Ordliste

bruka i uttrykket magge í seg
Sjå også maggelèg'e.

'An æ fæl'e ti' magge í seg fysst 'an sjalar si.

1. mase
2. gjere mjuk
Sjå også make seg og nike.

1. Nò må du 'kji make sossa fælt, Titta.
2. Sill' an make skjinn ti' a heil fydde, va' det kalleg mykji arbeid.

1. få gnagsår
2. mase fælt
3. opphalde seg ein plass der ein burde vite at ein ikkje er velkomen av dei fleste (vert rekna som upassande)
Sjå også make.

1. D'æ létt å make seg mæ nýe stivla.
2. Lýt du nå make deg att'e om detta dèra!
3. Lýt så han make seg dèr!

1. male korn, kjøt, kaffi o.l.
2. katten mel
3. bruka i uttrykket male n'í

klemme sund, knuse (bruka om kropp og ting)
Sjå også miltre.

verte vaksen

Gúten fèr'e ti' mannast.

greie, orke

Ha' eg manta mei', så ha' eg gjinni villt.

1. fare hardt med ein annan person
2. arbeide svært hardt

1. Åni martéla 'an Auver så 'an laut ti' doktaræ.
2. Ånund martéla seg ti' i skógjæ, så 'an varte plent gorrtròta kverrt kveld.

marsjere

bere fram mat på bordet

ete

Det varte hågt nón førr'ell mi finge matfǿre åkkå. Eg hèv' vorte så tannlaus'e at eg hèv' vóndt for å matfǿre meg.

lage til eit måltid (td middag)

1. lage seg enkel mat som ein tek med seg ut på arbeid 
2. lage matforråd til vinteren (td bake, male, slakte)

1. Eg hèv' matreidt meg, så nò vi' eg at skógjæ å leggje ihóp vé'e ti' vetræ.
2. Mi hav' matreidt ti' vetræ.

ete utan å drikke til
Sjå også tjurrmaule.

ete / tyggje godslegt, like maten godt
Sjå også pauke.

ete kraftig, ete grådig

måte saman; rite øvre kvarvet i ein bygning etter det som ligg under slik at ein kan felle dei greitt i hop

auke

"Hèr hèv' stae kjempetré, skógjen bóndehegna; spinka spart i mange lé', pæningpungjen megna" (stev etter Tarjei Bjørgulvson Rysstad, 1890-1977)

1. skadeskjote eit dyr
2. misse ein fisk av kroken

1. Eg skaut, å eg æ rædd'e eg meidde elgjen.
2. Det va' så lausbeitt at eg meidde i ei brennòte.

1. få varig skade
2. slå opp gammal skade
3. skadast (overførd tyding)

1.

hindre einkvan i noko
Sjå også inkji meikke seg.

'An meikka mi å fiske i dei vatnæ.

meine, tru

1. lage spor i tre
2. greie, klare
3. styre, klemme saman dei to skjere-eggene
4. klyppe man på hest
Sjå også meit.

1. Dei som gjåre sikkå skjí, meitte jamt skjíne.
2. 'An meitte det ti'.
3. An skjæri lýt an meite for at 'an ska' skjère godt. 'An meitte mæ tungunn fysst 'an sat å tægdi.
4. "Hèv' du meitt måninn, Tóróv, eg såg 'u ha' lagt seg".

form for trolldomskunst eller kjerringråd

få til eit arbeid på ein noko strevsam måte (sjølv om personen ikkje er spesielt flink)

Sigríd ha' vóndt for å få det ti', men 'u menta det ti'.

sage ein skurd i ein tømmerstokk mot mergen for å hindre at han sprekk

An ska' helst'e mergsprengje åsan fysst an timrar.

pisse
Sjå også mig.

Merrí meig på same staæ allstǿtt.

klemme sund

Fóten varte plent miltra då 'u fekk steinen ive seg.

skyte stein med dynamitt
Sjå også skjóte.

An lýt húve "varskóhèr!" fysst an ska' ti' míne.

minnast, hugse

bruke mindre, minke (på forbruket,slik at det skal røkkje til)

variere i nedbørsmengd (nedbørsmengda er ulik frå stad til stad); bruka berre i eintal

Det ringde i nǿri Homm i gjår, men hèr i syndri Homm kåm det alli an dròpi, sò kan det misfadde. Det kan misfadde fælt mæ regnæ i éleveir.

vanvyrde, vrake

Det æ mange som mismæte byggrauten i dag.

misse
Sjå også fǿre bort

Eg miste hesten, 'an gjekk gjennom ísen.

når kattane, særleg i laupetida, lagar lange, samanhengande lydar
Sjå også mjarr, mjarren og mjaukte.

Det va' fælt som kattan mjarra i nótt!

mjaue, katten mjauar
Sjå også <#5619#mjarre.

1. kvile midt på dagen (om buskap)
2. jage kyrne ut på beite før dei vart mjølka om morgonen eller etter at dei vart mjølka om kvelden
Sjå også mjelt.

1. I Mjeltekvævæ æ godt å mjelte.
Eg æ úti å mjeltar kjý kverr morgón'e.

søkkje ned (om grums og botnfall)
Sjå også mjór.

Fysst mysâ skjírnar å mjórar, så søkk'e mjóri né'å botnen.

saume saman remser av hud til eit reip (skjere endane opp i reimar, leggje dei om einannan, dra desse gjennom fleire hol og banke det flatt)

Detti býretògji æ mjådt ihóp.

1. få lov til
2. måtte; bruka berre i konjunktiv
3. verte nøydd til
4. måtte, trenge

1. Eg måtte alli út å ríe i kveld, for eg æ så krímsjúk. Ha' eg mått sète på mæ di? Trú mi ha' mått lånt búí 'enni a hæg?
2. Måtte det gange dikkå godt på túræ!
3. Eg hèv' mått prǿva mange sjúka seiste årí.
4. Må eg út, Knut (altså på do i skuletimane)?

1. ta vekk møkka frå husdyr som står på bås
Sjå også rennâ og mokstreglugg.
2. bruka i uttrykket mòke seg ti'

mjølke
Sjå også mjåkk, nèvemókke og strípemókke.

Gònil lære å mókke då 'u va' sjau år.

1. auke / minke, gå framover
2. bruka i uttrykka vère mòní og mòne si ti'
Sjå også mòn'e.

1. Nò mònar det, tankjen æ snart fudd'e. Nò mònar det mæ det. (Det æ snart færigt/tómt.) Nò mònar det, nò æ mi straks frammi. Nò hav' mi mòna desse steinæ, å fengje 'an mest'e út ó' åkræ.

tale svært lågt og utydeleg

Turí mudra ti' 'ó Svein om eit ell' anna.

smuldre sund

smule (bruka td om matsmular på kjøkkenbenk eller golv)
Sjå også mul og substantivet muldre.

'An ha' muldra så n'i tili at eg laut vaske ett' 'ó.

leike med runde steinar (med bestemte reglar)

Bonní sitje å munkast på a rugge úti túnæ.

1. arbeide seint og forsiktig
2. bruka i munke mylse 

1. 'An munka å arbeidde nåkå líti, om 'an va' gåmål'e.

1. drikke eller ete smått og lite, nippe til (ofte bruka i samband med å drikke alkohol)
2. tyggje maten for småborna (hakke maten sund med framtennene)

1. Eg sat å munsa på nåkå kaffé då bóa kåm inn'tt'e.
2. Moirí munsa for det minste båni.

1. småverkje i kroppen
2. ulme

1. Eg hèv' tanneverk'e, det murar heile tí'í.
2. Ette' an skógbrann'e kan det mure i jórdinn i fleire dage.

småverkje (over tid)

Eg mureverkjer i tonninn!

1. arbeide smått og jamt
2. furte, protestere
Sjå også substantivet murke.

1. 'An murka mæ nòkå allstǿtt.
2. Da' murka i mót, å vill' inkji vèr' mæ.

arbeide "allstøtt"/ heile dagen til seine kvelden
Sjå også múrt'e og gny.

mone lite, fare smått

kviskre
Sjå også tuse og kjuse.

Ungan tikje gama å muse mæ kvorairne. 'An musa nòkå ti' 'enni. "Den som musar, den lýg'e!" "Sku mi muse gama?"

rotne, morkne, verte laus ved

grave laust td mose i husvegger (borna kunne av og til finne på å "røykje" mosen som tobakk)
Sjå også musk.

arbeide seint og få gjort lite
Sjå også muslen, substantivet musle og musl'e.

gripe eller handsame eit eller anna på ein keiveleg og sein måte

dra i spenane for å få mjølka til å kome ned i spenane, før ein mjølkar
Sjå også det andre verbet mýkkje og gjève útí.

An lýt mýkkje godt førr'ell an mókkar.

raute lågt og roleg 
Sjå også det andre verbet mýkkje.

Kåvan mýkte å rauta ti' eg varte så leid'e at!

bruka om andletsuttrykk i samband med å ikkje ville vise at ein er "på låtten"

vere smuldra sund
Sjå også mylje og flottmylje.

Høytti hèv' turka så fælt i dag at det hèv' múlst.

male eller knuse i småbitar

Gófa múlde oksí i hondó å smaka på konni.

ro bakover

An lýt mynde itt an ska' feste fiskenètí på land. Det æ viktigt å vère gó'e ti' å mynde itt an sèt'e út nèt i vind'e.

slite "seg mest i hel" med arbeid, jamfør myrde
Sjå også kabbe seg.

Nò må du 'kji halde på ti' du mýrer deg!

jakte på mus (katten gjer dette)

leggje mose mellom laftestokkar

An lýt leggje jamt å inkji for líti fysst an mys'e.

lage suge- eller smattelyd med munnen for å få hesten til å gå
Sjå også prutte.

Èg tar alli mýstre, hesten min glór etti, å sér nær 'an ska' ti'.

gøyme seg
Sjå også mýten.

Da mýtte sikkå, å vill' alli ève a órd.

1. gje frå seg lyd (om geit)
2. bruka om særmerkt menneskerøyst (ljos og skarp røyst)
Sjå også mækr og bækte.

1. Gjeití stód å mækra oppi fjøddetóne.
2. ko æ det du mækrar etti?

1. måle lengde m.m.
2. seie
Sjå også mål.

verdsetje, setje pris på

Det æ 'kji kå húsens fókk som mæte æ Tóre.

møte

Eg mǿtt' 'ó mæ dei nýe Volvóæ sí.

gjere mjukt
Sjå også møykje og møykje seg ti'.

bruke kroppen kraftig
Sjå også møykje og møykje seg ti'.

mjukne

kjenne (bruka om kjenslelause kroppsdelar)

Eg mår 'kji lèmin mí i dag. Papa mår 'kji av hondó sí i dag, da verkje så fælt.

1. tilpasse
2. bruka i uttrykket måte at si og måte ti' m.m.