ti' å merkje saui. Æ 'u gåmó, denna nubbâ?

plukke smårusk

Åslaug va' så gód ti' nubbe ette seg.

småete der det er lite gras (om sau)

Sauin nubbe å ète om våri å seinhaustis.

liten og tjukk person

Gunne å Anne æ systa, å líke nubbelège.

flau
Sjå også vare mæ og vare kåmen.

Bóa varte nubben då 'an varte nøydd'e ti' kvé'e eisemadd'e.

noko slite i kantane (klede, tøy)

Ermelínun i skjortunn våre nòkå nugga.

slitast i kantane (om klede)

Skjorteerman fare ti' nuggast itt an hève mykji tungarbei'.

slite ein kant av plagg

Gró hèv' alli nugga listí på stakkjæ agong.

rull, noko som er samanrulla
Sjå også nulle.

Eg hève klæí mí i an null'e så da inkji skrovle så mykji i sekkjæ.

rulle i hop
Sjå også null'e.

Eg nullar a fille kring ljåkjippi itt eg ska' út'å teigjen, så eg inkji skjèr'e meg 'å hondó. Eg nullar mi an røyk'e.

1. inn under
2. ned under

1. Eg la' klokkâ mí 'nunde hovdegjårí.
2. Kjerrâ stend'e 'nunde lǿetroppinn.

inn under, ned under
Somme seier "innundi".

Òlâv krabba 'nundi, så 'an kåm si 'kji útt'e.

arbeid som er ugreitt og går seint

Det varte barre nåkå nurgl mæ 'ó Svein.

person som er noko puslete i arbeid og mest aldri vert ferdig med det han skal gjere
Sjå også nurgle.

Tvei nurgla såte i hóp å nurgla mæ nåkå smått nurgl.

"småpusle"; oftast bruka om arbeid med småting
Sjå også nurgl'e.

'An nurgla å arbeiddi om 'an va' alli så gåmål'e. 'An nurgla det ti' om níven va' alli så skjemd'e.

jamne i kanten av flatbraudleiv

Stundom kunne bakaran vare nøydde ti' nurgle i gjeiró. 

person som arbeider smått og på ein ugrei måte

Knút æ så nurglen ti' å arbeie.

1. pusle med
2. lage svak lyd (frå eit lite dyr som er i aktivitet)

1. Ko æ det du nuskar mæ? Ånund nuska mæ nòkå allstǿtt.
2. Eg høyre nòkå som nuska i høyttæ, det va' nóg a mús.

klemmast på kinnet (bruka berre i fleirtal)
Sjå også nussi.

Eg hèv' a vént bilæti dèr Bóa å Titta nussast.

klem på kinnet
Somme seier "nuss'e".
Sjå også nussast.

Kan eg få an nussi av di?

misvokster (dårleg vekst)

Der æ an nútart'e i åkræ, 'an stend'e plent i stâi.

rirkule, knute, unormal utvekst på trestamme

Nútu æ greie imni ti' å svorve bodda av.

1. rund fjellformasjon
2. knute
3. "knute" i halsen etter å ha ete for mykje av noko; berre bruka i bunden form eintal
Sjå også rennenút'e.

1. Då 'an kåm oppå núten ha' 'an a vént útsýn útive heian.
2. Núten va' så hardt nýtt'e at 'an fekk 'an alli opp'tt'e.
3. Eg fekk núten då eg ha' ète så mykji kurv'e.

sau med stutte øyro

"Eg hève fjóre núvu", seie Lidvår.

1. uskarp eller butt reiskap med egg
Sjå også buttfyri.
2. mindre intelligent person

1. Det æ inkji gama å tægje mæ an núv'e nív'e.
2. Tóre va' núv, 'u tala jamt av si hòvúi.

person som ikkje er flink med hendene
Sjå også nuvren, nuvrelèg'e (V) og nuvreleg (H).

Asbjynn va' enn nuvr'e, så di 'an gjåri varte sjella vént.

ugrei arbeidsmåte, ugreitt gjort
Sjå også nuvrelèg'e (V), nuvr'e og nuvren.

Det va' a nuvreleg skapt på dei øksinn.

dårleg handlag, ugrei arbeidsmåte, ugreitt gjort
Sjå også nuvreleg (H), nuvr'e og nuvren.

Gunnår gjåre så nuvrelège nåkå spǿni.

dårleg utført (om arbeid som er gjort av person med lite praktisk handlag)

Detta trògji va' helst'e nuvrelegt gjårt!

person som er klønen, ikkje flink med hendene
Sjå også nuvr'e, nuvrelèg'e (V) og nuvreleg (H).

An sylvsmé'e kan inkji vèr' nuvren. Pål æ så nuvren at det æ plent syndlegt.

ny (månefase)

Di néa leiver, tèk'e nýa mæ.

setje steinar som vegmerke (nyddinga)
Sjå også nylt'e vèg'e.

D'æ greitt mæ nylt'e vèg'e itt d'æ skoddi.

mindre steinar lagde på større steinar eller berg (til merke om at her går vegen, også bruka som bytesteinar på heia)
Sjå også nydde og nylt'e vèg'e.

"'Er æ så mange nyddinga ette støylsvègjæ at det æ létt å finne fram", seie Augund.

ny

Gútungjen ha' fengje si ný'e fótball'e.

ein sjeldan gjest

"Dèt va' an ný'e måni!", seie eg, itt det kjæm'e ein inn i stògâ som det æ lengji si' eg hèv' sétt.

den nyare stoga (vert ikkje bøygt)
Sjå også gamlestog, stòge og røykstòge.

Gýró treivst inkji i Nýestog.

nytt gras om våren (der snøen har smelta)
Sjå også grói.

Sauin våre glae fysst da kóme út'å nýgróen.

krumme spikeren på baksida når han går igjennom treverket (eller saumane når ein skor hesten)

Spíkeren held'e mykji bæri itt an nykkjer 'ó.

tang til å bøye hesteskosaum når ein skor hesten

Vi' du flí mi nykkjetongjí, Bóa?

lite trådnyste av ullgarn

Eg hèv' spita denné sokkjen av mange små nyklu.

heieveg som er markert med små steinar; gjerne lagde på større steinar (nyddinga)
Sjå også nydde.

D'æ helst'e på hågheiinn an finn'e nylte vègji.

all ulla frå ein sau

Eg tók av tvau nyppi av haustuddinn som ska' vare ti' spitegån.

nyre

Fysst mi slakta vurte nýrun malne som da våre.

nysgjerrig

Jóurnalistan have som yrkji å vère nýsgjèruge.

nyfødd (bruka berre om dyr)

An nýspækt'e kåv'e ha' kåme si út i fjósskålen.

vond lukt (bruka berre i eintal)
Sjå også nysse.

"Der æ an nyss'e i desse mjåkkjinn, men an kan drikk' 'æ", seie Gró.

knippe eller haug med eit eller anna (t.d eit høyfang)

Hèr kjæm'e eg mæ a nysse mæ høy ti' 'enni Kranselí.

1. samle ihop (td høy)
2. ete fort (folk og dyr)

1. Gunnår lesser så greitt å nysser så væl itt an kjøyrer høy.
2. Nò have da alt nysst í sikkå!

niste

Èg hèv' allstǿtt ost'e på nystunn.

lage seg niste

Ja, no lýt du nyste deg, for du kan 'kji heim'tt'e ti' måls.

ta med seg mat for heile dagen eller dagane ein er borte

Papa å Bóa nysta sikkå út for trí dage.

veske eller sekk til nista

Nysta sí bèr'e 'an i nysteskreppunn.

øskje av tre til å ha lefser i (bruka t.d. til å ha mat i for ei kvinne som hadde fødd barn)

Æ 'u gåmó, denna nyst'øskjâ?

1. knyte ein knute
2. knyte seg (om frukt og bær)
Sjå også nút'e.

1. 'An ha' nýtt núten så hardt at eg fekk 'an inkji opp'tte. 'U va' så vónd at 'u nýtte nèvâ at mi.
2. Molteblóman ha nýtt sikkå nò, så det vare nóg moltu i år.

arbeidssam, nyttig
Sjå også onnig'e.

Hú æ a nyttug kåne. Da æ nyttuge, Løylandan! Anne va' så nyttug, 'u sat mæ vèv'e kverr bídige dag'e. A nyttug kåne å an gó'e hest'e sèt'e mannen på fót.

arbeidsam, nyttig

Der æ mykji nyttugheit i dei húsæ.

når to personar tek hardt i kvarandre
Sjå også nýve og nývd'e.

bruka om person som har vorte handsama hardt (ikkje slåsting)
Sjå også nyve og nývast.

Eg varte nývd'e så hardt at eg plent illvåla!

rest av øyro; på dyr

D'æ så vént mæ nývu, sa 'u, 'u hoggje av øyró på sauó.

1. ta noko hardt i ein person
2. ta og klemme bak på halsen på ein person og bøye vedkomande framover
Sjå også nývast og nývd'e.

1. Pass deg, hellis nýver eg deg!
2. Òlâv nývd' 'an Tór så hardt at 'an kåm si 'kji laus'e.

"bekymra rynke" i panna like over nasa

Haddvår sat mæ nýve i blèsunn å va' så tankemykjen.

person som slår med knytta neve eller hard stokk

Denna fanten æ så nýveleg, Bóa, så du lýt passe deg!

liten bit av noko td tre

Dessa nýví kunn' mi hav' ti' vé'e.

stein som er passeleg stór i handa (fyller neven)

Gývi tók an nývingji å kasta 'an út i hylen for å ræde fiskjen inn i mæren.

ver med små horn (nyvla)

Dei tvei nyvleveirin åkkå sjå 'kji så staselège út som honnåran.

horn som såvidt har vakse ut av hovudet
Somme seier "nivli".

Veiren ha' nåkå små nyvla.

lite avkapp av tremateriale

Hav' di plukka opp nyvlí som liggje rundt hǿvlebenkjen?

nyttårsaftan
Mange valldølar seier "nýårsepda'n"

Nyårsepdagjen æ det vakemesse i kjørkjunn, klokka toll.

"Krevje nyttårsgåve"; Gå rundt frå hus til hus før kl. 12, 1. nyttårsdag og seie "nýårsgåve!". Då får ein oftast noko godteri. Dersom personen som får "nyttårsbesøket" vert førstemann til å seie "nýårsgåve!", då er det han som har krav på gåva. Denne skikken er mest vanleg i Hylestad.

Nò vi' mi hít ti 'ó Haddvår å nýårsgåv' 'an!

læregut, nybyrjar

Denné næmingjen eg hèv' mæ mi i smidjunn teiknar godt.

kålrot

Só'ne næpu æ godt attat fisk'e, lefsu å spa.

åker med kålrot

Sòme ha' næpegar'e fysste åri da ha' bròte opp a nýtt stykkji.

frostfri gróv eller hole som var grave ned i åkeren der denne var tjurr (der næpun kunne halde seg kalde og friske utover vinteren)

Mange la håm'e néd i næpegróví, la næpun oppí å dakka da ti' førr'ell da ha' jórd oppå. På toppæ av næpegróvinn va' der a útluftingshòl av tré, mæ "tòke" oppå.

blad på kålrot

Nýtt næpekål brúka da i suppunn.

kresen, svært nøyen

'U æ så næpí om maten at an veit alli ko an kan gjèv' 'enni. Fysst det gjell'e klæi, æ 'u så næpí at 'u vi' barre hav' det dýraste å flottaste.

"Suppe" laga av kveitemjøl, mjølk, fløyte og kokekrafta av fisk eller kjøt og kålrot. Det er ulike samansetjingar av råstoffa som vert bruka, og mengda av det einskilde. "Næpespai" er ein del av den tradisjonelle jole- og nyttårsmaten i øvre Setesdal.
Somme seier berre spa.

Lefse, næpespa å fisk'e æ den besti jólematen èg kan få.

person som er på slutten av utdanninga si på landbruksskule (noko nedsetjande ord)

Næpestudentan gjinge mæ gúle brèmhúvu på sluttæ av útdaningjinn.

1. når
2. kvar gong når; vert uttala med trykk
3. "når som helst"
Sjå også ko tí'.

1. Nær kjæm'e du? Eg kjæm'e nær eg hèv' tí'.
2. Nær eg sér deg, vare eg gla'e.
3. Du kan kåme nær du vi'.

når som helst

Nò ète fókk nósmaten nær det treffer.

sut for å ikkje greie seg økonomisk

Sòme finge næringssút fysst da vurte gamle.

god til å ete

Mi líke at húsdýrí æ næruge, då gjève da godt av si.

never

'An kan flette nævra i håbballæ.

"spann" laga av never t.d. til å plukke bær i
Sjå også nævr.

'Er æ fleire slags nævreskrukku, ti' úlíke slags brúk.

nøye seg med

Denné maten hèra ljóte da nǿgje sikkå mæ!

1. ferdigsauma "bandasje" utanpå bandasjen for ein skadd finger
2. hette til å ha på fingeren eller fingrane når ein har arbeid som slit hardt på huda (td spinning)

1. A nǿgle æ gó' å have åttenat fæslæ, for då kan an binde rundt úvléen så 'u inkji dett'e av.
2. Sat an i dagevís å spann, laut an mest'e brúke nǿgle.

lage eller reparere klede eller anna med sparsam bruk av materialar

Å ja, èg kan nǿkle det ti'! sa Hæge, 'u bǿtte buksun 'ass Stein.

prøve varsamt

An nǿlte å nǿlte ti' an fekk nívsbla'i innundi.

1. tenne opp under gryta
2. hisse opp folk med noko ein seier

1. Eg brúkar reissmòsi ti' nǿre 'pundi.
2. Åsmund tótte så gama nǿre 'pundi itt fókk drógest.

leggje meir ved under gryta når det held på å slokne

D'æ viktigt å nǿre unde grýtâ for å få søyningjen 'å sau'.

noko til å gjere opp eld med (t.d. never)

'Å heiinn brúke mi mòsi ti' nǿri.

lengst nord ved

Nǿrst'emæ vatnæ æ det godt å fiske.

lengst nord (td på ein gard)

Nǿrstí renn'e bekkjen.

nøyen med småting

Torbjør æ så nǿtí mæ alt 'u gjèri.

nøye

D'æ 'kji så nǿti mæ det.

spare t.d. mat eller pengar
Sjå også nǿtren.

An tar 'kji nǿtre mæ matæ fysst an hèv' nóg av.

sparsam
Sjå også nǿtre.

Du tar 'kji vère såssa nǿtrí mæ sukkeræ.

1. nøyen, pedantisk
2. liten margin
Sjå også nǿvt.

1. Bjørgúv æ så nǿv'e mæ ko for mat'e 'an líkar. 'An æ nǿvare 'ell kånâ líkar.
2. Det va' så nǿvt mæ dei tvei bíló, men da støytte inkji.

såvidt det går, med liten margin
Sjå også nǿv'e.

Mi støytte inkji, men det va' nǿvt.

overtale eller mest presse nokon til å ete eller drikke eit eller anna

Mamme ville nøye í 'æ maten, men 'u kunna inkji ète. An må av å ti' nøye maten i småbonní.

nøyen, grundig, presis

Dei tvei brǿan våre 'kji så nøyne mæ ko da sjave gjåri, men aire finge tídt høyre det.

nyte maten

An fær alli nøyte maten itt an hève det for travelt.

skunde seg

Det nyttar alli nøyte seg fysst an hèv' gløymt ko an silli. No ljóte mi nøyt' åkkå så mi vare færige i dag. Nøyti dikkå, så sku di få sjå nåkå lǿglegt!

uttrykk for bisn eller undring

Nå' åkkå for a veir!

garnnyste
Somme seier "gån-nåa".

Eg hève mange nåu mæ røkkjingegån.

dødsbleik, likbleik

No æ det så lengji si' eg hèv' sétt sólí at eg æ plent nåbleik'e.

stakkars deg (dersom du gjer dette)!

Nåde dé, disom eg inkji fær att'e buttilen min!

døy gammal og mett av dage

Guttorm nådǿe i gjår.

deig
Sjå også verbet nåe.

Eg hèv' tvæ nåu, ei stumpenåe å ei ti' rosínkaku.

kna
Sjå også substantivet nåe.

Bakstrekjèringan nåe deig ti' lefsu.

elendig utsjånad 

Denné harkehópen æ så nåelèg'e.

stort trau, bruka til å kna deig til flatbraud og lefser

Nåetrògji æ hólka út av an tykk'e stokk'e.

gauk som gjel frå nord; varsel om ulukke og død (den som høyrde gauken kom til å døy same året)

Gunne høyre någaukjen, å då trúdde 'u at 'u ha' 'kji så lengji etti.

nåde

Guss nå'i æ ovstór'e.

ei god stund

Stein va' 'er 'kji nåkå bil. Ska' an vèr' úti nåkå bil vetretí'i, lýt an klæ seg godt.

dårleg, leitt, ufint

Bjørgúv fèr'e barre mæ nåkå fill! Det va' nåkå fill av di å seie det va' Gut fysst det va' Sigríd!

1. bruka om innhaldslaust preik som ikkje kan takast alvorleg
2. dårleg utført arbeid (ofte utført med delar som ikkje heilt passar saman)

1. Det va' barre nåkå fjakk det 'an kåm mæ på mǿtæ i veireringjæ.
2. Detti vare barre nåkå fjakk!

mest ingenting, bitte lite

Eg vill' av å plukke moltu, men eg fann nåkå inkji nåkå. Det va' meldt regn ti' kveldæ, å så kåm det nåkå inkji nåkå.

overdrive og unødvendig godt stell

Det varte jamt nåkå kåkr itt det kåm imisæra ti' húsa.

1. bruka om innhaldslaust preik som ikkje kan takast alvorleg
2. dårleg utført arbeid (ofte utført med delar som ikkje heilt passar saman)

1. Det va' barre nåkå mjakk det 'an kåm mæ på mǿtæ i veireringjæ.
2. Detti vare barre nåkå mjakk!

1. uviktig, ufarleg
2. mest ikkje noko att

1. Eg kåm hítí nòkå mæ desse gamle bílæ, så det varte a skrukke, men det æ 'kji nåkå som æ.Eg sló meg inkji nåkå som va' då eg snåva i stéttinn.
2. Mi hav' alli etti nåkå som æ av dessa saftinn.

noko særleg, mykje
Sjå også stór'e.

'Er æ 'kji nåkå stǿri mæ týtebèr i år. Det va' 'kji nåkå stǿri ti' underhaldning på festæ i gjerkveld.

nokon grunn til, noko vits i

Æ det nåkå ti’ å stelle i stand sossidan enn tuml’e for detta lisle?

delane i eit leikjendi av tre (nytta til kuband; naustokken er vinkelforma og nærast høkjâ eller veggen. "Nålí" sveiv som eit leikjendi i naustokkjen)
Somme seier "nautstokk'e".

An lýt hav' rétte imni for å gjère si nål å naustokk'e.

nåleskrin

"Eg finn'e alli att'e nålehúsi mitt", sa kåna, 'u sille stoppe sokkan 'ass Òlav.

tråd som er høveleg lang til å sy med

Itt nålstråen æ for lang'e, æ det fórt ti' at 'an snorglar seg.

på langt nær
Sjå også néri.

'Er æ 'kji nåme néri så mykji snjór'e i år som i fjår.

Vinkelforma trobord som ligg over langveggen i ein lafta bygning. Det er hogge ut for sperrene slik at trobordet tettar heilt mot øvste stokken (stavlægjâ).
Sjå også tró, tróe og reisingetró.
Somme seier "nåmtróe".

Nåmtróâ æ arbeissam å stelle ti'.