Ordliste

falle i avmakt
Sjå også avelle.

Lars hèv' fadde i avellunn.

"tyngre enn ein rekna med"

Det fedd'e så opp fysst an ska' vère bångjǿle å ungan sjaue.

verte uvener etter krangel

Da fudde út om býti.

1. kle seg godt i kaldt ver
2. gjere seg i stand til å reise; på ein sein og omstendeleg måte
Sjå også fagge, faggji, faggjen og faggelèg'e.

far min

Fai min æ snikkari. Den húvâ æ faidísiss!

oppføre seg greitt

'U fakta si greitt kòr 'u fór.

tre som ein såvidt femner omkring

eldre banneuttrykk

vere i hop med ein ny kjærast

behandle

'An fór så stygt at matæ.

døy

1. tru på, bry seg om
2. "jatte med"

1. Det æ 'kji nåkå å fare etti.
2. Haddvår fór ette kånunn sí i alt.

framferd, måten å vere på

vere varsam med det ein låner

An lýt fare det fǿrt, dèt an låner. No lýt du fare 'ó fǿrt, denna sykkelen du lånti.

1. gjere noko ufornuftig
2. jente som i eldre tid fekk barn utanfor ekteskap
Sjå også fare og gali.

1. Eg fór gali då eg inkji kaupte dèt fíne húsi.
2. "For adde slarva det æ an bati itt greie jentu hav' fare gali". (stevstrofe)

gå langs steingjerda om våren og sjå etter at det ikkje har falle ned stein (og evt leggje oppatt stein som har falle ned; vert òg bruka om å kontrollere vanlege nettinggjerde)

vere ustø, vere ute av balanse, halde på å falle, snåve
Sjå også fare og harvli.

Eg úvita 'kji plent, men eg fór i harvli.

verte teken av snøras

gå i svemne

Bóâ æ så fæl'e ti' fare i svimnæ at eg fær mest'e inkji sòve.

ufriviljug abort

'U fór iddi tvæ vendu.

kontrollere, revidere

vere på legd (i eldre tid)

Åni fór kring dei seiste årí 'an livdi.

fare stygt med; t.d. maten

1. oversjå (berre bruka i nektande form, uttalen har trykk på "om")
2. fare framom (vert ofte bruka når ein fortel om kvar ein har køyrt for å kome fram til der ein skal)

1. Nò mòge mi athuge væl så mi inkji fare om nåkå.
2. Mi fóre om Dalen.

vere varsam med seg sjølv (kroppsleg), arbeide lite

An lýt fare si fǿrt itt an hèv' vòre lengji sjúk'e.

1. skikke seg greitt
2. bruke så lite som mogeleg

1. Dei bonní 'ass Òlâv fare allstǿtt så snilt.
2. Du lýt fare snilt mæ smø̀ræ, for mi have så líti etti.

late som

Svålaug fór som 'u alli visste nòkå ting.

oppføre seg dårleg (om noko som det er litt avstand til)

'An fór sossa allstǿtt, den fanten!

oppføre seg ugreitt (om noko som er nært)

Du kan inkji fare sossi, då vare du ti' skamdan!

i ferd med

Gúten fèr'e ti' mannast. Bílen min fèr'e ti' vare útsliten.

verte, bli, take til å verte (smått om senn)
Sjå også fare.

Mi fare ti' vare gamle nò. 'U fór ti' vare vaksí. Kjéí fóre ti' vare úhǿge.

vere uviljug til

'An fór trau'e ti' å út mæ det 'an vissti.

når gutane vil treffe jentene (fleire samlast heime hjå ei jente); bruka berre om gutane
Sjå også av ti' jentó.

Nò æ det lengji si' eg hèv' fare úti.

tape

Såvi fór verre då 'an hélst mæ 'an Aslak. Sív Jensen fór verre i avstemningjinn ette fjærnsýnsdebattæ om miljǿ.

verte godt nytta

Det fèr'e væl at mi brúke tí'í godt så mi lære detta grundigt.

byrje å brenne (når ein gjer opp eld)

Hèv' an barre stóre skjíu, fatar det 'kji í otta an hève nævra ell' sivra.

bøte klede som er i dårleg stand

Eg lýt prǿve om eg kan fate i hóp desse buksun.

bruke opp, øyde opp (berre bruka om klede, garn og liknande)

An fatar det opp så fórt fysst an løyesaumar. Fysst an stoppar fillne sokka, fatar an opp så mykji gån at an kunna líkegodt spite nýe.

bøte, reparere

No hèv' eg fata ti' desse leistan fyre deg.

avslutte ei soge eller ein samtale

minke farten når ein spring

felle tenner

tilpasse

'An felte stokkjen så fínt ti' at 'an passa plent.

gjere eller seie noko ein absolutt ikkje burde ha sagt eller gjort

1. gjere ting som ein angrar på
2. gjere skade på
Sjå også feie.

svært feit (fast feitt)

"Feit'e som an klakji" vare gjinni sagt om bonn som æ runde å trivlège.

1. slite seg ut, arbeide svært hardt
2. arbeide så hardt at ein øydelegg kleda sine

1. slite sund (td klede)
2. ta av garde

plissert knebukse (td bruka til eldre bryllaupsdrakt for menn i tida før dalebuksun vart tekne i bruk)

nylaga kvitost av søt mjølk
Sjå også feskjen.

Smø̀r på feskjen ost'e æ godt, sa Gamle-Tóne, 'u kjýtte av ko godt da vår' stelte.

matrett laga av knusa flatbraud og heilmjølk
Sjå også feskjen og sodd'e.

Èg vi' hell'e hav' syrsodd'e 'ell feskjen sodd'e.

nysila uskumma mjølk

D'æ godt sydde si i feskjí mjåkk.

setje korn på staur
Sjå også skrýve konnbond.

Det va' jamt dei eldste karan på garæ som feste opp.

gjere avtale om teneste

Eg feste meg ti' slå det sommåri.

veik og smaklaus kaffe

lite tid, ikkje nok tid

heimesteikt brød av sikta mjøl
Sjå også stump'e.

Eg vi' have fín'e stump'e i dag.

1. finne påskot til
2. finne på aktivitet sjølv
3. kritisere

1. 'An fann si ti' at 'an måtte på búí då presten kåm. Så fann 'an si ti' ko 'an kunna, så 'an sill' sleppe arbeii.
2. Ko sku mi finne åkkå ti' i dag, skúlefrí, å så detti fæle veiri?
3. 'An æ så fæl'e ti' finne si ti' om aire.

tale folk etter munnen
Sjå også sleikjomtòt.

"kose" med katten
sjå også fislen.

grave garnet ned i sauetalle for ei tid (om veving; for å hindre at garnet snorglar seg)
Sjå også spòni og vassdøye spònen.

svært kvitt (som fivelblomen)

1. verte betre ver
2. stelle seg, pynte seg

1. No fjelgar det seg opp.
2. Nikelos stó' frammenat spègjilæ å fjelga seg.

veg som er ei kvart mil lang ("fjórongs míl")

Det æ barre an fjórongs vèg'e midjom dei tvei støyló.

fjorten dagar; eldre form

Nò æ det snart fjórta dage si' mi seist'e våre samla.

forsterkande uttrykk om noko som går lett og greitt

Tarjei skjeisa nóttísen så det fauk etti.

1. gå til åtak på person
2. setje raskt i gong eit arbeid som skal gjerast

1. Da fuke 'å kvorairne å slógest så det va' alli mæ måti.
2. Mi ljóte fjúke 'å detti arbei'i tí'legt i morgó sku mi røkkje det på ein dag'e.

kvikke opp

skutre vekk, øyde opp

lute sund, øydeleggje

ta bort, fjerne

Bjørgúv flèka borkjen av tréttæ.

skjere never av bjørk, til taktekkjingsmateriale
Sjå også nævr.

ta av bjørkenever til taktekking

Kring jónsok æ det greitt å flette nævra.

arbeide så hardt ein toler

'An flette seg ti' då 'an veitte né'å voddæ. Såvi stræva så at 'an mest'e flette seg.

ta i hardt (i arbeid eller anna)

forrenne seg (handle uovertenkt)

flogbratt fjell

minke, verte mindre av (td pengar)

Det flúste på médelen 'ass Taddeiv då húsí brunne.

halde seg på plass

Du flyt'e 'kji snari førr'ell du æ færig'e mæ arbeiæ!

utandørs leik (hoppe og lakke på ein fot, tøygje seg så langt ein røkk og setje ei trestikke i jorda)

gråte av liten grunn (for å få sympati eller merksemd; helst born)

spreie ut; t.d. ei høysåte

ta såvidt på toppen av noko (td væske, med ein reiskap)

Eg tóre inkji take så mykji rjómi, det va' såvídt eg flǿtra oppå mjåkkbyttunn.

dele seg i lange flak (om tremateriale)

take vekk noko (det) som flyt på ei væske, med skei el. l.
Sjå også fløyte.

klare å livberge seg, vere ovanpå

ordtak som visar at kårfolka ofte vart tilsidesette av dei andre som budde på garden (av dei som overtok garden
Sjå også foddok og foddokskróne.

stappe i seg (mat), ete fort og mykje

No ljóte di fóge í dikkå, det vare lengji ti' néste mål.
'An fóga í seg så mykji at det va' snart sjå at 'an ha' 'kji ète på lengji.

folke seg (oppføre seg på ein skikkeleg måte)

Vi' du 'kji fókke di, så rópar eg på 'an fai din!

somle, vere seinfør, ha lite tiltak
Sjå også fònen og fònefót'e.

"Torgrím kan alli fòne seg ti', mi kunn' alli vente på 'an".

blåse i fennar (bruka om snø, når det er lite av dette i området)

Det hèv' vòr' mykji austaveir, så det hèv' fonna seg mykji i hoddó.

for å få

Sólstukkji høy æ spélegt for beineverk'e.

bruka om stader det er umogeleg å kome fram til (mest berre mogeleg for fuglar)

Der va' så úkviddi at der va' 'kji framkomandi kå for fjúkandi.

for moro, ikkje på alvor

Det va' barre for gama eg løynte húvâ di!

svært gjerne

"i sikte" (om gut eller jente som ikkje er tilgjengeleg)

'An varte skòten for gluggâ, 'an fekk alli æ Sigríd.

gratis

Denne mjåkkjí kan du få for inkji.

påkravt, naudsynt

like nokon, bry seg om nokon

Signe æ så for 'ó Haddvår.

bruka i samband med å gje noko som verkar positivt på gjevaren (men er lite verdt for mottakaren)

for meg sjølv

Eg búr for sjave mi nò.

for alvor

'An féla (spela fele) for ålvòrâ frå 'an va' tí år.

byggje større hus enn ein har råd til

'An forbygde seg på det nýe lopti, å laut frå garæ.

difor (bruka når ein ikkje vil gje forklåring)

1. ta livet sitt
2. skade seg med vilje

1. Å forgjère si varte sétt på som a stór synd, førr' i tí'inn.
2. Ingjer forgjåre si så stygt i skógjæ.

lyfte meir enn kroppen toler

'An forlypte seg på an stein'e å øyelâ ryggjen.

selje for billig

Eg såg at eg ha' forselt meg, eg ha' kunna fengje mei' for veiren!

ikkje med måte, uvanleg

Du veit d'æ forskjil 'å, sòdan talari!

smyge der det er så trangt at ein ikkje kjem ut att

uttrykk bruka i samband med å ikkje vere redd for å spørje

An kan alli forspørje seg (ordtak).

gjere noko gale (t.d. fordi ein ikkje har tenkt seg godt om)

Eg forsúla meg då eg gjåre detti orvi, det ha' sillt vòre trèkare.
Hèv' an forsúla seg, så lýt an live mæ det.

"lett verte til at...."

Det kan fórt vare ti' at an kjøyrer for fórt, disom an hèv' spræk'e bíl'e.

forsnakke seg

'An fortala seg, så 'u fekk greie på ko 'an ha' gjårt.

ut og få seg arbeid

gå saman, gå hakk i hæl (uttrykket er ubunden dativ)
Sjå også fóts fǿti (V).

Da fýgdest fót fǿtis.

gå saman, gå hakk i hæl (uttrykket er ubunden dativ)
Sjå også fót fǿtis (H).

Da fýgdest fóts fǿti.

kjyte av ein som vil slåast

"reparere" med alkohol om morgonen etter å ha drukke kvelden før

uttrykk for at noko går fort og greitt

'An la' avgari, fríske tòk. Da la' ti' å slógest att'e, fríske tòk.

heilt frisk og i god form

"kvik og sprek", i god form

fryse i hel utandørs

Haddvår fraus úti nýårsbil for mange år sía.

vekse frodig (bladrikt)

Næpegaren fròka ti' då regni kåm.

mat som har frose utandørs eller innandørs (i vanvare)

Fròsen mat'e va' så fillen at det va' mest'e barre vombfydd.

1. sur person
2. barneleik (ein plasserer ein pinne eller ei stikke under underleppa og skal halde henne der og seie: "så bar eg dèt, så bar eg dèt"; heilt til stikka dett)

bruse over

Ǿli frúsa ivi då eg dróg opp korkjen.

framandfolk

utsetje seg for kulde

An må inkji frøyse seg itt an nýss hèv vòr' krímsjúk'e, då kan an rèke attí.

"frå barnsbein av"

"frå den tid"

Eg hèv' det frå dí eg va' vaksen.

frå morgonen av

frå uminnelege tider

Ifrå ævórs tíd hav' fókk sagt "i Brokke" å inkji "på Brokke".

frå einannan

når to ligg på sida tett inntil kvarandre i same retning i senga; same tyding som kvæve tròg

rask gang

bisn (svært merkeleg og ofte alvorleg innfall eller hending)
Sjå også øye fúru.

Det vare 'kji fudde fúru førr'ell 'an kjøyrer mæ traktóræ gjænom lǿeveggjen. D'æ allstǿtt nåkå fúru mæ 'ó Knút!

god og vaksen arbeidskar

Òlâv arbeidde som an fudd'e kar'e endå 'an va' barre tretten år.

pakke på seg mykje klede

god, godt brukande

Einår va' fullt gó'e, men inkji nåkå meistari.

1. kle seg svært tjukt
2. klemme seg hardt saman, td. våt snø under ein slede e.l.

drikke seg full på alkohol

gå etter "plogfòrí" og slette eller jamne jorda med ei rive (i kornåker)

Papa plǿgdi, å tvau-trjú menneskji fýgde fòrinn mæ ríve å finge opp úgrasi, som va' kvike, trauske å anna.

uttrykk bruka om fossekarar som fylgjer tømmeret under fløyting i elva
Sjå også fýe.

Det va' unge, spræke å sterke kara som fýgde fýunn.

arbeide med vegvedlikehald på offentleg veg (i eldre tid)

Sigúrd hèv' fýgt vègó mest'e heile lívi sitt.

vyrnadsfolk

til slutt

Fyre enden vi' det sýne si kvæ som ha' rétt.

gjere seg gjeldande

Tjóstóv æ så líti fyre seg at 'an líe trått úlut'e. Han æ så mykji fyre seg at han kjæm'e si nóg fram i verdinn.

svært godt måltid
Sjå også fýsen og mål.

ha lyst på noko (helst bruka om mat)

svært tidleg om morgonen

I morgó ljóte mi reise fysst skjérí nýs'e.

verte redd

Då 'an såg bjynnen, fæltest 'an âv.

ha otte for

1. flink til
2. gjere ofte
Sjå også fæl'e.

1. Hú æ fæl ti' saume klæi.
2. Dei æ fæle ti' farte. Han æ fæl'e ti' finne på addeslags moddu.

skaffe sg utstyr til ei ferd (førebu ei lang reise)

gjere seg klar til å gå til sengs

Nò lýt du fære deg at kvílunn, du kan 'kji vèr' oppi leng'e!

gjere seg ferdig til å reise

gjere ferdig (td ein snikkar som gjer ferdig eit rom)

misse, ikkje finne att
Sjå også fǿre.

Eg fǿre bort mobíltilefónen min i gjår, så nò lýt eg kaupe mi ný'e.

flytje ei kvi til ein ny stad

Der va' så lórtutte at eg laut fǿre grindí.

ete, drikke (negativt uttrykk)
Sjå også fǿre.

Det æ mæ soppó som mæ midisín; an må alli fǿre í seg anna 'ell di an veit at æ trygt. Du hèv' vel 'kji fǿrt í deg flugesopp'e? 'An fǿrer visst í seg raudspritt. An lýt vite ko an fǿrer í seg.

misse, velte, sleppe (i vanvare)
Sjå også fǿre.

'An fǿre kaffékoppen n'i tili. Det leitt å fǿre néd a fullt målespann.

søle mat på seg sjølv

øydeleggje, knuse
Sjå også fǿre.

'U fǿre sund'e skålí å koppen.

i stand til

'An æ fǿr'e ti' å bère den tungji sekkjen, Torgrím, om 'an æ ung'e.

sladre, spreie bygdesnakk

Du må 'kji fǿre útivi denna slòsâ!

før i tida
Sjå også førre.

greie å løyse / take av
Sjå også få.

få meir enn nok av
Sjå også bèl'e og stikkjast.

Eg fekk bèlen då eg varte så narra av dei agentæ, at eg kauper alli mei' av sovórne omreisandi seljara.

få betalingsutsetjing

få nattefrieri (for kvinner)
Sjå også dreng'e.

få vatn i munnen når ein td badar (ikkje farleg, men kan vere ubehageleg)

få vatn inn i munnen og ned i lungene (slik at ein lyt kaste opp, når ein har dotte i vatn)

få tak i

Nò fekk eg endeleg fat i den gamle bókjí.

1. få som fortent, få juling, tape i tevling, tape i ordstrid
2. verte fort oppbruka

1. "No fekk 'an flú!", sa Margjitt, då tjóven varte jaga ó' túnæ. "No fekk snjóren flú!", sa gófa då det sette inn mæ vermdi om våri.
2. Mamme sa: "No finge kakun mí flú!", da våre så góe.

slite med å få varmen att i kroppen (når ein td har vore for dårleg kledd, eller har drukke noko kaldt)

An fær létt frost í seg av kold mjåkk.

få tanke om

få nok av, noko ein ikkje greier etter å ha prøva
Sjå også fýsn.

Nò hèv' eg fengje fýsní av mi, eg vi' 'kji fleire gongu at bankjæ å spørje om lån. Eg fekk fýsní av mi, så dèt gjèr' eg alli mei'.

få ris / juling / straff
Sjå også hogg og dengje.

'An fekk hogg av fai sí.

få tak i

Eg æ inkji å få í i dag. Fær an í kasett leng'e?

ete kvasse ting (td spiker, jerntråd; om husdyr)

Blómerós hèv' fengje í seg kvosst, eg trúr mi ljóte hente dýrlækjen.

få sitje på med bil eller hest

"hadde venta noko meir"

å få "dyreskjelven"

Det va' 'kji frítt 'an fekk nodrun då 'an såg den stóri dýrehópen kåm i mót 'ó.

verte omtala som

Hæge fekk órd for å vère flogrí.

føde barn

få snusen i
Sjå også snas'e og snase.

få elektrisk straum gjennom kroppen

1. ku som kalvar - det er eigaren / bonden som "fær ti'"
2. greie
Sjå også få.

1. Mi finge ti' i nótt, mi finge tvillinga.
2. Eg fekk inkji ti' å stelle att'e bílen.

angre sterkt over noko ein har gjort

'U fekk slig trègji på sí gamle dage.

svime av

kjenne lukten av

Dýrí finge veiri av åkkå å rýmdi.

ved som er tærd av ver og væte