Ordliste

1. hall, liedrag
2. skråning i terrenget
Sjå også hadde og hallskakkt.

1. I desse haddæ veks'e 'er jarbèr.
2. Haddi æ ti'gródt mæ rynninga.

Hallvard

Haddvår sat innmæ sivâ då Tjógjei kaga i dynnegruttunn.

gjerdelykkje, gjerdekrampe

Eg brúkar hagelykkju ti' å feste piggtråen mæ.

1. gjerde
2. hage
Sjå også verbet hage.

1. Mi hoppa ive hagjen.
2. Eg hèv' an vén'e hagji, mæ mange apla.

ladning i ein haglepatron

"'Er æ patrónu mæ stóre å små hogl", seie Knút .

matrett laga av mjølk (sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag)
Sjå også hagletteskjý.

Haglette åte da jamt om kveldi.

skyer som er lette og samanhengande
Sjå også haglette.

Fysst det æ langstóda å godt veir, kjæm'e det av å ti' nåkå hagletteskjý.

handreiskap med hake i, bruka til å flytje tømmer med
Sjå også hakji og bròt.

Eg lýt have mæ mi hakebròti fysst eg ska' rinde.

jernlekkje med hakar fest i eit drætti (til å dra ihop tømmerstokkar med)

Hakelekkjí laut vère sterke, for det va' jamt tunge stokka hesten laut drage.

hake
Sjå også hakebròt, flòtehakji, hallhakji og vendehakji.

Det æ greitt mæ mange haka på sloddunn.

Hake (eldre mannsnamn i Valle)

Hakji æ a eldri karenamn som inkji var' brúka leng'e.

munnhoggeri

"Eg kjæm'e barre i hakkrí mæ presten", sa tussen. Det varte alli kå hakkrí fysst Úv'e å Orm'e mǿttest.

dyresjukdom helst på ku

I halesóttinn losne tennan så kjýrí fær 'kji tyggje. I halesóttinn vare róvetarten mjúk'e, så an lýt skjère ti' det blǿr.

halestokk (del av bakselen; reim under halen på arbeidshest)

Halestakji brúkar an bå' i hestesilâ å itt an klyvjar. Fysst an sila hesten, måtte an passe på at hestetogl inkji kåm midjom halestakjæ å skjinnæ.

hald i sida, vondt i magen (milten) når ein spring; bruka berre i eintal
Sjå også livrehogg.

Eg sprang ti' eg fekk halli.

reiskap bruka til å halde stokken på plass under lafting
Sjå også hakji.

Denné hallhakjen héldt godt i vé'æ.

kryssingsrase av sau (ofte dalasau + spælsau)
Sjå også hallrasa, stuttróva og langróva.

Det nyttar visst inkji å kåme mæ hallrasa på sauesjå.

høg sko med vanleg snøring (for menn og kvinner)

Asbjynn va' den seisti skómakaren som sauma hallstivla i Sætisdal.

intellektuelt underutvikla, evneveik

Der va' enn halltossi som fortåldi: "Gasten gasta seg opp og så fløytt' eg 'an av". Haddvår va' an halltossi som alli kunna lære nåkå.

1. silkeplagg til mannsbunad
2. skjerf

1. Halsklútan våre pyntelège ti' búnâ'æ.
2. Inkji gakk úti forotta halsklút'e, nò si' 'er æ slig nari.

halsstykket av slakta dyr

Det vare mange stóre koteletta av dei halslykkjunn.

to sylvknappar som er bundne saman med ein ring (til bruk i bunadsskjorta; for mann og kvinne)

Eg fǿre bort halsnappan i gjerkveld, å dei som eg ha' ervt ett' 'ó Gófa!

opphovning i halsen

Fysst an hèv' kusma fær an som jamnast'e halstròti.

D-strengen på ei fele

Kvinten, kvarten, halten å basen, æ nomní på félestrengjó.

hudfarge (fargetone)

Knút ha' enn útblédd'e hamlit'e.

knaus i terrenget

Eg stód på hamrâ å glåpte ette harkjæ.

berereidskap som to ber mellom seg

Handbårâ ha' an kassi mæ handtak i kverrt hynni.

handrygg

Eg hèv' 'kji mei' pæninge 'ell eg hèv' på handebakjæ. Eg æ fatikk'e som på handebakjæ.

måtehald, passe måten

Prø̀v ko båni tòler, men brúk handehòv. D'æ viktigt å have handehòv i tronge tí'i.

handtak (t.d. på sykkel, stuttorv eller tròg)

Den eini handfangen på sparkjæ hèv' gjengje av. Den fremri å attari luten av a orv vorte kadda handfanga.

stein som er så stor at han fyller handa når ein kastar

Eg vi' hente a myktròm mæ handfyddinga, for eg vi' tenne a veite.

handkle

Mamme, kòri hèv' du gjårt av handklææ mí, det hékk så greitt på krókjæ i badæ?

mansjetten i skjorta til setesdalsbunaden (både den kvinnelege og den mannlege)

Handlínâ va' så stíva at eg varte rålíka av 'enni.

den delen av flygjilen som ein held i når ein treskjer

Handvòlen va' så glatt'e å sliten si' 'an va' helst'e gåmål'e.

noko hardt / tungt som ein har i hendene når ein slår, slik at det vert større verknad av slaget enn å slå med berre nevane

Då mi slógest, brúka Tór handyvli, men dèt gjår' inkji èg.

hanebjelke

Itt det va' godt høyår, kunna an vare nøydd'e ti' å kaste høytti opp å trǿ det ti', alt oppunde hanebjalkan.

knuten i det indre plagget i det gamle kyrkjeskautet (det ytre plagget vart bruka til niveplagg)

Hanekamben va' kansi an móti førr' i tíinn?

hann

Da skute skrubben, det va' an stór'e hanni.

hardangerlefse; bruka berre i eintal
Sjå også harangeféle og brau.

D'æ godt mæ klínt harangebrau mæ sukker å kânél'e på.

hardingfele
Sjå også harangebrau.

'U læt'e så godt den nýe harangefélâ mí.

1. skruvetvinge av tre (snikkarverktøy)
2. stålklype til å halde fast delar av sylv som skal loddast

1. Dei hardgreipan èg hèvi, hèv' eg gjårt sjav'e.
2. Hardgreip'e lýt an have ska' an gjère sylv.

i godt ver, ei regnbye som kjem brått og sluttar brått

Det kåm barre a harél, som inkji skjemde høyttæ stórt.

uttrykk bruka om td lam eller kje som mora ikkje vil kanne (og som av den grunn er små og svake; bruka berre i eintal)

Detti harkji æ så líti å tuskeleg. 

hop med kje eller lam som vart tekne vekk frå mødrene (som skulle mjølkast; og lamma vart difor små og veiklege)

Harkjen kjæm'e seist' i hópæ, for da greie alli å hange attí.

1. dyra som ingen i gjætarlaget eig (framande dyr)
2. morlause dyr

1. Det hèv' sankast ihóp så mykji harkji i sommår.
2. Det va' úlagelegt få harkji inn i sauehópen.

klagesong over eigen dårlege tilstand (i bakrus)

Gunnúv sat i vègeveitunn i óttunn å kvó harmesongji.

irritasjon som ein rettar mot seg sjølv

Eg kjenner an harmi í mi, si' eg va' nòkå stygg'e mæ 'an Vetli.

harpiks

Itt an høgg'e timr å sevlar, fær an jamt harpeis'e på klæin.
Ska' félâ låte godt lýt an late ti' mykji harpeis'e på bògjen.

harpiks; tilsett smelta talg slik at det vart ein mjuk salve 

Harpeissmørjâ varte brúka ti' bitente sår for å trekkje út verkjen.

1. mann med uvanleg ganglag
2. mann som er lite nøyen på ymse område

1. Sòme harvla var' nóg fillne i fótó på sí eldri dage.
2. An harvl'e fær som règel harvle det ti'.

"røre", "uryddig haug" (pga panikkreaksjon ved dramatisk hending)
bruka i uttrykket fare i harvli.
Sjå også harvle og harvlen.

Sauehópen hoppa néd ufsí i an harvli.

betennelsessjukdom i føtene hjå hest

Hesten åkkå hèv' fengje haseband, si' 'an sleit for fælt då mi kjøyre stein'e frå opptakjæ.

midtre leden på bakføtene til eit dyr

Sauedómaran sjå etti om lombí have góe hasa.

hassel

Dèr som veks'e hasl'e, dèr æ det gó' jórd.

hasselnøtt

Då mi våre små gjinge mi å plukka haslenèta å åte da mæ ei gong.

1. hustyrann 
2. person som er snarsint

1. Hassan plage húslýen fælt.
2. An hassi æ vanskelèg'e å have mæ å gjère.

Harstad i Valle

'Å Hâstad æ der fíre gara.

øvste bandet på ein kornstaur

Hattebandi lýt bindast så hågt at der æ róm innundi ti' a skjér.

langt sauma band kring hatten med ei lita sylje til å halde det i hop

Hattebórâ va' vént sauma.

hattebrem

Kjètil brette allstǿtt hattebròti så hågt opp atti.

tøystykke som brudgomen hadde i nakken under hatten

Brúdgåmen brúka hatteklút'e unde hattæ førr' i tí'inn.

hattepullen

Hattekoddan kunna vère bå' runde å flate.

leist til å få form på hatten (av tova ull)

Hatteleisten va' nóg gjår'e av tré.

lekkje av sylv til hatten

Hattelekkji sille gange fleire vendu rundt hatten.

hovudplagg, hatt

Det æ så mange slags hatteplogg mæ ungó nò.

leist til å få form på hatten (av tova ull)

Hattestabben va' nóg gjår'e av tré.

Haugan (gardsnamn både i Valle og i Hylestad)

På Haugó æ det sjålegt.

Haugen (gardsnamn både i Valle og i Hylestad)

På Haugjæ vår' da mange i stògunn.

enkjemann, "konelaus" for tida (kona er bortreist)
Sjå også ekkje og ekkjemann'e.

D'æ kan vèr' vóndt å vère haugstadd'e å så då eisemadd'e.

enkjemannssorg

"Haugstaddsút" æ namni på eitt av diktó 'ass Tarjei Bjørgulvson Rysstad.

modig kvinne / jente
Sjå også hausi.

Tóre va' a hause, 'u va' vågelèg som an kar'e.

1. øvre del av hovudskallen på ein slakta sau
2. hovud
3. hjulnav

1. Eg hèv' sóe hausa ti' nóssmat'e i dag.
2. 'An ha' så stóre haus'e at 'an fekk alli stór'e nóg hatt'e.
3. An lýt smørje hausan mæ feitt.

hovudskål

Det æ lívhætt fysst an fær bròt på hauseskålí.

modig og tøff mann eller gut
Sjå også hause.

Dei tvei Håptuan æ nåkå fæle hausa.

haust

Om hausti æ 'er mange véne liti.

bruka i samband med å overvurdere si eiga avling og det ein kan fø om vinteren (stórt haustauga)

Det kan straffe seg å have a stórt haustauga.

ku som skal kalve om hausten
Sjå også vårbère og bère (3).

Da vill' helst'e inkji hav' så mange haustbèru fyrr'e.

bruka om når husdyr bryt ein fot om hausten, så er ikkje dette så farleg, sidan ein kan avlive dyret og bruke kjøtet

Hausteskâ'en æ barre håv'e, si' an fær brúke bå' kjø̀t å hú'.

ord bruka om slåtten på heia seint på hausten

Denné teigjen varte haustslǿgji i fjår sommår.

saueull klyppt seinhaustes
Sjå også: rú og vårflóka

Haustuddí æ long å varte førr'e brúka ti' godt spitegån, å ti' varp i vèvæ.

skinnfell laga av saueskinn med haustull

Eg veit alli nòkå som æ så godt å liggje í som a nýtvègjí haustuddfydde.

1. bøygjen fremst i sledemeien
2. overgangen ved skitupp mellom "flat og bøyg" (eldre ski)
Sjå også krani (V).

1. Havi lýt vère sjavvaksi og passeleg bøygt.
2. Attenat kranâ æ havi.

toppen på havren

Havreliljun hav' bigjynt å gúlne, så nò kan an snart skjère.

1. utvendig trapp av stein
Sjå også stètt og tropp.
2. flat stein
3. "døra" i ein revebås
4. mindre opphovna område på kroppen

1. Nò må du passe deg, for der æ så glatt út'å heddunn.
2. Eg hèv' a hedde ti' omnsponne unde eisunn.
3. Eg sér at heddâ æ oppi, å då æ der inkji rèv'e.
4. Eg hèv' fengje fullt av heddu ette mýhankebit.

bru laga av steinheller

Da la' heddebrúi ive bekkjin mangestad.

heller (rom under berg / fjell / stor stein)
Sjå også heddi.

Danil búdde unde an heddéri unde Steisås.

sår på eit dyr som har skore seg på ein stein

Hestan ha' filli holl, så da tólde mindri 'ell aire dýr om da finge an heddeskúr'e.

Hedde, Helle

Skjoldmøypílí stend'e innmæ vègjen på Heddi.

heller, rom under berg 
Sjå også heddéri.

Heddan æ greie å gjøyme seg innundi itt det æ regn.

same tyding som tréungsbrett'e (to små innsøkk, eit på kvar side og eit stort på toppen)

An brúkar tommen, langstetang å pékefingjen itt an tèk'e av si enn hatt'e mæ heddisnepp'e.

mann frå Heddi (Helle)

Heddissan ljóte ti' Rysstad for å handle.

1. reiskap bøygt til av bjørk eller raun og festa til eine enden av eit taug, til å stramme og feste tauget
Sjå også hekt.
2. stor kunst, dugleik

1. A hegd æ rund í si å bøygd i kross, så der vare a klukt ell' tvau "honn" ti' å læse taugenden mæ.
Det æ létt å stramme å feste godt itt an hève hegd.
2. "Å seie a meining mæ få órd, dèt æ hegdí" (ordtak).

når ein et heggeber legg det seg eit belegg på slimhinnene, og ein vert tett i halsen; bruka berre i bunden form eintal

Eg åt så mykji heggebèr i gjår at eg fekk heggebèrnúten.

blom på heggebærtre

Om våri æ der så gó'e an angji frå heggeliljó.

gapskratt

Magl sette í an hegrelått'e då 'u høyre at Tommås ha' stei'hoggje så fælt i gjerkveld.

1. fjellområde
2. høgdedrag
3. bruka i uttrykket på heií
4. bruka i uttrykket nórd i heií

1. Èg tikje at heian æ véne i Sætisdal.
2. Sér du dei reissdýrí som gange dèr oppi heiinn?

låm på heia som vert hard og fast p.g.a frost eller trakking (når ein kjem att neste dag er der "heiebiti")

Det va' jamt tungt fǿri i høyskógsvègjæ, men va' der godt heiebit, varte vègjen fast'e å gó'e ette a par dage.

1. rest av niste som ein har att når ein kjem frå heia (ofte flatbraud med smør og ost, som var bløytt og rulla saman)
2. niste (biti") som ein tok med seg når ein skulle arbeide i utmarka (V)

1. Ungan tótte det va' godt mæ heiebiti, fysst høysskógsmennan kóme heim'tt'e av heiinn.
2. Mi vi' hav' mæ åkkå heiebiti út'å teigjen, så mi inkji turge gange at búinn å ète.

fjellbjørk

Heiebjørkjí æ kvistutt'e å krumlí å vónd å kløyve.

jonsokblom

Itt heieblómen blǿmdi, kunna an bigjynde å slå heimi.

når ein person får ein sterk indre trong til å reise på heia ein tur; bruka berre i eintal

Hæge kjende væl heieféberen nòkå fyre jónsok.

fisk som er fanga i fjellvatn

Ti' jólefisk'e laut an helst'e have heiefisk'e.

person som trivst uvanleg godt på heia

Gunnår va' an heiekrúske, 'an treivst så nauendi godt 'å heiinn.

jordeigedom på heia

Mykji heiemark gjåre at sòme gara ha' håg'e syll'e om da inkji ha' så mykji jórd heimi.

person som trivst godt på heia (og held seg ofte der)

'An va' a heiemenneskjinn, sette rjúpesnòru kverr vetr'e.

skilnad i snødjupne mellom nedi bygda og på heiane

Det æ mykji heiemòn'e i år. An legg'e godt merkji ti' heiemònæ i år.

skog på fjellet

Heieskógjen æ jamt nòkå låg'e, å heiefurun æ kvistutte å teppe mei' 'ell n'i líó.

slåtteteig på heia

Denne heieslåttâ æ a passa stakkslåtte.

slåtten på heia (som kunne vare fram til seint på hausten)

Heieslåtten kunna halde på alt ti' Mikkjålsmess, som æ 29. september. I heieslåttæ va' det vanleg at an va' tvei slåttekara å ei breislejente.

fjellsyre

Heiesúrâ finn'e an helst'e på heió.

sus eller lyd som ein bind saman med å vere på heia

An fær fré'e i sjælinn fysst an høyrer heiesúsen.

mildver på heia

Det sér út ti' at det æ heietøyr'e, bjørkan æ snjófríe på Stavdalsheiinn.

stølsveg

Heievègjen i Nórdibǿ gjekk oppigjænom Prestevodden.

1. harde striper (annan bergart) i stein; i td kvernstein eller bryne
2. hardhaus (td tole kulde)

1. Heigjeitilan kunna vèr' úlíke frå stein'e ti' stein'e.
2. Bjørgúv va' an heigjeitili ti' tòle slòg.

1. umåla flekk eller område (når ein har slurva med måle- eller lakkarbeidet og ikkje fått dekka heile flata)
2. heilagdag

1. Dèra hèv du slurva mæ målingjinn, eg sér fleire heilagdage.
2. Førr'e vår' fókk opptekne av at an inkji måtte gjère nåkå arbei på heilagdagó.

gard som måtte skatte ei "hud" i året (eigedomsskatt i eldre tid)
Somme sa: "húdegard'e".

Det va' inkji mange gara i Valle som våre mei' 'ell heilhúdgara.

hjerne

D'æ godt mæ heili i kurvæ.

folk som kjem heimanfrå når ein er på støylen

Mi som æ på støylæ tikje det æ gama fysst det kjæm'e heimafókk.

alt som brura fekk med seg heimanfrå til den nye heimen (ting og dyr)

Gunvor ha' a drusteleg heimafýi.

bruka om buskap som skundar seg heim búfardagjen

Fysst búfardagjen kåm, fekk búskapen an heimareil'e í seg.

1. tek lang tid (og er kanskje unødvendig bry)
2. måltid før vigsla (i heimen til brura)

1. Det ha' 'kji turt vorte sossi den "heimareisle", mi ha' kunna gjårt det aila.
2. Det va' forellí å' brúrinn som héle kosten i heimareislunn.

folk på vitjing frå bygda til støylsfolka

Eg såg du ha' heimefókk i gjår, va' der nåkå nýtt heimâti?

person som trivst best heime, person som er ukjend med skikk og tilhøve utanfor heimstaden

Ånund va' verkeleg an heimefǿingji, 'an ha' alli vòr' ti' Býn på tjúge år.

hadd, heling som vender heim mot dalen
Sjå også hadd.

Om hausti halde sauin åkkå sikkå helst'e i heimehoddó.

vollhøy, høy frå heimejorde

Heimehøytti æ grǿvri 'ell heiehøy.

dyrka heimemark

An sér mangt a heimejóri som æ fullt av lǿvetonn.

tøv, vill påstand, vill gjerning

'An sat né'å bensínstasjónæ å fortålde nåkå heimeløysu.

person som likar seg best heime og i heimbygda

Vilborg líkar seg inkji úti midjom fókk, 'u kósar si heimi, å æ a heimemenniskjinn.

slåttonna på heimejordet

I heimeslåttæ varte det mykji hesjing.

heimebaka brød
Sjå også stump'e.

Heimestumpen æ bèt'e 'ell kaupestumpen.

heimevove ullteppe
Sjå også kjørkjetjell, kvíletjell, býtjell, tevlingetjell og tjell.

Heimetjellí vorte som règel sauma ihóp av tvei spèli.

heimebrend tjøre (tykkare enn vanleg "kjøpetjøre", og må difor varmast opp før påføring)

Heimetjø̀râ æ stinn.

kvinne frå Heimigard (Røysland, Bø, Rysstad osb.)

Mi gåve dei tvæ små heimigaró a vé' skjeldríbók.

mann frå Heimigard (Røysland, Bø, Rysstad osb.)

Da mǿtte heimigarâ så kufst at da stukke.

husbunad, innbu

Da tvóge heimilen i húsi, padan, krakkan å stǿlin.

høymole, høymolsyre

Heimolle æ av da fælaste úgras an kan få.

skogen eller skogsbeitet der buskapen beitte før dei flutte på stølen

Det va' fellis beiti i heimskógjæ; adde manns kjý gjinge ihóp.

verdskrig

Tårål va' gjèvåri i fleire år i fysste heimskríæ.

verdssoge (lærebok i verdshistorie)

Mi tótte så gama lèse i heimsògunn då mi våre i skúlâ.

støylen nærast garden

Heimstøylan vorte brúka di fysste der ha' gródt gras om våri.

hardt bryne

'An vill' ti' grave, men auren va' hard'e som hein'e.

hardt bryne

Da héle eidsborgbrýni for å vère beste heinesteinen.

"hinne" på hovudet til nyfødde born som kom bort etter ei tid (før dåpen)

Sòme meinte at heiningehúva varte tvègjí âv i dåpæ.

håret som eit barn er født med (som gjerne fell av etter ei tid)

Heiningehåri dett'e âv ette a tíd.

1. "villmann"
2. heidning

1. "For an heiningji, kjøyre mæ skóter på dei tunne ísæ!"
2. Misjonæran prǿva å frelse heiningan.

hegre

Såg du den heiren, Mikkjel?

liten utkant av teig eller åker

Den som vi' have mykji høy, lýt slå út i hèkó au. I slåtteteigó på heiinn æ der allstǿtt mange hèka; an kan au kadde det útskjekla.

karm eller grind kring eit sledelass

An lýt leggje hekkun néd fysst an kjøyrer tóm'e.

øvste delen av ei hekke på høyskógsslé'i

Hekkearman gjåre da av bjørkestranga.

band (eller reim eller vidje) til å halde hekkun i hop oppe på høyskógsslé'â

Hekkebondí brúka da ti' å feste hekkun mæ.

høylass fyllt opp til toppen av hekkó eller mindre (eit lite lass)

Detti lassi varte 'kji mei' 'ell a hekkefyddi.

loddrette spiler i hekkó på høyskógsslé'â

Hekkespildrun våre grøypte n'i hekkearman.

kvinne som høgg hardt og kvasst til med ord

Den fæle heksâ i Oppistog varte gangandi úgjipt.

pentagram (til vern mot vonde makter; skore med kniv inn i tre)

Det va' skòri inn an hekselås'e i kjèræ.

del av broderiet på setesdalsbunaden (både for menn og kvinner; brodert med kvitt tunnt garn)
Somme kallar dette for kråkefǿta eller "fiskebein".

An kan godt seie at heksestingjí líkne på kråkefǿta.

hekseskot

Det æ såvídt eg kan gange, eg hèv' fengje heksestyng'e.

reiskap bøygt til av bjørk eller raun og festa til eine enden av eit taug til å stramme og feste tauget
Sjå også hegd.

A hekt æ rund í si å bøygd i kross, så der vare a klukt ell' tvau "honn" ti' å feste taugenden mæ. Det æ létt å stramme å feste godt itt an hève hekt.

dei utståande endane på ei hekt

Fysst an gjúrer a lass, slengjer an reipi rundt hektehonní.

1. krok og malje til å halde saman kledeplagg
2. spenne
3. bruka i uttrykket på hekti; bruka berre i bunden form eintal

1. Hektí i brjósdúkjæ sku' inkji hange ihóp.
2. Det va' a greitt spretti på dei trjúgreiminn.

1. rim på marka
2. tunt snølag
Sjå også héla.

1. Det va' slutten av august, men ein morgón'e va' det héle.
2. Eg tar nóg alli brøyte, d'æ barre a lítí héle.

allehelgensdag (1. november)

Kjæm'e 'kji snjóren veddnéttæ skríandi, så kjæm'e 'an helgómess ríandi.

tida kring helgemesse (1. november)

Andrés sèt'e på piggdekkjí helgómisbil.

flaum kring 1. november

Helgómisflaumen kan vèr' fæl'e sòme år.

Reiskap til å feste på framføtene på hesten slik at han berre får take svært stutte steg. Hesten vert dermed sterkt hemma i å take seg fram. Dette vart mykje bruka på støylen, slik at hesten kunne gå laus og beite, men var ikkje i stand til å take ut, t.d. reise heim.
I eldre tid vart hella laga av tre, men i seinare tid vart ho laga av jern.
Somme seier "hestehelle".
Sjå også hellestokk'e.

Hellu av jinn vår' nòkå tunge å kunna make hesten oppå hóvó.

mellomromet mellom hovskjegget og hoven

Mi feste hellâ i hellelé'æ.

området mellom hoven og hovskjegget (om hest)

Blakkjen trodde seg i hellestâ'æ.

trestykket mellom vidjespenló i ei hestehelle laga av tre

Hellestokkjen må vère sterk'e, hels'te gjår'e av bjørk.

etterbyrd; bruka berre om dyr; bruka berre i fleirtal
Sjå også hellast.

Nò hèv' eg tèkji hellí ti' sauæ som lembde i dag tídleg.

helsefarleg arbeid

Det kunna vère helsespidde å take út ti' heis i úveir, å filli klædd'e.

ugrei arbeidsgjevar (som td driv arbeidsfolket så hardt at det går ut over helsa)

"Det æ plent an helsetjóv'e 'u æ, Gònil", sa Anne.

dødeleg sjukdom

'An ha' fengje hèlsóttí sí, å kåm inkji ti' greie seg.

halting; bruka om personar som haltar

Góme hèv' a helti ette at 'u braut av si fóten.

dumdristig person, "villmann", narraktig person med upassande framferd, "tosk"
Sjå også hèlúvsklèg'e (V), hèlúvsklèg'e (H), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

Det æ 'kji kå hèlúva som gjère sossa nòkå.

dumskap, uvitug framferd

Å, dú hèlúvsdóm'e, koss æ det du bèr'e deg, Tarjei!

dum og lite gjennomtenkt tale

Detta hèlúvstali 'ass Borgår æ inkji nåkå brý seg om!

noko som er dumt og meiningslaust gjort

Det va' nåkå hèlúvsverk å spóle sossa rundt i ring på skúleplassæ, Haddvår!

helvete; bruka berre i eintal

Tiológan tale 'kji så mykji om Helviti leng'e.

"plogkroppen"

Hémâ va' gjår' av gó'e matrial'e; helst'e bjørk itt hémun vår' heimegjåre.

spesiell hending

Det va' a hendi så mykji snjór'e det hèv' kåmi.

snøskavl som heng utover ei fjellside
Sjå også snjóskavl'e, skavl'e og snjófonn.

Pass deg for hengjeskavlæ, Bóa!

1. ringen som bind ihop ermeknappane eller halsknappane (i bunadsskjorta til kvinne og mann)
2. senelykkja i ein avkappa bog eller lår (ved slakting)

1. Hengsli i halsnappó æ an rund'e sylvring'e.
2. Fysst an ska' turke slaktelèmin, så hengjer an da opp ette hengsló.

stengsel (for buskapen)
Sjå også hepte.

Eg tók att'e kjýne né'i heptæ.

god tørke for hesjing

Vind'e å sól gjèv'e gó'e hesjeterr'e.

usikkert eller vått ver i slåttonna

Itt d'æ hesjeveir kan an inkji turke né'å.

garnhespe

Eg hève an hespili av kvære litæ.

1. hespetre (garnvinde)
2. tunn og lite elegant (nedsetjande ord om kvinne)

1. Hespletréi brúka da ti' å vinde opp gån på.
2. "Ditt hespletré!" húva Torjús ti' 'enni Jórånd.

utsliten hestesko

Hesskóflengan kan an slå inn i veggjen å brúke ti' bandfesti.

hestesko
Sjå også grevskór'e, klampeskór'e og hesskosaum'e.

Mikkjål va' gó'e ti' smíe hesskó.

hesteskosaum (spesialspiker til å feste hesteskoen til hoven med)
Sjå også hesskór'e.

Hesskósaumen lýt an snú rétt, så 'an sǿkjer út.

1. del av ein vevstol (det som trøene er festa oppi)
2. hest

1. Hestan æ gjåre av tré.
2. Hestan våre hella itt da gjinge i hóp, hellis kunna da take út.

kjønnsorganet til ein hest

Fysst hesteflansen hékk út om sommåri, kunna flygji vère leitt.

hestehov

Hestefóten blǿmer tí'leg om våri.

hyppeplog

Hestehakkâ velter laus jórd ti' båe síu i fòrinn.

kar som er svært interessert i hestar

Tór va' an hestehåreik'e, 'an tótte så gama i hesta, å kjýtte fælt av hestó sí.

hestetrug
Sjå også trjúg'e og manntrjúg'e.

Den eini hestetrjúgjen datt av, men mi finge binde 'an på'tte.
Tor N. Brokke (f 1924) seie at ska' an brúke trjúga på hestæ på tånunn, så æ det 'kji anna 'ell jinntrjúga som halde. Han hèv' kjøyrt heim mang enn elg'e mæ hest'e å slédi.

midten av vegen, der hestane gjekk; bruka berre i bunden form / dativ eintal

Eg sykla inni hestevègjen, å så va' der så laust at eg datt.

gjødsel (både kunst- og naturgjødsel) bruka berre i eintal
Sjå også hevde og konsthevd.

Ska' grasi gró godt lýt det mykji hevd ti'.

1. hank på kopp
2. handtak på ambarslòk
Somme seier "hevli".
Sjå også hevlekopp'e og hevlelaus'e.

1. Inkji adde hevla æ líke lagelège å halde í.
2. Frå hèvilæ på ambarslòkjæ gjeng'e der lòku út i øyró så an kan bère ambaren ette hèvilæ.

kjele med handtak

D'æ greitt mæ hevlekasli itt an ska flytj' 'an frå omnæ.

kopp med handtak
Sjå også hèvili og hevlelaus'e.

Denné hevlekoppen hèv' eg drukkje kaffé av i minst femtí år.

hi

Bjynnen ligg'e i híi om vetren.

sløsing med tida

Du lýt reikne mæ nòkå híing disom du leigjer mæ di 'an Åni ti' detta.

dis, moe

Det æ nòkå trolskt itt hímâ legg'e seg om kveldi. A híme sér an inkji itt der æ vind'e.

horisont, himmelsyn

Eg sér nåkå reissdýr oppi himlesýninn.

gane

Det æ helst'e ulkeleg fysst kurvefeitti klabbar seg oppunde himmelen.

hemn

Himnen kan fǿre ti' mykji stygt.

uhøvisk og uvøren tale- og veremåte; berre bruka i eintal
Sjå også himselèg'e (V), himsen, hims'e, himse (substantiv), himse (verb), himsetal og himselag.

Det va' allstǿtt nåkå hims mæ 'ó Jø̀rund.

mann som er ustadig / uberekneleg / lite mogen
Sjå også hims, himselèg'e (V), himsen og himse.

Då Asbjynn tǿlte ti' vare vaksen, va' 'an an hims'e mæ líti tak í.

kvinne som er ustadig / uberekneleg / lite mogen
Sjå også hims, himselèg'e (V), himsen og hims'e.

Vilborr va' a himse heile lívi.

ikkje så nøyen med kva ein seier og gjer, kan vere uberekneleg og uhøvisk; bruka berre i eintal
Sjå også hims og gamselag.

'An ha' slig a himselag.

uvøren talemåte; bruka berre i eintal
Sjå også hims.

D'æ inkji så mykji å høyre ette himsetal, for d'æ 'kji så mykji gjænomtenkt.

hinne

Der æ a hinde rundt plommâ i eggjæ, å der æ au a hinde unde eggjeskâlæ. 'Er æ fleire slags hindu; snjóhinde, íshinde å rjómehinde.

Leiken er omskriva i gamalt or Setesdal bind 3 side 290/91. Leiken er ein ringleik der jentene går i ringen med ei som styrer med leiken som kallast "ollersmoiri". Inne i ringen er ein gut som skal velje seg ut ei jente og dei går unna. Så kjem ei ny gut inn, og slik held dei på til alle jentene er tekne med av ein gut. Då skal "ollersmoiri" hente inn att jentene, men dei slepp ikkje inn i ringen før dei har "løyst seg" med t.d eit stev, ein klem e.l.

Mi våre n'i Hagó å gjåre hindeleikjen.

historiebok (noregssoge eller verdssoge)

I skúlâ tótte mi så gama lèse i hístorgjinn.

skinnsekk til å ha mjøl i (i eldre tid)

Eg ha' lagt for mykji på hesten, så eg laut take hítí av'tt'e.

ei oppvarming av smijern 

Fysst an slær saum'e, æ det gjævt å få mange sauma i kvære hitunn.

regnbyge under torever i trykkjande varme (helst bruka i fleirtal)

Æ der hitebýu æ det fælt tungt å arbeie.

1. opphissing (pga sinne eller skam)
2. kjensle i kroppen på grunn av feber 

1. "Den eine hiteflagâ ette den aire sette opp i anliti mitt", sa Danil.
2. Eg laut å' kvílâ, for eg fekk slig hiteflagu.

utslett pga varme

Bóa hèv' fengje hitekorpl på blèsunn i desse vermdâ.

feber-ri

Eg fekk a hitelúne så eg legg'e meg líkegodt.

varme; bruka berre i eintal
Sjå også hite og hite seg.

Der va' an fryktelèg'e hiti i gjår.

bruka i uttrykket det æ híven; bruka berre i bundi form eintal

Å brúke spíkerpistól'e fysst an ska' spíkre mykji, dèt æ híven.

hjarta

Slaktaren spúre om mi vill' have hjartun som låge i byttun.

vondt i hjarta (overførd tyding)

Eg fekk slig hjartenegg'e då Ingjer reiste ifrå mi.

sølje som er forma som eit hjarta (Laga av berre ein tråd og med doblar i filigran. Botnen er saga ut av ei sylvplate og er gravert. Sølja kan anten vere med eller utan store lauv. Ein variant av "hjartesýe" er "hjartespretti")

Eg hèv' a gåmó hjartesýe heimi, mæ stóre lauv.

personar som hjelper med eit eller anna på dugnad

Hèv' du sétt nåkå ti' hjelpisfókkjæ?

ekteskap

Hjónskapi midjom 'ó Òlâv å Hæge varte i fyr år.

hjul

Der æ ei'kvort gali mæ dei eine hjúlinn!

trillebår

Hjúlbòrâ mí æ rusta hòl í no, eg lýt kaupe mi a ný.

hjulspor i blaut mark

Einår varte så grǿtelèg'e då 'an såg dei djúpe hjúlfòrin ette mýrinn.

stokk som er fest til vasshjulet i ein kledestamp (denne har "lòkendar", altså taggar, som lyfter "lòkun" opp, dei dett ned og stampar vadmålet i troene)

Va' det lítí vassfǿring, så sveiv hjúlstokkjen seinare, å då tók det leng'e tíd å stampe vallmåli.

liten holk som hjuringen kunne bere i meis på ryggen (td til nistemat)

Hjúringan ha' mæ sikkå graut'e i hjúringehókkjæ, ti' nyste.

gjætar

Hèv du sétt nåkå ti' hjúringjæ?

tunt lag eller hinne som mest ikkje er mogeleg å sjå; t.d. på vatn, mjølk eller matvarer

Du tar 'kji leive detta, det æ barre nåkå hjåm. Det låg nåkå hjåm på vatnæ, det va' vel blómemjø̀l.

hall, helling

Der æ a gó' stakkslåtte i dei hoddinn. Det ræser tídt i dei hoddinn.

hank, t.d. på ei bytte, gryte, ryngje o.l.

Hoddâ gjekk av då 'an sill' lypte byttunn.

dyr som er hokjønn
I Valle seier ein "hoe" (same o/u-lyd som i "turke" eller "lupte".

Hóâ æ helst'e allstǿtt mindri 'ell hannen.

1. angrepsstilling; helst bruka om ormen
2. uryddig, ustø gange (full person), ikkje herre over situasjonen

1. Ormen låg i hogglykkju, å då sprang eg.
2. 'An sjangla å gjekk i hogglykkju.

haglegevær

'An ervde a rasandi gód hogle ette faibróe sí.

1. hake
2. krok under sleiv (del av skaftet)

1. 'An fekk a slag unde hòkâ så 'an úvita.
2. Kabrettesleiví ha' a hòke ti' å hengj' æ opp etti.

band til å feste lua under haka med

'Å sòme blåhúvu va' der øyrneleppi å hòkebond.

dobbelthake
Sjå også hòke.

'An hèv' vorte helste feit'e, å mange hòkesila hèv' 'an au!
Somme seier "a hòkeskjil".

1. lagga trekjerald til å lagre mjølk o.l. i
2. jernring rundt skaft på diverse reiskap

1. Papa batt hókkjen godt fast på meisen.
2. Der va' så véne hókka av sylv på nívæ 'ass Taddak.

jern- eller trereiskap til å slå saman trådane i ein bandvev
Sjå også skjilblad.

Eg vi' høyre mæ 'an Òlav Jónson om 'an vi' smíe mi a hokke.

lok på treholk

Hókkjen mæ kabrette laut bytnast mæ a bytneskjinn unde hókkelòkjæ, så an kunna fǿre 'an trygt på hesteryggjæ heim'tt'e av støyli.

spunne ullgarn som er ujamt og klumpete (veikt og ubrukeleg til varp)
Sjå også smøygjespòni og spòni.

D'æ lyksi ti' var' hókkespòni fysst jentun lære sikkå ti' spinne.
Mamme la opp mæ meg at det måtte 'kji vare hókkespòni, det eg spann.

1. sauemark som syner kven som er eigaren; klyppt td med holtong (helst bruka i eintal)
2. hol

1. Merkji hòl kunna vèr' vóndt å sjå om hausti, fysst det ha' vakse ti' udd.
2. Mi funne a daudt lamb som låg n'i dei djúpe hòlæ i bekkjæ.

rekkverk

Eg gjekk néd troppí å héldt meg godt i holdtrétti, si' det va' så hålt.

spesiell barnestol med eit hol i setet slik at eit barn ikkje skal skade seg eller vere i vegen

Hòlekrakkjen varte au kadda straffekrakk'e ell' bånepíne.

1. midt bak på sokkar og i setesdalsgenser (strikkemønster)
2. mønster i løyesaum

1. Det vare vént mynstr mæ hòlekróka på lúsetrøyó.
2. Det var' brúka mange slags hòlekróka i løyesaumæ.

halsgrop

Bukselòkji ska' røkkje 'punde hòlemóti.

innvolssjukdom som gjer at kyrne dreg luft inn i endetarmen slik at det vert lyd

Kjýne kunna drage hólfís'e itt da våre sjúke.

uthola tre eller stein (naturleg eller laga av menneske)
Sjå også hólkejinn og verbet hólke.

Der va' a hólke i bergjæ dèr det samla seg vatn.

holjern eller stemjern; reiskap til å hole ut i tre
Sjå også verbet hólke og substantivet hólke.

Eg brúkar hólkejinn itt eg ska' gjère a tròg ell' a sleiv.

1. skinn
2. kropp

1. 'An va' så mørk'e i hollinn.
2. Hestan have a holl som æ sò at an skâ'i kan létt setje seg vóndt í.

1. kvinne som er stor og tykk
2. ku som er stor og tykk

1. Det va' a kallèg hollslugge Såvi ha' funne si!
2. Blómerós va' så turvtig å varte a hollslugge.

mothake, t.d. på ein fiskekrok eller lystrejarn
Somme seier "hallåri".

På ongló æ an hollåri; 'an æ vónd'e å få út'tte itt an krǿkjer 'an unde skjinni. Hollåran feste seg i klæí så eg mest'e reiv da sund'e då eg løyste krókjen.

spor i kvernsteinen der kornet vert male

Hólmeitan unde ivesteinæ i a kvinn æ hogne i a vifteform.

svelget

Det gjekk néd hólseglípen som det va' smúrt.

øvste slòkji som tek vatnet frå stemmen til rindeslòkji

Hólsglípen samlar vatni så det var' gó'e byrr'e.

ein som ikkje kan få nok av eit eller anna

Eg varte så vidd'e dei hólskrýtó som alli tóttest få nóg ǿl.

knehase

'U fekk a hardt spann i eine hombótí så 'u seig i hóp.

tverrtre i enden av skjækene, "hòmelen" fester ein med lekkje til reiskapen ein skal dra (hestereiskap)

Eg laut stelle an ný'e hòmel ti' drættæ.

holme

Mi ródde út ti' an hómi å ha' kafférús.

Homme

Våri kjæm'e tí'leg i Homm.

mann frå Homme i Valle

Der va' mange hommbyggja ti' messe i dag.

tverrtreet / tverrbjelken i skokla og drætti.

Eg lýt feste lekkji i hòmúlen.

hand

Eg frýs'e så 'å hondó, eg æ vassvalen.

"lóven full" (det som får plass i ei krum hand)

Mi brúke a hondfyddi mæ kaffé oppi kaslen.

handtak

Hondtòkjí på båe taskó mí hav' fare sund'e.

handlangar, hjelpesmann

D'æ greitt for fagfókk å have an gó'e hondtlangari.

1. ring av tre eller tråd til å feste ei grind med
2. hank på bytte

1. Kòr hèv' du gjårt av adde honkó?
2. Eg lýt få mi nýe plastbyttu, henkan hav' bruste av

horn

Tripp trapp tréskó, fideliddelérskó, femkommavallabokk, ko mange honn sèt' eg opp? (gammal regle)

forgylt sylvsmykke for karar som vert fest like under halsknappane på bunadsskjorta

Honnringjen kan for sòme vèr' vanskeleg å få på seg.

spite laga av horn

Honnspitun våre greie ti' feste ljåren ti' orvæ mæ.

hjørnestein under ein bygning (ikkje mur)

Der æ så håge honnsteina unde Hoptulǿunn.

ver med horn

Honnveirin æ fæle ti' stangast, men koltreveirin kunn' stange, dei au!

ver med horn
Sjå også rísbít'e, veir'e og slagveir'e.

Svein hèv' enn honnåri som æ lei'e ti' stange dei hí veirin.

hindring

Det ha' kunna vòre nåkå hopt, så at sauin inkji kåme né'at garæ. Eg sette opp a hopt så det varte léttare å få sauin inn i tadden.

1. flokk, skokk
2. bergknaus, fjelltopp (helst med bratte sider)

1. Heile horgjí sat rundt bórdi.
2. Eg reiste oppå horgjí å glåpte ette sauó.

harpe (også bruka om munnharpa)

Gunnår i ormegaræ, i Hylestadpórtalæ, spila på horpe.

fjøra i munnharpa

Horpetungun vare tídt gjåre av sageblad.

rund bergknaus (eller stor haug)

Aurahórten æ an hórt'e i Bykle.

barn der eitt av foreldra var gift med ein annan (i eldre tid)

Mi tale inkji om hórunga lenge'.

stripe etter horv i åkeren

Fysst da kjøyre rullestokkjen, jamna da út horvedrògjí.

snaufjell

Mi funne desse sauin på horveheiinn.

kross i molda (laga med horveríva når horvinga var ferdig)

Da laga horvekross'e mæ horveríve, mæ vón om gó' grǿe.

særleg kraftig rive (bruka til å "slette åkeren"; slå sund klumpar og jamne ut etter arden, og vidare til å samle ugras)

Horverívâ va' for tung ti' rake ihóp høy mæ.

hassel

Hoslí veks'e godt dèr der æ sólríkt å gód jórd.

hasselkratt

Hoslerunnan vakse helst'e dèr det æ sǿlt.

1. ungmerr
2. beist (bruka om krøter)
3. ugrei kvinne
(ordet vert oftast ikkje bøygt)

1. Æ det hoss, 'ell hest'e, detta fyli?
2. Denne kvígâ æ a fæl hoss!
3. Gunbjørg va' a hoss mæ 'u va' ung, men 'u fókka si ette kverrt.

hosteri

'An fekk slig a hóstekjǿre at 'an héldt på å kóvne.

hosteri

Eg fekk slig a hóstelúne at eg laut prǿve å drikke vatn for å sleppe hóstâ.

lang hosteri

'An fekk slig a hósteskjǿre, å dèr kåm snerpâ mæ svudd'e opp.

1. hårlugg
2. grastust, treklyngje

1. Gútan våre jamt i hottó 'å kvorairne.
2. Der va' fullt av hotta út'å voddæ.

uttrykk bruka om når menn kasta av seg hatten når dei slost

Det vare 'kji nåkå hottefòk lenge', for fókk gange alli mæ hatt'e nò.

myr med mykje tustar og små tuver

"Det æ 'kji gama 'å heió slå, itt det æ hottemýra å líti 'å" (stevline)

mann frå Hovden

Dei gamle hovdaran gjinge tídt mæ tilemarksbúnâ'e.

vanskeleg oppgåve eller problem

"Rúbiks kúbe" æ a fælt hovdebròt.

skinnet av eit flådd sauehovud

Itt mi slakte saui ell' lomb så grave mi néd eisteballan, vemban å hovdeflåttan.

1. hovudpute (Hylestadmål)
2. hovudgjerd, altså hovudenden på eldre senger (Vallemål)
Sjå også hovdekoddi.

1. 'An banka hovdegjårí så 'u fekk rétte formí.
2 Èg líkar best'e at hovdegjårí æ mót veggjæ.

hovudpute
Sjå også hovdegjår.

Pål fekk 'kji sòve si' hovdekodden va' for stór'e.

putetrekk

Hovdekoddvèri mitt æ tunnsliti å mjúkt.

vatnet ein vaska hovudet i (td til jol)

Hovdelaugji måtte inkji skvettast útom.

Hovden (øvst i Bykle kommune)

I Hovdâ hèv' der vòr' mang a útbyggjing i seinare tí'.

kronisk hovudverk

Tóre va' så plaga mæ hovdepeil'e, 'u varte mest'e únýt.

alle slags hovudplagg (td luer og hattar, for kvinner og menn)

Du må 'kji gange forotta hovdeplagg i desse kjylæ!

hovudskalle

Der ligg'e tvei hovdeskultra oppi skógjæ, det må vèr' rèven som hèv' drègje ti' mæ da.

hovudskål

Det æ lívhætt fysst an fær bròt på hovdeskålí.

opninga for hovudet i ei skjorte eller genser

Denne hovdesmottâ æ så trong at eg fær 'æ 'kji ive hòvú'i. Der æ trjå smottu i a skjorte; hovdesmottâ å smottun fram'å hondó.

hovudverk

Eg hèv' slig hovdeverk'e at eg trúr eg lýt take a tablette.

bergknaus

Der æ jamt vént útsýn ifrå hovdó.

hov (på hest)

Nò hèv' eg skódt adde fíre hǿvan.

skinnet på hovudet til storfe

Eg trúr eg vi' beite mi býretòg av desse hòveflettæ.

Hovet (gardsnamn i Hylestad)

Hòvi ligg'e å austelénæ av Otre.

vevskei som har små spiler 

Anne trædde hòvollegåni gjænom hòvolli.

kvinne som talar mykje og overdriv ofte
Sjå også hòvollegån.

Lisle-Torbjør va' a hòvolle, som an inkji visste om an sill' trú på.

garn bruka som vevrenning til golvteppe o.l.
Sjå også hòvolle.

Ska' an vève lýt an stelle seg ti' mæ hòvollegån.

ikkje truverdig talemåte

Anlaug kåm mæ nåkå hòvolletal som inkji va' sætandi, men barre fjas.

trǿe (pedal) som ein trødde på i veven

Hòvolletrǿun vorte brúka ti' skjilji i vèvæ.

hovud

Eg hèv' havt nòkå vóndt i hovdæ i det seiste.

sparespiker under hælen på sko

Hòvúdsaum'e brúka da ti' å spare leiri på hæló.

hud, skinn

Eg æ så tídt så tjurr'e i húdinn.

underjordisk hest ("tussehest")

Margjitt sa 'u ha sétt húdehesten a gong.

høl i bekk der dei før i tida la skinn i bløyt for å løyse av håra

Skjinni kunna liggje i vatn oppti' tvei måna i húdhylæ.

"villmann"

Adde tótte at Ånund å Dreng våre nåkå húda.

sko laga av hud av kalve- eller reinsskinnsfitjar (dvs. huda på leggbeinet til dyret)

Húdskóne vorte brúka i høyskóg i hóp mæ lodda å snjósokka.

trøyst, trøysteord

Det hjelpte ingjó hugging, 'an våla heile kveldi. 

vardøger, "åndebod"

Det va' hughamen 'ass Tårål møyrí ha' høyrt.

1. hole, gøymestad, tilhaldsstad
2. bruka i uttrykket kåme ó' húkunn.

1. Jasan have jamt a húke, dèr da løyne sikkå, så da æ trygge. 'Tårål kjæm'e alli ó' húkunn, 'an æ mest'e alli út lenge'.

"vinkelrett" kroppsstilling (på huk)

Da sette sikkå 'å húkjen. Da såte 'å húkjæ mæ da plukka bèr.

1. "merke" for ei oppteljing
2. markering av utført kontroll

1. Eg sette a hukk på veggjen for kverrt høyslassi eg kjøyre inn'å trandan. 
2. Det va' èg som stó' å sette a hukk for kverr persón'e mi ha' kontrolléra at mǿtte fram på dugnâ'en.

snøsokk (open heilt opp, med krokar og snor)

På an kvít'e húksokk'e æ det svårt'e kvåri fram'tt'emæ plǿsunn å oppette leggjæ.

Lim laga av dyrehud (truleg storfe; bruka til farging av vadmål)

Hú'lími som an brúka ti' lite vallmål, laut an banke sund'e å lòse opp i varmt vatn, å ti'setje òlungestein'e å den kaupti fargjen "biksvårt". 

humlebol
Sjå også bǿli.

Humlebǿli finn'e an jamt n'i jórdinn.

lite område der ein dyrka humli

Humlegaren va' jamt i a stei'røys. Heimehumlen varte halden bæri 'ell kaupehumlen.

humlehonning

Humlemjøyren æ sǿt'e å gó'e for yngelen.

beisk humlesmak

Varte ǿli humla for mykji, fekk det a humleremme.

steinrøys på dyrka jord (før dyrka dei humle i røysar, så ho ikkje skulle spreie seg, avdi ho hadde så lange og rasktveksande røter)

Humlen i humlerøysinn varte brúka ti' ǿlbryggjing, for det gav a gó' smòk i ǿlæ.

sil til å sile humle (ved ølbryggjing)

Botnen i humlesílæ æ flétta av tæga.

humleplante

Dei gamle dyrka humli i stei'røysó så 'an inkji sill' spreie seg.

mellom to hundretal

Eg bitala på fjóri hundrâ'i for klokkâ.

hundekvelp

hobjørn (bjørnemor)
Sjå også bjynn'e og vetlé'e.

Mi såge a húnebère mæ tvei unga.

dørblad
Sjå også dynn.

den delen av dørhengslet som er fest på dørbladet
Sjå også krampe.

Húrejinní våre jamt vént smía.

smidd jernring til å opne og dra att døra i td eit stabbur

Jamt våre húreringan vrine, for i búr, lopt å stópp'ús lagra da den lívsviktigji maten å dei fínaste klæí .

fordjupning i ei svill som døra skal svive i

Det va' kalleg di det kvein i húròkunn.

klumpete, uslett 

Det va' i eitt hurvl dèr Taddâk ha' vòre å arbeidt på åkræ, så mi laut gange etti å slétte bèt'e.

uvyrden person 
Sjå også hurvle og hurvlutt'e.

An hurvl'e æ ein som inkji æ så nøyen mæ å gjère ting greitt.

1. hus, bygning (Mest bruka om bustadhus. Fram til no har ein helst bruka fleirtalsformene til dette ordet om eitt hus; td "eg búr i húsó 'ass Gófa").
2. øskje
3. huslyd (berre bruka i bunden form eintal)
Sjå også stògehús.

1. Det æ kostbart å måle itt an hèv' sò stóre hús. Eg búr i húsó mí. Kvæ æ herri i húsæ?
2. Hèr æ a greitt hús ti' dei nýe munnhorpunn dí!
3. Da finge tæring å dǿe, heile húsi. Tæringjí rudde út húsi.

fred i huset

Da finge endeleg húsefré'e då sòn deiris flutte út mæ dei fæle stérióanleggjæ sí.

mann som er lei og vrang heime

Mannen va' enn húsegríni, men úti i bygdinn varte 'an reikna for grei'e å omgjengelèg'e.

istapp frå hustak

Det va' kalleg mæ húsejokla på húsó i dag.

veggklokke
Sjå også husklokke (V).

Der hékk så vé' a húseklokke i stògunn.

eit eller anna som tek mykje plass (og er for stort for rommet det er i)
Sjå også skrøyvi, skrovlen og angrǿmen / andrǿmen.

Denna gamli vevreien æ slig a húseskrøyvi, mi kunn' alli hav' 'an i stògunn lenge'!

jordteigen der våningshus og løe står på eit gardsbruk

Húseteigjen varte på jamnen slègjen fysst'e i slåttæ.

folk som mot noko arbeid fekk husvere (dei høyrer ikkje til huslyden)

Kan du skjø̀ne at dei som æ så mange húsens fókk hav' plass'e ti' húsfókk au?

skiftelykel, gamal type

Húsjævel æ a fælt namn, men 'an æ hǿg'e å have i húsó.

køyeseng

Det va' jamt at ungan vorte lagde oppi huskâ.

øvre luten på ein skoleist (laust vriststykke)

Skómakaran ljóte hav' mange skóleista, å huskan ljót' passe.

veggklokke
Sjå også húseklokke (H).

Der hékk så vé' a húsklokke i stògunn.

barneleikar innandørs

Det va' líti húsleik'e sjå åkkå.

mose til å tette mellom stokkane i tømmervegg (gjerne torvmose)

Det gjeng'e mæ mykji húsmòsi ti' å mysje a húsetimre.

etter måten stor navar (jamtjukk, til å bore hol for dublunga ved tømring) 
Sjå også nåvåri.

An húsnåvåri brúkar an ti' å bòre hòl i stokkan for dublunga itt an timrar. Húsnåvåren varte kadda frèt'e, si' 'an va' så tung'e å bòre mæ.

gamal andaktsbok

Dei gamle våre så virkne ti' å lèse i húspostilæ om sundagan.

tømmer som vert rekna for å vere bra til lafting av hus

Hústimri va' allstǿtt av bladde furu.

jamn kamp (mellom karar)

Det varte huttetòk mæ dei tvei karó.

1. lue
2. Nettmagen, ser ut som eit net innvendig. Huva og vomma lyt skåldast, då losnar eit tunt lag. Bruka til kurvepylser.
Sjå også pikkhúve og sjaufǿrhúve.

1. Eg hève åttebladrósu på húvunn mí.
2. Itt eg hèv fóga húva mæ kurv'e, snyrper eg æ att'e mæ a kurvesneis.

reiskap til å smi ut hovud på spikrar og naglar

Húvelóí hengjer smé'en på veggjen fysst 'an inkji brúkar æ.

1. byrjande skjeggvekst (stutt, mjukt hår i andletet på ein ung gut; bruka berre i eintal
2. stutt ettervekst på sau som har misst ulla om våren

1. Såvi hèv' barre nåkå hý, men 'an hèv' bigjynt å rake seg nò.
2. Dei stuttróva sauin finge att'e nåkå hý fysst den gamle uddí losna om våri.

jente eller kvinne frå Hylestad

Denna jentâ trúr eg alli at eg kjenner, men det kan vère a hýbyggje.

person som er frå Hylestad
Sjå også hylstringji

Hýbyggjan hav' a stórt industríområdi út'å Rysstadmóæ.

risting, vippande rørsler, rørsle opp og ned (helst bruka om kvinner)

'U gjåre nåkå hyfs, men 'u svòra alli.

kvinne som er slurvete med seg sjølv og med arbeid

Eg kjenner a hyfse som klær seg i fudd'e fart'e, så det vare sò som sò.

utviding av sokkane over tykkleggen

Da spita kvendesokkan mæ stór'e hýk'e, for det va' svært mæ kraftige kåva førr' i tí'inn.

person som set seg unødvendig ofte på huk for å kvile

Hýkjí setje sikkå tídt 'å húk.

haseleden på eit dyr

Snjóren gjekk i hykjilen.

beresele til hýkkji

Raggegåni brúka da ti' å vève hýkkjefasla. 

lagga trekjerald til å bere korn og mjøl til og frå kvernhuset
Somme seier "konnhýkkji".

'An fylte hýkkji mæ mjø̀l.

høl

Der æ mange hylja i Faråne

styrtregn

Det va' a fælt hyljeregn i gjår!

barnelue for svært små born

Båni æ så líti at det hève på si hylk'e. An hylk'e æ a fírkanta tøystykkji mæ glugg frammi, å mæ tvengji bundne attom halsen, å òpi bak.

jente eller kvinne frå Hylestad

Eg trefte tvæ hylstringu i Bý'n

mann frå Hylestad
Sjå også hýbyggji

Mange av hylstringó våre góe ljåsmé'i.

1. bjørnunge
2. vanskelege og stridige ungar

1. Eg såg a hýni som traska ive vègjen atti moi sí.
2. Det æ nåkå fæle hýni dessa ungan 'ass Haddvår!

hyrne

Eg sópa busi hít' i a hynni, eg meint' eg ha' gjårt mitt.

spesiell plog til å lage drillar og hyppe med (hestereiskap)
Sjå også hyppe eplí.

"Hyppeplóg'e" å "hestehakke" æ same slags plóg'e.

kvinne med ugreie fakter

Hyrkjun ha' inkji greilège fakti.

snarsint person som toler dårleg å verte motsagd
Sjå også hyrren.

An hyrri hève vóndt for å stýre sinnæ, å vare létt irritéra.

omsynslaus person

"Hyrvilen meine at aire sku tòle, men inkji an sjav'e", skrívar Knút Jónson Heddi.

ustelt kvinne som oppfører seg ugreitt (i eldre tid)

Hæge va' a hýse, 'u klædde seg å oppfǿre seg úgreitt.

1. ein ting som tek stor pass
Sjå også høysi.
2. penissokk; "sokk" til å ha over penis når ein var ute i sterk kulde
Sjå også pillhýsi.

1. An vevrei'e æ a hýsi å have inni a stòge.
2. Papa fortålde at 'an ha' brúka hýsi bådi mæ 'an va' i høyskóg, å mæ 'an sette snòru.

1. stor og klossete kvinne; ofte med dårlege klede
2. kvinne med upassande framferd

1. I fantefýæ kunna der vère nåkå fæle hysju.
2. Eg kjenner meg útrygg'e på den hysjâ.

provisorisk verestad for folk eller dyr (bygd av noko av kvart; td stein, torv og greiner)

På støylæ ha' mi a kåvehytte dèr kåvan kunna liggje om nóttí fysst det va' úveir. Hyttun våre nóg helst'e 'å heiinn.

høvre (del av hestesele); bøyle med puter som ligg over hestemanken og held drætti oppe

Førr' i tí'inn vorte hyvrí gjåre av tré, men nò vare da gjåre av jinn.

helg

Ti' hægjinn vi' eg ti' Býn å handle.

helgefred

Hægarefréen lýt an halde.

helgedagsklede (ikkje kyrkjeklede)

Hægareklæí 'ass Augund hange i loptæ. 

sundagsklede (for kvinner og menn)

Ti' hægareplagg høyrer brúsdúkjen mæ ti' kareklæó.

ved til helga

Papa hèv' bòre inn hægarevé'en nò.

1. høgd (berre bruka i eintal)
2. etasje

1. 'An reiste opp i hægdí for å få bèt'e ivesýn.
2. Detti húsi æ bygt i ei hægd.

sundagsklede, kyrkjeklede (i eldre tid)
Sjå også hægdag'e og hægdagsklædd'e.

Hægdagsklæí hinge på vondæ i loptæ.

1. høgde
2. høgdehopp

1. Det va' a kalleg hægde på dei tréó!
2. Ko hågt hèv' du hoppa i hægde? 

helgedag
Sjå også virkedag'e, kvenndag'e, hægdagsklædd'e og hægdagsklæi.

Hægedagan låse da tekstí frå húspostilæ.

når ein sår på laurdag om våren i staden for på måndag vert kornet moge 1 veke tidlegare om hausten (dette vert kalla hægemonen)

Eg lýt så færigt i kveld, så eg fær mæ hægemònen.

Kristi himmelfartsdag (helgetorsdag)

I morgó æ det hægetóssdagjen.

1. høgdedrag
2. "oppøsing" av eiga framføring eller deltaking, ekstase

1. Jón sit'e på hægninn å skóar rundt seg.
2. 'Eivind lypter si mót hægninn å síg'e så ti' ró att'e.

hælkappe (bakdelen av ein sko, som sveiper seg kring hælen)

Hæ'kappâ laut vère nòkå mjúk så an inkji maka seg.

Hækni / Hekni

Då eg kåm útat Hækninn, slutta det å dríve.

lérlapp til å reparere nedsliten skohæl 

Eg hèv' fengje nýe hællopp på skó, så no æ da mykji bæri å gange mæ.

halvpart

Eg æ 'kji hæltí så spræk'e nò som då eg va' ung'e. Mi eige kverrsí hælt av garæ.

kløe hjå eldre folk (særleg hjå dei som ligg for døden)

Taddeiv va' kalleg plaga av hæmaur'e då an låg på dèt seiste.

herd, skulder

Eg hèv' a gong havt sènebitendelsi i dei vístri hærinn.

skulderblad
Somme seier "hǿrebla'".

Såvi va' så tjurr'e at hærebló'í 'ass naga hòl i skjortâ.

berestykke på skjorte (td bruka på bunadskjorte for menn)

Hærebórâ på skjortunn æ kansi om lag 20 cm brei.

stykke som dekker skuldrene på bunadsskjorta
Somme seier "hǿrelask".

Hæreloskjí æ sauma oppmæ frambulen å bakbulen å kragjen å erman.

sjal

Det va' 'kji sjella førr' i tí'inn mæ mi våre på støylæ, å treffe austmannekvendi som ha' hæreplogg 'pive sikkå for regnæ. Tjell å spèli som mi brúke ti' rétte klæi, kadde mi alli hæreplogg.

hælsene (akillessene)

Itt hæ'sèní æ avriví, kan an inkji stande 'å tå. Det æ vóndt å få strøkk'e i hæ'sèninn.

i eldre tid; stolen i enden av langbordet i stoga, nærast vindaugo på langveggen

Húsbónden sat i hǿgsætæ.

1. trestolpe med ei kraftig grein oppe, slått ned i jorda, til å binde kyr i
2. endefeste i ei hesje
Sjå også snag.

1. Fysst da inkji ha' fjós på støylæ, bunde da kjýne i hǿkju mæ' da mókka.
2. Det æ 'kji adde som brúke hǿkju i endâ av hesjó, men då hesje da tunnt.

taugfeste (trestolpe til å binde kyr i; med ei kraftig grein oppe, slått ned i jorda)

Grinda å hǿkji laut gjøymast âv fysst an reiste av støyli.

haseleden på eit dyr

Skjinni på hǿkló brúka da ti' húdskó førr'e. Róvâ røkk'e né'å hǿkjilen.

ølhøne (sleiv utan handtak)

Hǿnesleiví flaut oppi ǿlboddâ.

skulderblad

Aslag braut hǿrebla'i då 'an raut 'å hovdi.

trebalje til å herde jern i (når ein smir)

Smé'en hèv' hǿrevatni i an hǿrestamp'e innmæ smidjestabben.

såld som vart bruka til å skilje halmstubb frå kornet

An brúkar hǿresåld for å få konni reint førr'ell an vi' male det på kvinninn.

1. høgste partiet attanfor halsen (over bogen) på eit dyr
2. bakare enden av hestemana (som ein sparer og ikkje klypper)

1. Sauin kleie på hǿretoppæ. An mæler ko stóre hestan æ mæ å stramme a mæleband kring bulen, på hǿretoppæ.
2. Da spare hǿretoppen så da ha' nòkå å halde sikkå í fysst da rie.

vatn til avkjøling ved smiing

An kan blande forsiligt opp i hǿrevatni for å få bèt'e bitjinn.

høns

Nò have hǿssí grave fælt i dei nýsådde gúlrótfòrinn.

mann som står og peikar og planlegg (men ikkje kjem skikkeleg i gong med det han skal gjere)

Enn hǿt'e stend'e helst'e å pékar, men fær inkji gjårt nåkå særleg.

kvinne som står og peikar og planlegg (men ikkje kjem skikkeleg i gong med det ho skal gjere)

Hǿtun hav' vóndt for å kåme i gong mæ di da sku' gjère.

høvel

Eg hèv skjerpt denné hǿvilen, så nò brúkar du 'an 'kji ti' anna 'ell å hǿvle mæ!

høvelspon; vert helst bruka i fleirtal

Eg vassar i hǿvlespækji å finn'e alli att'e blýanten min.

høy; berre bruka i eintal

Det æ an sjau'e mæ dei høyttæ i éleveir. Det va' gama hoppe i høyttæ mæ mi vår' små.

Høybu. Frittståande bygning i utmarka, bruka til mellomlagring av høy, både i utmarka heime og på heia.
Sjå også ramlé.

Mang a høybú hèv' rotna dei seiste tíårí.

avfall etter turt høy (frø og korte strå)

Høybysi kunna an brúke itt det va' vått i båsæ, ti' å trekkje ti' si væta.

frø frå grasplanter

Fysst an hèv' sådt konni, så sår an høyfrætti å rullar det néd i mollí. 

fang med høy
somme seier "høyssgjèv"

Blómelí mókkar så mykji, 'u lýt få a stór høygjèv.

høyløe

Det va' inkji allstǿtt der va' trétili, men barre jórdtili, i høygóvæ.

krok til å rive laust høy (i ein hard stâi)

Høystâan kunna vère hare, så det va' gó' hjelp å have an høykrók'e.

rommet i løa der høyet vart lagra
Sjå også lauvlǿe og lǿe.

Høylǿâ mí stend'e ti' né'falls.

fórknipe

Va' våri seint, kunna det jamt vare høynau' rundt på garó.

ung geit som enno ikkje har hatt kje

Der æ nåkå véne høynu i gjeitehópæ.

kjeet til ei høyne

Di fysste kjéi a høyne fekk, kadda da for høynekjé.

Bør. Bruka om den mengda tørrhøy som ein person greier å bere på ryggen når høyet er kjembt, lagt saman og bunde med býretòg.
Somme seier "høybýr".
Sjå også høystakk'e, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindverje, vindvevje, band, torve, kjembe og høyskóg.

Der æ 4-5 kjembu i a høysbýr.