Ordliste

stabel med ved eller materialar
Sjå også stòpúli og lǿ.

Vé'eló'í æ så greitt lodde at da ræse alli néd. Der ligg'e an presendingji på ló'ó.

brurekrune med sylvstas

Lâ'i hève botn'e av raudt klæi.

kraft, sod (same som lapi)

1. sokk (tykke og tynne, heimestrikka eller fabrikkvare) (H)
2. person som er liten og har stutte bein og lang rygg (i tillegg til at han går seint og dragande) (V)
Sjå også leist'e.

1. Eg hèv' filli mæ ladda, eg lýt kaupe mi nåkå nýe pòr.
2. Taddeiv va' an líten, våklèg'e laddi.

sjokolade
Sjå også sukkerladi.

D'æ godt mæ ladi, stundom, for den som líkar sǿtt.

slapp og kraftlaus person
Sjå også lafsen.

Det æ helst'e rart å hondhelse på den lafsen!

1. lag; foreining
2. lag; t.d. fotballag
3. lag med t.d. papir
4. avstanden mellom 2 hesjestaurar
5. dårleg lune ("på tverke")

1. 'Er æ mange fríviljuge lòg å organisasjóna i Valle kommúni.
2. Ko mange ska' 'er vère på kvære lagjæ?
3. Eg ha' på mi mange lòg mæ klæi, si' det va' så kaldt. A DVD-plate hèv' fleire lòg. Der va' mange lòg mæ isolasjón'e i veggjó.
4. Eg trúr mi hav' hesja mest'e líke mange lòg.
5. Æ spænilen nò på dei lògó?

form, utsjånad

Det va' a rart lag på dei skapningjæ.

lagnad

Det va' lagjen 'ass at 'an sille døy ung'e.

stabel i løa med utreskte kornband

Dú syndlegheit, der æ púre múseskúr'e i la'â!

lakk

Detti lakkji æ sterkt, å gúlnar inkji.

lam
Sjå også lambungji og tåtelamb.

Mi have tjúge lomb út'å jóræ. Lombí æ snille å sjå på. Det eine lambi æ sjúkt.

skinnfell av lam

Dèt va' a vé lambefydde du ha', å den æ nóg mjúk å vorm.

lam av eitt år gammal sau (gimmer)

Mi para adde lombí i haust, å då våri kåm, finge mi mange lambelomb.

livmora til ein sau

Fyre lembingjinn kan lambelègji kåme út nòkå, og då lýt sauen stande mæ bakfótó hægri.

ullmengde frå eitt lam

'Er æ vé' udd i desse lambenyppæ.

lammesau

lam, eldre seiemåte
Sjå også lamb og tåtelamb.

Moirí vi' alli kanne den eini lambungjen.

ver som er 1/2 - 1 år gamal

Lambveirin mòge inkji vère i hóp mæ sauin seinhaustis.

labb (på td hund eller katt)

1. land
2. innmed land i ei elv / vatn
3. åkerkant
4. urin / gjødselvæske frå husdyr, samla opp igjennom inneforings<->sesongen (berre bruka i eintal)
Sjå også landkumm'e og landbrunn'e.

1. Mi lære om mange nýe lond då mi gjinge i framhaldsskúlâ.
2. Fiskjen stend'e innmæ land tídleg om våri.
3. Det vare gjinni så mykji úgras innmæ land i åkró.
4. Der æ mykji nitrogén i landæ.

1. "kjellarromet" under fjøset der den faste og rennande gjødsla vert lagra (ein mòkar ned mokstreglugget og ned i "landbrunnen")
2. "kjellarromet" under fjøset der den faste gjødsla vert lagra; medan urinen går til "landkummen" (noko nyare driftsbygningar frå ca 1950)

1. Frå landbrunnæ lesst' an lórten oppi a mykkjerre, å kjøyr' 'an út'å åkren.
2. Landbrunnen 'ass Svein æ helst'e fudd'e no.

fred i landet

Nòrik hèv' havt landefré'e alt si' 1945.

kart

romet der urinen frå husdyra vert lagra
Sjå også land, kumm'e og landbrunn'e.

Landkummen laut vère tétt'e, så inkji landi rann út.

geografi (nemning på dette faget i eldre tid)

Mæ landkunne meinest kunnskap'e om land å fókk i heile verdinn.

"bruhovud" (på båe sider)

Kallefossbrúne hève landskòt av stór'e, kjíla stein'e.

torvkant som heng utover ved vatn eller elvebreidd

Landstéí æ greie å løyne si undi for fisk'e å anna livandi som held'e ti' i vatn.

tett tròm med påfyllingsluke på toppen og tappeluke med spreiar bak nede

Æ lórten barre slinte, lýt an kjøyre det út mæ landtròm.

svært langt bryne til å kvesse ljå med

Langbrýni sette da mót jórinn å skóve ljæne opp mæ.

setesdalsbunad for karar

Langbuksun ha' jamt stǿri skjinnfu fyrr' i tí'inn 'ell da have nò ti' dags.

1. lengde (td om trematerialar)
2. strekning

stod på langveggen, frå omnen til bordet, veggfast

smittsam febersjukdom, tyfus, nervefeber

Langfarssjúkjen va' an kalleg smittsam'e fébersjúkdóm'e som dei gamle våre lívendi ræde.

tippoldefar
Sjå også gamlegófa.

Langgófaen min kåm ifrå Skafse.

tippoldemor

Langgóme varte åttí år.

spesielt lang høvel

Langhǿvilen vare brúka fysst an ska' skjóte ihóp å líme.

ølause laga av núte med sjølvvakse skaft 

Langlâ va' lagelèg ti' ause opp ǿli mæ.

langorv
Sjå også orv og stuttorv.

Det lýt vère helste slétt ska' an kunne brúke langorv.

langorvsljå
Sjå også ljår'e og stuttorvsljår'e.

fører vatnet frå rindeslòkjæ. Kor bratt terrenget er, avgjer kor mange og lange slòk ein treng. Ordet "langslòk" vert bruka i samband med kvernhus)

langfingeren; bruka berre i ubunden form eintal

Då mi ha' drègje krók, fekk eg så vóndt i langstetang.

gummistøvel

Nò æ der hòl i langstivló mí, så nò lýt eg kaupe mi nýe.

vogn på to hjul med faste skjæker (ikkje karmar)
Sjå også tròm.

Knút kjøyre inn konni mæ langtròm.

tid med tungt arbeid (mange dagar i strekk, eller veker samanhangande)

ammunisjon, sprengstoff

kraft, sod

Lapi av kjø̀t æ inkji plent dèt same som "kraft", det hèv' nòkå mindri smòk, si' det hèv' sóe mindri.

spesielt sterk kaffi (av og til med bòke i)

Torgrím sau lappekaffé, mæ bòke í.

skomakarskrin til skoreparasjon

1. moro, leik, munter og morosam tale; bruka berre i eintal
2. dårleg reparert
Sjå også liven og léven.

1. Det varte jamt tala om "laprí å liven" fyrr' i tí'inn.
2. Det var' barre laprí mæ 'ó, 'an kan alli gjèr nòkåting sipeleg!

lapskaus

Dèt lapskausi æ det beste eg hèv' prǿva!

laftehovudet, stokkenden som stikk utom laftehogget i ein lafta bygning
Sjå også laptekassi.

An lýt vère forsiktige itt an flyt'e laptestokka, så an inkji slær av loptí.

staden i båe endane av ein laftestokk der stokken er tunnast (der stokken skal passe saman med andre stokkar)

Når ein lafta bygning vert kledd med utvendig kledning, vil laftehovuda stikke lenger ut. Dette er "laptekassen".
Sjå også lapt.

A hynni på a hús hèv' allstǿtt tvei laptekassa.

ca 10 cm brei tøyremse, frå under armen og heilt ned, i skjorta til setesdalsbunaden, både den kvinnelege og den mannlege

lass
Sjå også høyslass.

Tårål kåm allstǿtt heim'tt'e mæ stóre loss fysst 'an ha' vòre i høyskóg.

veldig stor fisk

Eg fekk an fæl'e lassi i gjår.

tømmerstokkar

Nò have mi lagt lastí færig ti' merkjings.

tømmerhoggar

Det va' tungt arbei' å vère lastehoggari.

ein som køyrer tømmer med hest

Lastekjøyraran ha' góe å sterke hesta.

haug med ferdig kappa tømmer (utan strø) Somme seier "rulle".

Timri ligg'e færigt kappa i lasterullunn.

bratt bakke der ein slepper tømmer

lasteplanet på ein bil
Sjå også tròm.

Førr'ell fókk ha' egne bíla, såte da jamt på lastetròmæ 'å lastebíló.

1. bruka om når ein tok ein liten slåtteteig og slo seg ut av denne
2. ha ei "doven" lune

1. An kan 'kji take latehèka i heitaste slåttæ.
2. Nò æ eg 'å latehèkâ, men eg fekk a syvjelúne så eg laut leggje meg.

latsabb

Latstauran hav' vóndt for å nøyte sikkå.

to hornaktige "klauver" noko oppe på føtene på klauvdyr

Kjýne vassa i lort'e ti' oppunde lattklauvin.

reiskap til å få inn kruttladning i munnladningsgevær (latein, krutladning og kule)

Lâ'teinen i la'tøyæ brúkar an ti' presse inn krút å kúle mæ.
Bjúg ha' lâ'tøyi sitt oppå múseskjeltilæ.

laurdag

Den laudagjen mi kóme att' ifrå býn, va' det fæle snjóélgara.

kepalauk

Hèv' du kaupt laukepli i dag?

hankatt på jakt etter kjette på framand grunn

Det trefte at an kunna var' vekkt'e av lauparkatta som slógest om kjettâ.

laftehogg som ikkje bind stokken oppå fast

Laupingeskòri æ hólka út ette stokkjæ.

barn som er født utanom ekteskap

Auver va' a lausebån, å det fekk 'an tídt høyre då 'an va' líten.

laus hud

"Stundom kan der vère lausehúd i augó, itt der hève kåme rusk inní", sa Birgjitt.

diaré (bruka berre i bunden form eintal)
Sjå også springaren, drita og lívsýkji.

Før i tida var det vanleg at bøndene bruka lauv til dyrefor. Det vart då hogge av greiner med lauv som vart bunta saman og sette til turk. Bjørk, raun og osp var mest vanleg.
Sjå også: lauve, lauvsigd'e, lauvnív'e og lauvstakk'e.

Lauvi varte bundi i lauvkjervi på same måte som konni varte bundi i konnbond.

hus / rom der dei lagra lauvkjervi til dyrefor
Sjå også høylǿe og lǿe.

bjørkemålar

Lauvmakkjen kan sòme år plent snøye bjørkeskógjen for lauv, å det hender at bjørkan daue.

sauemark som syner kven som er eigaren; klyppt med saks; halvmåne framafor eller attafor øyra

Lauvmarkji æ mest'e midt 'å øyra.

Rett sigd med "nebb" bruka til å styve lauv med

riset som er att i lauvkjerven etter at lauvet er ete av

mål for nevertak (18 kg; 1 lass var om lag 12 "lauvsdungar")

Eg trúr denné takkosten æ an lauvsdungji.

sigd (krum sigd og sigd med nebb bruka til å lauve med)

D'æ godt mæ an kvoss'e lauvsigd'e itt an lauvar.

stabel med lauvkjervi
Sjå også høystai og konnstai.

lauvkjervar i stakk

ved som var att etter lauving (oftast samla inn om hausten når han var turrare)

Lauvstývi va' gó'e vé'e.

lauvsylje
Sjå også bólesýe og sýe.

Lauvsýun ringle i gangardansæ.

ved av lauvtre

hengebjørk

Da æ drustelège, lavbjørkan.

person med dårleg finmotorikk
Sjå også lavre og lavren.

Du æ an lavr'e, haldt i håmåren din!

slepphendt person (dårleg handlag, uvyrden; same tyding som lavrenèvi)

Nò hèv' denna lavrekoppen fǿrt néd ǿlbodden att'e.

person som har lett for å sleppe ting or hendene

Å, din lavrenèvi, laut du nå fǿre néd mjåkkbyttâ!

brurekrune; tøykruna som ein fester sylvstasen på (raudt klede utanpå ein stiv krage)

Da måtte rundt for å låne sikkå sylv ti' å pynte la'vrinsen mæ.

side
Sjå også ti' lés.

Bílen æ oppskrípla 'å eine lénæ. 'An stend'e 'å hí lénæ å fiskar. Åni gjeng'e å vèg'e kroppen út'å léan.

grind, opning i gjerde

Lat atte léi, Bóa.

lite rom i kiste eller kistil
Sjå også kjistili og kjiste.

Tóre ha' mykji vént i lédikkjæ i kjistunn sí.

ledd

Fysst an var' gåmål'e kan an vare sjúr'e i lé'ó.

leddgikt

Gró va' så plaga mæ lé'egjikt, fingan våre bådi trútne å krókutte.

grind i vegen

led (helst bruka i samband med verk eller andre smerter i kne eller ålboge)

Eg verkjer i kvert lé'emót.

passeleg stor bit av lefse (gjennombløytt og med smør på)

Mange líke lefsebiti, ti' næpespa, ti' suppe ell' ti' feskjí mjåkk.

mildver og slaps før jol

Det æ púre lefsetøyr'e å slafs i dag.

liggjeplass

Eg fekk mi a godt lèg i dei høybúinn.

1. merke i snøen eller graset etter dyr som har lege der
2. verestad eller støyl på vesteheia der buskapen vart samla til natta
Sjå også liggje.

1. Der ha' vòre fleire elgji, for eg såg trjå lègu i grasæ.
2. Der æ vel trjå búi mæ Júvasslègâ? Ko mange lègu hav' di nórd i heiinn?

1. ein som legg tak (never på torvtak)
2. ein som legg kornbanda på plass i konnstâen eller utover låvegolvet

1. Det va' viktigt have góe leggjara itt an sille tekkje húsí.
2. Leggjaran måtte vite koss konnbondí sille leggjast i konnstââ.

sokk forutan fot

Det va jamnen førre at kvendi, stóre å små, gjinge mæ leggjesokka å leista ti' kvenndags.

tykke og doble ulltådar sydde på baksida av stakkeskoren

Leggjetråen æ tykk'e å dobbel.

tykkare tæger til botnen av sveipte ting

Den tågjí an legg'e beint fram itt an bind'e, kadde mi leggjetåg.

lei hending

Det va' slig leiu mæ bjynnæ, førr' i tí'inn.

sutring (ugrunna)

Eg høyre det va' barre leielæti, så eg ensa 'enni alli.

ringfingeren; bruka berre i ubunden form eintal

Au! Leiesvein kåm i klem!

leidning (td elektrisk)

ugrei person

Stein va' enn leiingji som fókk héle sikkå undâ.

svivel

An lýt have leikjendi, så inkji sèní tvinnar seg fysst an fiskar.

leikarvoll (slette der ein "leika", td ringdans, songdans)

lér; bruka berre i eintal

Leiri i an skósóli lýt vèr' tykt å slítesterkt.

leirtak (der ein finn leire til å mure med)

Det va' vandt å finne góe leirgróvi i Valle.

"sokk" som rekk godt oppom okla
Sjå også sokk'e, loddi og tæse.

det lengste ein ser

leiv av flatbraud eller lefse
Sjå også brausleiv'e.

Der æ tjúge leiva i a tjug mæ brau.

rest som ikkje vert ete / bruka opp
Sjå også leive.

deig til ein flatbraudleiv

Leivsimni lýt vère plent passeleg stórt ti' an vanelèg'e leiv'e som fydder takkâ.

delane i eit vidjeband

I vidjebandæ kadde mi lytin for "lekka".

knapp som er fest til "klokkelekkji" (kan flytjast på lekkjet)

Åni ha' an sérs vén'e lekkjenapp'e i klokkelekkjæ sí.

sylvnål til å ha i lekkje på blåkuptâ

Lekkjenålí brúke mi ti' træ kuptelekkji i sviklan.

skóre i åren til å hengje gryta i

Lekkjeskórâ stytter å lengjer an mæ å flytje an krók'e i lekkjæ.

kjetting, lenkje

A lekkji kan vère bå' gróvt å fínt, bå' som timrelekkji å klokkelekkji.

lamming
Sjå også lembe og lembe av.

D'æ greitt at inkji lembingjí tèk'e ti' for tídleg på åræ.

kroppsdel, både på folk og dyr

Eg æ sår'e i adde lèmi. Den lambelèmen va' líten.

bak krysset på td hest

Nò kan dú Bóa sitje att'å lendinn, attenat klyvinn.

humorist, spøkjefugl

1. lapp (t.d. papirlapp)
2. lite jordstykke

1. Eg hèv' skríva handleliste på an líten lepp'e.
2. Eg hèv' ervt an líten lepp'e hít i Øynæ.

1. kvitt tøy til å saume bunadsskjorte eller anna skjorte av
2. lerret (td kinolerret eller målarlerret)
Sjå også ruskeverk.

1. Skjortun våre allstǿtt sauma av lèrept.
2. An lýt hengje opp lèrepti fysst det ska' vèr' bygdekjínó.

haugianar, kristeleg person, "bibellesar"

Lèsaran ha' jamt samlinga i húsó.

1. innskrift (skore i tre, td ei setning)
2. tekst ( td brev, hefte)

1. Der æ a ellgåmó lèse i an heddi som vare kadda Stóreheddér i bykleheió.
2. Tí'í kunna gange seint fysst da låse dei gamle lèsun om sundagan.

småbjørk til å leggje i høyet på sleden (så høyet ikkje fell av)

Mæ lessingebeit drusla 'kji høytti så létt av lassæ.

lensmann

No vi' politímeistaren i Býn take av åkkå léssmannen!

lesnad

I Pontoppidan æ der mykji gó'e lessna'e, sa Gamle-Torgrím.

bør med taknever (storleik 60/80 cm i kant og 25 cm høgt, tre fjøler under og tre fjøler oppå, bunde saman med hesjetråd, til ryggbør eller kløv)

La da taknævran i lesti, kunna da vite så nòkålundi ko mange da trunge ti' a loptstòke.

lyfteordning som gjer at ein kan lyfte kvernkallen og dermed ivesteinen slik at kornet vert male grovare eller finare

stokk i kvernhus til å lette kvernsteinen med (står loddrett, nede fast i grunnskiet)

Létteklòven brúkar an ti' lypte den evri kvinnesteinen for å kunne stidde ko gróvt ell' fínt an vi' have mjø̀li.

"korn med lite mat i" (det som fyrst datt ned når ein kasta konni)

Fysst hesten ha' det travelt i skógjæ ell' mæ høykjøyring, sóe da jamt léttekonn i eplesó' ti' det sprakk. Léttekonni varte brúka for búskapen.

lyfteordning som gjer at ein kan lyfte kvernkallen og dermed ivesteinen slik at kornet vert male grovare eller finare

moro, leik, bråk; bruka berre i eintal
Sjå også laprí og liven.

Da héle slig léven mæ 'ó då 'an kåm att'e om nóttí.

li

D'æ vént å sjå oppi lían fysst bjørkjí sprett'e å lauvi lýser.

kjælenamn på lam; bruka berre i Hylestad

Lisle-Sigmund hèv' sin eigjen libbi. Den libben tikj' 'an sérs gama í.

Lidvard

D'æ inkji så lengji si' eg fann a tréspík dèr Lidvår ha' skòre út namni sitt så vént.

likant

bjørk som veks i liane i dalen

Nævran av líebjørkjinn vurte brúka ti' tekkjing av hústòku.

vassrøyrkvein (calamagrostis)

Líebrodden veks'e i líó å líknar på konnstrå.

li langsmed eit dalføre

stutt mildare periode, kortare enn "tøyr'e"

Lii

Oppi Líinn budde Nils å Jón.

finger som vert kvit (td ved arbeid med boremaskin eller liknande arbeid med mykje vibrasjon)

gravferd

Der va' tvæ líkfærdi i Valle førri vikâ; ei i Òveinang å ei i Tveitebǿ.

likemann (om alder, styrke eller klokskap)

'An va' líkjen min, Haddvår, då mi prǿvdest.

bøyg, bukt (td tråd, metall, taug)

Der æ an likk'e 'å treskjesnórinn, å då kastar 'u.

krakk til å setje likkista på

Líkkjistâ stó' på líkkrakkjæ på trandó.

staden der dei måtte kvile når dei bar lik over heia (dei la steinar rundt båra - likkvila)

Austafor Hískar i Homms-Finndalæ æ der a líkkvíle.

likskap med noko (bruka berre i ubunden form eintal)

Det va' 'kji líknament slig 'an bar seg. 'Er æ alli líknamenti ti' 'enni Yngjebjør, 'u ritar seg út ti' vère úvond å grei mæ adde. Det va' 'kji líknamenti av a menneskjinn, sa da om den som ha omkåmi.

"minner om noko", "noko som liknar"

Det va' 'kji naudt líknelsi av an kåv'e, sò vanskapt'e va' 'an fǿdd'e.

innsøkk i hovudet rett over tunnvengjen

"Bonn mæ líksig vorte alli gamle", meinte Anne.

lekam

Ai-ai, detti likåmi mitt; eg verkjer så fælt!

tøystykke av lin

1. stilk med fleire bær (t.d. rips, solbær og heggebær)
2. lilje (laukplante)

1. D'æ skjótt å plukke bèr fysst d'æ stóre lilju.
2. Kommúneblómen i Valle æ a lilje som heite berglilje.

stutt songstrofe utan tekst (av td stev eller del av slått)

Såvi kvó mæ an lill'e som inkji èg ha' høyrt førr'e. Signe ha' an lill'e som inkji aire ha'. 

bjørkeris til å lage sopelime av

"Der va' greitt límerís på dessa buskó dèra", sa Såmund.

væske (tjøreliknande) som tyt ut frå ein turr bjørkekvist når ein brenner den i andre enden

Eg hèv' fengje a sår på fingjæ, eg lýt få nåkå límetjø̀re på.

langkost, rislime

Tarjei braut av skapti på límâ.

linbendel

Línbendilen æ a eittårigt úgras som an finn'e i åkræ.

langt og breitt vove band (som er lagt fleire gonger rundt barnet for å halde reivan på plass)

brodert ulltøyremse øvst på stakkane framme i setesdalsbunaden

Desse línun våre vént sauma.

saumen som er på stakkslínunn

Nò vare det helst'e havt nåkå smått nipr mæ króka å hòlekróka på línesaumæ.

handreiskap til å rense lin (tekstil)

hengjemyr
Sjå også linsedíkji (H) og linse.

Det æ gama, men nòkå farlegt, å huske si på an linsapøyl'e.

hengjemyr, attgrodd tjørn med vatn under
Somme seier "linsadíkji".
Sjå også linsapøyl'e (V) og linse.

Du må inkji gange út'å linsedíkji, då kan du søkkje av!

veldig blaut myr

leppe

An mann'e som hèv' stóre lippu vare kadda "frúsemynt'e".

bart

Det va' a staseleg lippeskjegg Bjørgúv ha', men nò hèv' 'an raka det av si.

1. mjuke og ledige rørsler (td i ganglag eller i dans)
2. uvanleg mykje svikt i kneleddet når ein går

1. 'An ha' slig an lirk'e i dansæ.
2. Jón ha' slig enn úvanlèg'e lirk'e mæ 'an gjekk.

svært laus avføring

1. eit lite opphald i regnver,
2. forbigåande opphald av verk
Sjå også lǿgje.

1. Det hèv' alli vòre líse i heile dag.
2. I nótt låg eg å verkti forotta líse.

den yngste av to systrer

den yngste av to eller fleire brør

Lislebóa æ snart fimm år.

veslefingeren

"Eg frýs'e fórt 'å lislefingó", sa Knút.

den yngste av to eller fleire systrer

veggfast sitjebenk for ein person ved inngangsdøra i stoga / ved sida av åren; bruka berre i eintal.
Sjå også pad'e, kvílepad'e, anveggspad'e og mollpad'e.

1. bruka om å ikkje få utrette det ein hadde tenkt å gjere
2. eit lite og mindre viktig ærend

1. No gjåre eg a lislesveinsærind, eg vill' hente posten, men 'an ha' alli kåmi.
2. Eg ha' a lislesveinsærind hít i Nórdstog.

den yngste av to eller fleire systrer

1. nedste del av stakkeskóren
2. list

andlet, ansikt

farge
Sjå også lite og litehus.

Eg líka inkji liten på dessa bílæ, så eg vi' inkji kaupe 'an.

fargebok

liten og rund metalboks med fargepulver til å farge klede
Somme seier "litehús".
Sjå også lit'e og lite.

Eg fann 'kji lithúsi då eg sille ti' farge sokkan. Førr'e kaupte mi lit'e i nåkå runde litehús.

farging

stad det ikkje bles, kjem i lé
Sjå også líven.

1. utkome (pengar eller naturalia)
2. mat

1. Adde ljóte stræve for livemåtâ.
2. Det æ såvídt 'an hèv' livemåten.

leven, ståk, bråk; bruka berre i eintal
Sjå også laprí og léven.
Somme seier "léven".

Det va' slig liven hèra i gjerkveld.

lintøy

Det va' vént lí'verk i dessa skjortunn!

lever

"Fann ska' sakse hass livr å lunge, som narra mèg mæ eg va' så ung'e" (stevline)

"hald", vondt i sida (milten) når ein spring; bruka berre i eintal
Sjå også halli.

Eg lýt sitje ti' livrehoggji hèv' gjève seg.

foddoksvær, livspensjon
Sjå også foddok.

diaré, magesjuke (bruka berre i eintal)
Sjå også springaren og laust lív (V).

Da åte suppe å finge lívsykji adde samen.

bivring under auga, eller på avgrena område annan stad på kroppen; bruka berre i bunden form eintal

pulsåre

1. rop
2. lyd
Sjå også ljóe.

1. Eg sló meg så det va' såvídt eg greidde å halde ljóæ.
2. Der æ a reint ljó i desse munnhorpunn.

lyd

lyn (i lufta)

stemmestokk (trepinne som er kilt inn mellom loket og botnen i ei fele)

Òlâv prǿva seg fram mæ ljó'pinnâ.

talgljos (eit lite talgljos som var siste rest etter ljosstøyping heime i eldre tid)

Ljósedåsen gjèv'e líti ljós.

groe på potet som har stått i sola

Setj'epli som hav' ljósgróa spíre fórtare 'ell úgródde.

ljosskjær, ljosblink

Mi sjå enn líten ljóskji frå alpínanleggjæ.

tyrispik til å setje i skórâ for å lyse opp i gryta (som hekk i skóra)

Fysst an sill' reie si graut'e ti' kvelds, så va' det greitt have ljóspípe i skórunn for å sjå nær det sau'.

"stygging" (bruka om person som fer stygt fram)

'An bar seg så stygt at mæ kånunn, den ljótingjen.

kort bit av avbroten ljå (innmed orvet)
Sjå også ljåbròtnív'e.

Det va' helst'e itt an sló ljåren n'i a túve at ljåren gjekk av, å då varte det helst'e at an kasta ljåbròtæ.

kniv laga av eit stykke avbroten ljå
Sjå også ljåbròt, nív'e og snubbe.

Ljåbròtnívan vår' svinte gjère, å da vår kvosse au.

tøystykke til å sveipe kring eit ljåkjippi slik at ein ikkje skjer seg på fingrane

Eg nullar a ljåfille kring ljåkjippi fysst eg reiser út'å teigjen.

romegras; bruka berre i eintal
Sjå også rómi

Sauen kan få sjúkdómen alveld av ljågrasæ.

alt som høyrer til når ein skal slå gras (orv, skåpp'e, bryne, ljåreim, ljåspite)

Ljågreiun laut sjåast ivi fyre slåtten.

øskje til å ha ljær i

knippe med (ca. 3-5) stuttorvsljår
Sjå også kjippi og kjippe ihóp.

Papa tók mæ si a ljåkjippi å reiste út'å teigjen.

u-forma reiskap av jarn til å vri ljåen med så han får rett form
Sjå også lage og vallskjǿvd'e.

Ljålagji heng'e i skåppæ mæ' an slær.

rand i eggstål

Eggståli, ell' ljåmeití, sille vère slípa jomn, å róí 'å undelénæ.

ljå
Sjå også tynnsleljår'e, stuttorvsljår'e, langorvsljår'e, kjót, odd'e og binde í.

luke, plate til å tette att ljoren når ein ikkje fyrar i åren
Sjå også ljåri.

Ljåredyttâ æ beint oppive årâ.

fjøl til å tette att ljåren med

hol i taket for å få ut røyken

reima som ein fester ljåen til orvet med

Da smúre ljåreiman mæ smolt så da sille halde sikkå sterke å mjúke.

stong til å flytje ljåredyttâ

Ljårestongjí varte brúka ti' å opne å stengje ljåren. Sòme kadda ljårestongjí for "ljåreråtâ".

"kasse" på taket i ei røykstoge (til røykopning)

Ljårhúsi va' 'pive ljårâ midt i búinn.

ljore, hol i mønet i ei røykstoge
Sjå også ljåredytte.

Røykjen steig opp mót ljårâ.

trestong til å lyfte opp lemen på taket av fjøset / tadden

slåtteteig som ein slår med ljå

Heile teigjen frå Sandæ æ barre ljåslåtte.

kile til å stramme ljåreim med

trestikke med hakk i som ein brukar til å halde mot odd-enden av ljåen / kniven når ein slipar

grasstubbar som står att rett etter slåtten

D'æ vóndt gange berrfǿtt'e på ljåstubbæ, fysst grasi æ stívt å nýslègji.

sjóe ihóp to utslitne ljæ

Ljåveddingan gjåre ti' at ljæne bite godt.

1. tjukk jarnplate med hol i mange storleikar, som underlag når ein vil lage hol i t.d. tunnare plater
2. korn som ligg ferdig til å treskje

1. Sméden brúkar lóí i smidjunn.
2. Lóí va' nòkå rå, så konni varte 'kji plent godt trekst.

nål av bein til å binde lodda med (ca 8-10 cm lang)

Det æ vel ingjen i dag som hèv' brúk for loddenåli.

"kubben" som ein lodda sølv på (før i tida)

"Skosokk" til å ha utanpå skorne i sterk kulde; rekk bak til hælen. Laga av ull blanda med geiteragg eller kurove og spunne til garn som ein batt med ei loddenål.
Sjå også leist'e, laddi og tæse.

Det va' vanleg å brúke lodda i høyskóg, fysst da kjøyre høytti heim'tte av heiinn i fæl'e kjyl'e.

loden (om klede, pelsverk)

Detti va' a fælt lóenskap du hèv' på di; æ det an bjynneham'e?

utkok, uttrekk, saft av planter ; bruka berre i eintal
Sjå også berlòg'e, tjørrlòg'e og einérlòg'e.

Den lògjen va' gó'e, sa Svein, då 'an drakk berrlòg'e.

1. sporet i stavane til å setje botnen inn i (på trekar, tunner m.m.) 
2. den delen av stavane i eit trekar som stikk nedom botnen
3. nedre enden av ein åker
4. nedste kanten på ei metallbøtte
Sjå også lagge.

1. "Loggjí æ øy'lagd", sa Gunnúv.
2. Nò lýt du passe deg mæ du sèt'e néd dèt tunge hýkkji så du inkji slær av loggjí.
3. Mi take opp eplí ne'å loggjinn i dag.
4. Byttâ hèv rusta så 'u lèk'e nédmæ loggjí.

loge

Fysst bægjen blæs'e fælt, lýt an passe seg for lògó.

1. stillvetne; bruka berre i eintal
2. opphald

1. Der æ a logn i åne som mi jamt sitje innmæ.
2. No sitje mi hèra ti' 'er kjæm'e a logn.

ormegras

Lòk'e vart'e brúka ti' futurk'e av fókk på heiinn førr' i tí'inn.

"treskyvelås", spesiell dørlåsmekanisme
Sjå også verbet lòke.

Mi have lòke på fjósdynninn.

to og to bordbein i kryss og eit langsgåande "lokebord" til å halde krossane stabile (om bord med fire føter)

Der æ a lòkebórd gjænom stigjí dèr da krosse.

1. krokveg
2. "siksakveg", krokveg, bakveg (overførd tyding på alle forklåringane)

1. Mi fóre jamt mange lòkestíga fysst mi fóre úti.
2. 'An tók allstǿtt nåkå lòkestíga, Gunnår, fysst 'an ville få det som 'an villi.

1. stokk i lafta bygning tvers gjennom hus (stikk utom veggen med lòku på utsidene, som låser)
2. "sive" med fire "bordsteg" (frittståande to og to føter, ståande i kross med eit lòkebord gjennom krossen).

1. Lòkestokkjen i desse gamle lǿunn hèv' mest'e rotna.
2. Lòkestokkjen held'e krossfótó ihóp.

samling av ormegras (høge bregner)

Der va' så fæle lòkestǿi at eg snåva å datt.

stor menneskefot

Nò frýs'e eg 'å lókó! 'An ha' nåkå lange lóka ti' fǿta.

stad der det veks mykje lòk'e.

Lòkjen veks'e jamnast'e som lòkstǿi, å dei stǿste stǿí æ hågt 'å heiinn.

1. bløygar i båe endar av ein lòkestokk'e (for å halde på plass)
2. breie trenaglar som går gjennom 3 stokkar i raustet på ei stølsbu
3. 2x3(troer)=6 planker (stemplar) som vert lyfte opp og sleppte ned for å stampe (tove) vadmålet i ein kledestamp

1. Lòkun kan an stramme mæ å banke da leng'e néd.
2. Lòkun æ gjåre av nåkå gróve planku som halde ihóp stokkan i raustæ. I raustó i a úthús æ det 'kji anna 'ell lòkun som halde stokkó ihóp, for der æ 'kji súi.
3. Lòkun i an klæ'estamp'e var' lypte opp å sleppte néd, å på den måten vare vallmåli tǿvt.

"høvel" (Langt, rektangulært trestykke. Midt på er det sett i høveltann med festekile. Til å spenne fast i høvelbenk slik at emnet vert ført over tanna. Brukt til høvling av stavar til lagga kar).

Lòkåren laut vèr' kvoss'e sill' an få lagge ambaran greitt ihóp.

noko "snillare" enn drittsekk

Eg vi' 'kji have nåkå mæ dèg å gjère, din lómehals'e!

lommetørkle, lommeduk

1. rustvingespinnerlarve (pelskledd makk)
2. Den vonde (bruka når ein ikkje ville nemne Djevelen direkte); slangord

1. Lónegófaen æ lóen, så 'an må vel vère frostsam'e?
2. "An kunna trú Lónegófa ha' vòr' 'er", sa Mamme fysst alt var gali.

1. hyggje, ro, kvild
2. straum i elva som stilnar av

1. Der fýgd' 'enni Margjitt så gó'e an lòni.
2. Der va' an líten lòni i åne dèr mi lauga åkkå om sommåri.

1. stabbur
2. andre høgda i stabburet
Sjå også búr, búrsvòl og loptsvòl.

1. Lopti mitt æ ifrå 1600-talæ.
2.Stasklæí hinge oppi loptæ.

trappa opp i loptsvòlí

Loptsstéttí æ brott å gange opp.

svalgang rundt andre høgda på eit stabbur (uttalast oftast "lossvòl")
Sjå også bursvòl, búr, lopt og svòl.

Loptsvòlí æ 'å adde fíre léa 'å loptæ. Sòme turke tvegne klæi i loptsvòlinn.

brille utan stenger som ein fester med ei klemme over naseryggen; bruka berre i fleirtal

Veit du koss dei gamle lorgnettun såge út?

1. avføring frå folk og dyr (klump- eller perleforma)
Sjå også myk og dærli.
2. bruka som skjellsord om folk

1. Desse lǿrtin mòg' vère ette' a rådýr. I stiddó æ mykji lórt'e.
2. Det æ an lórt'e, 'an sæter alli.

gjødselfluge (brun fluge som ofte heldt seg i mittingjinn)

Lórteflugun svarme fórt kring lórtemukkun.

1. person som såg etter at folk stelte godt med buskapen (dyrevern)
2. person som såg etter at helse, hus og bygningar var i samsvar med helseforskriftene

1. Bónden líka inkji itt lórtefúten kåm ti' gards.
2. Lórtefúten krauna fælt då 'an kåm ti' Heimiga'.

gjødselkjellar under fjøs

Det va' tungt å lesse myk 'pi mykkjerrâ i lórtekummæ.

avføring av storfe eller elg

rèke til å mòke med i fjøset

Lórterèkâ kunna vère av tré ell' av jinn.

kraftig rive med grove tindar (bruka til å jamne ut møkka med når ein búa)

"drittsekk" (sterkt nedsetjande uttrykk om person)

skitt, svært ufint, svært ugreitt

reiskap av tre til å spreie gjødsla på støylsvollen med (med handtak og flatt i enden)

Hèv' du sétt lórteskoddâ mí?

turka kukake

reiskap av tre til å spreie gjødsla på støylsvollen med (med handtak og flatt i enden)

Sigúrd brúka lórteslårâ så úvýri at 'an sló 'æ av.

haug med husdyrgjødsel frå inneforings<->sesongen lagra i gjødselkjellaren
Sjå også stai.

"på gli", godlune

Nò æ Såvi på slig lòs ti' rǿe.

vott utan fingrar, har berre tomme
Sjå også mufla, finglingevott'e og vott'e.

handflate

"Legg i lóvi lat meg få, så inkji lislefing ska' døy ifrå" (herme etter Bergit Kjetilsdotter Rike, om born som spør etter noko godt)

1. benken i kvernhuset som kvernsteinane ligg på
2. sterk lyd
3. halmstrå

1. Det ligg'e mjø̀ldust på lúæ.
2. Der kåm an fæl'e lú'e frå ånæ.

bukkehorn eller stutehorn til å blåse i

Mi stóge ein i kvære túnæ å blése i lúi.

to stokkar eller bjelkar som held oppe lúen

lune
Sjå også úlúne og lúnutt'e.

nedste delen av ein høystakk (ein legg høybyrder i botnen)

Lunnen lýt liggje oppifrå, så høytti held'e seg tjurrt.

særrett i felleseige i utmark

Det høyre mykji lunnendi ti' dei garæ, bå' heiemark, fiskerétt'e å jaktarial.

legg som har jamn tykkleik 

"Då eg såg 'an ha' lunseleggji, då varte eg inkji ræd'e 'an", hermde da ett' 'ó Bjynn.

lukt
Sjå også lupte.

Det kunna vèr' våk'e lupt'e fysst an tók út taddi. Om våri kan det vère an kallèg'e lórtelupt'e itt da hav' kjøyrt út myk.

linn dyreavføring (frå td ku eller katt)

1. stor svær kar
2. tungt handyvli.
Sjå også lurkelèg'e

setesdalskufte
Sjå også krulli, kupte og grautkupte.

del av broderiet på setesdalsbunaden; både for menn og kvinner

'Er æ sérs vént lúsenèt på brúsdúkjæ mí.

lusekufte

Lúsetrøyâ høyre mæ ti' rétte klæi, men vare au no brúka ti' "almindelège klæi".

åsgårdsrei

trekloss til å feste mellom underbord i ein kledning (under påborda)

Mýsan krjúpe inn disom lúsingan dette út.

lengste natta i året

natt der ein søv lenge (har lagt seg tidleg og vaknar seint)

del, bit
Sjå også lute.

No hèv eg fengje lytin ti' bílæ mí.

aksjekapital

L/L Setesdal Automobilrutor ha' nóg lutmédel ti' å kunn' starte rútekjøyring oppette dalæ.

blemme på tunga, gjerne i samband med forkjølelse
Sjå også bléme.

Eg hèv' jamt lygjeblému.

person som ein ikkje kan tru på (lyg mest allstøtt)

Det va' an fæl'e lygjeheim'e, an visste alli ko an måtte trú.

usynleg sytråd når ein saumar med symaskin (vert dekka av ein fald)

Lygjesaumen kan an alli sjå.

"sladresoge"

usann soge

Det va' nåkå kallège lygjesvæu Haddvår kåm mæ i gjår.

lygn

lygn, løgn
Sjå også ljúge.

nykel
Sjå også lyklehòl.
Mange seier i dag "lykli".

'An ha' gløymt lykjilæ, så mi sluppe alli inn.

sløyfe / bukt på tau,tråd o.l.

Båtsmannsknòpen å rennenúten hav' inkji lykkju.

same tyding som rennenút'e

sylje som er støypt

nykelhol
Sjå også lykjili.

Gútetraven stód å kaga inn lyklehòli.

beslag for nykel
Somme seier "lykleskrjå".

kalvedans, råmjølk-ost 
Sjå også råmýkkji.
Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag.

Nò hèv' Gullrós kåmi ti', så då var' det lyktost'e fyr' åkkå.

lyng

Lyngji blǿmer vént itt det haustar.

tre som er rote frå rota og langt opp i stamma

A tré mæ lyngròt æ 'kji brúkandi ti' så mange ting.

svært tungt løft

Denné steinen æ a heilt lypti.

1. rester, merke etter
2. glenne
3. ljoske

1. Eg såg 'kji lýsun ette búskapæ.
2. 'An gådde a lýse i skógjæ.
3. Eg såg a lítí lýse i búeglasæ, å då fann eg fram i mørkræ.

St. Hans-orm
Sjå også skjynnemakk'e (H).

reiskap til å fange fisk med, når einlystrar
Sjå også lýstre, gåtte og på gåtten.

Èg hèv' alli fiska mæ lýstrejinn.

feil, mangel, noko som skjemmer
Sjå også lýtelaus'e og leitt lýti.

Å gjipte seg æ 'kji hestebýti, for an fær 'kji rèke opp'tt'e om da have lýti.

varm vårluft; bruka berre i eintal

smilehol, smilerynke

I hòkunn ha' 'an a djúp dokk, å lædekka i kjakó.

forsenking i terrenget

groblad

Indianaran i Amérika kadda lækjisblekkjí for "den kvíte manns fótefar".

lår

1. haugianar, bibelbod, reisande talar, emissær
2. lærar

1. I Sætisdal vurte haugianaran kadda lærara.
2. Der va' stǿri forsil midjom læraró førr' i tíinn.

lite bryllaup utan øl og dans
Sjå også rukle.

dårleg liggjestad eller opphaldsstad (trongt i eit hus eller ei bu)

Det va' a fælt lætri å liggje unde enn heddéri i úveir. Sòden lætri tenkte eg inkji denne búí va'.

1. høyløe (lagringsplass for høy i eit uthus)
2. uthuset på ein gard (der husdyra og forlageret er)
Sjå også høylǿe og lauvlǿe.

1. Høytti va' i lǿunn, å så æsla da å båre det ti' fjós å taddi å stadd'e for hest'e å búskap'e.
2. Dei gamle lǿun våre timra å helst'e håge.

låvesvale

Lǿesvòlun byggje rei i lǿó.

oppbygt golv i løa
Sjå også fjóstrèv.

låvebru
Sjå også kjøyretropp og kjøyrelǿtropp.

Mange lǿetroppi våre kalleg bratte.

eit lite opphald i regnver
Sjå også líse.

Der va' a lǿgje så eg fekk springe å hente brau i ell'úsæ.

morosamt, festleg

del av bekk / lita elv der det ikkje er stryk (stillvetne)
Sjå også lǿkje si.

Stadnamn i Hylestad; "fegre" tyder "fager"
Sjå også fegrast og fegrast'e.

Der æ vént mæ Lǿkjen fegre.

lemenår, dei åra det er mykje lemen
Sjå også lǿmendi.

Da seie det æ lǿmendeår kvert fjóri år.

lemen
Sjå også lǿmendeår.

Lǿmendí æ fæle ti' å níste.

person som ser sinna ut (helst i augo)

lønn

Lø̀ní hève så véne haustfarga.

lengdemål, ei handflatebreidd

Nò hèv' Auver vuksi så 'an æ a lǿvd stǿri 'ell fai sin.

mjukt ullgarn
Sjå også løyesaum'e.

kledeplagg for speborn

uttrykk bruka om alt broderiet på setesdalsbunaden og setesdalskufta; bruka berre i eintal
Sjå også løye.

'Er æ ennå mange som æ góe ti' saume løyesaum'e hèra i bygdinn.

plass eller kro som ligg løynleg til og er vanskeleg å finne

liten kjelke til leik

ei utstansing, "skor", for bløyg rundt dører, vindaugo og liknande.

kraft etter å ha løypt koka innmat

Det va' kansi grísin som finge løypingesó'i?

trestamme (helst furu) som ligg nede i ei myr eller under vatn

A låg kan liggje i hundrevís av år fyrr'ell 'u rotnar.

1. retning (overført tyding)
2. spor i snøen etter ski eller snøskuter

1. Ko slags låm vi' dú take i lívi?
2. Sòme vi' inkji gange på skjí åtta der æ låmi. `

poliomyelitt (vere lam)

For inkji så lengji sía va' det mange unge som finge låmesjúkjen.

lån (helst om ting)

Takk for låní, hèr fær du att'e sólbrillun dí!

"late som ein trur på noko ein høyrer, men trur likevel ikkje på det", "på liksom" (vert helst bruka i fleirtal)

Det va' barre låskun 'enni. 'An gjåre det på låsku.

lyd
Sjå også låte.

øvste stokken på halvveggen mellom låven og konngóvi

Døra inn til låven på ei gamaldags løe. Todela, oppe og nede, den øvre stod oppe til lufting før dei treskte.

lita opning høgt oppe på veggen i låven (der dei treskte og kasta kornet)

rommet i løa der kornet vart treskt med flygjil

I låvâ va' der godt å tétt tili så inkji konni datt néd. I låvâ la da konnbondí i tvæ røkkju mæ oksó imót kvorairne å slóge mæ flygjili.