Ordliste

eit

Eg hèv' a vént hús å an gó'e bíl'e.

ei

Der va' a vé' ei, å tvæ helle ljóte. Der va' ei jente eg líka godt.

verd å hegne om

Datamaskjín æ a hegne ting for moderne fókk.

av og til, sjeldan
Somme seier "a hendte gong".

Det æ barre a hende gong at an sér stórfugl'e no. Eg æ a hende gong ti' Bý'n.

ei sjeldan gong

Det æ a hende vingl å høyre om detta.

eit lite kjøtstykke i ei steikjepanne

Vi' du 'kji have a kjø̀t ti'?

nyfødt barn (før ein veit om det er jente eller gut)

Det hèv' kåme a líti i Níga' i nótt.

bitte lite grann (meir enn a melle sýn)

Der va' a melle grand dumbe på skjermæ.

svært lite (mindre enn a melle grand)

Eg líkar barre a melle sýn mæ salt på eggjæ.

"vrang person" som mest alltid seier imot
Sjå også òvig'e og dròg.

Gunnúv æ a òvig dròg som helst'e lýt vère eisemadd'e. 'U laut have som 'u villi, den òvige drògjí.

stutt ærend

Eg lýt a siss ærind ti' Bykle.

"eit skeivt/vondt ord"

Eg hèv' alli nòkåsinni høyrt a skakt órd av 'ó Sigúrd.

ein slag

Det va' a slags suppe 'an stella.

kvinne som er driftig og flink

Margjitt va' a spǿne kvendi, å ha' mange bélara.

120 stk (bruka om lauvkjervar)

Å lauve a hundre va' a vanleg dagsverk, a stórt hundre va' a karsverk.

ei vekes tid

Mi héle det a vikas tíd førr'ell mi våre færige.

appelsin

Ungan finge kverrsí abbelsíne som prèmi.

ABC-boka (grunnleggjande lærebok i lesing og staving)

I skúlestògunn såte da å låse i absebókjinn.

all

Hú æ trugjí i add sí fær'. 'U hèv' vòr' gó' ti' arbei'e add sí tí'. Ti' odd lykke greidde 'an seg. Odd fjóre gjentun kóme triltandi. Da kóme ti' móts mæ mi, odd fjóre jentun. Detta hèv' eg høyrt i odd mí tí'. Dèr ha' 'u fǿdd odd sí bonn. 'U fèr'e så hǿglegt i odde tòk.

heile dagen

Mi arbeidde mæ å klæ húsí, adde dagjen.

alle saman, alle i hop

No ljóte di kåme, adde samen!

alltids

Eg kan addeleis brúke detti ti' eit ell' anna.

alle stader

Addestad hav' mi sète rǿa.

1. i sin beste alder fysisk
2. den / dei beste
3. aller

1. Eg lypte å bar 100 kjilo då eg va' på det adraste.
2. Den adre sterkasti mannen, va' Knút. Hú æ den adraste av dei trjå systó. I ungdómshópæ va' Signe av dei adraste.
3. I da adre gamlaste bǿka å bræv mi kunn' finne, æ der ei å onnó úlíkheit i stavemåtâ.

1. skræme, tukte t.d. "age opp born"
2. Bruka i uttrykket age seg (opp)

1. An lýt age bonní mæ da æ små.

1. hisse seg opp
Sjå også age.
2. ta på seg ei mine for å skræme andre; briske seg

1.Gunnår aga seg opp for det 'an laut bitale så mykji.
2. 'An aga seg ti', å vill' vère så svær'e.

hisse seg opp 

Gunnår aga seg ti' å ville slåast.

vågal, aldri redd for noko
Sjå også úvýren.

Den agelausi Tårålen hoppa lengst'e av adde.

imponerande, frykteleg

'U sprang ageleg, å kåm fysst'e i mål.

1. stor, vyrdeleg
2. skræmande
Sjå også agelèg'e (V).

1. Åni æ enn ageleg kar'e.
2. Hesten kåm så ageleg i mót åkkå at mi rýmdi.

1. stor, vyrdeleg
2. skræmande
Sjå også ageleg (H).

1. Åni æ an agelèg'e kar'e.
2. Hesten kåm så agelèg'e i mót åkkå at mi rýmdi.

1. motvilje, hat
2. styng, smerte (fysisk og psykisk)

1. Gjermund ha' enn agg'e mæ si, så da tóre alli sei' 'ó i mót.
2. Eg ha' enn agg'e som det va' lengji førr'ell eg slapp.

1. vyrdnad, respekt, redsle
2. stabilitet

1. Det fýgde slig agji mæ 'ó Svein. Da ha' så útifrå agji for tórunn.
2. For å halde braurúva i agji så la' bakaran på a kjèrslòk.

grei og ven jente

Vént va' 'u fakta å passeleg stór, det va' a agjisdótter varte det sagt.

skåli til å ha agner i

Agnin i agneskålâ sau' an ti' tøyse for kjý.

1. dekkblad kring kornet (enkeltkornet)
2. snerper og agner (treskjeavfall); bruka berre i fleirtal
Sjå også såi og tøyse.

1. Fysst an mól for gróvt kunna an kjenne âgni som såi i grautæ.
2. Dei som stóge attenat treskjemaskjínæ vurte plent lóne av âgni å anna gjyv.

august

Agust plag' jamt vèr' enn vén'e måni.

uttrykk bruka i samband med å gje uttrykk for at noko er leitt eller vondt (døme 1) eller flott (døme 2)

1. Ai-ai, sló du deg sossa fælt, Bóa?
2. Ai-ai, eg sér at du hèv' verkeleg vòre på bílhandel att'e!

gje uttrykk for at noko er leitt eller vondt

Gònil aia seg då 'u høyre om den fæle úlykkâ.

1. annleis
2. dersom ikkje

1. D'æ alli aila 'ell at pæninge lýt an have. Ha' eg sillt gjårt det ailas?
2. Aila dú hjelper mi, greier eg det alli.

naudsynt

D'æ 'kji aila då, at du øyer opp pæningan på å tippe.

andre ("ubunden form", i samanlikning med hin)

Æ 'er aire som au vi' vèr' mæ? Èg líkar inkji å ète sjå aire. Èg meine det èg vi', å så kunn' aire meine det dei vi'.

neste dag (utsetje eit gjeremål)

Mi kunne 'kji vente at da kåme aire dagjen fysst mi spørje da so seint.

andre gonger

Airesinni kan det gange aila.

ikkje heime hjå seg sjølv

Fyrr'e va' det av å ti' bonn som inkji vill' antel ète ell' på dó airestad.

akkedere, diskutere pris, forhandle

Mi akdéra lengji førr'ell mi vorte einige om handelen.

godtale, overtale, mase på

Da aka mæ 'ó ti' da seist'e fing' 'an ti'. Kristí aka mæ 'enni ti' 'u lòva.

akkord (i arbeid)
Sjå også forsagd'e.

Anleggsarbeiaran æ jamt vånde mæ akkórt'e.

kle av seg

Du tar' 'kji plent a'klæ deg om du kjæm'e inn våt'e!

avkledning

An vare leid'e fysst dei a'klæingan å påklæingan vare for jamt.

1. kornaks
2. innfestinga til penn i penneskaft ("út-aks")

1. Byggoksí hav' lange snerpu.
2. Oksí kunna vare nòkå róme ette å hav' vòr' brúka i fleire år.
Sjå også ekse.

1. auksjon
2. aksjon i samband med innsamling

1. Aksjóna plage jamt drage mykji fókk.
2. Fókk æ helst'e góe ti' gjève ti' aksjónó hèra i kommúnâ.

berestykke over skuldra i skjorta til den kvinnelege setesdalsbunaden

Aksleklúten lýt ti'passast ette skjortestórleikjæ.

1. passe (t.d.seg) på grunn av fare
2. passe på ungar
3. leggje merke til
4. tenkje seg å reise eller flytje seg til ein stad
5. bry seg om
6. meint for, tenkt til
Sjå også bångjǿle og gjǿle.

1. No må du akte deg så du inkji skjèr'e deg mæ dei kvosse nívæ!
2. Eg lýt akte æ Margjit i kveld, så eg kan inkji vère mæ dikkå.
3. No lýt du akte væl etti koss eg gjère det, så æ det 'kji så lengji førr'ell du hèv' lært det.
4. Kòri aktar dú di av?
5. "Ko aktar eg lívi mót a stórt namn å rykti!", kjýtte Bjørgúv.
6. Den greptí æ akta ti' mé.

staven som ein heldt i handa og røytte pinnen med når ein røytte pinn

Tóne kasta alinn å sprang alt det 'u manta.

fotoalbum

I dei gamlaste albumæ æ der bilæti frå Amérika. Albuman liggje i ei rúve på jeddæ.

ei alen djup

Kjellâ æ aldjúp mæ lòk attivi.

aldrande (vert ikkje gradbøygt)

Sigúrd va' an aldra mann'e då 'an dǿi.

1. alder
2. levetid
Sjå også framslengsaldr'e.

1. Anlaug livde sin aldr'e út.
2. Dèr búdd' 'an heile sin aldr'e.

malmved i furu; berre bruka i eintal

Alen i gamle furu kan mest'e alli rotne.

alen; lengdemålseining (1 alen = 62,75 cm)

Spèlin i ruggunn mí æ sò væl ei alí breie.

altfor

aldri, ikkje

Èg hèv' alli gjårt detta førr'e.

ikkje eit einaste ord

'An sa alli a skapandi órd heile kveldi.

absolutt ingenting

'An gjåre alli a stei's grand, heile dagjen!

"ikkje eit einaste ord"
Somme seier "alli a steins órd".

'U nimnde alli a stei's órd om det. 'An sa alli a steins órd.

kan ikkje samanliknast

Det bar alli ti' ko mykji skjótare det va' å gange beileií.

1. ikkje bry seg
2. ikkje ta til seg (td mat eller drikke)

1. "D'æ best'e å alli ense ungó itt da æ for úmògeleg", sa Sigríd.
2. Kjýrí ensa alli matæ, så 'u måtte vère sjúk. Du ska' alli ense dessa bèrí innmæ vègjen. Du ska' alli ense detta rotne elgekadaveri.

ikkje seie eit ord (vil ikkje ymte noko)
Sjå også ève.

'U èva alli ordi.

uttrykket vert bruka om folk som uttalar seg svært spontant og utan å tenkje seg om

Der va' alli fosstòge mæ 'enni Anlaug, 'u laut út mæ alt.

"får aldri nok" (av td pengar)

Den mannen var' alli fudd'e.

ikkje arbeide
Sjå også gjère.

Eg hèv' vòr' sjúk'e, så eg hèv' alli gjårt gangandi godt heile vikâ. Der va' an karehóp'e som alli gjåre gangandi godt, barre fjasa å rǿa.

dovne seg, ikkje gjere noko fysisk arbeid

Ånund va' mest'e allstǿtt inni, å gjåre alli handtak.

ikkje god nok til å ha og bruke

Hesten va' så skjýr'e at 'an va' alli havandi.

ikkje ha att mat i huset

Eg æ så masslaus'e, eg hèv alli etti såí.

"ikkje slingringsmon" (ofte bruka om person som er åfløyg'e og ikkje kan vente; andre kan tykkje dette er noko ugreitt)

Der va' alli henstand mæ 'enni Gývi, detta vill' 'u gjère i dag.

berre; berre nytta i nektande form

Det æ alli ko èg som hèv' lykjili ti' grendehúsæ. Eg æ alli kå úheldig'e! Eg hève alli treft æ kå ei gong. "Alli kå vóndt, alli kå vóndt, slíte út skó å sokka", sa Gamle-Jórånd då 'u tala om bonní sí som slite út skó å sokka så fórt.

"aldri setje seg for å kvile under arbeid"

Eg hèv' arbeidt i heile dag, så eg hèv' alli kåm' né'å bugji bein.

aldri kunne gløyme (noko som er litt morosamt)

Eg legg'e alli néd den gongjí då du spila i dei sketsjæ på haustfestæ i 4H! Eg kan alli leggje néd ko gla' Titta varte då 'u fekk an kjeslingji som va' hennis!

"ingen liknande" (utbrot som ein person kjem med når han er forundra over noko)

"Nei, alli líkjen, dèt va' gama å høyre!" Alli líkjen, kjæm'e du mæ moltu ti' mi!

1. svært uroleg til sinns, nervøs
2. mykje støy og uro; bruka i samband med born som leikar

1. Eg hèv alli livandi fré'e itt du æ på heiinn i skodd å úveir.
2. Det va' alli livandi fré'e i Heimiga mæ ungan våre små.

1. "ingen kjem opp i mot"
2. uttrykk for undring

1. 'Er æ alli makjen 'ass! 'Er æ alli makjen 'enni Yngjebjør ti' saume véne krulla.
2. Nei, alli makjen, detta hèv' eg alli sétt at hève vòrte gjårt førr'e!

ikkje med måte

Det va' alli mæ leiinn det 'u sýtte moi sí.

ikkje med måte

Det va' alli mæ måti det Knút laut slíte, det tóttest leggjast ti' nòkå allstǿtt.

overmåte, "grenselaust"

Det va' alli mæ vitæ, det 'an arbeiddi!

ha nedsett kjensle eller førleik i musklar (dovne pga nedsett blodsirkulasjon; ofte mellombels)

Eg mår 'kji âv hondó fysst eg hèv' sauma så lengji. 'An ha' fengje slag, å mådde alli âv dei eine armæ. Eg mådde alli âv mi. Eg mår 'kji âv hondó mí i dag, da verkje så fælt.

bruka om person som er sta eller eigenrådig og som det ikkje nyttar å overtale

Der æ alli renn ell' stýri mæ 'ó, detta vi' 'an!

ikkje orden eller system
Sjå også rétting.

Det æ alli rétting mæ 'ó Svein, det vare 'inkji nåkå av mæ 'ò mæ nòkå ting.

aldri råd med

Det va' alli råd få i doktari den gongjí Anlaug varte så sjúk.

absolutt ingenting
Sjå også alli skapte grandi.

Eg hèv' alli gjårt skapandi grandi i heile dag! Eg høyrer alli det skapandi grandi!

absolutt ingenting
Sjå også alli skapandi grandi.

Det va' alli skapte grandi etti i bingâ. Eg hèv' alli ète skapte grandi i dag.

mest aldri

"ikkje strekke til", "ikkje henge saman", langtfrå

Det æ a stellâs i dei húsæ, så det alli sǿler ti'.

"mase utan opphald"

Der va' alli tonní âv, så mi laut barre lat' 'an Bóa reise, 'an va' så ǿr'e.

"aldri ende på"

'U va' så rík at der va' mest'e alli tròt 'å médelæ 'enni.

vere forvirra, ikkje vite kva som er rett og gale

"Eg veit alli rétting", sa Gunnår, då da spúr' 'an om koss han meinte da sille.

svært ufornuftig

Æ du 'kji vitug'e; du må 'kji klíve dèra, Bjúg!

minne om ting og hendingar som alle kjenner til

Då Oddvar Brå braut av staven sin, må vel i dag reiknast for å vère a allminni.

almanakk

Da våre så virkne ti' fýe mæ i allnakkunn i gamle dage.

bruka om person som sjølv vil bestemme det meste (og meiner han sjølv oftast veit best)

Dei allstýrige var' jamnast'e filli líka.

alltid

Det va' allstǿtt nåkå vas mæ 'ó Pål.

alminneleg

Tòróv æ 'kji så fælt sterk'e, 'an æ plent almindeleg.

1. heilt
2. allereie

1. Eg sprang alt heim'tte forotta å stanse.
2. Eg hèv' alt gjårt det.

fortløpande

På desse internettsíunn registrére mi nýe órd alt fórt.

"mange ting å ta omsyn til"

"Ja, det æ alt mæ sèg", sa Haddvår, då Knút skreppte av alt Haddvår ha' gjårt for å få registrére dei gamle bilætí.

noko overraskande (tek seg opp att med visse mellomrom)

Alt som tíast'e kåm Gunnår for seint ti' arbeiæ.

alt som finst

Eg hèv' lèse alt som æ i bóksamlingjinn.

opninga i altarringen

Det æ barre presten som brúkar altargrindí unde messunn.

altar

Fysst mi ofre, gange mi rundt altaren.

tømmer med mykje al'e

I dei gamlaste stògehúsó va' det brúka mykji âltimr.

larm, bråk

Fysst du slepper kjý om våri, vare der jamt fæl'e alúr'e mæ rauting å bjøddu.

alvorsam

Gývi va' så alvårsklèg, så mi såge det ha' hendt nåkå vóndt.

Lagga trekjerald, ovalt eller sirkelrundt med øyro og lok til å låse. Vart td nytta til å lagre smør i. Sjå også smø̀røskje.

Da brúka helste ambaran ti' å have smø̀r í.

lok på ambar (skreielås, hèvili og ei "skreie" som går ut i øyro)

Ambarslòkji vare læst mæ a skreie.

halde på lenge med noko

'An ama å fiska, men fekk inkji nåkå.

streve i lang tid (så ein vert mest utsliten, trøytt og arm)

Mi have ama åkkå ti' i dag, men så have mi rukkje mykji au. An fær ame seg ti' fysst an høgg'e bjalka.

tyggegummi som vart sendt i pakker frå slektningar i Amerika straks etter andre verdskrigen
Mange seier "mérkankvåe".
Sjå også kvåe.

Mi tótte så gama få amerikakvåe i pakkó frå syllfókkó i "Júnaiten".

1. halde jamnt på med noko
2. streve med arbeid (arbeidet går ikkje så fort sidan ein ikkje er så flink eller ikkje orkar)

1. Da såte å amla å rǿa om adde skapte ting. Eg hèv amla mæ ungó i heile dag.
2. Torgrím amla å arbeiddi mørks imidjom. 'U amla mæ nòkå allstǿtt.

arbeidssam, strevsam

Knút æ så amleleg, men så fælt fórt gjeng'e det inkji.

travelt

Det kan vèr' amli i lembingjinn.

langvarig arbeid som går seint

Tårål ha' slig amling mæ opptakjæ, men 'an gav alli opp.

ammunisjon; bruka berre i eintal

'An fann nåkå ammusjón'e som måtte vère si' gamlegófar 'ass livdi.

"eggje på seg" nokon, kyte så smått

'An ampa seg, men det va' ingjen som vill' ens' 'ó.

1. travelt, brysamt, strevsamt
2. ampert (når to eller fleire diskuterer høglytt, og det vert dårleg stemning)

1. Det va' ampi å skjǿre den tungji snjóren.
2. Nò vare det så ampi at det æ best'e å reise.

strev, annsemd
Somme uttalar ordet som "annpløy".

Eg hèv' slig ampløy mæ desse småbonnó eg passar på.

ståk, gny, skrik, skrål

Det va' slig an amrål'e i bryddaupæ 'ass Lavrans å Anne.

person som pratar og pratar

Úv'e va' så amrålen, det va' a plage å få 'an i hús.

1. innsatsviljug person
2. strevsam tid (berre bruka i eintal)

1. Sigmund va' slig enn amstr'e å ville vare meistarspilemann'e.
2. D'æ an amstr'e mæ sò mange nýfǿdde lomb på same tí'.

kave, streve
Bruka i uttrykket amstre seg ti'.

"Eg vi' 'kji amstre meg úti gusten!", sa mannen, då 'an ha' flutt på gamleheimen, å pleiaran ville hav' 'an mæ på trimmæ.

1. arbeide hardt fysisk
2. trene, drive kroppsøving
Sjå også amstre.

1. Torgrím amstra seg ti', bå' daga å kveld; 'an tóttest alli trøytne.
2. No amstre fókk sikkå ti' mæ træningsapperat.

innsatsviljug

Den som æ amstreleg fær gjinni lǿn for strævi sitt.

svært travelt, sterk påkjenning

D'æ amstri have ti'sýnd mæ mange småunga.

avlsstut, avlsgranska stut, i organisert bruk for fleire bønder
Sjå også tjór'e.

Detti æ så gó' a kjýr at mi ljóte ti' amtsstútæ mæ 'enni itt 'u løyp'e.

ein (bokmål man)

An tar' 'kji vèr' lærd'e for å skjø̀ne detta!

Ein (hankjønn). Den trykklette forma er ulik i Valle og Hylestad: I Valle: "an", i Hylestad: "enn".
Ein brukar berre den trykklette forma som artikkel, den trykksterke er eigentleg eit talord.
Sjå også den ubundne artikkelen ein (H) og talordet ein.

Èg æ an valldǿli.
Èg æ enn hylstringji.

einannan
Sjå også ennanné (Hylestadmål).

Da stóge unde ananné i stigâ.

1. "audmjukt sinn"
2. andakt

1. Mi have etti så líti mat'e nò at mi lute èt' 'an mæ andakt.
2. Mi héle i hóp hondó i andaktinn.

luftehol / lufteventil i grunnmur
Somme seier "andarhòl".
Sjå også glugg.

Der lýt vère fleire andareglugg i an kjeddari.

ha vond pust (dårleg ande)
Sjå også ande våkt.

'An anda så eg laut snú mi i frå 'ó. Èt' an kvítlauk'e, så andar an.

ha vond pust (dårleg ande)
Sjå også ande.

An lýt halde tennan reine så an inkji andar våkt.

fyldig og raudleitt andlet

Det fýgde anlitsbrås mæ dei húsæ.

likskap i andletet i høve til resten av slekta (kroppsforma kan derimot vere annleis)

Det æ tídt der inkji æ så mykji andlitssvipi midjom syskjin.

alvorleg, ottefull, oppskræmd

Gjermund va' så andórsklèg'e då 'an såg di fæle spǿkrí'i.

mot sola, mot klokka

Vi' di sende detti kakefati andsǿlis?

skimte såvidt

Det va' såvídt eg kunna andvake sauó evst 'å heieristinn.

1. puste langt og tungt (slik at det høyrest tungt og vondt ut)
2. geispe (bruka om frisk og normal person)

1. Gunnår andvarpa så da tenkte da laut ringje naudnummeri 113.
2. Anne andvarpa heile kveldi.

bruka i uttrykket kåme i andvòkâ
Sjå også åvòke.

Eg æ helste syvjug'e i dag, for eg kåm i andvòkâ i nótt.

skimte, greie å sjå noko som er utydeleg eller langt borte
Sjå også substantivet andvòke og uttrykket kåme i andvòka.

Andvòkar du búskapen?

ein skinntrevl som losnar på sida av naglen, og når ein dreg i denne, så riv det berre lenger og lenger ned i kjøtet

Eg hèv' så vónd a andære! Ja, men då lýt du barre late vère å drage í æ.

ro bakover (same tyding som å mynde)

Nò ljóte mi andǿve mót land mæ mi setje út nètí.

ha lett for å verte redd for ein mogeleg negativ situasjon

Mamme va' så anfælí itt det va' tóreveir.

meitemark

I mittingjinn kan an finne mange angbeita.

god lukt; bruka berre i eintal

Det va' slig angji úti hagâ.

noko som tek svært stor plass, er for stort i høve til plassen, er i vegen; vert ikkje gradbøygt
Sjå også skrovlen og skrøyvi.

Angrǿmne mǿbla gjère det trongstilt.

ting som tek mykje plass

Denné benkjen æ a fælt angrǿmi.

messingknapp med anker påtrykt

Då 'an kåm heim'tt'e frå Býn ha 'an kaupt si a kupte mæ ankernappa på.

person som har lyst til å le, men held låtten tilbake; dette syner tydeleg i andletet
Sjå også anlǿgjast og anlǿgje.

Tóne va' så anlǿgd at 'u héldt på å sprekke.

når fleire prøver å få kvarandre til å le, men at dei ikkje må / vil le; bruka berre i fleirtal
Sjå også anlǿgje og anlǿgd'e.

I kjørkjunn måge mi inkji anlǿgjast.

seie / gjere noko som får andre til å le
Sjå også anlǿgd'e og anlǿgjast.

Lív å Sigríd våre så fæle ti' å anlǿgje kvorairne. 'U anlǿgde meg, så eg ló ti' tårun trilla.

annakvart år

Mi slóge teigjin på heiinn anna åri, så slåttâ fekk kvíle.

annanmanns

Eg spring'e inkji ette annamanns kvendi! 'Er æ mykji annamanns saui au i desse hópæ. 

andredag (2. joledagen, 2. påskedagen, 2. pinsedagen)

Anndag jól plage det vère jólefest'e i skúlehúsæ. Anndag påske kåme turistan av heiinn.

gjere ting i tide (minne på, mase på)
bruka i uttrykka anne på, anne seg ti' og det annar på.

'U anna på 'an ti' å lèse mei' på leksun. Moirí anna på dótterí at 'u sille gange mei' på skúli.

annan, andre

'An varte som an anné fysst 'an va' drukkjen.

annankvar dag

Denne vika hèv' det ringt helst'e anné dagjen.

1. oppmuntre til
2. skunde på, gjeve tilskuv, arbeide hardt og fort
Sjå også anne.

1. 'U anna på 'an ti' å lèse mei' på leksun. Moirí anna på dótterí at 'u sille gange mei' på skúli. Mamme anna på åkkå at mi inkji måtte take út otta mat'e.
2. Det annar så på fysst an skjǿrer av tòkunn. Det anna på mæ arbeiæ for å vare færig'e ti' hægjinn.

kome i gong med noko, skunde seg
Sjå også anne.

Nò lýt du sjå å anne deg ti', vist du ska' greie å halde avtalen klokka sjau. Nò mòge di anne dikkå ti'.

oppmode til, skuve på

Papa anna ti', men Mamme avstivla meg, å èg lýd' 'enni.

annankvar

Førr'e gjinge mi i skúli annekverr dag'e.

"andre sin" (genitivsform)

'An tók alt sitt, men inkji nåkå av annas.

ivrig etter å kome i gong

Tóre æ så onnig, 'u lýt helst'e vère fyre aire allstǿtt. Den annigji Haddvåren va' fyr' åkkå då mi kóme.

kalv på andre året
Sjå også annæringji.

Da ha' tvei annunga dèt sommåri.

travelt

Det æ så annvint i slåttonninn. Du hève det visst annvint i dag. 'An ha' det allstǿtt kalleg annvint i slåttæ, for 'an va' plent eisemadd'e.

fole, andre leveåret for eit føl
Sjå også: fòli, fyl, merr, grahest'e, jalk'e og annungji.

Enn annæringji lýt an bigjynde å temje.

Om torvtak: Når is demmer opp for regn- / smeltevatn på taket, slik at det vert lekkasje og dryp inne. Vatnet kjem oppover bak ein skøyt i tekkjingsmaterialet. Liten takvinkel og lite omlegg i skøyten til tekkjingsmaterialet er moment som gjer at det anskarar fortare enn med stor takvinkel og godt omlegg. Dårleg isolasjon i himling slik at varmen inne smeltar isen / delar av isen oppå tekkjingsmaterialet, samtidig med sterk kulde ute, er som oftast årsak til denne situasjonen. Problemet kan oppstå både med torvplast og never.

Ti' mindri takvinkelen på tòkunn æ, ti' léttare hève det for å anskare.

anten
"Antelis" vert oftast nytta når det er fyrste ord i setninga. "Antel" vert nytta når ordet er inne i setninga.
Sjå også anter.

Antelis kjæm'e du i morgó hellis lýt det barre vère. 'An kåm antel det va' virkt ell' heilagt.

anten
Sjå også antel.

Mi vi' 'kji anter gange 'ell løype på skjí.

Leik med å kaste ball over hustak. "Anti óver" er ikkje frå Setesdal eller Noreg, men leiken har likevel vore i bruk her. Uttrykket kjem frå Skottland og heiter eigentleg "Antony - over".

Mi leika jamt "anti óver", førr'e.

småkrangle

Nò bonn, mòge di 'kji antrast om detta lisle! Det va dei vaksne som au tótte gama antrast.

veggfast sitjebenk lengst inne i stoga
Sjå også pad'e, lislepad, kvílepad'e og mollpad'e.

Anveggspaden æ gåmål'e å sliten.

ord frå leiken "tikking" (når ein kom på "apen" var ein "fri")

Du må 'kji tikke mèg, for èg stend'e på apâ!

fruktblom på apal

I varmt å godt vårveir æ der mykji fjúkandi i apleblómó.

aprikos

Èg líkar godt aprikósu i sviskegrautæ.

arbeidar

Tårål æ an góe arbeiari, 'an lèt'e seg ti' allstǿtt. Kòss æ det mæ arbeiaró dí i dag?

1. lage
2. arbeide
Sjå også gjère.

1. Kvæ hèv' arbeidt denné kubbestólen?
2. Eg arbeier mæ kubbestólæ ennå.

svært arbeidssam person som arbeider meir enn dei fleste
Sjå også gjèrug'e

Såvi æ bå' arbeisgjèrug'e å nyttug'e.

reiskap for arbeid

An lýt stelle godt mæ arbei'sgognó sku' da halde lengji. Góe arbeisgogni æ håve arbeii.

trøytt etter hardt arbeid (mange tykkjer dette er ei god kjensle)

Det æ bèt'e vère arbeistròta 'ell arbeisleid'e.

dårleg arbeidshumør

Det æ inkji gama ell' greitt å vère i hóp mæ dei som æ arbeisvónde. Ein som æ arbeisvónd'e lýt helst'e arbeie for sjave seg.

lekkje til å feste mellom plog og skokla

Ardlekkji kan an flytje nòkå ti' lé's itt det trengst.

ard (treplog med jern i spissen)

Aren æ létt'e, men fillen å plǿgje mæ.

slu, lur, underfundig (både positivt og negativt)

Såvi æ arg'e ti' finne út ting.

vond, ugrei til sinns, tenkjer ut vondt, vondskapsfull

Håvår æ 'kji nåkå grei'e å vère i hóp mæ, 'an æ så arig'e.

sterk vrangvilje (ordet inneheld eigenskapar som "vrang", "vondskapsfull" og "eigenrådig")

Mannen va' fudd'e av arigskap, allstǿtt på tverke.

tunn jernplate utan galvanisering

Eg bøygde ti' a plate av arkejinn.

armlene på brugdestól'e

Armbrugdun vår' så vént gjåre å útkròta.

arm, fattig, svak

Targjær va' så orm at 'u måtte frå garæ. Åshild æ så orm ette korónakríkjunn.

"arme stakkar"; uttrykk om person som ikkje greier å få til det han ynskjer
Darri: lang, lat kar (gamalnorsk)

Å din arme darri, detta greier du alli!

folkehop

Dèt va' a fæl armeie som gjekk ette vègjæ.

armkroken
Somme seier "armkrikk'e" eller "armekrykkj'e".

Da leiddest i armekrikkjæ. Sjå også krikk'e.

"stakkar", fattigmann som er ille stelt

'An va' a armóds ting som alli kunna greie seg sjav'e.

sterk fattigdom

Det va' reine armódsdómen i dei húsæ ette at mannen dǿi.

fattigsleg

Tòróv va' líten å armódsklèg'e. Dèt va' an armódsklèg'e sodd'e, barre skòma mjåkk.

fattigsleg

Det såg armódsklegt út, men det va' godt.

bleik og sjukleg farge i andletet

Gònil fekk slig an armódslit'e då 'u ha' lègje lengji sjúk.

arbeidsviljug, fortfarande, utolmodig

Hesten æ så arta at eg tar alli anne 'an ti' drage. Yngjebjør æ så arta at 'u slít'e seg plent út.

innsatsvilje, kraft

Der æ an art'e i 'enni Gró som æ plent nåkå sérs.

nedsetjande ord på eit eller anna som ein er irritert på

Den asens fanten! Dei asens dýrí have rive néd grindí. Det æ a asens plage mæ sauó som stadigt kåm' heim'tt'e ó' heiinn.

asfalt

Klokkâ låg nèd'å asfaltæ sundeslègjí. Asfalti æ nédsliti.

Asgjerd

Eg kan alli minnast kòr det varte av dei Asgjærinn, men 'u flutte ó' bygdinn.

Aslak

Eg trefte den eini Aslagjen, men inkji den hin.

1. til; kjem av "åt"
2. frå (om ettersmak)

1. Eg reiste at skógjæ mæ motórsag å gó' nyste. Torgrím kjøyre konni at kvinninn mæ hest'e å kjerre.
2. Der va' a nòkå særègjí smòk at dei sǿteplæ.

på heia der rypene held til

Mi fýgdest at snòreheiinn, èg å Gunnúv, men mi ha' kverrsí snòrelåm.

verte fornærma, noko ein ikkje likar
Sjå også vare mæ.

Då mi tala om detta, tótte eg det ât vère.

til neste år

Da fortålde da ville flytje heim'tt'e at åræ.

verte lagd merke til
Somme seier "åtgådd'e".

An vare atgådd'e fysst an klær seg snódigt ell' klypper seg rart. 'An varte atgådd'e då 'an gjekk i langbuksu midt i vikunn.

kontrollere at alt eller alle er på plass (gjeld buskap, folk og ting)

Hèv' du athuga godt nóg? Mi ljóte athuge nåkå kvorjestad fysst mi inkji vite kòri mi sku leite. Mi lute athuge at mi hav' adde sauin.

knytt att, knytt til

An lýt passe på at konnsekkjin æ godt âtnýtte.

1. så som så
2. ugrei / uskikkeleg person
3. fleire / mange
Sjå også atsiligt.

1. Det va' enn atsilig'e mat'e mi finge.
2.'An æ atsilig'e, den svadden! Pål va' atsilig'e ti' drikke, men då 'an varte vekt'e, slutta 'an plent mæ det.
3. Eg hèv' vòr' sjúk'e atsilige gongu denné vetren.

så som så, fælt
Sjå også atsilig'e.

Der va' helst'e atsiligt dèr nórd, den tíd da drukke heile dagan.

i staden for

Att i staden for lúsekupte kan an brúke grautekupte.

om att

'An måtte lèse tekstí att om.

bakanfor

Stó' du frammafyri ell' attafyri då det smadd?

bakre

Den attari benkjen vi' mi býte út. 'U sat på dei attare benkjæ. 'An sat på dei attaste benkjæ. Mi vi' have enn attare benk'e hèra!

attåt, i tillegg
Sjå også preposisjonen attat.

Eg brúkar mykji syr attat eplegraut'e.

attåt, i tillegg (når ordet er sist i ei setning vert den siste "a-en" lang, som i døme nr 2)
Sjå også adverbet attat.

Ko slags drykk'e sku mi hav' attat matæ? Ko vi' du have attât?

attantil, bakanfrå

Dalebuksun æ véne attâti, mæ dei stóre skjinnfuinn.

1. att, tilbake
2. om att
Sjå også ette / etti.

1. Papa reiste for a bil sí'a, men eg veit 'kji nær 'an kjæm' att'e.
2. Fysst eg kairar kairefyddi, så tèk'e eg da att'e å rullar.

heila, ferdig batna

Fysst detti vónde såri æ att'ebatna, kan eg ti' symje att'e.

gjenferd

Førr'e såge da att'egangara av å ti'.

eldre ugift kvinne
Somme seier "ettegløyme".
Sjå også møykjèring.

Der búdde tvæ attegløymu i same stògunn.

attkjennande

'An va' 'kji att'ekjennandi då 'an ha' raka av si skjeggji.

stengd (td dør eller grind)

Lé'i va' att'elèti då eg fór forbí i dag tí'leg.

knept heilt opp (om skjorte)

Haddvår gjekk allstǿtt mæ skjortun att'enappa.

attafor

Traktóren stend'e attenat húsó. Du lýt athuge attenat loptæ, om du hèv kasta bort klokkunn dí dèr.

bakover

bakover

Skjíne mí æ så leie ti' skríe attetti fysst eg gjeng'e mótbakkji, da æ så bakskreidde.

attfor

Drag gardínun attfyri!

bak

Dei som ha' fengje bonn ottafor ekteskapi, laut sitje på an tausestól'e attenat troppinn, attast'e i kyrkjunn.

1. etter
2. attåt

1. Èg kjøyrer skóter å Tóne heng'e attí på skjí.
2. Eg blandar attí nåkå gróvt i stumpedeigjinn.

bak

Svårtestakkjen hève fedda atti.

neste veke

'An sa 'an vill' kåme atti vikunn.

bakover

Eg blédde meg attigjænom bókjí for å finne att'e nòkå eg ha' lèsi som eg inkji mintest. Attigjænom tí'í hèv' 'er vòr' mange dugandi bǿnda.

av og til

bakover
Sjå også framivi.

Eg datt attivi.

baklengs

under, innunder

Sèt a fat attundi så inkji oljen renn'e n'i asfalti.

bakpå

Èg sykla å Jón sat att'å bakbèraræ.

1. helle bakover
2. "bak ryggen" (baktale)

1. Vaggestólen hadda så mykji att'å bakji, at eg va' ræd'e å sitje í ó.
2. Borgjill va' fæl ti' tale om fókk att'å bakji.

òg
Sjå også å.

Vi' dú au på fótballkampen? Èg vi' au fýe, sa gúten å sprang ette fai sí.

1. einsamt, saknar selskap
2. øyde plass, langt frå folk
Sjå også audsklèg'e (H).

1. Det æ så audsklegt itt an vare eisemadd'e i húsó.
2. Hèr æ så audsklèg'e an plass'e at hèr ha' inkji èg kunna bútt.

øyde plass, langt frå folk
Sjå også audsklèg'e (V).

Detti æ enn audsklège støyl´e.

1. auga
2. den runde opninga i oversteinen i ei kvern (der kornet fell ned frå viâ)

1. Augó 'ass vår' brúne.
2. Sigli ligg'e innfelt i ivesteinæ, 'å båe léa å' auga.

augelækjar

Eg lýt sjå å kåme mi ti' an augnedoktari, eg tikje eg sér fillnare nò.

sjå nøye og granskande på noko

An lýt augnefare væl enn gåmål'e bíl'e disom an tenkjer ti' kaup' 'an.

nedre augnekanten
Somme seier "augnekvarm'e".

Du lýt turke deg i auga, du hèv' nòkå i augnekvormæ.

synsgrense (så langt ein ser)

Det va' a heilt augneleiti midjom støyló.

augnekrok

Eg æ sår'e i augnestóinn.

1. augnestikkar (H)
2. stankelbein (V)
Sjå også høyveirsbikåri.

1. Enn augnestyng'e æ a stórt insekt.

betennelse i augo (om folk og dyr)

An kan få augnesårkji fysst an gjeng'e lengji mæ rusk i auga.

Augund

Mi finge alli vite kòss det gjekk med dei Augundâ som flutte ti' Tilemarkjinn.

lupe

Sòme gamle brúka fyrr'e aukeglas itt da ha' dimka.

auke

'Er æ mykji aukji i fókketalæ i stórbýó.

avbeitt, snaubeitt;
vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også nage og tannari.

Der va' plent aurnaga ette sauó.

beite graset snautt (heilt ned til jorda)

An kan 'kji late búskapen aurnage veddin. Teigjen va' plent aurnaga, å sauin brute sikkå út.

ause

Eg øys'e sói opp i an stór'e boddi.

trau til å lense ein båt for vatn

An æ nøydd'e ti' hav' ausetròg i eikjunn.

austanfor

austanfor

Tilemarkingan bú austafyri.

ustabilt ver (ein liten solgløtt gjennom skylaget)

"Austaglettu gjèv' våte hettu", æ a gåmålt órdtak.

austanfrå

Der kåm mange austâti ti' spilemannsstimnunn på Rysstad.

regnfullt drag i lufta (før regnet kjem)

Austatrekkjen lòvar jamnaste mildveir å regn.

verretning frå aust, skylag frå aust

Fysst det vare meldt austaveir, vare det jamnaste úveir.

aust

Da bú aust'e. I dei austare tjynninn æ der vénare fisk'e.

austhelling

Snjófennan vare liggjandi lenge' i austehoddó.

austheia (samnamn på fjellområdet på austsida av Setesdal)
Sjå ogå vestehei.

Reissdýrí på austeheiinn stande langt nórd i haust.

austside

Det æ godt å sitje 'å austelénæ å' húsó itt sólí sprett'e.

aust langs med

austanfor

austetter

austetter

austover

Sku' mi austigjænom å sjå om der æ nåkå reissdýr dèr?

austover (bruka i samband med å reise over heia til Telemark eller lengre)

'U reiste austivi, ti' Tilemark.

telemarking
Mange uttalar ordet "aussmann'e".

Austmennan fiske mykji i Finndalæ. Mi have alli sétt ti' austmonnó i år. Austmennan æ helst'e fyrsdǿla å skafsinga.

gut frå Telemark

Gònil fann si an austmanngút'e ti' stròke mæ.

jente frå Telemark

Mæ mi våre på støylæ i Finndalæ trefte mi trått austmannjentun.

hardingfeleslått som er "innført" frå Telemark til Setesdal

"Skuldalsbrúrí" æ enn mykji brúka austmannslått'e i Sætisdal.

aust ved

Austmæ Slýodden fekk eg alli fisk'e.

austom

Då da kóme austom Tórsdalen bigjynte det å rigne.

stor ølause

Austrâ brúkar an ti' ause opp ǿl ó' kjèræ.

vind og snøføykje frå aust; uttrykk bruka om vinteren
Somme seier "austørje".

Det va' austyrje i dagevís, å búin fuke mest'e néd.

lett å sjå (at noko er gale)

D'æ au'sýnt sjå at inkjí dú hèv' bunde a konnband førr'e!

1. til (bruka om å reise heimanfrå og på heia)
2. ferdig (med td arbeid eller måltid)
Sjå også preposisjonen av, heim og av å heim.

1. Mi kóme âv i gjår, og så vi' mi heim'tt'e i morgó. Mi vi' inkji âv å heim same dagjen, mi vi' liggje a nótt. Kòr æ det dú vi' âv?
2. No have mi slègje âv. No have mi baka âv. Då mi ha' ète âv, nøytte mi åkkå ti'. Nò hav' mi drukkje âv.

1. av
2. frå
Sjå også adverbet av.

1. Eg fekk bókjí av 'ó.
2. Eg kåm av heiinn blindtròta å gjænomvåt'e.

av vanvare

Eg gjåre det av annvare.

frå aust (verretning)

Gjeng'e det av austri, æ det jamt regn, ell' det kan vère tråveir.

av alder

Ljósarmatúran æ øy'lagde av eldi.

hente, av garde etter

'An va' âv ette moltu, der sille vère så mykji i Stavedalæ. 'An va' âv ette a klyv mæ smø̀r å ost'e.

av stad

'U reiste av gari då det ljósna av dag.

av god og velvyrd slekt

Håvår æ av godt fókk. Førr' i tíinn våre fókk mykji opptekne av om da våre av godt fókk.

"med det gode" (av godt hjarta)

'U gjåre detta av gó'om. Da kóme ti' semje av gó'om.

frå gammalt av

Det hét sò av gåmålt, an sille alli skóe slåttâ i sóleglæi, å alli jentâ i kjyrkjeklæi.

"raskt"

Det gjeng'e av hond itt an æ mange ti' arbeie.

verkande rygg når ein har arbeidd ein lang dag

Eg hèv' arbeidt så lengji tvíkruppen at eg æ plent âv i ryggjæ.

av kvart

Der va' nòkå av kvorjum på handelsdagjæ. Eg hèv' gjårt nòkå av kvorjum i dag.

ikkje i rett form lenger (uttrykket er ubunden dativ)

Ljåren min æ út av lagji, eg sló n'i enn seig'e túst'e. Desse gamle leirskóne mí æ så ó' lagji at eg lýt kaste da.

1. "langt ifrå", meiningslaust, utan måte
2. bort frå vegen ein ynskjer å fylgje

1. Det æ 'kji så av leiinn, detta reiknestykkji ditt.
2. Mi kóme så av leiinn at mi vadra.

på lang avstand

Eg såg detta av lengdom, så eg æ 'kji sikker.

frå nord (verretning)

D'æ jamnaste kaldt og frískt veir itt det gjeng'e av nórdi.

frå starten av

Denne munnhorpa hèv' eg gjårt av nýom, eg hèv inkji barre sett í fjøyr.

ovanfrå (når det blekkjer, luktar sot, når vinden bles ned i pipa og inn i rommet; uttrykk sagt for moro på ein morosam måte)

på rek, vidvanke, borte

No hèv' det kåme av rèkom, eg minnest alli kòr eg hèv' lagt det.

frå kokande tilstand

An kan 'kji ète maten beint av sauinn. Vi' dú take kaslen av sauinn så det inkji sý'e ivi?

(gjere noko) uoppfordra

Eg gjåre det av sjave mi, det va' 'kji nåken som sa at eg sill' gjère det.

frå støylen (uttrykket er ubunden dativ)

Den lisle Yngjebjø̀rí va' så tròta at det va' såvídt 'u stabba då da kóme av støyli.

frå sør (verretning)

Fysst det gjeng'e av sǿri, æ det jamnaste regn i luftinn.

bruka om når gutar vil oppsøkje jenter
Sjå også fare úti.

No vi' mi av ti' jentó, sa Gunnår mæ 'an Eivind.

frå vest (verretning)

Gjeng'e det av vestri, æ det jamnaste godt veir, og nórdvest æ endå bète, men svålare. Av vestri å nórdvest æ di léttaste sommårsveiri.

fram og tilbake; bruka om lengre turar på heia
Sjå også av og heim.

Det va' a karsstykkji å âv å heim at Finndalæ same dagjen.

av og til

Ungan kunna av å ti' vare sette ti' gange rundt mæ skjinnmakunn.

av utsjånad

Æ det av åsýnd 'u æ så dýr denna klokkâ, ell' æ det gongverkji som æ så godt?

plass der det er tungvint å kome til, avsides; vert ikkje gradbøygt

Detti æ an avbakklège gar'e.

"kome ut av syne", "kome attom noko så ein ikkje ser det lenger " (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også avleite.

Det bar avbakkt, så 'an kåm út av sýni.

stort dyr

Det va' a avbeist av enn bjynn'e som drap den beste kjýrí.

noko av ein eller annan slag som er overlag stort eller svært

Den avbeisteleg skrubben varte skòten.

1. lage sår i borken på eit tre
2. take vekk mosen/torva av eit berg/stein

1. Gråní varte avberka nédati av traktórskuffunn. A grån ska' 'kji vare mykji avberka førr'ell 'u rotnar. 
2. Bergji varte avberka i dei stóre råsåræ i 1790-åró.

avvik

'An tólde alli a einaste avbikt frå dei reine lærunn.

bli mørkare, bli natt
Sjå også avdagsbil.

Kjýne kóme ti' støyls då det avdagast.

når det mørknar om kvelden
Sjå også avdagast, skòming og skúming.

'An kåm så desten i avdagsbilæ, å fór ti' knǿte si út'å tilæ (stevline).

ordet vert bruka om når kornakset blæs av strået i vinden eller ein høgg akset av ved skurden

Det va' vondsklegt å sjå koss vinden ha' avekst å harpa konnåkren i nótt.

avmakt (halde seg "nede", vere nedfor, vere arm); bruka berre i eintal
Sjå også fadde i âvellunn.

No hèv' eg vòre så lengji sjúk'e at eg æ plent i âvellunn.

1. snaugnaga
2. delvis oppete

1. Dǿlí æ så âvètí at mi lut' flytje sauin.
2. Ongólen va' âvèten då eg dróg opp taumen.

eldast, visne bort

Taddeiv hèv' avfarest mykji det seiste åri.

forkomen

'An va' så âvfata då 'an varte funnen at det va' såvídt 'an stó det ivi.

verte svekka pga alderdom (dårlegare helse og eventuelt økonomi)

Jón fèr'e ti' avfjarast nò.

svekking pga alderdom (dårlegare helse og eventuelt økonomi)

Alder å sjúkdóm'e bèr'e mæ si avfjaring.

når sola ikkje lenger lyser på fjelltoppane

Nò æ sólí âvfjødda, så nò ljóte mi heim'tt'e.

plass der snøen fyk vekk om vinteren

Det tånar tí'legt i avfòkó.

1. verte svekka pga alderdom (dårlegare helse og eventuelt økonomi)
2. verte mindre, verte dårlegare

1. Hæge fèr'e ti' avfærast nò, å treng'e nåkå hjelp heimi.
2. Hå'ne avfærast fórt itt frostnéttan setje inn.

død; bruka berre i eintal

Gunnår fekk a gó' avfærd.

svært stor, unormalt stor

Det va' an avgjernings stór'e hest'e! Gjermund æ så avgjernings lang'e å stór'e.

avgjerdsle

Det varte endeleg a avgjår i dei vanskelège sakjinn.

rest (det som er att når ein er ferdig med arbeidet; td når ein byggjer, eller saumar, eller har klyppt lefser)

Vi' dú ète avgongjin?

utrydda, fjerna

På slutten av 1800-talæ va' ulven âvhata i Valle. Eg hèv' âvhata kvikâ út'å åkræ nò.

liten del av eit rom

Eg sette di gamle kjèri inn i âvhukkji i fjósskålâ.

fjerne horn på dyr

Da âvhynnte av å ti' stútkåvan så da inkji sille vère så farlège.

vanvyrd, mobba

Knút varte âvhædd'e å reikna for å vère enn stór'e slarv'e.

avis

Denne âvísâ æ ifrå gjårførridagjen.

avkom

Avkjǿmi ette kjýrinn va' sérs godt.

verestad der ein kan vere åleine (helst ute i naturen)

Støylen ti' Nórdstog-Kjelleberg ligg'e i a avkró inst'e i Nórdibǿ-Stavedalæ.

endra utsjånad (forandra frå ven til mindre ven utsjånad og mest ikkje kjennande att)

Fysst sòme fókk vare gamle, vare da så avlaga.

dagar som før reformasjonen var heilagdagar (og som etter reformasjonen vart vanlege kvardagar; td mikkelsmess og olsok)

Ólsok å mikkjålsmess æ dǿmi på avlagde dage.

person som td aukar verdet av ein gard

"Ette an avlari kjæm'e det an øyari" (ordtak).

smieavl, esse

Sméen brúka trékòl i avlæ.

kome bort (i terrenget) bak eit eller anna, kome ut av syne
Sjå også avbakkt.

Papa avleita plent unde' reinó. Turistan avleita attom an haug'e.

1. avstytte (td om å korte inn stokkane i ei bu)
2. avlive dyr (td sauer)

1.Timrâ såg út ti' å vère avlept agong. Æ stokkan for rotne i endó, kan an avlepte da, så timrâ vare mindri.
2. Denné veiren hèv' vorte så úhǿg'e, gåmål'e å vónd'e at mi ljóte avlept' 'an.

avstytt (td bruka om innkorta stokkar i ei bu)

Da såge på stokkó i veggjó at búí va' âvlept a gong i tí'inn.

lesse av

Snjóren blotna, så eg laut avlesse å tvívende for å få høytti heim.

bleikna farge; vert ikkje gradbøygt
Sjå også dvålka.

Genseren min æ plent avlita.

avveg

Denne rǿâ hève kåme på avlåm, nò dragast di barre!

varsam i tale og framferd

Gunne æ âvmåta i add sí færd.

1. avplukka; gjeld td bær
2. gammal og avmagra; gjeld gamle og sjuke folk
Somme seier "pila".

1. Der va' så avpila at mi funne 'kji stórt.
2. Det va' syndlegt det avpila Targjær ha' vorti.

avskyeleg stor (td om hest)

Såvi selde den gamle avrjónâ sí.

vanskeleg tilgjengeleg terreng
Sjå også avrommi.

Kví húsar du i sossi a avromm?

løynleg stad, utkant
Sjå også avromm.

Da húsa úti avrommó.

stort tre, stort og stygt tre

Dei avrútun våre tunge å drive fram mæ hest'e.

stort og stygt (om eit tre)

Detti avrúteleg trétti vi' eg sage néd.

1. lang og tunn (mann eller kvinne)
2. stor, stygg, lytefull (helst bruka om hest)

1. A avræe æ vel a únórmalt langt menneskjinn.
2. Det va' inkji nådigt å få selje avræu.

uframkomeleg plass, langt avsides, mest berre bruka i uttrykket "úti avrommó" (dativ fleirtal)

Detti æ a fælt avrǿmi! sa Tóne då 'u såg staden. Nikelos búdde langt úti avrommó.

fortvila, trøytt av, lei av

Signe å Augund våre så avsigjevne då da ha' leita heile dagjen i snjódriv å vind'e å alli funne nokå.

ugreitt laga, avvik frå normal form

Detti skapti æ så avskapeleg, det æ alli greitt å halde í.

avsides

Da búdde så avskjekkjeleg i Øysæ.

avsides

Garan i Ljósådalæ æ avskjekkjelège.

dårleg del av eit lérstykke (rest som ikkje kan nyttast)

Dèt avskjekleleg leiri hèv' eg kasta, eg kunna alli brúke det ti' nåkå.

fotografert

Eg varte avskjeldra av 'ó Knút Jónson Heddi.

teikne (td andlet eller person)

Òlâv Bjørgum æ sérs gó'e ti' avskjeldre fókk.

teikne

'U va' så gó' ti' avskjildre fókk å dýr.

ferdig slått (td slåtteteig)

Den avslegne dǿlí hèv' alt hått seg.

hellande, glatt flate

Bergji va' avsløyti, så an laut passe seg så an inkji datt. Steina som æ avsløytne kan an inkji brúke ti' honnsteina.

mist smak (smakar mindre; td berlòg'e)

Gåmó saft æ avsmaka.

kvinne med ugrei framferd (eller ugreitt kledd)

Der kåm a avspekte ottâti å spúre ette arbei'.

overstått

Det va' godt det va' avsta'i mæ dei vónde reisunn. D'æ godt at líkfærdsdagjen nò æ avsta'en.

kvitte seg med, avlive

Eg fekk avstikk mæ dessa filletingjí eg ha' liggjandi.

overtale ein person til å late vere noko vedkomande har tenkt til å gjere (og som ikkje er greitt i fylgje dei som vil overtale vedkomande)
Sjå også tale fyri.

Eg fekk avstivle 'an frå å reise i úveiræ.

ta på seg ansvar, avlaste andre (ta støyten)

Haddvår gjekk fysst'e i djúpsnjór'e å tók avstøyten for dei hí.

avsveiper, omsviv (tale rundt for å kome unna, ikkje gje eit greitt svar; helst bruka i fleirtal)
Mange seier "avsveivle".

'An kåm mæ addeslags avsveivu for å sleppe å tale om det. Tarjei laut allstǿtt kåme mæ nåkå avsveivlu.

ferdig med ei sorg (td etter tap av ein nærståande)

Då mannen va' avsýtt'e gjipte 'u seg att'e.

stad der det er lite sol

Kòsi have di det hít i avsǿló?

avsøles (ein plass der det er lite sol); vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også baksǿlt og sǿlt.

Der æ så avsǿlt i Baklíó mæ Kallheim, å der veks'e mykji smili; dèt líkar búskapen.

ta av klyva, klyvutstyret og søylefati av hesten
Sjå også søylefat og søyl'e.

Itt d'æ lang'e vèg'e an ska' reise, kan an mòg avsøyle a gong, så hesten fær kvíle å lufte seg.

fotografi

Der æ kalleg mange gamle avtòk på musææ. Detti avtakji æ av 'ó Gófa.

utarma

Slåttâ æ så avtakla at eg trúr 'u lýt kvíle a år.

rå i frå

Da avtåld' 'an, så 'an lét det vère. Di lute avtelj' 'æ, detta må 'u alli.

ujamn struktur på trematerialar (ueigna i bruk som bygningsmaterialar); vert ikkje gradbøygt

A planke ell' an stóppi som æ avvéa kan an inkji byggje mæ.

vike veg (gå utom vegen når ein møter ein annan eller andre)

Der kåm enn stór'e bíl'e imót mi, så eg laut avvège.

slutta å suge morsmjølk; gjeld born og ungdyr

Nò æ båni mest'e avvåndt, men snart kjæm' det a nýtt.

person som øyder opp alt, t.d. pengar

A avøye øyer opp ette kverrt så det alli stendst nòkå ting.

sløsete, fæl til å øye opp

Gjermund va' så avøyelèg'e at 'an måtte frå garæ då det lei 'å.

samlenamn på blodsugande insekt; bruka berre i eintal
Sjå også flygji.

Det æ mykji avåt i lummert veir. Avåti va' så fælt at eg kunna 'kji setje meg, eg varte nøydd'e ti' å gange heile tí'í.