Ordliste

Tallak

Det æ filli mæ Taddâkó nò, da hav' døydt út.

måten ein for fram på for å få nyspunne garn til å misse "spensten" (verte lettare å arbeide med)

Da gróve gåni néd i tadden å léte det liggje der nåkå dage, di da kadda fissdøye ell' taddedøysle.

hardtrakka sauetalle
Somme seier "lórteflingre".

Nò hav' mi smildra taddeflingrun.

Torleiv

Taddeiv reiste ti' Ísland å fann si a kåne.

sauetalle (underlaget som sauene går på, ikkje bruka om talle som gjødsel)

I kalde vetrenétte héle ungdóman sikkå på taddemellæ, førr' i tí'inn.

trev over tadden

Anne låg på taddetrèvæ om sommåri i slåttæ.

tosk, tullebukk

Hèv' du nå fǿrt néd målespanni mitt, din taddeveir'e du æ!

1. romet i lǿâ der sauene er (tadden kunne også vere eit eige tilbygg til lǿâ i eldre tid)
2. blanding av lort og boss; berre bruka i eintal

1. Der va' mest'e allstǿtt godt å varmt i dei gamle taddó.
2. Det æ tungt å kaste út taddi.

liten og helst udugeleg mann

'U gjipte seg mæ an líten tafs'e.

1. taknever; bruka berre i eintal
2. stykke arbeid
3. innsatsvilje og evne
4. tak
5. detalj i td slått
Sjå også take.

1. An lýt hav' mykji tak ti' a heilt hús.
2. Det va' a godt tak mi gjåre i gjår, då mi beisa húsí.
3. Der va' slig tòk i dei Oppigas-jentó.
4. Fær du tak unde skåpæ?
5. "Seistundâ i dessa slåttæ æ der nåkå vanskelège tòk", sa meistarspilemannen.

bør med tak

Karan ha' vòr' i takskógjæ å kóme heim'tt'e mæ kversí takbýr.

takdrypp
Sjå også yfsedryp, yfsingestein'e, yfse, yfsingji og yfsingenævr.

An kan inkji sitje unde takdròpâ.

person som fletter never til taktekking

Takflettaren lýt passe tí'í nøyi fysst tréne svåe.

takk

Dèt va' takkji eg fekk for det eg hjelpt' 'ó. Eg hève 'kji sétt nåkå ti' dei takkjæ.

bakstrehelle; rund, støypt jernplate til å steike flatbraud, lefse m.m. på

'An la takkâ oppå eisâ. An lýt have småre bakstrevé'e itt an vi' bake mæ gamledags takke.

lappar, pannekake

Takkekakun vare steikte på a takke, å æ rovne å mjúke.

siste flatbraudleiven ein baka ein dag (han laut vere stor, då vart flatbraudet drygare, altså at ein har mat i lengre tid)

Det passa godt út mæ nåunn i dag, nò vare det an stór'e takkekongji. Æ takkekongjen syv'e, var' braui au syvt.

del av ei bakstrehelle (klovna bakstrehelle, bruka td på støylen; lagd på fire steinar ute til å steikje på)

Takkeluten æ stór'e nóg ti' steikje kaku på.

jernring til å leggje takkâ på
Sjå også eisering'e

'Å støylæ brúka mi takkeringjen, å takkâ, ti' å steikje takkekakun på.

klyv med tak

Da finge mæ sikkå a gó' takklyv frå Finndalæ.

stabel med never til å tekkje med
Sjå også tak og kost'e.

Nýflette nævra lýt an leggje i takkost'e så fórt an kan, hellis krulle da sikkå.

lass med tak

Da trunge mange takloss for å tekkje den nýe lǿâ i Sýgâ'.

sende med tak

Taksendun laut vèr' greie å take imót for dei karan som våre på tòkunn å la' tak.

bjørkeskog der det er godt å flette never ("take tak")

Takskógjen va' mykji vær'e for fókk førr' i tí'inn, for bjørkenævra va' einaste tekkjemåten for hús.

tak som er tekt med taknever

An lýt sjå godt ette taktòkó så da inkji lèke.

1. prat, snakk; bruka berre i eintal
2. tal

1. Det va' a tal mæ 'ó som alli gjegndi.
2. Ko æ det mæ dei taló som æ skríva mæ raudt?

vere flink til å ordleggje seg
Sjå også talig'e og munntǿle.

Dreng æ ein som hèv' talegåvun i orden.

tallerken

Vi' du kåme mæ talerkó, så sèt' eg da inn i maskjíni.

uttrykksmåte

"Eg hèv' stræva å innmugga meg mæ órd å talesveipi som hèv gjengji hèra førr'ell landsmåli kåm", sa Knút.

1. fleipenamn på andlet
2. talskive på klokka
Somme seier "tallsive".

1. Den talsivâ 'ass æ helst'e rar.
2. Talsivâ æ heimegjår'.

Skjellsord på person som ein ikkje likar.
Ordet kjem frå portugisisk tambaca, ei billig legering.

Eg vi' inkji vèr' i hóp mæ dessa tambakkan!

tame, dugleik, evne, handlag til å greie

Der æ an stór'e tami mæ å brúke níven godt. Der æ tami mæ alt.

1. rå og grov kar
2. stutt taugende

1. Pass deg for dei tampæ, Bóa!
2. Hèr æ an líten tamp'e ti' å binde hesten mæ.

ende på taug eller fiskesnøre

Der æ etti barre an tamsi av desse snórinn. Eg hèv' an tamsi mæ sèn yst' i taumæ.

vilt sprang

'U la' avgari i tanesprang.

1. tange (smal odde som stikk ut i eit vatn)
2. tange (spissen som går inn i skaftet på ein kniv, greip og mange andre reiskapar)

1. Yst' i tangâ æ der greitt å leggje fiskenèt.
2. Tangjen 'å desse nívæ gjeng'e gjænom heile skapti å æ klinka i endâ.

dele tankar, få nye tankar

Bǿndan samlast å ha' slig tankebýti om nýe driftsformi.

hypokondri

Kansi féla 'an nòkå, ell' va' det barre tankesjúkji?

strå, stilk (snaubeitt eng)
Sjå også aurnaga.

Der finst 'kji etti tannari på voddæ dèr sauin hav' gjengje å beitt i vår.

tenner av støypejern (td på undersida av ein sagbenk)

Tanndrivi æ skrúva oppunde sagebenkjen, å så sveiver an benkjen att å fram fysst an sagar.

få tenner ("tannfåing")

Bóa æ i tannfangjæ nò.

tannlækjar

Tannlækjen dróg út vísdómstennan mí.

tapar

Òlâv va' an fillen tapari, antel det va' i sjakk ell' i langrenn.

kjøkemeister (i bryllaup)

I a bryddaup va' der helst'e tvei tappara.

Targjerd / Targerd

Targjær reiste ti' Amérika då 'u va' ung.

Torgeir / Tarjei

Tarjei Bjørgúvson Rysstad va' gó'e ti' dikte. Kvær av dei tvei Tarjeió i Níga' minnest du?

luftrøyr (på dyr)

Tarkji æ a anna órd for barkjen på a dýr.

brokk; bruka berre om folk

'An kjøyre seg fast å sleit så på skóteren sin at 'an fekk tarmsig.

taugstump

Kan eg få an líten tart'e av dessa taugjæ?

noko som ein treng for å utføre eit eller anna

Hèv' an 'kji tarvendi så fær an 'kji gjårt stórt.

1. liten gut
2. ein stakkar (som lite maktar)

1. 'An va' knerren ti' å arbei'e, den lisli tasen. Eg va' barre an líten tasi då eg fekk den fyssti sykkelen min.
2. Den tasen kunn' mi inkji hav' på tòkunn fysst mi sku ti' tekkje!

lita og veik jente

Borgjill va' a lítí tasse då 'u gjekk i skúlâ.

liten gut

Den lisli tassen kåm springandi néd reiní.

tau

Vi' du kåme mæ tògó, Bóa, da hange i fjósskålâ.

stutt tau

Eg hève barre an taugtamp'e, så eg trúr 'kji eg fær drage i gong bílen din.

1. fiskesnøre
Sjå også fisketaum'e.
2. snor til å styre hesten eller anna trekkdyr med; bruka berre i fleirtal
Sj å også tøyme.

1. Taumen æ mest'e så lang'e som skjérøyrsstongjí.
2. Tauman æ gjåre av leir å smúre mæ smolt så da vare mjúke.

ugift jente som har fått barn
Sjå også tausemann'e.

Tausin ha' det inkji létt førr'e.

"barnebidrag" pålagt å betale av barnefaren til barnemora for barn født utanfor ekteskap

Tausebótí va' inkji gód å hav' råd ti' for húsmannen.

faren til eit barn født utanfor ekteskap
Sjå også taus.

Tausemennan vorte au ti' skamdan, men inkji så mykji som tausin.

eigen benk lengst bak i kyrkja for ugifte kvinner som hadde fått barn

Dei som ha' fengje bonn ottafor ekteskapi, laut sitje på an tausestól'e attenat troppinn, attast'e i kyrkjunn.

innramma bilete til å ha på veggen

D'æ gama mæ véne tavlu på veggjó. Det va' helst'e religiǿse motív som våre på tavló førr'e. D'æ helst'e skúletavlu å oppslagstavlu mi kadde "tavlu" i dag.

te; bruka berre i eintal

Fysst téi æ godt sukra, smakar det godt.

veske av tykt, vove tøy

Handtakji i a teie æ av tré.

teig

Teigjin æ drjúge itt an lýt gjère alt mæ hondemakt.
Det va' jamt mi nysta åkkå út'å teigjæ. Itt an hèv' stræva å sveitta lengji út'å teigjæ, æ det godt å kåme inn ti' måls.

teiknar (bilete, skisser, kunst)

Òlâv æ enn sérs gó'e teiknari.

1. stong, trerenning
2. "stonga" på herresykkel
3. farga striper på sidene mellom kross å kringle og mønsteret i belte og i typleband
4. td ca 35 cm lang "ståltein'e" (diameter td 1.5 mm; til å rulle sylvtråd på; bruka til å lage krusar til filigransarbeid)
Sjå også sitje på teinæ.

1. Teinan av selje æ jamnaste lange å mjúke.
2. Det æ nòkå farlegt å sykle mæ unga på teinæ.

krum tverrøks til å hole ut store ting med
Sjå også verbet teksle.

negativ tendens eller påfunn; bruka om både folk og dyr

Der va' nåkå leie tempu mæ dei hestæ. 'U ha' nåkå tempu som eg inkji líka.

tinn

Nappan i trøyunn mí æ av tèn.

lite grann (td smerte, kaffe)

Eg kjend' enn líten tèni av det. Barre enn líten tèni mæ kaffé vi' eg have.

fuglevikke

Ténen høyrer ti' erteblóm-faméliæ.

fyrtøy (lighter)

Kòri hèv' eg nå gjårt av tennaræ mí?

grann, del, mole

Alli a tér stó' etti. Kverrt téri varte tèkji.

tiur

1. splint som går gjennom veiendet (bolten) på ein slede
2. ein av strengane på fela

1. Eg smía mi tvei nýe tersa, for dei gamle ha' gjengje sund'e.
2. Tersen æ inkji rein'e, sa spilemannen.

unormalt liten og "labbelèg'e" person

An tersi skjil'e seg nòkå út blant fókk.

stut på tredje leveåret
Sjå også teungskvíge.

2 år gamal ku som ikkje hadde kalv fyrste året
Sjå også téungji.

Eg selde téungskvígâ i haust.

pust
Sjå også tève.

'U sló seg så 'u misste tèven. Eg kåm så i tèven på fótballbanâ.

tung og fort i pusten (td kols)

Båni hèv' a tèvlag så eg trúr det félar ei'kvort.

vove belte med rutemønster (bruka til understakk)

Hèv' du sétt tevlingegjúrâ mí; eg ha' 'æ i gjår? Den tevlingegjúrâ èg hèv' sétt va' raud å kvít, å ha' kjistehekti.

heimevove ullteppe med ruter (mætare enn vanlege tjell)
Sjå også heimetjell, kjørkjetjell, kvíletjell, býtjell og tjell.

Detti tevlingetjelli æ det Mamme som hèv' vòvi.

tid

An lýt fýe mæ tí'inn om an æ gåmål'e. Tí'í æ mæt å syv.

tilburd (framgongsmåte, hending, underleg hending)

Det va' an fæl'e tibúr'e då skóteren gjekk gjænom ísen, mæ tvau bonn att'å slé'â.

dike med oppkomevatn (som ikkje frys til om vinteren); bruka til å setje revesaks i
Sjå også díkji, rèvedíkji (V) og soksedíkji (H).

haust med mykje mildver

Varte det a tíehaust, kunna an røkkje mykji útiarbei'.

pytt eller oppkome som ikkje vert islagd om vinteren

Gýrí sokk né' i snjóren å av n'i an tíepytt'e.

mild vind som gjer at snø og is brånar

Tíevind'e kan gjère at fǿri vare filli.

tilfang (bruka helst om trematerialar; bruka berre i eintal)

I vår saga mi ti'fangji ti' a ný bú. Mi have 'kji ti'fangji ti' å bake an heil'e dag'e.

1. tilfelle
2. sant
3. tilfeldig, overraskande møte

1. I dei ti'feddæ ha' 'an rétt.
2. Æ det ti'feddi at Tarjei hèv kjøyrt útivi å drasa bílen?
3. Det va' a ti'feddi at mi mǿttest hèra!

stad der foksnø samlar seg

D'æ tunglegt kåme at búedynninn itt der æ mykji ti'fòk.

tak som er tekt med teglstein

Òlâv hèv' lagt tigltekkje på húsó sí.

tilhaldsstad
Sjå også vèrestad'e og halde ti'.

A óví høybú æ a filli ti'helli for fókk, men an heddéri æ endå filnare.

tenkjemåte, synspunkt
Sjå også tikje og tikjest.

Der æ mange slags tikja úti blant fókk. Mi have 'kji same tikjen.

søye, hosau

An måtte passe godt på tikkun i lembingjinn.

golvklut
Sjå også tili.

Tilefillâ låg oppi byttunn.

golvmåling

Tilemåli va' jamt brúnt, men mæ same ette kríi, måla sòme det grått.

golvvask

D'æ så ímíse mæ dei tiletvåttæ mí itt eg hève det sjaui.

golvteppe
Sjå også tili.

Anne ha' vòve så véne tiletæpi.

golv
Sjå også tilefille og tiletæpi.

Det va' 'kji så jamt da tvóg'e tilí førr' i tí'inn. Fosstogtili va' mei' úvandt 'ell stògetili.

golvplanke, golvbord
Sjå også kåmårstilje.

Den eine tiljâ va' så veik at 'u bogna itt 'an gjekk ette tilæ.

tillegg

Ånund fekk a lítí ti'lòge i lǿninn sí. I bókjinn æ der a lítí ti'lòge som fortèl'e om forfattaren.

stadnamn på støylsvegen ovanfor Fisstøyl i Finndalen; "tim" kjem truleg av å "timje"

Da tóke sikkå a kvíld då da ha' kåme oppat Timgòtunn.

stutt og liten slede som vert dregen av "annæringsfole" eller person

Æ det bratt å úkviddi, kan an ljóte brúke enn timmslé'i.

stutt og lita slodde til bruk i skogen (dregen av ein annæringsfole eller ein person)

Timmsloddâ æ inkji i brúk leng'e.

timotei

Det æ sjella sjå rein'e tímótti-vodd'e i dag.

tømmer, tømmerstokkar; bruka berre i eintal
Sjå også stògetimr.

Timri rók langt inn'å veddin unde flaumæ i vår.

tømrar

Torgrím tótte så gama å vère mæ timraró mæ da lodde opp'tt'e den gamle búí som da ha' stelt.

lafta bygning
Sjå også verbet timre.

Timrâ æ vénare i gamlestog 'ell i nýestog.

trebukk med lange veidehorn (Acanthocinus aedilis)

Timremennan líke sikkå på nýsaga timr.

tømmermannsblyant

Snikkaran brúke timremannsblýanta.

insekt som liknar på ein timremann'e (men er utan lange følehorn)

Hèra æ tvæ timremannskånu i sagemustæ.

bratt bakke der ein slepper tømmer (same som lasteskòt)

Timri vare rindt néd timreskòti.

skrinn og mager person

Haddvår va' an tindekrakji, men seig'e å spræk'e i heiinn.

sølje med tindar og taggar

Ordi "tindesýe" var' brúka bå' i Sætisdal å Tilemark.

emne til rivetindar; laga av høvelege kvistfrie greiner av einer

I håbballæ lýt eg at skógjæ å finne tindetré.

oval øskje av tre eller metall

Førr'e brúka da tínu ti' take mæ si maten í.

ting

Eg lýt have mæ mi tingjí mí. Det lisle tingji va' veikt å filleleg.

nypekjerr
Sjå også njúperunni og njúpetré

Tinnér'e æ ein av dei tréslagó som hav' kvosse tagga på greinó.

tiriltunge

Eg plukka a kremme mæ tirlitungu, ein av dei vénaste vårblómó.

1. ha tiltak og evne til å våge seg til med eitkvart
2. lett oppgåve, lite arbeid

1. Augund ha' slig a ti'ræi, 'an íva seg alli í.
2. Detta æ 'kji kå a ti'ræi; gjèr det nå, så æ du færig'e mæ det. D'æ 'kji arbei' ell' konst, d'æ barre a ti'ræi.

tilsyn

Vègevaktaran ha' ti'sýnd mæ postvègjæ.

kjælenamn på ei småjente
Sjå også Bóa og bóari (H).

Titta vi' inkji vère mæ néd'å búí.

ullteppe
Sjå også býtjell, heimetjell, kjørkjetjell, tevlingetjell og kvíletjell.

Der æ góe vermdi i a tykt tjell.

kvíletjell

"Papa stampa så véne tjellvèv'e å vallmål", fortålde Asbjynn.

folk, folkemengd

Heile tjódí va' samla ottafor kjyrkjâ den syttendi mai nittenhundre å femåfyr.

Tjodgeir

Tjógjei æ a sjella karenamn no for tí'inn; mi have barre ein i Valle.

grind på ålmannvegjen mellom innmark og skog

Namni "tjó'gotlé'" varte brúka i ellgåmó tí' om kjøyre- å ríevègjen.

avlsstut til felles bruk for fleire bønder
Sjå også amtsstút'e.

Du lýt passe deg for tjóræ, 'an kan vère hynsk'e.

jernplugg til å feste eit tjor i
Sjå også tjóre.
Somme seier "tjórnål".

Tjórenålí må trǿast ell' slåast i i kav, ska' 'u halde.

jernstong som er smidd og om lag ein halv meter lang

Våre tjórnålin for tykke, så våre da vónde få n'i jórdí.

Tjostolv

'Er æ 'kji Tjóstóva etti nò, men førr'e varte detti namni brúka i Valle sókn.

tjuv

Tjóvan æ snake, da brý sikkå 'kji om det æ annas.

gruppe eller flokk med tjuvar

I Tjóvheddéræ sa da at a tjóvebǿli héldt seg.

ålmannveg

Detti va' tjó'vègjen i gåmó tí', men nò æ 'an mest'e attegródd'e.

tjuv (skjellsord)

Din tjóvekjakji, pakke deg heim'tt'e!

20 stk (bruka helst om lefser og flatbraudleivar)
Sjå også tjúgji.

Sigúrd henta si a tjug mæ brausleiva sjå 'enni Jórånd. Jón va' på tréi tjugji, altså midjom fyr å sekstí år.

berebjelke i golv i eit bygg (bjelkelag)
Sjå også tvifari (V).

Hèr æ så langt spenn, at mi vi' have 8 tomms tjugfara.

fotsjukdom som medførde at beina vart mjuke

Tjurrbròt gjåre ti' at dýrí kunna naudt gange.

1. avmagra mann
2. mann som ein ikkje har gode tankar om

1. Det kunna vère at an tjurrkjakji ha' vóndt for å greie seg mæ pæninge.
2. Æ denna tjurrkjakjen nåkå å brý seg om?

turrote (særskilt om potet)

Der æ så mykji tjurròt på epló at an vare nøydd'e ti' kaste mesteparten.

tunn lang gran som har stått "underkua" i skogen

Tjurrpínun kunne vère góe ti' gjærestaura.

1. gammal og mest kvistlaus turrfure
2. beinmager mann (nedsetjande ord)

1. Tjurrskatan æ fudde av tyri, å di beste som finst ti' gjèr' 'å mæ.
2. Torgrím æ an tjurrskati, men frísk'e ska' 'an visst vère.

tørr ved

Det æ gósleg mæ a vé'eskjól fullt mæ tjurrvé'e fysst hausti kjæm'e.

tjørn

A tjynn æ mindri 'ell a vatn.

stor dypili (mellomting mellom stor "dypili" og lita tjørn)

I Finndalæ æ der mange mýra å små tjynnedypla.

holk til å ha tjøre i; lagga eller uthola Sjå også hókk'e.

An tjø̀rehókk'e va' der nóg i kverr manns hús førr'e.

nemning for krossmerke på på td stabbursdør (som skulle gje signing til mat og folk)

Da ha' jamt mange tjø̀rekrossa på búrsdynnó.

væska som flyt opp på tjøre; bruka berre i eintal
Sjå også lòg'e.

Tjørrlòg'e varte førr'e brúka som midisín.

fjellhylle

Sauin vorte skorfaste oppi nåkå tǿ.

to (godt tak i)

D'æ slig tóa i dei karæ, 'an fær gjårt di 'an ska'.

tobakk; bruka berre i eintal

D'æ kalleg mæ dei tóbakkjæ, koss an var' ti'vånd'e.

solblom

Tóbakksblómen veks'e helst'e 'å heiinn.

1. tobakksrull (skråtobakk)
2. jonsokkoll (mørk lilla kongleliknande blom som veks på marka)

1. Det va' mange som karva si oppi pípâ av an tóbakksrudd'e.
2. Tóbakksrudden líknar helst'e på "Svitsrudden", ell' an stór'e grånekokli.

furu

Elgjen æ fæl'e ti' å øyeleggje teddan om vetren.

toll; bruka berre i eintal

Eg kåm forbí todden endå eg ha' mæ mi mykji for mykji.

furebar

Av toddebaræ varte det góe brusu ti' gjèr' 'å mæ.

tollepinne

Toddepinnan gjèr' eg mi helst'e av einér'e.

lite dugande person
Sjå også todden.

Den todden vi' eg inkji arbeie i hóp mæ!

1. avrenning frå ein utandørs gjødselhaug (mitting) 
Somme seier "tóetrekk'e".
2. vætetrekk på jorda
Bruka berre i eintal.
Sjå også tóevoddhøytt og tóevodd'e.

1. Tóâ sýnte nédette' bakkó, dèr voks grasi hægri å grǿnare.
2. Der æ' a tóe dèr snjòren brånar tí'lègare om våri.

rundaktig søkk i lendet (dokk der det sivar nærinsrik væte)

I tóedokkó veks'e det fródig.

gras som har hatt god vokster på grunn av vætetrekk frå gjødselvatn eller reint vatn (same tyding som tóevoddhøy)

Tóegrasi fare da om, kjýne.

dyrka jordteig med friskt drag av væte eller gjødsel

Grasi vóks godt i tóeteigó dèr det hadda nòkå.

dyrka jord som har tilsig frå gjødsel som ligg lagra ute

Det vóks mykji å godt gras dèr det va' tóevodd'e.

gras som har hatt god vokster på grunn av vætetrekk frå gjødselvatn eller reint vatn
Sjå også tóe og tóevodd'e.

Tóevoddhøytti varte haldi for godt høy for búskapen.

tøffel

Kòri hèv' eg gjårt av tofló mí?

hestetagl
Dei fleste seier "hestetogl".
Sjå også toglesnòre.

Rjúpesnòrun gjèr' eg av togl. Det seige på bjørkeknuppó, blanda mæ oske, brúka da fysst da tvinna snòru av hestetogl.

rypesnare laga av hestetagl
Somme seier "toglsnòre".
Sjå også togl og snòre.

Toglesnòrun æ best'e.

fisketaum fletta av hestetagl

Va' det på ísæ da fiska mæ togletaum'e?

tog

Da reiste mæ tókjæ frå býn ti' Bǿ.

tak på bygning
Sjå også torvtòke.

Der voks bjørkerynninga på tòkunn.

dugnad for å leggje nytt torvtak

Adde grannan laut mǿte fysst det va' tòkedugna'e på an gar'e.

tolmod

Nò lýt du take det mæ tòl, mi hav' gód tíd!

storklokke, kvitklokke (same blom som gopli)

Tólefaddblómen æ sjella, men 'an veks'e vilt i a lí i Hoptufinndalæ, som heite Tólefadd.

tull og tøys, meiningsløyse, påfunn
Sjå også modde.

Gònil finn'e på adde slags tollmǿsu, an veit alli ko an ska' trú på.
Det va' a fæl tollmǿse du kjæm'e på!.

tomat

Denne tomatâ æ så úmògjí at eg lýt spar' æ nåkå dage.

1. tomme (finger)
2. tomme (lengdemål)
3. taum

1. Eg hèv' vóndt i tòmâ.
2. Denne lektâ ska' vèr' enn tòmi leng'e.
3. Tòmen feste seg i bjørkjí då eg sill' slengje ette a vak.

vott med tommel og peikefinger kvar for seg (bruka til å setje snarer)

Fysst an sette snòru på heiinn, våre tomlungan góe å have i nari å snjóveir.

lengdemål for handflatebreidda, medrekna tommen

Den eini rapten æ a tommelǿvd for håg'e.

1. tommelfinger
2. tomme (lengdemål)

1. Eg sló meg så vóndt på tommen då eg klædde húsveggjen.
2. Eg æ an tommi lægri nò 'ell då eg va' på sesjónæ.

Tomas

Tommås-namni kåm frå Åseral i sí tíd. Tommås varte reikna for å vèr' sterk'e å seig'e i arbeid.

tone

Det va' a vé tóne ti' dei tekstinn.

tong

'An héldt tongjinn i hondinn då 'an stúpa. Kòri hèv' du gjårt av tengó?

tann, høveltann

Sætisdǿlan vår' kjende for å hav' gó'e tenna førr' i tí'inn. Eg eig'e húsí som tonní i hausæ.

kran i rostekjeret

Toppâ hèv' fare sund'e å lèk'e, så ei'kvæ lýt stelle a ný.

hårlugg på hest

Hesten min æ så rólèg'e at eg kan lei' 'an ette toppæ.

fruktknute i toppen av potetriset

Det fysste eplí kóme, åte fókk toppeplí au, å då vorte da 'kje mykji gó'e i magâ.

Torbjørg

Tårbjør kåm si alli ette sengjefærinn. Torbjør tók út ti' heis tíleg om morgónen.

tordivel

Tórdivilan líke best'e å grave i jór'inn.

torever; bruka berre i eintal
Sjå også grudde.

Då tórâ sló, vart' eg ræd'e, for der trilla a kúlelýn i glaskarmæ. Førr'e va' eg alli ræd'e tórâ.

Tora

Tóre va' seiemåten på "Tóra" i Valle fyrr' i tí'inn.

svært mørk sky

Blåsvårte tórebanka løynte sólinn.

varm solsteik (like før, eller som eit varsel om torever)
Sjå også bræe.

Det kåm a tórebræe så heit at mi kasta åkkå inn i skuggjen.

torebøye

I sommår hèv' 'er kåmi den eine tórebýâ ette den hí.

kraftig regnbye etter lyn og toreslag

Den tóreflóne va' long.

skrall under torever (når tórâ slår)

Brjåí å tóreslògjí kóme så nérenanné at mi vorte ræde.

Torulv

Tòróv tók út ti' Amérika då 'an va' ung'e.

hop, klyngje (om td folk, dyr og hus som står tett)

Kjýne stóge i an torp'e mót úveiræ.

dyr eller menneske som er fødd i januar (skarpe tí'i midt på vinteren gav ein dårleg start på eit nytt liv)

Den armi torrepòsen æ så fillen ti' nære seg. Dei som vår' fǿdde i januar vorte kadda torrepòsa.

Torgrim

Det æ 'kji mange Torrgríma etti nò, namni vare líti brúka.

tidsrommet frå midt i januar til midt i februar (gammal tidsrekning)

Torri æ haraste vetretí'í.

torve
Sjå også stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindverje, vindvevje, band, býr, kjembe og høyskóg.

Torvâ ligg'e på toppæ av høystakkjæ.

mykje og kraftig hår 

Eg hèv' torvehòvúd ennå, om eg æ åttí år!

torvhaldstokk, stokken som ligg fremst på taket for å halde på torvet
Sjå også króknèv.

Torvellin halde lenge førr'ell da rotne, fysst an brúkar gåmó fure mæ mykji al'e.

grassvorden i pløgd jord (jordskorpe med gras og grasrøter)

Det bèr'e godt så lengji torvròti æ í, men sía lýt an hevde.

torvtak
Sjå også tòke.

Torvtòkun, lagde på gamlemåten, mæ bjørkenævra på heile tòkunn, kunna halde i minst trædev år.

1. utsorterte småpoteter
2. dyr eller menneske som er små og tynne
3. "dårlege folk" (uærlege, fattige, alkoholiserte)

1. Búskapen fær tòsi.
2. Det var' 'kji kå nåkå tòs av desse tåtelombó!
3. Gònil såg nåkå fókk i Ånedal'e som såge út ti' vèr' tòs.

binge der ein hadde lagra mat av dårleg kvalitet for dyra

Det va' sumt som varte lagt i tòsebingjen, som småepli å sòvóri.

bøtte som ein bruka til småpoteter og anna dyrefor

Tòsebyttâ mí æ gjår' av tré, å den hèv' eg havt i langsamelège tí'i.

tosk, dumming

Toskeleista vi' mi inkji have i kommúnestýræ.

torsdag
Somme seier "tóssdan".

Tóssdagjen hav' da spådt úveir.

tosk (ofte seinfør person)

Dei tvei tossan drukna då da vår' úti i eikjunn a kveld.

tørstedrikk

Den besti tostedrykkjen æ kaldt å godt vatn.

torste; bruka berre i eintal
Sjå også tysst'e.

Eg hèv' slig tosti fysst eg æ sjúk'e.

munn, kjeft

Hald tòtæ dí! Åslaug ha' ète så mykji blåbèr at 'u va' plent raud kring tòti, då ha' 'u blåbèrtòt.

høgrøysta person (talar med høgare volum enn det som trengst)

Tòtaran plage ivedøyve dei hí, så da alli få kåme ti' ór'i.

uklårt hovud (dårleg til å tenkje)

An kan inkji vèr' a tóvehòvúd ska' an sitje i kommúnestýræ.

seinfør kvinne

'U fèr'e hǿglegt, men a tóvsle æ 'u alli.

heimelaga vaskebrett til å tove vadmål på (somme seier "tóslefjø̀l" eller "tóvefjø̀l)

Heile tóvslefjø̀lí va' gjår' av tré, å fór fínt mæ vallmålæ.

stor fest tolvte dag jol (5. januar)

Tóvtirúsi i Víkjinn i 1816 va' det seiste, å då varte der drèpen an mann'e.

inngjerda jordteig

Fyre útsiptningjinn va' der an líten jórdteig'e som varte kadda Trâi.

veldig sinne, sterk oppøsing

Gunnúv kåm i tradd'e då 'an varte så hardt mótsagd'e.

lita jente

Da rópa ti' trafsunn at 'u laut nøyte seg.

liten gut

Eg va' barre enn líten trafs'e då eg fekk min fysste eiskjeinív'e.

fotsaks til å fange rev eller mår og røysekatt i

D'æ slutt mæ å brúke trampesoksi nò.

romet / øvste etasje i løa (der køyretrappa fører inn til); bruka berre i fleirtal
Sjå også trandla (H).

Da lesste av høyslassi på trandó.

dør eller døropning til låven
Sjå også trandehúr.

Gamle trandedynna svíve tidt i jarra.

låvedør
Sjå også trandedynn.

Der æ jamnast'e tvæ trandehúri på trandó.

gammalt sylv som skulle vere innkjøpt i Trondheim ved pilgrimsreiser

Eg hèv' ervt nåkå trand'eimssylv ett' 'enni Gamlegóme.

låvegolv
Sjå også trandletili (H), tranda og tili.

Trandetili va' jamstóre stokka tétt i tétt, å da våre jamt håvkløyvde.

golvbord i ein eldre låve

Trandetiljun i úthúsó mí æ hýnte, så da mòge vère gamle.

halvkløyvd stokk som vert lagt med flatsida ned

Da brúka 'kji stóre tranda ti' stelle sikkå trandetili.

romet / øvste etasje i løa (der kjøyretrappa førde inn til); bruka berre i fleirtal
Sjå også tranda (V) og trandle.

Mæ stokka trandla tétt i tétt varte det helste humputte å kjøyre mæ kjerre inn'å trandlan.

eldre låvegolv
Sjå også trandetili (V) og trandla(H) og tili.

Ette gåmålt va' trandletili lagt av runde stokka.

grisetryne

band kring trynet på ein gris (når ein skulle ta ut grisen til slakt)

Grísen skjø̀na visst ko mi villi, for mi vorte mest'e faste mæ å få på 'an trantebandi.

noko som er til nedfalls (trevyrke)

Detti gjæri æ barre tras.

gjerde av buskar og greiner for å stengje búskapen ute (same som trasnegjæri)

An trasehagji kan skjemme búskapæ út, så da inkji brý sikkå om gjæri.

så dårleg at det mest ikkje heng i hop (bruka mest om reisverk-bygningar)

Detti trasementi kunne mi 'kji have, mi ljóte stelle nýtt.

far etter dyr eller menneske; bruka berre i eintal

Der va' mykji trask ette elgji i skógjæ.

gut eller mann som er liten og noko stakkarsleg

Torgrím va' an líten trask'e, men 'an va' 'kji så fillen ti' arbeie.

gjerde av buskar og greiner for å stengje búskapen ute

A trasnegjæri kan stundom vère nóg ti' å hepte búskapæ.

trost

Trastan æ fæle ette bèr om hausti.

krypsoleie
Sjå også skåleblóm'e.

Trauskâ veks'e godt no.

veg, lang veg

An traut'e kan kjennast så lang'e at an trøytnar.

1. gutunge
2. person som ikkje ser ut til å vere fullt arbeidsfør (til fysisk arbeid)

1. Mi våre barre nåkå små trava då mi bigjynte å hoppe på skjí.
2. Den traven vi' eg inkji have som dreng'e!

tre

Mi ljóte stýve dei tréne som stande néraste slæpunn.

treak, lakris (hard og sterk smak som skulle vere godt for halsen)

Eg ska' vite om det æ heldigt å tyggje på tréaksl; der æ så sterk a smòk í det.

ekorn
Sjå også íkonn.

Trébjynnen sat i gråninn å åt koklefræ.

trebotnsko ("trebotna" har overler, gammaldags tresko er derimot laga av heilt tre)
Sjå også trébunnskó og trébunta.

Då det va' krí', gjinge mange mæ trébotna. 'U slengde trébotnó å tók út 'å sokkeleistó.

trebotnsko
Sjå også trébotna og trébunta.

Trébunnskóne mí æ plent útslitne. 

trebotnsko
Sjå også trébotna og trébunnskó.

Desse trébuntan hèv' visst Gófa gjårt.

lause trådar i td vev eller klede

Detti trefsi lýt eg klyppe av å spite nýe bròt.

hol til skaft i øks eller hamar o.l.

Der æ så líti tréfǿri i desse øksenakkâ at skapti vare veikt.

anger

Det æ godt å inkji vare for dei trègâ.

gjord (laga av tre til å stramme kring eit lagga kjerald)

Det va' allstǿtt trégjåri rundt stavkoppan førr'e.

tredjedag (3. joledagen, 3. påskedagen, 3. pinsedagen)

Tréidag æ inkji heilag'e ti' nòken av hågtídó, men ordi vare líkevæl brúka i dag.

kufte laga av svart vadmål (med sylvborder utan løyesaum'e; "løyesaum'e" berre på handlínó; bruka av brur og brurkoner i staden for blåkupte)

Treiâ va' ladd mæ gullvéra sylvstas'e.

sylvet ein brukar på ei treie

Det va' vanelegt at da måtte låne sikkå treiesylv ti' bryddaups.

trestong til å hengje gryta på i årâ.

Heng grýtâ 'pi trékjeddingjí, Titta!

reiskap til å dra sylvtråd gjennom slik at den vert tunnare

Trekkbenkjen æ a reiskap som sylvsmé'in brúke i arbeiæ sikkå.

trekkjebenk for sylvarbeid

An drèg'e sylvtrå'en gjænom trekkjelóí for å få 'an tunnare.

samlenamn på koppar og kar som er laga av tre (lagga og teksla trekoppar)

Itt an kåm på støylen mæ fysste, laut an bake opp trékoppan å två da væl.

trepil

Mæ mi våre små, gjåre mi åkkå trékóva som mi brúka fysst mi skute mæ píl å bògji.

person som har dårleg handlag og er dårleg til praktisk arbeid
Sjå også trénèva.

Eg hèv' alli sétt så den trénèvi, 'an fekk inkji ti' å kløyve vé'ebranden.

trakt

Treptí æ for stór, 'u lór 'kji n'i flaskehalsen.

person som matar kornband i treskjeverkji

Det kunna vèr' a farlegt arbei' å vèr' treskjari itt an fekk hondí inn i treskjeverkji.

stort trehjul med spor i (som kan overføre kraft frå vasshjul til treskeverk)

Det va' a kalleg liven itt treskjúlin svive.

så høgt at ein kan treskje med flygjil (låven der ein treskte var tilpassa dette)

I Ròte-låvâ va' der plass'e ti' tvæ treskjehægdu jamsís.

samarbeid mellom fleire bønder i ei grend om å treskje korn med maskin

Dei som vår' mæ i treskjelagjæ, ha' jamt faste oppgåvu i treskjingjinn.

treskemaskin
Sjå også treskjeverk.

A treskjemaskjín ha' a piggmaskjín ti' slå konni av oksó, an ristari som kasta út håmen, å a kastemaskjín som blés út agnin å sæla konni.

treskjerar

For å vare an gó'e tréskjèrari, laut an have a godt lag mæ nívæ.

stor treskemaskin
Sjå også treskjemaskjín.

A treskjeverk gjère konni færigt, frå konnbandæ ti' det æ reint i sekkjæ.

bøygt jarn, bruka til å hole ut tresko med

Ti' å hólke út for tæne i enn tréskór'e lýt an have a tréskójinn.

sladder

Tréskóposten æ inkji allstǿtt sætandi.

tresko

Det æ vóndt å springe mæ tréskó

tverrøks med stutt skaft til å "hole ut" med

Tréskótekslâ va' heimesmía hít'å Hòvæ.

Samnamn på Heddi, Straumi og Besteland.

Tréungjen æ synst i Hylestad sókn.

3 søkk i hatten (mange i Trèungjen hadde denne bretten i hatten)
Sjå også heddisnepp'e.

D'æ få búnâshatta som hav' tréungsbrett'e.

uttrykk bruka om takvinkelen på ein bygning, når høgda er 1/3 av breidda (33,7 grader)
Sjå også fjórongsraust og raust.

Èg tikje at a tréungsraust æ for brattrausta.

1. golv over husdyrrom
2. oppbygt golv, t.d. i uthus
3. galleri i kyrkja

1. Unge jentu låge stundom oppå trèvæ om sommåró.
2. Eg løynte mi oppå trèvæ, så 'u såg meg inkji.
3. Èg sit'e allstǿtt oppå trèvæ itt eg æ ti' kjørkjunn.

10 kornband (passeleg staurladning til å bere)

Órdi "trèv'e" hèv' kåm út av brúk nò.

1. tråd
2. filler

1. Du kan lòse an trèvili itt du drèg'e.
2. Der va' 'kji etti trèvilen av buksó mí.

kvinne som strevar fælt og tykkjest ha vanskar av ulike slag

Åshild va' a trevle, å varte inkji gjipt.

stabbur med tre høgder (ein veit om tre slike frå Valle)
Sjå også trihåg'e.

På Rygnestad stend'e det a tríhåglopt frå Vónd-Åsmunds dage.

hasselnøter i ein krans på 3

An va' heldig'e fysst an fann trillingnèta.

tremenning

Èg å moi dí æ trímenninga. Eg æ trímenningji mæ 'æ moi dí.

holk som rømer 3 nottung (1 nottung er 6 liter)

Om sommåri ha' mi tvei trínóttongshókka mæ súr mjåkk i kjeddaræ.

terningspel (t.d. ludo)
Sjå også trippast.

Mi ha' mykji gama mæ dei trippó då mi våre små.

flaske; 0,75 l

Eg kaupte mi trjå trípælsflasku mæ vín.

trivnad, god helse; bruka berre i eintal
Sjå også trívast, trívsklèg'e (V) og trivskleg (H).

Kjýne æ i triv å mókke mykji.

lita jente
Somme seier "tryvse".

Eg minnest det så væl, endå eg va' barre a lítí trivse.

1. trug
2. trinse på skistav
Sjå også manntrjúg'e og hestetrjúg'e.

1. Det ha' kåme så mykji snjór'e om nóttí at 'an laut fram mæ trjúgó.
2. Den eini trjúgjen hèv' dutte av!

lerreim med "spretti" (spenne) til hestetrjugar

Trjúgreiman lute vère breie å tykke å sterke.

grov nål til å stikke hol i vidja på ein hestetrjug

Det kan vère hǿgt å have mæ si a trjúgsneis fysst an æ i høyskóg.

samnamn på alle takborda på eit bygg; bruka berre i eintal
Sjå også tróe, reisingetró, nåmtró, trǿ og hokjønns<->substantivet tró.

Trói va' ti'sóta og plent svårt i røykstògunn.

avlangt trekar til mat og drikke til husdyr
Sjå også inkjekjønns<->substantivet tró og tró å trille.

Trǿne æ hólka út av an tréstokk'e.

gamal reiskap til å male kaffebønner med
Sjå også kaffémúrt'e, kaffébrenne, kaffébǿn, kaffébø̀n, kaffékvinn og tró.

takbord på eit bygg

I gåmó tí' våre tróbórdí hýnte mæ øks.

1. bille (alle typer)
2. troll

1. Sjå det fille troddi oppå kjykkenbóræ!
2. "D'æ alli så langt midjom fjøddó at inkji troddi mǿtest".

svart og kornaktig flekk på innsida av hasane (bakføtene på hest); helst berre bruka i fleirtal

"Adde hesta hav' troddeklýssu", sa Såvi.

kvinne som trur på troll og fortel om desse

Svålaug va' a trodderæe, 'u ræa seg for å mǿte troddó.

1. takbord
2. gangveg, stig
Sjå også tró og trǿ.

1. Det æ skjótt å trǿ itt an hèv' sò breie tróu.
2. Gjeng'e an i same tróunn kverr dag'e, så vare det vègsýnt.

uthola og ovalt trefat med vangar (til matbruk)
Sjå også olle.

Gývi la nåâ oppi trògji.

1.bøygt jarn med handtak, kan vere slipa på båe sider, til å hole ut trog o.l.
2.bøygt jarn med handtak, til å skrape oller og trog reine for deig eller andre matrestar.
Somme seier "trògskavl'e".

An kan stelle an trògeskavl'e av a ljåbròt.

vassplante (sivplante)

I gåmó tí' brúka da trògestýkk'e ti' "sandpapír" itt da gjåre tròg å spǿni.

loftet i kyrkjetårnet

Det spǿkte på trollkånetrèvæ, trúdde sòme av dei gamle.

tyri som tek til ovantil på furu (men nedantil kan furua vere like grøn)

Det kan vare trolltyri i a fure dèr lýni hèv' slègje néd.

lastekasse (både på hestereiskap og køyretøy)
Sjå også langtròm, myktròm og lastetròm.

Mi sitje oppi tròmæ adde samen.

1. kant på td koppar og kar
2. kant på ein kvelv eller åskam

1. Der æ tromm i an kopp'e å an kvæv'e 'å an dal'e.
2. Fænåren gjeng'e evst i trommó.

hesteslede med tròm på (ofte bruka til å køyre gjødsel med om vinteren)

For å spare tíd i verkjinn, kjøyre mange út lórten i tròmslé'i om vetren.

trapp (td innvendig og utvendig tre- eller betongtrapp,"kjeddartropp")
Sjå også stètt og hedde.

Troppí æ så brott at 'u æ mest'e spélèg. Eg gjekk néd troppí å héldt meg godt i holdtrétti, si' det va' så hålt.

1. småved av turre kvister som er brotne med hand; bruka berre i eintal (somme seier "tròsvé'e)
2. bruka i overførd tyding for at det finst dårlege menneske i alle samfunnslag
Sjå også trysje.

1. Eg bèr'e tròsi på ryggjæ mæ a reip.
2. Der æ tròs i adde skóga.

ryggbør av småved (som ein kunne bryte med hand)

Tròsebýran æ syve itt an ska' tykke.

frosk

Troskan æ helste ulkelège, tikje Gònil.

seigt slim i ein dam td på heia

Eg vi' inkji drikke vatni dèr det æ troskeslý. Troskeslýi æ jamt fullt av troskeegg.

uthola stokk der ein stampa vadmål

Tróstokkan i stampæ våre plasséra i a líti, òpi bygg innmæ an bekk'e ell' a å.

slutt, ende, skort

Ha' der alli vòr' tròt på nåkå, så ha' der fórt vurte fullt i verdinn! Nò æ det 'å tròtó mæ mjø̀lhítinn. D'æ alli tròt 'å stèvó!

arbeidvilje (jamn og god innsats)

Hèv' an 'kji tróttugheit, så kan det vare líti av mæ arbeiæ.

tru

Det va' godt å vite at an ha' den rétte trúne itt an va' gåmål'e å laut tenkje på èvigheití.

person med grovt og ukunnig handlag

Den trumpen Jø̀rund kan an 'kji have ti' fínarbei'.

1. lita kiste (med rundt lok og handtak til å bere kista med)
2. stor reisekiste (ofte "Amerika-kiste")

1. An sér alli snér trunka nò leng'e.
2. Der va' róm ti' mykji klæi å anna i an trunk'e.

underleppe

Gýrí skaut út trútheddâ å såg út ti' vi' gríne.

opphovning

Kjýrí ha' an trútni i dei eine spænâ.

sjølvvakse kne til å lage trýgji av.

Den bjørkebøygjen ha' vòr' grei'e ti' trýgjekrupp'e!

det ein legg på søylefòtí og hengjer klyvmeisane oppi (gjeld kløvjing med hest)

Klyvmeisan hange i trýgjâ. Trýgjen ligg'e ive hǿretoppen 'å hestæ.

oppblåsen i magen (helst berre bruka i bunden form)

"Have di natron i húsæ, så lýt eg få nòkå", sa gamle Pål Haugjæ, 'an ha' forète seg å fengje trykkjen.

1. pedal til td sykkel
2. trespilene ein trør på for å skilje renninga under veving
Sjå også trǿ.

1. Det skjekte den eine trǿâ då 'an slengde sykkelen ifrå si.
2. Trǿun i vevreiæ æ kalleg slitne ette bruk gjænom mange ginerasjóna.

trøyttleik

Eg hév' alli kjent sòden trøysle, eg må vèr' sjúk'e.

reiskap som sylvsmedane bruka når dei skulle trekkje sylvtråd i ulike tjukkleikar
Sjå også ló.

Trådlóí ha' mange små hòl av ulíke stórleika.

tråd

Der æ gróve træa i kraftlinjó. Ko vi' du mæ desse træó?

sølje utan botnplate som også vert kalla "rósesýe" (sølja er bygd opp av mange like element av tvinna tråd)

Tråesýâ var' au kadda rósesýe.

kjede, drivkjede

Visst du smyr'e tråsâ, så vi' det vare mykji léttare å sykle.

same ver i lang tid; bruka når veret ser ut til å endre seg, men ikkje gjer det likevel; bruka berre i eintal
Sjå også langstóda

Det hèv' skjýa ti' nåkå dage, men detti tråveiri sér barre út ti' å halde på.

lauv eller bar på tre eller buskar

Papa meinte at tubbi va' helsigt for krætúrí, det va' sikringskost'e.

1. tyggegummi
2. matmengd i munnen
3. bruka om seinfør person som aldri vert ferdig med noko
Sjå også tyggje og kvåe.

1. Spýt út den tuggâ!, sa læraren.
2. 'An ha' a dúeleg tugge i munnæ, 'an togg for kattæ.
3. Sjå den tuggâ!

matbit som vart togge av vaksne folk for å gje til småborn for å ete

Eg gjèv'e 'ó Bóa tugge så lengji 'an inkji hèv' fengje tenna sjav'e.

sløsing med arbeidstid

"Det må 'kji vare for mykji túing, så vare mi alli færige i dag", sa Papa.

liten skuv, lite grann

Nò flytje mi denné honnsteinen an líten tukk'e, så ligg'e 'an rétt.

litt meir, noko større

Denné staven æ enn tukk'e leng'e 'ell den fyrri eg ha'i.

graut, koka av uskumma mjølk; bruka berre i eintal
Sjå også vassgraut'e.

løynleg snakk

Der va' nåkå tulk om at 'an ha' bigjynt å drikke att'e.

baktaling

Detta æ barre nåkå tulkerí eg høyre på bygdinn i gjår.

trall

Tullen 'enni Åshild varte seinare ti' enn heil'e féleslått'e.

noko ein pakkar saman når ein skal reise; berre bruka i eintal

No må du 'kji gløyme tulsæ dí!

bråk, uorden; bruka berre i eintal
Sjå også tumle.

Det æ leitt itt det ska' vare tuml'e i bygdinn.

tyngsle, depresjon, manglande overskot

Eg fekk an tungji då bróe min dǿi. Fysst an æ gåmål'e, kan an trått kjenne an tungji. Eg gjekk lengji mæ an tungji, men eg kåm alli i hug at det va' an spélèg'e sjúkdóm'e eg ha'.

"sylvpinnen" ein fester sylja på bunadsskjorta med

An sting'e barre tunnen gjænom stoffi, der æ inkji gata hòl i skjortunn.

1. tønne
2. måleeining

1. 'Å lénæ 'å vègjæ mæ Tunnâ, stód der a tunne mæ vatn som hestan kunna drikke av fysst da gjinge forbí.
2. Eplesekkjin tóke a tunne fysst an selde da.

tinning

Det æ spélegt å slå seg i tunnvengjen, for dèr æ beini så tunnt.

heimebryggja øl som er tynt og veikt

Tunnǿli æ tostedrykk'e, mest'e.

tube

Vi' du flí mi denna túpâ mæ majonés?

mann eller kvinne som fer eller arbeider seint og smått

Tuplan få sjella gjårt så mykji.

kvinne som monar lite i arbeid (røkk ikkje å få gjort mykje)

Den tuplâ kunn' mi inkji hav' mæ på dugnaen, 'u æ barre i vègjæ!

1. tuft, tomt
2. restar av grunnmur
3. jordgolv i ei bu

1. Gunne hèv' kaupt si túpt, å nò vi' 'u byggje hús.
2. Der æ etti barre túptí av dei gamle húsó.
3. Túptí i a bú kunna vèr' líke slétt å reinsklèg som a trétili.

1. stund
2. tur

1. Nò æ det an heil'e túr'e si' mi våre ihóp seist'e. Hève du 'kji tí' ti' sitje an túr'e? Eg undrast om eg må léne motórsagjí dí an túr'e? Eg arbeidde an túr'e i býn.
2. Marí tók si mange túra ti' sǿlondó.

Turid

Turí løypte i dei brattaste bakkó så det fauk etti.

kornmengd til turking i ei basstòge

Di konni an ha' på padó kverr gong varte kadda a turke.

tuberkulose (tæring)
Sjå også svinnsótt.

Det va' mange unge som dǿe av turkesjúkâ førr' i tí'inn.

urt som vart bruka som mat i dårlege tider

Da åte stýkkjen av túrtó fysst plantâ inkji va' så gåmó.

voksterleg stad for plantearten túrt (som trivst i god jord under fjell)

Túrtegrǿi kunna vère a nau'hjelp i úår.

turt

Túrti finn'e an helst'e i grǿó på heiinn.

einfaldig og veik person

Dei tvei tuskan våre brǿa.

einfaldig og veik kvinne

Gró va' a tuske som gjåre líti av si.

stakkar, hjelpelaus person

Den gamli tuskeleisten búdde i a lítí stòge evst i voddæ.

noko som raslar; bruka berre i eintal

Mæ eg sat innmæ åren, høyr' eg a tusl i kvílebòsæ, så det va' vel mýsa.

lita stund

Eg va' barre innom ti' 'enni a tussebil.

stor og gammal bjørk som ofte står på gammal gravhaug på innmark

Tussebjørkjí sill' an helst'e late vèr' i fréd.

tussebuskap

Góme såg a long røkkje mæ tussebý på heiinn mæ 'u va' ung.

skog som er bøygd og nedbroten pga vind og/eller snø

Líí æ fudd av tusseri', mi vi' hente det heim'tt'e ti' vé'e. Førr' i tí'inn trúdde fókk at det va' tussan som ha' rie på desse nédbrotne tréne som vare kadda tusseri'.

fuglevikke

"Tusserta" å "téni" æ tvau nomn på same plantâ.

ting eller hendingar som har med tussar eller underjordiske å gjere

I segnó ska' der hav' vòr' mykji tusseskap kring Stórheddér.

sylvarbeid som skulle vere gjort av tussar

D'æ sjella mi høyre tala om tussesylv i dag.

gammalt offertre, heilagt tre
Sjå også vettetré.

Bòneifurâ va' a tussetré som stód nórdafor prestegarden i Valle.

treg person (får lite gjort)

An kan 'kji have tustekoppa ti' å byggje hús.

1. langt kvinnehår som er rulla opp i ein "ring" bak hovudet
2. hårtust
3. snipp, tapp

1. D'æ visst inkji på móti mæ tutt'e nò ti' dags.
2. Det låg mange tutta né'å tilæ ette Hæge ha' klyppt di lange håri sitt.
3. Èg tvínepper skjerven å stappar tutten n'i vesten.

røre, samanfiltring, rot

Det låg i eitt tvas ette dei fæle vindæ.

floke med tråd o.l.
Sjå også tvasen, tvase, tvòse og usse.

Fiskenètí låge i ein tvasi, å våre vónde å rétte.

grendenamn på Finndalen som høyrer til Tveitebǿ i Valle

Tveitbyggje-Finndalen ligg'e midjom Homms-Finndalæ å Sǿbyggje-Finndalæ.

grendenamn på Stavedalen som høyrer til Tveitebǿ i Valle

Tveitbyggje-Stavedalen va' helst'e slåttemark.

person som bur i Tveitebø

Mi reiste heim'tt' av heiinn fyre tveitbyggjó.

Tveitebø

Tveitebǿ æ dèr sólí skjín'e lengst'e.

Tveiti; gardsnamn i Valle.

På Tveitinn búdde Eidsvollsmannen. Tveití ligg'e hågt.

drikkeblanding med 2 delar mjølk og 1 del vatn

Tvei-tréungsmjåkk brúka da nóg jamt som tostedrykk'e.

uklar sak (vanskeleg å skjøne seg på)

Der tóttest alli vèr' tvélu om ko som va' rétt.

band til å knyte att trekket i ei dyne eller på eit forkle o.a. (kan også vere endane på eit "stakkeplagg")

Lisle-Jórånd ha' a húve som 'u nýtte mæ tvengji unde hòkunn.

1. liten, ynkeleg, pjuskeleg
2. person med dårlege hender og handlag

1. Tvènilan have jamnast'e an fillen start'e i lívæ.
2. Gunnår va' enn tvènili, úkånstig'e, å tóttest alli må av hondó.

knute på kvinneskaut

Da brúke tverkenúta på plaggjæ, bå' brúrkånun å masjónsjentun.

benkar som står i krossen i ei krosskyrkje

Tverkestǿlin stande på tvers av dei hí benkjó i a krosskjørkje.

tverrbanda mellom meiane på ein slede (ligg over flaustokken)

'An laut stelle ný'e tverrkjepp'e på slé'â.

tverrslipa hoggjern

Eg vi' brúke detti tverrslagji ti' grøype hòl for fǿtan ti' desse bóræ.

firsprang, tvisprang, galopp
Sjå også tverrspringe.

Hesten tók tverrsprangji heim'tt'e.

benkerader som står på tvers av lengderetninga (i kyrkja)

Tverrstǿlin stande i krossæ nérast'e krosshúrinn.

trefiber som går på tvers av lengderetninga

Disom det va' tverrvé'e i skapt va' det létt ti' at det gjekk âv. Tverrvé'e æ úbrúkelèg'e for snikkaran.

sokk som er strikka i to fargar og har mønster

Det æ mykji arbei' å spite tvíbandssokka. Tvíbandssokkan æ tykke å varme.

vott som er strikka i to fargar og har mønster

Tvíbandsvettin ha' jamt åttebladrósu på handebakjæ.

berebjelke i golv / himling i eit bygg (bjelkelag)
Sjå også tjugfari (H).

Hèr æ så langt spenn, at mi måge have 8 tomms tvífara.

1. lafta bu som er ihopsett av to buer med eit rom i mellom (ofte opphaldsplass for støylsfolket i den eine og mjåkkhús /ystehús i den andre)
2. to høybuer med eit rom i mellom (alt under same tak)

1. Det æ 'kji så vanelegt mæ tvígjývu på heiinn.
2. Der va' a tvígjýve unde Varâ, i Smilfitdalæ.

molte med berre to korn

Mi gange barre forbí moltestǿí dèr det æ mest'e barre tvikjynnu.

høystakk som inneheld to sledelass

Det va' nóg sjella da sette opp stakka som våre tvílessinga.

hasselnøter i ein krans på to

Det va inkji så úvanleg å finne tvillingnèta i hoslerunnó.

når stakkespríkjen slår seg inn så han ser ut som to "sprikar"

Nò må du 'kji sitje stakkan dí så du fær tvillingspríkji! Det va' så trongt i bílæ at eg hèv' sète stakkan mí så at eg hèv' fengje tvillingspríkji. Du lýt hengje stakkan sò at der inkji vare tvillingspríkji.

lås med to låseboltar (heimesmía)

An tvílæsingji æ verre få opp forotta lykjili.

maling av korn to gonger

D'æ va' sjella an turte dríve mæ tvímaling.

knivslire med to knivar i
Sjå også tvíslír.

Tvískjeiin våre nóg mest'e ti' pynt.

rest

Eg hèv' etti barre nåkå tvisl ette ruskeverkjæ.

knivslire med to knivar i
Sjå også tvískjei.

Tvíslírin våre nóg helst'e ti' pynt.

tvikjønna kar eller kvinne
Sjå også rø̀n, tvítǿlingji, tvítóla, tvítutla

'Er æ inkji mange som kunn' kaddast tvíteklu.

hermafroditt (tvikjønna, "halvt mann og halvt kvinne")
Sjå også rø̀n, tvítóla, tvítutla, tvítekle

"Tvítǿlingan tikje visst inkji at da æ antel kar'e 'ell kvendi", sa Haddvår.

mjuk kråkefot; "tvògegras", samansurra til reingjering av kjerald (gamaldags "koppeklut", bruka på heia om sommaren)

Vi' du hente tvògâ, bóa, eg vi' två nåkå koddu.

kråkefotplante; bruka til å skrubbe trekjerald eller liknande

På støylæ brúka da tvògegras som "grýteskrubb'e".

arbeidsoperasjon som ser tungvinn ut; bruka berre i eintal
Sjå også tvoglen.

Det va' a fælt tvogl fyrr'ell 'an fekk det ti'. Det varte barre nåkå tvogl mæ da, da finge det alli ti'.

mann med dårleg praktisk handlag

An kan 'kji vère an tvogl'e ska' an vère úremakari.

kvinne som ikkje er fingernæm

Targjær va' a tvogle, 'u fekk inkji ti' å gjère an vén'e løyesaum'e.

person med dårleg handlag

Tvoglenèvan trengje mykji hjelp mæ praktiske ting.

person med svært dårleg handlag (slang-uttrykk)

Tvogleveirin lýt an helst'e brúke ti' gróvarbei'.

tvang

Det æ leitt mæ dei tvongjinn, itt an inkji fær gjère som an vi'.

tvare; rørereiskap av tre til matlaging
Sjå også grauttvóre

Mamme brúkar tvòre itt 'u reier graut'e.

floke med tråd o.l.
Sjå også tvasen, tvase, tvasi og usse.

Då mi fiska mæ slúkboksi, kunna det vare a tvòse fysst taumen fór út for fórt.

mjølk etter mjølking av to kyr

Adde i bé'elagjæ gåve tvækjýrsmjåkk ti' líkfærinn 'enni Gunne.

vask; gjeld hus- eller kledevask

Ti' jóle få húsí an grundig'e tvått'e.

vaskebalje

På støylæ va' det vanleg å have a tvåttebal fysst da sille två klæi i bekkjæ.

vaskeklut

Nò luptar denne tvåttefillâ så fælt at eg trúr mi ljóte sjóe 'æ.

vaskebrett; heimelaga fjøl med riller

På støylæ brúka da tvåttefjø̀l så lengji da såte der.

vaskefat (til handvask og oppvask)

Dei gamle tvåttekoppan våre gjåre av tré.

1. fossekall
2. vaskekone

1. Tvåttekånâ æ den norskji nasjonalfuglen.
2. Nò æ tvåttekånun færige mæ hústvåttæ.

never bruka til å sandskrubbe td trekjerald med

Ska' an få út súrkâ i trògó, lýt an ti' mæ tvåttenævrinn.

sand som vart bruka til å sandnike kjèr

Mæ tvåttesand'e kan an sandnike benkji, bórd, hókka å koddu, å aire trékoppa.

vaskevatn

Eg reiste mæ tvåttevatnæ attom búí å skvette det ó' byttunn.

godt ver til å vaske klede i ein bekk (opphaldsver og god temperatur til kledetørk)

Den tíd da inkji ha' turketromla va' det viktigt mæ godt tvåtteveir.

krøter

Týtti kåm heim'tt'e frå beitæ om kveldi mæ tunge júvr. 

1. taugstump; bruka td til å leie hesten med
2. fletta band som er fest i enden for å knyte hylkjen under haka på småborn

1. 'An leidde merrí ette' tygjilæ. Desse tyglan æ av leir.
2. 'U nýtte hylkjen unde hòkâ 'å bånæ, mæ tygló.

dyrka jorde med kulturgras

Da slóge tykkengjí fysst'e, for den ha' kåme lengst'e.

tjukk skog

Der va' godt beiti for búskapen oppi tykkjæ, for der va' så gó' jórd.

maltøl

Tykkǿli va' det beste ǿli, dèr da æva út kraftí ó' maltæ trjå vendu. Ette tykkǿlæ bryggja da tunnǿl, å dèt filnaste kadda da ettelaga, som va' barre nåkå skvasl.

tylvt (12 stk trestokkar)

Jón hoggje a tylt mæ famnstré som 'an ville have ti' stògesydda.

tyngd

Ko æ tyngdâ på desse kassâ? Det æ leitt mæ dei stóre tyngdó på nýe traktóra.

slite parti på klede eller skinn

Der æ a tynnske i skjinnæ i svongó av a slakta dýr. Lisle-Pål ha' fengje a tynnske 'å buksefuinn.

ljå som vert kvesst ved å banke eggjí tunn med ein hammar på ein ambolt før slipesteinen kom i bruk
Sjå også ljår'e.

Der va' nóg blautare jinn i tynnsleljæ, 'ell der æ i dei fabrekkljæ mi have nò. Nò ljóte mi heim'tt'e å tynne tynnsleljæne åkkå.

fletteband (bruka til å flette håret omkring)

Eg fekk nåkå véne typlebond ti' jóle.

trepinne som ein sveipte ull og ragg omkring og laga tråd 

Trå'en som an spann på typpeteinæ, kunna an brúke ti' å binde lodda mæ.

1. rot, skrot, dårleg utstyr (bruka om småting)
2. flokk med uskikkelege folk

1. Mi have for mykji týras i húsó.
2. Dèt týrasi tòr' eg inkji sleppe inn i húsí!

ljos frå skunde (tyrifakkel)

Det va' 'kji så godt å barre greie seg mæ tyreljóskji itt an sill' arbeie om kveldó i gåmó tí'.

turrfuru med tyri i

Tyreskatan kunne vare ellgamle, da rotne naudt alli, for da æ tyresette. Der er mange tyreskata i Finndalæ.

tyrestikke bruka til ljos i stoga

Tyreskundun lýste opp nòkå inni dei myrke stògó.

småting, ulike slag utstyr eller verktøy

No lýt du passe på týrítti ditt!

villstyring, uregjerleg person
Sjå også villtyrk'e.

Der tyrkan mǿtast vare det fælt.

noko varme i rommet; bruka berre i eintal

'Er æ an líten tysk'e si' i gjerkveld.

Tyskland

Eg hèv' alli vòre ti' Týsland.

person som tytar mykje

An tytari kan vèr' slítandi å høyre på itt an æ for langversa.