Ordliste

1. hall, liedrag
2. skråning i terrenget
Sjå også hadde og hallskakkt.

1. I desse haddæ veks'e 'er jarbèr.
2. Haddi æ ti'gródt mæ rynninga.

Hallvard

Haddvår sat innmæ sivâ då Tjógjei kaga i dynnegruttunn.

gjerdelykkje, gjerdekrampe

Eg brúkar hagelykkju ti' å feste piggtråen mæ.

1. gjerde
2. hage
Sjå også verbet hage.

1. Mi hoppa ive hagjen.
2. Eg hèv' an vén'e hagji, mæ mange apla.

ladning i ein haglepatron

matrett laga av mjølk (sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag)
Sjå også hagletteskjý.

Haglette åte da jamt om kveldi.

skyer som er lette og samanhengande
Sjå også haglette.

Fysst det æ langstóda å godt veir, kjæm'e det av å ti' nåkå hagletteskjý.

handreiskap med hake i, bruka til å flytje tømmer med
Sjå også hakji og bròt.

Eg lýt have mæ mi hakebròti fysst eg ska' rinde.

jernlekkje med hakar fest i eit drætti (til å dra ihop tømmerstokkar med)

Hakelekkjí laut vère sterke, for det va' jamt tunge stokka hesten laut drage.

hake
Sjå også hakebròt, flòtehakji, hallhakji og vendehakji.

Det æ greitt mæ mange haka på sloddunn.

Hake (eldre mannsnamn i Valle)

Hakji æ a eldri karenamn som inkji var' brúka leng'e.

halestokk (del av bakselen; reim under halen på arbeidshest)

Halestakji brúkar an bå' i hestesilâ å itt an klyvjar. Fysst an sila hesten, måtte an passe på at hestetogl inkji kåm midjom halestakjæ å skjinnæ.

hald i sida, vondt i magen (milten) når ein spring; bruka berre i eintal
Sjå også livrehogg.

Eg sprang ti' eg fekk halli.

reiskap bruka til å halde stokken på plass under lafting
Sjå også hakji.

Denné hallhakjen héldt godt i vé'æ.

kryssingsrase av sau, ofte dala + spæl
Sjå også hallrasa, stuttróva og langróva.

høg sko med vanleg snøring (for menn og kvinner)

Asbjynn va' den seisti skómakaren som sauma hallstivla i Sætisdal.

intellektuelt underutvikla, evneveik

Der va' enn halltossi som fortåldi: "Gasten gasta seg opp og så fløytt' eg 'an av". Haddvår va' an halltossi som alli kunna lære nåkå.

halsstykket av slakta dyr

Det vare mange stóre koteletta av dei halslykkjunn.

to sylvknappar som er bundne saman med ein ring (til bruk i bunadsskjorta; for mann og kvinne)

D-strengen på ei fele

Kvinten, kvarten, halten å basen, æ nomní på félestrengjó.

knaus i terrenget

Eg stód på hamrâ å glåpte ette harkjæ.

handrygg

handtak (t.d. på sykkel, stuttorv eller tròg)

Den eini handfangen på sparkjæ hèv' gjengje av. Den fremri å attari luten av a orv vorte kadda handfanga.

stein som er så stor at han fyller handa når ein kastar

handkle

mansjetten i skjorta til setesdalsbunaden (både den kvinnelege og den mannlege)

Handlínâ va' så stíva at eg varte rålíka av 'enni.

den delen av flygjilen som ein held i når ein treskjer

Handvòlen va' så glatt'e å sliten si' 'an va' helst'e gåmål'e.

noko hardt / tungt som ein har i hendene når ein slår, slik at det vert større verknad av slaget enn å slå med berre nevane

Då mi slógest, brúka Tór handyvli, men dèt gjår' inkji èg.

knuten i det indre plagget i det gamle kyrkjeskautet (det ytre plagget vart bruka til niveplagg)

Hanekamben va' kansi an móti førr' i tíinn?

dyr som er hankjønn

Da skute skrubben, det va' an stór'e hanni.

hardangerlefse; bruka berre i eintal
Sjå også harangeféle og brau.

D'æ godt mæ klínt harangebrau mæ sukker å kânél'e på.

hardingfele
Sjå også harangebrau.

'U læt'e så godt den nýe harangefélâ mí.

skruvetvinge av tre (snikkarverktøy)

Dei hardgreipan èg hèvi, hèv' eg gjårt sjav'e.

i godt ver, ei regnbye som kjem brått og sluttar brått

Det kåm barre a harél, som inkji skjemde høyttæ stórt.

uttrykk bruka om td lam eller kje som mora ikkje vil kanne (og som av den grunn er små og svake; bruka berre i eintal)

Detti harkji æ så líti å tuskeleg.

hop med lam og kje som vart tekne vekk frå mødrene (som skulle mjølkast; og lamma vart difor små og veiklege)

Harkjen kjæm'e seist' i hópæ, for da greie alli å hange attí.

harpiks

Itt an høgg'e timr å sevlar, fær an jamt harpeis'e på klæin.
Ska' félâ låte godt lýt an late ti' mykji harpeis'e på bògjen.

harpiks; tilsett smelta talg slik at det vart ein mjuk salve (bruka til betente sår for å "trekkje ut verkjen")

"røre", "uryddig haug" (pga panikkreaksjon ved dramatisk hending)
bruka i uttrykket fare i harvli.
Sjå også harvle og harvlen.

Sauehópen hoppa néd ufsí i an harvli.

midtste leden på bakføtene til eit dyr

Sauedómaran sjå etti om lombí have gó'e hasa.

hassel

hasselnøtt

tyrann, hard husherre

Harstad i Valle

'Å Hâstad æ der fíre gara.

øvste bandet på ein kornstaur

Hattebandi lýt bindast så hågt at der æ róm innundi ti' a skjér.

langt sauma band kring hatten med ei lita sylje til å halde det i hop

Hattebórâ va' vént sauma.

hattebrem

Kjètil brette allstǿtt hattebròti så hågt opp atti.

leist til å få form på hatten (av tova ull)

Hatteleisten va' nóg gjår'e av tré.

lekkje av sylv til hatten

Hattelekkji sille gange fleire vendu rundt hatten.

hovudplagg, hatt

Det æ så mange slags hatteplogg mæ ungó nò.

leist til å få form på hatten (av tova ull)

Hattestabben va' nóg gjår'e av tré.

Haugo, gardsnamn både i Valle og i Hylestad.

På Haugo æ det sjåleg.

Haugen, gardsnamn både i Valle og i Hylestad.

På Haugjæ vår' da mange i stògunn.

enkjemann, "konelaus" for tida (kona er bortreist)
Sjå også ekkje og ekkjemann'e.

D'æ kan vèr' vóndt å vère haugstadd'e å så då eisemadd'e.

enkjemannssorg

"Haugstaddsút" æ namni på eitt av diktó 'ass Tarjei Bjørgulvson Rysstad.

modig kvinne / jente
Sjå også hausi.

1. øvre del av hovudskallen på ein slakta sau
2. hovud
3. hjulnav

1. Eg hèv' sóe hausa ti' nóssmat'e i dag.
2. 'An ha' så stóre haus'e at 'an fekk alli stór'e nóg hatt'e.
3. An lýt smørje hausan mæ feitt.

hovudskål

Det æ lívhætt fysst an fær bròt på hauseskålí.

modig og tøff mann eller gut
Sjå også hause.

Dei tvei Håptuan æ nåkå fæle hausa.

haust

Om hausti æ 'er mange véne liti.

bruka i samband med å overvurdere si eiga avling og det ein kan fø om vinteren (stórt haustauga)

Det kan straffe seg å have a stórt haustauga.

ku som skal kalve om hausten
Sjå også vårbère og bère (3).

Da vill' helst'e inkji hav' så mange haustbèru fyrr'e.

bruka om når husdyr bryt ein fot om hausten, så er ikkje dette så farleg, sidan ein kan avlive dyret og bruke kjøtet

ord bruka om slåtten på heia seint på hausten

Denné teigjen varte haustslǿgji i fjår sommår.

saueull klyppt seinhaustes
Sjå også: rú og vårflóka

Haustuddí æ long å varte førr'e brúka ti' godt spitegån, å ti' varp i vèvæ.

skinnfell laga av saueskinn med haustull

Eg veit alli nòkå som æ så godt å liggje í som a nýtvègjí haustuddfydde.

1. bøygjen fremst i sledemeien
2. overgangen ved skitupp mellom "flat og bøyg" (eldre ski)
Sjå også krani (V).

1. Havi lýt vère sjavvaksi og passeleg bøygt.
2. Attenat kranâ æ havi.

1. utvendig trapp av stein
Sjå også stètt og tropp.
2. flat stein
3. "døra" i ein revebås
4. mindre opphovna område på kroppen

1. Nò må du passe deg, for der æ så glatt út'å heddunn.
2. Eg hèv' a hedde ti' omnsponne unde eisunn.
3. Eg sér at heddâ æ oppi, å då æ der inkji rèv'e.
4. Eg hèv' fengje fullt av heddu ette mýhankebit.

heller (rom under berg / fjell / stor stein)
Sjå også heddi.

Danil búdde unde an heddéri unde Steisås.

sår på eit dyr som har skore seg på ein stein

Hestan ha' filli holl, så da tólde mindri 'ell aire dýr om da finge an heddeskúr'e.

Helle, gardsnamn i Hylestad.

På Heddi varte Håvår fǿdde.

heller, rom under berg / fjell / stor stein
Sjå også heddéri.

same tyding som tréungsbrett'e

mann frå Heddi (Helle)

Heddissan ljóte ti' Rysstad for å handle.

1. reiskap bøygt til av bjørk eller raun og festa til eine enden av eit taug, til å stramme og feste tauget
Sjå også hekt.
2. stor kunst, dugleik

1. A hegd æ rund í si å bøygd i kross, så der vare a klukt ell' tvau "honn" ti' å læse taugenden mæ.
Det æ létt å stramme å feste godt itt an hève hegd.
2. "Å seie a meining mæ få órd, dèt æ hegdí" (ordtak).

når ein et heggeber legg det seg eit belegg på slimhinnene, og ein vert tett i halsen; bruka berre i bunden form eintal

blom på heggebærtre

Om våri æ der så gó'e an angji frå heggeliljó.

1. fjellområde
2. høgdedrag
3. bruka i uttrykket på heií
4. bruka i uttrykket nórd i heií

1. Èg tikje at heian æ véne i Sætisdal.
2. Sér du dei reisdýri som gange dèr oppi heiinn?

låm på heia som vert hard og fast p.g.a frost eller trakking (når ein kjem att neste dag er der "heiebíti")

Det va' jamt tungt fǿri i høyskógsvègjæ, men va' der godt heiebit varte vègjen fast'e å gó'e ette a par dage.

1. rest av niste som ein har att når ein kjem frå heia (ofte flatbraud med smør og ost, som var bløytt og rulla saman)
2. niste (biti") som ein tok med seg når ein skulle arbeide i utmarka (V)

1. Ungan tótte det va' godt mæ heiebiti, fysst høysskógsmennan kóme heim'tt'e av heiinn.
2. Mi vi' hav' mæ åkkå heiebiti út'å teigjen, så mi inkji turge gange at búinn å ète.

fjellbjørk

Heiebjørkjí æ kvistutt'e å krumlí å vónd å kløyve.

jonsokblom

Itt heieblómen blǿmdi, kunna an bigjynde å slå heimi.

når ein person får ein sterk indre trong til å reise på heia ein tur; bruka berre i eintal

Hæge kjende væl heieféberen nòkå fyre jónsok.

fisk som er fanga i fjellvatn

person som trivst uvanleg godt på heia

Gunnår va' an heiekrúske, 'an treivst så nauendi godt 'å heiinn.

jordeigedom på heia

Mykji heiemark gjåre at sòme gara ha' håg'e syll'e om da inkji ha' så mykji jórd heimi.

person som trivst godt på heia (og held seg ofte der)

'An va' a heiemenneskjin, sette rjúpesnòru kverr vetr'e.

skilnad i snødjupne mellom nedi bygda og på heiane

Det æ mykji heiemòn'e i år. An legg'e godt merkji ti' heiemònæ i år.

skog på heia

Heieskógjen æ jamt nòkå stutt'e, å heiefurun æ kvistutte å teppe mei' 'ell n'i líó.

slåtteteig på heia

Denne heieslåttâ æ a passa stakkslåtte.

slåtten på heia (som kunne vare fram til seint på hausten)

Heieslåtten kunna halde på alt ti' Mikkjålsmess, som æ 29. september. I heieslåttæ va' det vanleg at an va' tvei slåttekara å ei breislejente.

sus eller lyd som ein bind saman med å vere på heia

An fær fré'e i sjælinn fysst an høyrer heiesúsen.

mildver på heia

Det sér út ti' at det æ heietøyr'e, bjørkan æ snjófríe på Stavdalsheiinn.

stølsveg

Heievègjen i Nórdibǿ gjekk oppigjænom Prestevodden.

harde striper (annan bergart) i stein; i td kvernstein eller bryne

Heigjeitilan kunna vèr' úlíke frå stein'e ti' stein'e.

1. umåla flekk eller område (når ein har slurva med måle- eller lakkarbeidet og ikkje fått dekka heile flata)
2. heilagdag

gard som var verd ei "hud" (eldre verdsetjing av gardseigedom)

hjerne

D'æ godt mæ heili i kurvæ.

folk som kjem heimanfrå når ein er på støylen

Mi som æ på støylæ tikje det æ gama fysst det kjæm'e heimafókk.

alt som brura fekk med seg heimanfrå til den nye heimen (ting og dyr)

Gunvor ha' a drusteleg heimafýi.

bruka om buskap som skundar seg heim búfardagjen

måltid før vigsla (i heimen til brura og førebuing til vigsla)

Det ha' 'kji turt vorte sossi den heimareisle, mi ha' kunna gjårt det aila.

person som trivst best heime, person som er ukjend med skikk og tilhøve utanfor heimstaden

Ånund va' verkeleg an heimefǿingji, 'an ha' alli vòr' ti' Býn på tjúge år.

hadd, heling som vender heim mot dalen
Sjå også hadd.

Om hausti halde sauin åkkå sikkå helst'e i heimehoddó.

vollhøy, høy frå heimejorde

Heimehøytti æ grǿvri 'ell heiehøy.

dyrka heimemark

An sér mangt a heimejóri som æ fullt av lǿvetonn.

tøv, vill påstand, vill gjerning

'An sat né'å bensínstasjónæ å fortålde nåkå heimeløysu.

person som likar seg best heime og i heimbygda

Vilborg líkar seg inkji úti midjom fókk, 'u kósar si heimi, å æ a heimemenniskjinn.

slåttonna på heimejordet

I heimeslåttæ varte det mykji hesjing.

heimebaka brød
Sjå også stump'e.

Heimestumpen æ bèt'e 'ell kaupestumpen.

Sjå også kjørkjetjell, kvíletjell, býtjell, tevlingetjell og tjell.

heimebrend tjøre (tykkare enn vanleg "kjøpetjøre", og må difor varmast opp før påføring)

Heimetjörâ æ stinn.

kvinne frå Heimigard (Røysland, Bø, Rysstad osb.)

Mi gåve dei tvæ små heimigaró a vé' skjeldríbók.

mann frå Heimigard (Røysland, Bø, Rysstad osb.)

Da mǿtte heimigarâ så kufst at da stukke.

høymole, høymolsyre

Heimolle æ av da fælaste úgras an kan få.

skogen eller skogsbeitet der buskapen beitte før dei flutte på stølen

Det va' fellis beiti i heimskógjæ; adde manns kjý gjinge ihóp.

verdssoge (lærebok i verdshistorie)

Mi tótte så gama lèse i heimsògunn då mi våre i skúlâ.

støylen nærast garden

hardt bryne

'An vill' ti' grave, men auren va' hard'e som hein'e.

hardt bryne

"hinne" på hovudet til nyfødde born som kom bort etter ei tid (før dåpen)

håret som eit barn er født med (fram til barnet vert døypt)

1. "villmann"
2. heidning

1. "For an heiningji, kjøyre mæ skóter på dei tunne ísæ!"
2. Misjonæran prǿva å frelse heiningan.

hegre

liten utkant av teig eller åker

Den som vi' have mykji høy, lýt slå út i hèkó au. I slåtteteigó på heiinn æ der allstǿtt mange hèka; an kan au kadde det útskjekla.

karm eller grind kring eit sledelass

An lýt leggje hekkun néd fysst an kjøyrer tóm'e.

øvste delen av ei hekke på høyskógsslé'i

band (eller reim eller vidje) til å halde hekkun i hop oppe på høyskógsslé'i

høylass fyllt opp til toppen av hekkó eller mindre (eit lite lass)

Detti lassi varte 'kji mei' 'ell a hekkefyddi.

loddrette spiler i hekkó på høyskógsslé'i

kvinne som høgg hardt og kvasst til med ord

pentagram (til vern mot vonde makter; skore med kniv inn i tre)

Det va' skòri inn an hekselås'e i kjèræ.

del av broderiet på setesdalsbunaden (både for menn og kvinner; brodert med kvitt tunnt garn)
Somme kallar dette for kråkefǿta eller "fiskebein".

An kan godt seie at heksestingjí líkne på kråkefǿta.

hekseskot

Det æ såvídt eg kan gange, eg hèv' fengje heksestyng'e.

reiskap bøygt til av bjørk eller raun og festa til eine enden av eit taug til å stramme og feste tauget
Sjå også hegd.

A hekt æ rund í si å bøygd i kross, så der vare a klukt ell' tvau "honn" ti' å feste taugenden mæ. Det æ létt å stramme å feste godt itt an hève hekt.

dei utståande endane på ei hekt

1. krok og malje til å halde saman kledeplagg
2. spenne
3. bruka i uttrykket på hekti; bruka berre i bunden form eintal

1. Hektí i brjósdúkjæ sku' inkji hange ihóp.
2. Det va' a greitt spretti på dei trjúgreiminn.

1. rim på marka
2. tunt snølag
Sjå også héla.

1. Det va' slutten av august, men ein morgón'e va' det héle.
2. Eg tar nóg alli brøyte, d'æ barre a lítí héle.

tida kring helgemesse (1. november)

flaum kring 1. november

Reiskap til å feste på framføtene på hesten slik at han berre får take svært stutte steg. Hesten vert dermed sterkt hemma i å take seg fram. Dette vart mykje bruka på støylen, slik at hesten kunne gå laus og beite, men var ikkje i stand til å take ut, t.d. reise heim.
I eldre tid vart hella laga av tre, men i seinare tid vart ho laga av jern.
Somme seier "hestehelle".
Sjå også hellestokk'e.

Hellu av jinn vår' nòkå tunge å kunna make hesten oppå hóvó.

trestykket mellom vidjespenló i ei hestehelle laga av tre

Hellestokkjen må vère sterk'e, hels'te gjår'e av bjørk.

etterbyrd; bruka berre om dyr; bruka berre i fleirtal
Sjå også hellast.

Nò hèv' eg tèkji hellí ti' sauæ som lembde i dag tídleg.

ugrei arbeidsgjevar (som td driv arbeidsfolket så hardt at det går ut over helsa)

dødeleg sjukdom

'An ha' fengje hèlsóttí sí.

halting; bruka om personar som haltar

Góme hèv' a helti ette at 'u braut av si fóten.

dumdristig person, "villmann", narraktig person med upassande framferd, "tosk"
Sjå også hèlúvsklèg'e (V), hèlúvsklèg'e (H), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

Det æ 'kji kå hèlúva som gjère sossa nòkå.

dum og lite gjennomtenkt tale

noko som er dumt og meiningslaust gjort

helvete; bruka berre i eintal

Tiológan tale 'kji så mykji om Helviti leng'e.

halvdelen

stong, plogstong

spesiell hending

Det va' a hendi så mykji snjór'e det hèv' kåmi.

snøskavl som heng utover ei fjellside
Sjå også snjóskavl'e, skavl'e og snjófonn.

Pass deg for hengjeskavlæ, Bóa!

1. ringen som bind ihop ermeknappane eller halsknappane (i bunadsskjorta til kvinne og mann)
2. senelykkja i ein avkappa bog eller lår (ved slakting)

1. Hengsli i halsnappó æ an rund'e sylvring'e.
2. Fysst an ska' turke slaktelèmin, så hengjer an da opp ette hengsló.

stengsel (for buskapen)
Sjå også hepte.

Eg tók att'e kjýne né'i heptæ.

god tørke for hesjing

vått ver i slåttonna

garnhespe

Eg hève an hespili av kvære litæ.

hespetre (garnvinde)

hestesko
Sjå også grevskór'e, klampeskór'e og hesskosaum'e.

Mikkjål va' gó'e ti' smíe hesskó.

hesteskosaum, spesialspiker til å feste hesteskoen med
Sjå også hesskór'e.

1. del av ein vevstol (det som trøene er festa oppi)
2. hest

1. Hestan æ gjåre av tré.
2. Hestan våre hella itt da gjinge i hóp, hellis kunna da take út.

kjønnsorganet til ein hest

Fysst hesteflansen hékk út om sommåri, kunna flygji vère leitt.

hyppeplog

Hestehakkâ velter laus jórd ti' båe síu i fòrinn.

kar som er svært interessert i hestar

Tór va' an hestehåreik'e, 'an tótte så gama i hesta, å kjýtte fælt av hestó sí.

hesten når han er sprette fyri.

hestetrug
Sjå også trjúg'e og manntrjúg'e.

Den eini hestetrjúgjen datt av, men mi finge binde 'an på'tte.
Tor N. Brokke (f 1924) seie at ska' an brúke trjúga på hestæ på tånunn, så æ det 'kji anna 'ell jinntrjúga som halde. Han hèv' kjøyrt heim mang enn elg'e mæ hest'e å slédi.

midten av vegen, der hestane gjekk; bruka berre i bunden form / dativ eintal

Eg sykla inni hestevègjen, å så va' der så laust at eg datt.

gjødsel (både kunst- og naturgjødsel) bruka berre i eintal
Sjå også hevde og konsthevd.

Ska' grasi gró godt lýt det mykji hevd ti'.

hank på kopp
Somme seier "hevli".
Sjå også hevlekopp'e og hevlelaus'e.

Inkji adde hevla æ líke lagelège å halde í.

kopp med handtak
Sjå også hèvili og hevlelaus'e.

Denné hevlekoppen hèv' eg drukkje kaffé av i minst femtí år.

hi

sløsing med tida

dis, moe, sky

himmelsyn, horisont

Det æ dèr oppi i himlesýninn.

gane

Det æ helst'e ulkeleg fysst kurvefeitti klabbar seg oppunde himmelen.

uhøvisk og uvøren tale- og veremåte; berre bruka i eintal
Sjå også himselèg'e (V), himsen, hims'e, himse (substantiv), himse (verb), himsetal og himselag.

Det va' allstǿtt nåkå hims mæ 'ó Jörund.

kvinne som er ustadig / uberekneleg / lite mogen
Sjå også hims, himselèg'e (V), himsen og hims'e.

Vilborr va' a himse heile lívi.

mann som er ustadig / uberekneleg / lite mogen
Sjå også hims, himselèg'e (V), himsen og himse.

Då Asbjynn tǿlte ti' vère vaksen, va' 'an an hims'e mæ líti tak í.

ikkje så nøyen med kva ein seier og gjer, kan vere uberekneleg og uhøvisk; bruka berre i eintal
Sjå også hims og gamselag.

'An ha' slig a himselag.

uvøren talemåte; bruka berre i eintal
Sjå også hims.

D'æ inkji så mykji å høyre ette himsetal, for d'æ 'kji så mykji gjænomtenkt.

historie; frå td bibelsoge eller noregssoge

Eg fortålde a fæl hístorg plent no.

skinnsekk til å ha mjøl i; i eldre tid

regnbyge under torever i trykkjande varme (helst bruka i fleirtal)

Æ der hitebýu æ det fælt tungt å arbeie.

varme; bruka berre i eintal
Sjå også hite og hite seg.

Der va' an fryktelèg'e hiti i gjår.

bruka i uttrykket det æ híven; bruka berre i bundi form eintal

Å brúke spíkerpistól'e fysst an ska' spíkre mykji, dèt æ híven.

hjarta

Slaktaren spúre om mi vill' have hjartun som låge i byttun.

hjarta; bruka om t.d. vaffelhjarta, bunadsaum og i stadnamnet "Hjarte". Stadnamnet er ein sandøyr i Rauvatn i Finndalen. Ordet vert ikkje bruka om "levande hjarta".

sølje som er forma som eit hjarta (Laga av berre ein tråd og med doblar i filigran. Botnen er saga ut av ei sylvplate og er gravert. Sølja kan anten vere med eller utan store lauv. Ein variant av "hjartesýe" er "hjartespretti")

Eg hèv' a gåmó hjartesýe heimi, mæ stóre lauv.

personar som hjelper med eit eller anna på dugnad

Hèv' du sétt nåkå ti' hjelpisfókkjæ?

hjul

trillebår

stokk som er fest til vasshjulet i ein kledestamp (denne har "lòkendar", altså taggar, som lyfter "lòkun" opp, dei dett ned og stampar vadmålet i troene)

Va' det lítí vassfǿring, så sveiv hjúlstokkjen seinare, å då tók det leng'e tíd å stampe vallmåli.

liten holk som hjuringen kunne bere i meis på ryggen (td til nistemat)

gjætar

Hèv du sétt nåkå ti' hjúringjæ?

tunt lag eller hinne som mest ikkje er mogeleg å sjå; t.d. på vatn, mjølk eller matvarer

Du tar 'kji leive detta, det æ barre nåkå hjåm. Det låg nåkå hjåm på vatnæ, det va' vel blómemjöl.

hall, helling

Der æ a gód stakkslåtte i dei hoddinn. Det ræser tídt i dei hoddinn.

hank, t.d. på ei bytte, gryte o.l.

Hoddâ gjekk av då 'an sill' lypte byttunn.

dyr som er hokjønn
I Valle seier ein "hoe" (same o/u-lyd som i "turke" eller "lupte".

Hóâ æ helst'e allstǿtt mindri 'ell hannen.

1. angrepsstilling; helst bruka om ormen
2. uryddig, ustø gange (full person), ikkje herre over situasjonen

1. Ormen låg i hogglykkju, å då sprang eg.
2. 'An sjangla å gjekk i hogglykkju.

haglegevær

'An ervde a rasandi gód hogle ette faibróe sí.

i eldre tid; stolen i enden av langbordet i stoga, nærast vindaugo på langveggen

Húsbónden sat i hǿgsætæ.

1. hake
2. krok under sleiv

1. 'An fekk a slag unde hòkâ så 'an úvita.
2.

dobbelthake
Sjå også hòke.

1. trestolpe med ei kraftig grein oppe, slått ned i jorda, til å binde kyr i
2. endefeste i ei hesje
Sjå også snag.

1. Fysst da inkji ha' fjós på støylæ, bunde da kjýne i hǿkju mæ' da mókka.
2. Det æ 'kji adde som brúke hǿkju i endâ av hesjó, men då hesje da tunnt.

trestolpe til å binde kyr i (med ei kraftig grein oppe, slått ned i jorda)

Grinda å hǿkji laut gjøymast âv fysst an reiste av støyli.

haseleden på eit dyr

Skjinni på hǿkló brúka da ti' hú'skó førr'e. Róvâ røkk'e né'å hǿkjilen.

jern- eller trereiskap til å slå saman trådane i ein bandvev
Sjå også skjilblad.

Eg vi' høyre mæ 'an Òlav Jónson om 'an vi' smíe mi a hokke.

1. lagga trekjerald til å lagre mjølk o.l. i
2. jernring rundt skaft på diverse reiskap

1. Papa batt hókkjen godt fast på meisen.
2. Der va' så véne hókka av sylv på nívæ 'ass Taddak.

spunne ullgarn som er ujamt og klumpete (veikt og ubrukeleg til varp)
Sjå også smøygjespòni og spòni.

D'æ lyksi ti' var' hókkespòni fysst jentun lære sikkå ti' spinne.
Mamme la opp mæ meg at det måtte 'kji vare hókkespòni, det eg spann.

1. sauemark som syner kven som er eigaren; klyppt td med holtong (helst bruka i eintal)
2. hol

1. Merkji hòl kunna vèr' vóndt å sjå om hausti, fysst det ha' vakse ti' udd.
2. Mi funne a daudt lamb som låg n'i dei djúpe hòlæ i bekkjæ.

rekkverk

Eg gjekk néd troppí å héldt meg godt i holdtrétti, si' det va' så hålt.

spesiell barnestol med eit hol i setet slik at eit barn ikkje skal skade seg eller vere i vegen

Hòlekrakkjen varte au kadda straffekrakk'e ell' bånepíne.

1. midt bak på sokkar og i setesdalsgenser (strikkemønster)
2. mønster i løyesaum

1. Det vare vént mynstr mæ hòlekróka på lúsetrøyó.
2. Det var' brúka mange slags hòlekróka i løyesaumæ.

halsgrop

Bukselòkji ska' røkkje 'punde hòlemóti.

ordet vert bruka om personar som et fort og "kastar i seg maten"

uthola tre eller stein (naturleg eller laga av menneske)
Sjå også hólkejinn og verbet hólke.

Der va' a hólke i bergjæ dèr det samla seg vatn.

holjern eller stemjern; reiskap til å hole ut i tre
Sjå også verbet hólke og substantivet hólke.

Eg brúkar hólkejinn itt eg ska' gjère a tròg ell' a sleiv.

1. skinn
2. kropp

1. 'An va' så mørk'e i hollinn.
2. Hestan have a holl som æ sò at an skâ'i kan létt setje seg vóndt í.

mothake, t.d. på ein fiskekrok eller lystrejarn
Somme seier "hallåri".

På ongló æ an hollåri; 'an æ vónd'e å få út'tte itt an krǿkjer 'an unde skjinni. Hollåran feste seg i klæí så eg mest'e reiv da sund'e då eg løyste krókjen.

svelget

Det gjekk néd hólseglípen som det va' smúrt.

øvste slòkji som tek vatnet frå stemmen til rindeslòkji

ein som ikkje kan få nok av eit eller anna

Eg varte så vidd'e dei hólskrýtó som alli tóttest få nóg ǿl.

knehase

'U fekk a hardt spann i eine hombótí så 'u seig i hóp.

tverrtre i enden av skjækene, "hòmelen" fester ein med lekkje til reiskapen ein skal dra (hestereiskap)

Eg laut stelle an ný'e hòmel ti' drættæ.

holme

Mi ródde út ti' an hómi å ha' kafférús.

Homme (gardsnamn i Valle)

Våri kjæm'e tí'leg i Homm.

mann frå Homme

tverrtreet / tverrbjelken i skokla og drætti.

Eg lýt feste lekkji i hòmúlen.

hand

Eg frýs'e så 'å hondó, eg æ vassvalen.

"lóven full" (det som får plass i ei krum hand)

Mi brúke a hondfyddi mæ kaffé oppi kaslen.

handtak

Hondtòkjí på båe taskó mí hav' fare sund'e.

handlangar, hjelpesmann

D'æ greitt for fagfókk å have an gó'e hondtlangari.

ølhøne (sleiv utan handtak)

Hǿnesleiví flaut oppi ǿlboddâ.

1. ring av tre eller tråd til å feste ei grind med
2. hank på bytte

1. Kòr hèv' du gjårt av adde honkó?
2. Eg lýt få mi nýe plastbyttu, henkan hav' bruste av

horn

Tripp trapp tréskó, fideliddelérskó, femkommavallabokk, ko mange honn sèt' eg opp? (gammal regle)

forgylt sylvsmykke for karar som vert fest like under halsknappane på bunadsskjorta

Honnringjen kan for sòme vèr' vanskeleg å få på seg.

hjørnestein under ein bygning (ikkje mur)

Der æ så håge honnsteina unde Hoptulǿunn.

ver med horn

Honnveirin æ fæle ti' stangast, men koltreveirin kunn' stange, dei au!

ver med horn
Sjå også rísbíti, veir'e og slagveir'e.

Svein hèv' enn honnåri som æ lei'e ti' stange dei hí veirin.

hindring

Der va' alli hopt.

trebalje til å herde jern i (når ein smir)

Smé'en hèv' hǿrevatni i an hǿrestamp'e innmæ smidjestabben.

såld som vart bruka til å skilje halmstubb frå kornet

An brúkar hǿresåld for å få konni reint førr'ell an vi' male det på kvinninn.

1. høgste partiet attanfor halsen (over bogen) på eit dyr
2. bakare enden av hestemana (som ein sparer og ikkje klypper)

1. Sauin kleie på hǿretoppæ. An mæler ko stóre hestan æ mæ å stramme a mæleband kring bulen, på hǿretoppæ.
2. Da spare hǿretoppen så da ha' nòkå å halde sikkå í fysst da rie.

vatn til avkjøling ved smiing

An kan blande forsiligt opp i hǿrevatni for å få bèt'e bitjinn.

hop, mengd, haug

Der va' a heil horg samla.

harpe (også bruka om munnharpa)

fjøra i munnharpa

Horpetungun vare tídt gjåre av sageblad.

rund bergknaus (eller stor haug)

Aurahórten æ an hórt'e i Bykle.

stripe etter horv i åkeren

kross i molda (laga med horveríva når horvinga var ferdig)

særleg kraftig rive (bruka til å "slette åkeren"; slå sund klumpar og jamne ut etter arden, og vidare til å plukke gras)

hassel

Hoslí veks'e godt dèr der æ sólríkt å gód jórd.

hasselkratt

Hoslerunnan vakse helst'e dèr det æ sǿlt.

1. merr
2. beist, kvikt krøter
3. ugrei kvinne
Ordet vert oftast ikkje bøygt.

høns; berre bruka i fleirtal utan bøying

kvinne som står og peikar og planlegg (men ikkje kjem skikkeleg i gong med det ho skal gjere)

mann som står og peikar og planlegg (men ikkje kjem skikkeleg i gong med det han skal gjere)

grastust, treklyngje

hårlugg

Gútan våre jamt i hottó 'å kvorairne.

uttrykk bruka om når menn kasta av seg hatten når dei slost

myr med mykje hottar (tustar, små tuver)

vanskeleg oppgåve eller problem

1. hovudpute (Hylestadmål)
2. hovudgjerd, altså hovudenden på eldre senger (Vallemål)
Sjå også hovdekoddi.

1. 'An banka hovdegjårí så 'u fekk rétte formí.
2 Èg líkar best'e at hovdegjårí æ mót veggjæ.

hovudpute
Sjå også hovdegjår.

Pål fekk 'kji sòve si' hovdekodden va' for stór'e.

vatnet ein vaska hovudet i (td til jol)

Hovdelaugji måtte inkji skvettast útom.

Hovden (øvst i Bykle kommune)

I Hovdâ hèv' der vòr' mang a útbyggjing i seinare tí'.

kronisk hovudverk

alle slags hovudplagg (td luer og hattar, for kvinner og menn)

Du må 'kji gange forotta hovdeplagg i desse kjylæ!

hovudskalle

Der ligg'e tvei hovdeskultra oppi skógjæ, det må vèr' rèven som hèv' drègje ti' mæ da.

hovudskål

Det æ lívhætt fysst an fær bròt på hovdeskålí.

bergknaus

hov (på hest)

Nò hèv' eg skódt adde fíre hǿvan.

Hovet (gardsnamn i Hylestad)

Hòvi ligg'e å austelénæ av Otre.

høvel

Eg hèv skjerpt denné hǿvilen, så nò brúkar du 'an 'kji ti' anna 'ell å hǿvle mæ!

høvelspon; vert helst bruka i fleirtal

Eg vassar i hǿvlespækji å finn'e alli att'e blýanten min.

Sjå også hòvollegån.

garn bruka som vevrenning til golvteppe o.l.
Sjå også hòvolle.

Ska' an vève lýt an stelle seg ti' mæ hòvollegån.

hovud

Eg hèv' havt nòkå vóndt i hovdæ i det seiste.

hud

gard som var verd ei "hud" (eldre verdsetjing av gardseigedom)

underjordisk hest ("tussehest")

Høl i bekk der dei før i tida la skinn i bløyt for å løyse av håra. Skinnet kunne liggje i vatn i opptil to månadar.

"villmann"

Adde tótte at Ånund å Dreng våre nåkå húda.

sko laga av hud av kalve- eller reinsskinnsfitjar (dvs. huda på leggbeinet til dyret)

Húdskóne vorte brúka i høyskóg i hóp mæ lodda å snjósokka.

trøyst, trøysteord

Det hjelpte ingjó hugging. 

vardøger, "åndebod"

Det va' hughamen hass møyrí ha' høyrt.

1. hole, gøymestad, tilhaldsstad
2. bruka i uttrykket kåme ó' húkunn.

'An kjæm'e alli ó' húkunn. (han kjem aldri ut or huset)

"vinkelrett" kroppsstilling

snøsokk (open heilt opp, med krokar og snor)

humlebol
Sjå også bǿli.

Humlebǿli finn'e an jamt n'i jórdinn.

humlehonning

steinrøys på dyrka jord (før dyrka dei humle i røysar, så ho ikkje skulle spreie seg, avdi ho hadde så lange og rasktveksande røter)

sil til å sile humle (ved ølbryggjing)

Botnen i humlesílæ æ flétta av tæga.

humleplante

Dei gamle dyrka humli i stei'røysó så 'an inkji sill' spreie seg.

hundekvelp

hobjørn (bjørnemor)
Sjå også bjynn'e og vetlé'e.

Mi såge a húnebère mæ tvei unga.

nedste "laget" i høystakken
Sjå også kjemberó.

dørblad
Sjå også dynn.

den delen av dørhengslet som er fesst på dørbladet
Sjå også krampe.

smidd jernring til å opne og dra att døra i eit stabbur

fordjupning i ei svill som døra skal svive i

Det va' kalleg det det kvein i húròkunn.

flokk, hop; bruka berre i eintal

uvyrden, ser sg ikkje føre
Sjå også hurvle og hurvlutt'e.

1. hus, bygning (Mest bruka om bustadhus. Fram til no har ein helst bruka fleirtalsformene til dette ordet om eitt hus; td "eg búr i húsó 'ass Gófa").
2. øskje
Sjå også stògehús.

1. Det æ kostbart å måle itt an hèv' sò stóre hús. Eg búr i húsó mí. Kvæ æ herri i húsæ?
2. Hèr æ a greitt hús ti' dei nýe munnhorpunn dí!

fred i huset

Da finge endeleg húsefré'e då sòn deiris flutte út mæ dei fæle stérióanleggjæ sí.

mann som er lei og vrang heime

Mannen va' enn húsegríni, men úti i bygdinn varte 'an reikna for grei'e å omgjengelèg'e.

veggklokke
Sjå også husklokke (V).

Der hékk så vé' a húseklokke i stògunn.

eit eller anna som tek mykje plass, og er for stort for rommet det er i
Sjå også skrøyvi, skrovlen og angrǿmen / andrǿmen.

jordteigen der våningshus og løe står på eit gardsbruk

folk som held seg i eit hus og arbeider noko for husveret (men dei høyrer ikkje til huslyden)

Kan du skjöne at dei som æ så mange húsens fókk hav' plass'e ti húsfókk au?

skiftelykel, gamal type

Húsjævel æ a fælt namn, men 'an æ hǿg'e å have i húsó.

køyeseng

Det va' jamt at ungan vorte lagde oppi huskâ.

øvre luten på ein skoleist (laust vriststykke)

Skómakaran ljóte hav' mange skóleista, å huskan ljót' passe.

veggklokke
Sjå også húseklokke (H).

Der hékk så vé' a húsklokke i stògunn.

barneleikar innandørs

navar, jamtjukk, til å bore hol for dublungar ved tømring
Sjå også nåvåri.

An húsnåvåri brúkar an ti' å bòre hòl i stokkan for dublunga itt an timrar.

gamal andaktsbok

Dei gamle våre så virkne ti' å lèse i húspostilæ om sundagan.

tømmer som vert rekna for å vere bra til lafting av hus

jamn kamp (mellom karar)

Det varte huttetòk mæ dei tvei karó.

1. lue
2. Nettmagen, ser ut som eit net innvendig. Huva og vomma lyt skåldast, då losnar eit tunt lag. Bruka til kurvepylser.
Sjå også pikkhúve og sjaufǿrhúve.

1. Eg hève åttebladrósu på húvunn mí.
2. Itt eg hèv fóga húva mæ kurv'e, snyrper eg æ att'e mæ a kurvesneis.

reiskap til å smi ut hovud på spikrar og naglar

Húvelóí hengjer smé'en på veggjen fysst 'an inkji brúkar æ.

1. stutt, mjukt hår, t.d. i andletet på ein ung gut, begynnande
skjeggvekst; bruka berre i eintal
2. stutt ettervekst på sau som har misst ulla om våren

1. 'An hèv' barre nåkå hý.

jente eller kvinne frå Hylestad

person som er frå Hylestad
Sjå også hylstringji

Hýbyggjan hav' a stórt industríområdi út'å Rysstadmóæ.

risting, vippande rørsler, rørsle opp og ned (helst bruka om kvinner)

'U gjåre nåkå hyfs, men 'u svòra alli.

person som set seg unødvendig ofte på huk for å kvile

haseleden på eit dyr

Snjóren gjekk i hykjilen.

lagga trekjerald til å bere korn og mjøl til og frå kvernhuset
Somme seier "konnhýkkji".

'An fylte hýkkji mæ mjöl.

høl

Der æ mange hylja i Faråne

styrtregn

barnelue for svært små born

Båni æ så líti at det hève på si hylk'e.

jente eller kvinne frå Hylestad

mann frå Hylestad
Sjå også hýbyggji

Mange av hylstringó våre góe ljåsmé'i.

hyrne

Eg sópa busi hít' i a hynni, eg meint' eg ha' gjårt mitt.

hestereiskap, spesiell plog til å lage drillar og hyppe med
Sjå også hyppe eplí.

kvinne med ugreie fakter

ein som kranglar, er amper
Sjå også hyrren.

omsynslaus person

1. ein ting som tek stor pass
Sjå også høysi.
2. penissokk; "sokk" til å ha over penis når ein var ute i sterk kulde
Sjå også pillhýsi.

1. An vevrei'e æ a hýsi å have inni a stòge.
2. Papa fortålde at 'an ha' brúka hýsi bådi mæ 'an va' i høyskóg, å mæ 'an sette snòru.

1. stor og klossete kvinne; ofte med dårlege klede
2. kvinne med upassande framferd

1. I fantefýæ kunna der vère nåkå fæle hysju.
2. Eg kjenner meg útrygg'e på den hysjâ.

provisorisk verestad for folk eller dyr (bygd av noko av kvart; td stein, torv og greiner)

På støylæ ha' mi a kåvehytte dèr kåvan kunna liggje om nóttí fysst det va' úveir. Hyttun våre nóg helst'e 'å heiinn.

høvre (del av hestesele); bøyle med puter som ligg over hestemanken og held drætti oppe

Førr' i tí'inn vorte hyvrí gjåre av tré, men nò vare da gjåre av jinn.

helg

Ti' hægjinn vi' eg ti' Býn å handle.

helgefred

helgeklede

ved til helga

1. høgd (berre bruka i eintal)
2. etasje

1. 'An reiste opp i hægdí for å få bèt'e ivesýn.
2. Detti húsi æ bygt i ei hægd.

helgedag
Sjå også virkedag'e, kvenndag'e, hægdagsklædd'e og hægdagsklæi.

sundagsklede, kyrkjeklede (i eldre tid)
Sjå også hægdag'e og hægdagsklædd'e.

Hægdagsklæí hinge på vondæ i loptæ.

1. høgde
2. høgdehopp

1. Det va' a kalleg hægde på dei tréó!
2. Hoppar du hågt i hægde?

Kristi himmelfartsdag (helgetorsdag)

I morgó æ det hægetóssdagjen.

hælkappe (bakdelen av ein sko, som sveiper seg kring hælen)

halvpart

Eg æ 'kji hæltí så spræk'e nò som då eg va' ung'e. Mi eige kverrsí hælt av garæ.

herd, skulder

Eg hèv' a gong havt sènebitendelsi i dei vístri hærinn.

skulderblad
Somme seier "hǿrebla'".

Såvi va' så tjurr'e at hærebló'í 'ass naga hòl i skjortâ.

berestykke på skjorte (td bruka på bunadskjorte for menn)

Hærebórâ på skjortunn æ kansi om lag 20 cm brei.

høy; berre bruka i eintal

Det æ an sjau'e mæ dei høyttæ i éleveir. Det va' gama hoppe i høyttæ mæ mi vår' små.

Høybu. Frittståande bygning i utmarka, bruka til mellomlagring av høy, både i utmarka heime og på heia.
Sjå også ramlé.

Mang a høybú hèv' rotna dei seiste tíårí.

fang med høy
somme seier "høyssgjèv"

høyløe

krok til å rive laust høy med (i ein hard stâi)

romet i løa der høyet vart lagra
Sjå også lauvlǿe og lǿe.

Høylǿâ mí stend'e ti' né'falls.

ung geit som enno ikkje har hatt kje

Der æ nåkå véne høynu i gjeitehópæ.

hokje

Bør. Bruka om den mengda tørrhøy som ein person greier å bere på ryggen når høyet er kjembt, lagt saman og bunde med býretòg.
Somme seier "høybýr".
Sjå også høystakk'e, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindverje, vindvevje, band, torve, kjembe og høyskóg.

Der æ 4-5 kjembu i a høysbýr.

høydott
Somme seier "høydott'e".

Det låg fullt av høysdetti út'å voddæ.

stor ting
Sjå også hýsi.

matpakke for høyskógsmannen

tjukk ullfrakk til å bruke i høyskog om vinteren

mann som køyrde høy heim frå heia

An høyskógsmann'e måtte kjøyre mange høysloss heim'tt'e av heiinn om vetren.

ei morgonstjerne som høyskógsmennan såg (varsla om ver og føre)

vinterslede (med høygrindar)

veg som vart bruka til å køyre heimhøy på vinterføre; kunne vere ein annan veg enn støylsvegen (sommarvegen)

vottar som ein bruka når ein køyrde høy heim frå heia.

Høyskógsvettin ljóte vère lóne å tykke å nòkå stóre, så an hell'e vermdâ om det æ nari, ell' det gnarrar å blæs'e.

tilbygg til løa; bruka til å lagre høy i
Sjå også skåli og fjósskåli.

Da ha' jamt hestehøytti i høyskålâ.

høylass
Sjå også lass.

Det va' 'kji få høysloss da henta i heiinn førr'e.

samling av samanpressa høy i løa
Sjå også konnstai og lauvstai.

Útette vetræ kunna det vèr' tungt å rysje høy i høystââ.

Høystakk. I eldre tid når bøndene slo høy på heia om sommaren for å frakte det heim med hest og slede på vinterføre, var det to måtar å lagre det på. Anten i bu / løe, eller i høystakk. Høystakken måtte lagast slik at regnvatnet rann av, og ikkje trekte inn i høyet. Høyet måtte leggjast på ein spesiell måte (i kjembu) Storleiken på høystakken laut tilpassast slik at det vart eit sledelass. Det var vanleg med 8 - 9 býra i ein stakk,og 4-5 kjembu i ei býr.
Det vart det slutt med å slå på heia i 1950 åra.
Sjå også stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindverje, vindvevje, band, torve, býr, kjembe og høyskóg.

Det æ viktigt å trǿ godt innmæ stakksneisí itt an sèt'e opp høystakkjen.

godt ver i samband med høyberging
Sjå også bergingsveir og høyveirsbikåri.

D'æ allstǿtt travelt i høyveiræ.

augnestikkar
Sjå også augnestyng'e, høyveir og bikåri.

Høyveirsbikåran sjå kallègare út 'ell da æ.

gras som veks opp att etter den fyrste slåtten

Førr'e varte håne barre brúka ti' beiti.

tid mellom våronn og slåttonn

I håbballæ va' det 'kji så mykji arbeid an laut gjère, då kunna an tinde rívu å finne nýe imni ti' stuttorv.

vidje som vart vridd i håbballen

håbballsvidjunn æ goe vijju

diagonalen på honnsteinane i ein lafta bygning

Hågjungjen lýt vèr' rétt'e i a timre.

høgtalar

Svein ha tvei fælæ bassa i kvære hågtalaræ, å spila å dundra heile nótti.

glatt is; bruka berre i eintal
Sjå også hål'e og glèrungji.

halm

Håm'e kan nyttast ti' så mangt i dag.

halmstrå

Gunnår va' virkjen ti' plukke opp kverrt håmstråtti.

hamar

An snikkari vi' alli hav' an fillen håmåri.

honning; berre bruka i eintal

Der æ mykji karbóhýdrat i håningjinn.

Hoftuft (gardsnamn i Valle); vert ikkje bøygt
Sjå også håptui.

På Håptu hèv' der vòre mange Haddvåra.

mann frå Hoftuft
Sjå også Håptu.

Håptuan æ eisemadde om namni sikkå i heile Sætisdal.

jente / kvinne med langt og tjukt hår

håret ligg vent og er blankt (om folk og buskap)

Gýró hèv' så vén'e an hårdåm'e.

overgangen mellom hår og panne; bruka berre i eintal

Du æ så svårt'e oppi hårgaræ, at du lýt två deg i hòvúdæ i kveld.

hovudhår; bruka om personar og dyr med tykt hår

Åsmund ha' så fæl'e an hårkost'e at det fylte plent hatten. Hestan have tykkare hårkost'e om vetran.

delen av hovudet som er hårsett

Bjynnen reiv av hårshúvâ å mykji av andlitæ 'ass Danil.

ustelt, sprikande (om hår)

plagg ein trædde over hovudet (utan ermar, dekka berre over rygg og bringe, ein sid bul)

Håsklæi va' godt å have itt det va' kaldt å an gjekk å skar.

ringtrost

andre slåtten om sommaren (når ein slår hågraset)

"halvgal" person

gard som var verd ei halv "hud" (eldre verdsetjing av gardseigedom)

halvkløyvd stokk

ein klyvmeis (halve klyví)

del av broderiet på setesdalsbunaden (både den mannlege og den kvinnelege)

I gjerkveld sauma eg færigt håvkrúnun i opplutæ.

kvilepause i arbeidet, midt i ei øykt, i slåtten ein halv time; bruka berre i ubunden form

Det æ godt mæ håvlé itt an hèv' gjengje kruppen lengji å slègje mæ stuttorv.

arbeid fram til håvlé (ei halv øykt)

halvfullt lass

Der va' barre a håvlessi høy etti.

sludd

Det hèv vòre håvslett i heile dag, men snjóren hèv' alli lagt.

laftestokk som er kløyvd på midten og ligg som svill i bygninga

An lýt have tvæ håvsvidda fysst an sèt'e timrâ på enn støypt'e múr'e.

halvtak, inntil ein annan bygning, ikkje møne

Håvard

Håvår sèl'e å steller motórsagji.

same veret i eit halvt år (gammal religiøs spådom)

På dei seiste dage ska' der vère håvårsveir.