Ordliste

bruka i uttrykket magge í seg
Sjå også maggelèg'e.

'An æ fæl'e ti' magge í seg fysst 'an sjalar si.

1. mase
2. gjere mjuk
Sjå også make seg og nike.

1. Nò må du 'kji make sossa fælt, Titta.
2. Sill' an make skjinn ti' a heil fydde, va' det kalleg mykji arbeid.

1. få gnagsår
2. mase fælt
3. opphalde seg ein plass der ein burde vite at ein ikkje er velkomen av dei fleste (vert rekna som upassande)
Sjå også make.

1. D'æ létt å make seg mæ nýe stivla.
2. Lýt du nå make deg att'e om detta dèra!
3. Lýt så han make seg dèr!

gjere makeskifte

Det va' stundom det kunna vère lagelegaste for båe eigaran å makebýte tvei skógeteigji.

1. male korn, kjøt, kaffi o.l.
2. katten mel
3. bruka i uttrykket male n'í

1. D'æ tungt å male kjø̀t mæ hondkvinn itt an stappar í for mykji.
2. Katten åkkå mèl'e hågt itt an smeikjer 'an.

klemme sund, knuse (bruka om kropp og ting)
Sjå også miltre.

Eg maltra fóten min då eg fekk enn tung'e stein'e iv' 'an.

verte vaksen

Gúten fèr'e ti' mannast.

greie, orke

Ha' eg manta mei', så ha' eg gjinni villt.

1. fare hardt med ein annan person
2. arbeide svært hardt

1. Åni martéla 'an Auver så 'an laut ti' doktaræ.
2. Ånund martéla seg ti' i skógjæ, så 'an varte plent gorrtròta kverrt kveld.

marsjere

Då Håvår å Gjermund våre på Móæ, måtte da lære sikkå å masére.

bere fram mat på bordet

No ska' eg matbórde så di få ète!

ete

Det varte hågt nón førr'ell mi finge matfǿre åkkå. Eg hèv' vorte så tannlaus'e at eg hèv' vóndt for å matfǿre meg.

lage til eit måltid (td middag)

No æ mi så soltne at mi ljóte matlage førr'ell mi leggj' åkkå.

1. lage seg enkel mat som ein tek med seg ut på arbeid 
2. lage matforråd til vinteren (td bake, male, slakte)

1. Eg hèv' matreidt meg, så nò vi' eg at skógjæ å leggje ihóp vé'e ti' vetræ.
2. Mi hav' matreidt ti' vetræ.

ete og tyggje godsleg (like maten godt)
Sjå også pauke.

Mi mausa å åte så mi vorte meste ti' skamdan.

ete svært fort og mykje

Taddeiv mauskra så i bryddaupæ at eg helst'e skjemdest.

måte saman (rite øvre kvarvet i ein bygning etter det som ligg under slik at ein kan felle dei greitt i hop)

Nò lýt du hake stokkjen så mi få mée greitt.

auke

"Hèr hèv' stae kjempetré, skógjen bóndehegna; spinka spart i mange lé', pæningpungjen megna" (stev etter Tarjei Bjørgulvson Rysstad, 1890-1977)

1. skadeskjote eit dyr
2. misse ein fisk av kroken

1. Eg skaut, å eg æ rædd'e eg meidde elgjen.
2. Det va' så lausbeitt at eg meidde i ei brennòte.

hindrast, tale ifrå

An må 'kji meikkast nòkå som an gjinni vi'. An må 'kji meikkast gjipti.

hindre einkvan /eitkvart i noko
Sjå også inkji meikke seg.

'An meikka mi å fiske i dei vatnæ. Fysst kjýrí løyp'e, å an inkji æ ti' stútæ mæ 'enni, då meikkar an 'enni. Bonní ville út, men mi tótte det va' host'e seint, så mi meikka da.

meine, tru

Mi meine úlíkt, èg å dú.

1. lage spor i tre
2. greie, klare
3. styre, klemme saman dei to skjere-eggene
4. klyppe man på hest
Sjå også meit.

1. Dei som gjåre sikkå skjí, meitte jamt skjíne.
2. 'An meitte det ti'.
3. An skjæri lýt an meite for at 'an ska' skjère godt. 
4. "Hèv' du meitt måninn, Tóróv, eg såg 'u ha' lagt seg".

utøve ei form for trolldomskunst eller kjerringråd

Gófa greidde å mekkje út snerpâ som ha' sett seg fast i halsæ.

få til eit arbeid på ein noko strevsam måte (sjølv om personen ikkje er spesielt flink)

Sigríd ha' vóndt for å få det ti', men 'u menta det ti'.

sage ein skurd i ein tømmerstokk mot mergen for å hindre at han sprekk

An ska' helst'e mergsprengje åsan fysst an timrar.

pisse
Sjå også mig.

Merrí meig på same staæ allstǿtt.

klemme sund

Fóten varte plent miltra då 'u fekk steinen ive seg.

skyte stein med dynamitt
Sjå også skjóte.

An lýt húve "varskóhèr!" fysst an ska' ti' míne.

bruke mindre, minke på forbruket (slik at det skal strekkje til)

Eg minsérer mæ høyttæ, det sér út som at våri kjæm'e seint i år.

variere i nedbørsmengd (nedbørsmengda er ulik frå stad til stad); bruka berre i eintal

Det ringde i nǿri Homm i gjår, men hèr i syndri Homm kåm det alli an dròpi, sò kan det misfadde. Det kan misfadde fælt mæ regnæ i éleveir.

vanvyrde, vrake

Det æ mange som mismæte byggrauten i dag. An ska' inkji mismæte nåkå an fær, om det inkji æ di beste.

misse
Sjå også fǿre bort

Eg miste hesten, 'an gjekk gjennom ísen.

når kattane, særleg i laupetida, lagar lange, samanhengande lydar
Sjå også mjarr, mjarren og mjaukte.

Det va' fælt som kattan mjarra i nótt!

mjaue (om katt)
Sjå også mjarre.

Kjettâ mjaukta ette kjeslingó.

1. kvile midt på dagen (om buskap)
2. jage kyrne ut på beite før dei vart mjølka om morgonen eller etter at dei vart mjølka om kvelden
Sjå også mjelt.

1. I Mjeltekvævæ æ godt å mjelte.
Eg æ úti å mjeltar kjý kverr morgón'e.

søkkje ned (om grums og botnfall)
Sjå også mjór.

Fysst mysâ skjírnar å mjórar, så søkk'e mjóri né'å botnen.

bruke for mykje mjøl når ein kjevlar ut flatbraudleiven

Låg det att'e tjurrt mjø̀l på brausleivæ, va' det mjø̀lbaka, å dèt varte inkji tótt gó'slegt.

strø mjøl på

An lýt mjø̀le forsiktigt itt an reier graut'e. An lýt mjø̀le jamt på, å unde brausleivæ itt an bakar.

saume saman remser av hud til eit reip (skjere endane opp i reimar, leggje dei om einannan, dra desse gjennom fleire hol og banke det flatt)

Detti býretògji æ mjådt ihóp.

1. få lov til
2. måtte; bruka berre i konjunktiv
3. verte nøydd til
4. måtte, trenge

1. Eg måtte alli út å ríe i kveld, for eg æ så krímsjúk. Ha' eg mått sète på mæ di? Trú mi ha' mått lånt búí 'enni a hæg?
2. Måtte det gange dikkå godt på túræ!
3. Eg hèv' mått prǿva mange sjúka seiste årí.
4. Må eg út, Knut (altså på do i skuletimane)?

1. ta vekk møkka frå husdyr som står på bås
Sjå også rennâ og mokstreglugg.
2. bruka i uttrykket mòke seg ti'

mjølke
Sjå også mjåkk, nèvemókke og strípemókke.

Gònil lære å mókke då 'u va' sjau år.

1. kaste mold utover torvtaket etter å ha lagt torv på
2. få mold på

1. Mikkjel molla ette at torví på tòkunn va' lagd. Itt an mollar a nýlagd torvtòke bind'e det ihóp torvun så det grassèt'e seg godt.
2. Yngjebjør molla út stakkjen då 'u tók opp eplí.

1. auke / minke, gå framover
2. bruka i uttrykka vère mòní og mòne si ti'
Sjå også mòn'e.

1. Nò mònar det, tankjen æ snart fudd'e. Nò mònar det mæ det. (Det æ snart færigt/tómt.) Nò mònar det, nò æ mi straks frammi. Nò hav' mi mòna desse steinæ, å fengje 'an mest'e út ó' åkræ.

tale svært lågt og utydeleg (meir i "bassområdet" enn å muse)

Turí mudra ti' 'ó Svein om eit ell' anna. Haddvår gjekk der å mudra mæ sjave seg, eg skjø̀na inkji plent ko 'an sa. Kåna mudra ti' mannæ at nò måtte 'an inkji drikke mei' i kveld. Mamme mudra ti' mi at eg laut nappe att'e skrivnappan. 

smuldre sund

Denné gamli støypen fèr'e ti' muldrast sund'e.

smule (bruka td om matsmular på kjøkkenbenk eller golv)
Sjå også mul og substantivet muldre.

'An ha' muldra så n'i tili at eg laut vaske ett' 'ó.

leike med runde steinar (med bestemte reglar)

Bonní sitje å munkast på a rugge úti túnæ.

1. arbeide seint og forsiktig
2. bruka i uttrykket munke mylse 

1. 'An munka å arbeidde nåkå líti, om 'an va' gåmål'e.

kan

Detta munne du gjère! "Fýg du meg 'pi løyndelopti som ingjen munne meg sjå" (visestrofe)

ha gode talegåver

Åni munnska fælt å greidde å ivetelje dei fléste.

1. drikke eller ete smått og lite, nippe til (ofte bruka i samband med å drikke alkohol)
2. tyggje maten for småborna (hakke maten sund med framtennene)

1. Eg sat å munsa på nåkå kaffé då bóa kåm inn'tt'e.
2. Moirí munsa for det minste båni.

1. småverkje i kroppen
2. ulme

1. Eg hèv' tanneverk'e, det murar heile tí'í.
2. Ette' an skógbrann'e kan det mure i jórdinn i fleire dage.

småverkje (over tid)

Eg mureverkjer i tonninn!

1. arbeide smått og jamt
2. furte, protestere
Sjå også substantivet murke.

1. 'An murka mæ nòkå allstǿtt.
2. Da' murka i mót, å vill' inkji vèr' mæ.

arbeide "allstøtt"/ heile dagen til seine kvelden
Sjå også múrt'e og gny.

Lars múrtar jamt å samt.

mone lite, fare smått

Såvi murvla å arbeiddi, men det varte 'kji så mykji âv det.

kviskre (meir i diskantområdet enn å mudre)
Sjå også tuse og kjuse.

Ungan tikje gama å muse mæ kvorairne. 'An musa nòkå ti' 'enni. "Den som musar, den lýg'e!" "Sku mi muse gama?"

rotne, morkne, verte laus ved

Nò muskast 'an fælt, denné gamli, stóri stúven.

grave laust t.d. mose i husvegger (borna kunne av og til finne på å "røykje" mosen som tobakk)
Sjå også musk.

Inkji muskji nå i súó, så at mýsan kåme inn!

arbeide seint og få gjort lite
Sjå også muslen, substantivet musle og musl'e.

Gunleik musla heile lívi.

gripe eller handsame eit eller anna på ein keiveleg og sein måte

An kan 'kji muvre for mykji ska' an vère snikkari.

dra i spenane for å få mjølka til å kome ned i spenane, før ein mjølkar
Sjå også det andre verbet mýkkje og gjève útí.

An lýt mýkkje godt førr'ell an mókkar.

raute lågt og roleg 

Kjýrí mýkte å rauta ette kåvæ sí!

bruka om andletsuttrykk i samband med å ikkje ville vise at ein er "på låtten"

Jórånd mýlte då Haddvår kåm mæ dessa fæle slòsó.

vere smuldra sund
Sjå også mylje og flottmylje.

Høytti hèv' turka så fælt i dag at det hèv' múlst.

male eller knuse i småbitar

Gófa múlde oksí i hondó å smaka på konni.

1. rive sund og knuse torv og jordklumpar
2. ha mold på torvtòka etter at torva er lagd

1. An lýt mylle kjykkenhagjen godt førr'ell an sår. Det myller godt ette plógjen i an tjurr'e åkr'e.
2. An lýt mylle tòkâ for at 'u ska' grassetje seg jamnt.

ro bakover

An lýt mynde itt an ska' feste fiskenètí på land. Det æ viktigt å vère gó'e ti' å mynde itt an sèt'e út nèt i vind'e.

ymte

Nils mynnta om detta i gjår.

slite "seg mest i hel" med arbeid, jamfør myrde
Sjå også kabbe seg.

Nò må du 'kji halde på ti' du mýrer deg!

jakte på mus 

Katten åkkå æ gó'e ti' mýse.

leggje mose mellom laftestokkar

An lýt leggje jamt å inkji for líti fysst an mys'e.

løyse seg opp (om trekoppar som er skadde av væte og bruk)

Fysst koddun ha' mysktst, laut an sandskúre da for å få bort myskji.

lage suge- eller smattelyd med munnen for å få hesten til å gå
Sjå også prutte.

Èg tar alli mýstre, hesten min glór etti, å sér nær 'an ska' ti'.

gøyme seg
Sjå også mýten.

Da mýtte sikkå, å vill' alli ève a órd.

1. gje frå seg lyd (om geit)
2. bruka om særmerkt menneskerøyst (ljos og skarp røyst)
Sjå også mækr og bækte.

1. Gjeití stód å mækra oppi fjøddetóne.
2. ko æ det du mækrar etti?

1. måle lengde m.m.
2. seie
Sjå også mål.

1. Kan du mæle ko langt detta bóri æ?
2. Vetli mælte alli a órd.

verdsetje, setje pris på

Det æ 'kji kå húsens fókk som mæte æ Tóre.

møte

Eg mǿtt' 'ó mæ dei nýe Volvóæ sí.

gjere mjukt
Sjå også møykje og møykje seg ti'.

bruke kroppen kraftig
Sjå også møykje og møykje seg ti'.

Vèr' nå mæ i trimgruppâ så du fær møykt deg nòkå!

mjukne

No hèv' eg nåa smø̀ri, så no hèv' det møykna, å no vare det létt å klíne lefsun.

mørne
Sjå også møyr'e.

Kjø̀ti sille gjinni hange oppi nåkå dage for å møyrne, førr'ell an salta det.

kjenne (bruka om kjenslelause kroppsdelar)

Eg mår 'kji lèmin mí i dag. Papa mår 'kji av hondó sí i dag, da verkje så fælt.