Ordliste

eg

eg skal fortelje deg noko! (formane, seie noko ein tykkjer er viktig)

"Eg ska' seie di eitt; denna fòrmannen din æ plent údugelèg'e!"

egg (på kniv, ljå m.m.)
Sjå også det andre substantivet egg.

An må 'kji støyte for mykji at eggjinn fysst an slípar. Der æ a harleg skorp egg på desse nívæ.

egg
Sjå også det andre substantivet egg.

Hǿnâ æ klukk å ligg'e på dei sjau eggjó sí'. Eggjí våre stóre å véne.

agn
Sjå også verbet egne og ongóli.

Fiskjen tók í førr'ell egnâ ha' sukkje néd'å botnen.

feste agn på fiskekroken
Sjå også substantivet egne, egne si og ongóli.

Eg egnar mæ angbeita.

gjere noko som er vågalt og farleg for liv og helse
Sjå også egne.

'An egna si út'å ísen, så eg va' plent lívræd'e at 'an kåm ti' å dette igjænom. 'An egnde si for langt út'å kanten, å skrei' útivi.

oftast bruka om gard som ligg for seg sjølv i landskapet

Mange ei'bǿlte gara var' fråflutte.

bryne som vart laga i steinbrota i Eidsborg i Telemark heilt frå vikingtida til fram på midten av 1900-talet

Eidsborgbrýní våre nóg dei vanlègaste av brýnó som vorte brúka hèra i dalæ.

eid (bannord)

Gunnår fǿre néd mjåkkbyttâ, å la ti' mæ nåkå stygge ei'i.

eigar (den som eig tingen)

Kvæ æ eigarsmann'e ti' desse pungjæ som eg fann hít'å vègjæ?

skulde pengar

Jón eig'e mi tjúge krónu.

fingerring (enkel ring av sylv)

Denné gamli ringjen æ ei'gjara.

1. eigen
2. sta

1. Èg tikje 'u kan brúke sin eigjen bíl'e, å inkji barre låne min. 'An spennte ballen i ègji mål.
2. Tóre æ så ègjí, 'u vi' have det plent som hú meini.

1. bruka om person som helst held seg åleine og vil greie seg sjølv
2. i stand til å gå åleine (gammal nok)

1. "Eg æ ei'gjengd'e", sa Lavrans, han kåm mæ kjý sí ette dèt dei hí ha' reist mæ búskapæ på heií.
2. Eg va' ei'gjengd'e då eg va' rundt tíe år.

nistire
Sjå også eistíre.

Gunnår eiglódde då 'an såg den véne jentâ.

eigedom (helst bruka om heieområde)

Eg hèv' inkji sétt reissdýr i åkkås eigni i haust.

eigar (person som eig td jord eller anna som vert bruka; td bruka av andre folk enn eigaren)

Eigna'smannen æ inkji heimi i dag, men du kan få tale mæ han som slær hèra. Det var' vandt finne eigna'smannen å' desse nívæ som eg fann innmæ vègjen.

ein gong

Eigong eg vill' på heií, såg eg an bjynn'e.

person som har mist ei hand

'An æ fæl'e ti' greie seg, om 'an æ ei'hendingji.

gjere ein ting med ei hand

Detta kan eg greie eihendis. 'An bar sekkjen eihendis.

feisel som ein brukar med ei hand

Da brúka eihondsfeisselen itt da bòra ti' míning eisemadde.

mann som er så sterk at han "greier med ei hand" det andre må bruke båe hendene til

Eihondskaran ska' an passe seg fyri.

trebåt, som ikkje har flat botn
Sjå også pråm'e og eikjestó.

A eikje gjeng'e djúpare i vatnæ 'ell an pråm'e.

båtplass ved elv eller vatn
Sjå også eikje og stó.

An æ nøydd'e ti' have eikjestó, hellis kan båten rèke av ell' var' øyelagd'e.

lita molte med eitt "korn"

D'æ 'kji mykji værdt í å plukke eikjynnu heile dagjen!

"ei og anna"

Eikkå gongjí kan an unne si rjómebiti.

betalt av berre ein person

'An bygde heile vègjen, eikosta.

ein og annan gong
Somme seier "eikor gongjí".

Det va' barre eikvor hende gongjí Taddâk va' heim'ttom.

på ein eller annan måte

Eikvorleis sku' mi få detta ti'.

ei eller anna gong

Dèt stykkji lýt eg lèse eikvorsinni. Einkvorsinni få mi vel vite det.

ein eller annan stad

Reissdýrí mòg' eikvorstad vère.

eitkvart ordet

Det knast barre eikå hende órdi í 'ó. Eg skjø̀na barre eikå hende órdi av det 'an sa.

eintråds garn

Eg vi' hav' spiti mitt tunt å létt, så eg brúkar barre eilagt.

uskøytt; bruka om stokkar o.l. som ein ikkje treng å skøyte

Det va' barre eilange stokka. Bóri æ eilangt.

einsfarga (treng ikkje vere farga med fargestoff)
Somme seier "eislita".

Kvíletjelli æ eilita.

sjukleg, svakleg, falma, uvel

Dótte mí æ eimí nò, men eg håpar at 'u kjæm'e si.

glohaug, raudglødande glør
Sjå også ellmørje, glǿse og glósjǿre.

Der va' a fæl eimørje då jónsokbåli ha' brunne néd.

1. ein (talordet)
2. noko, ein ting (berre i forma "eitt")
Sjå også den ubundne artikkelen ein (V) og ein (H).

1. Eg åt eitt sǿtepli å ei pære.
2. Det va' eitt mi gløymdi, å dèt va' å slå âv platâ på komfýræ førr'ell mi reisti.

ein av (td beste eller dårlegaste)

Gunnår va' ein mæ dei beste i klassâ.

ein og annan
Sjå også anné.

Det æ ein å anné som inkji vi' vère mæ på dugnaen. 'U æ heimi barre ein å anné dagjen.

verte samde om

I kommúnestýræ kunna da 'kji einast om kòr da sill' byggje ný'e skúli.

1. utan anna i tillegg, åleine for seg sjølv
2. einaste alternativ

1. Ystegrísen èt'e an einaste. Detti æ best'e å drikke einaste.
2. Det einaste måtte vère om du kóm innom sundagjen.

oppkok av einerbar til reingjering av trekoppar
Somme seier "bak".

Nòkå av di fysste an laut gjère fysst an kåm 'å støyli, va' å sjóe einérbak.

1. einerbusk
2. person som er oppfarande og vert fort sinna; vert fort roleg att

1. Snjóren klabba så unde skjí at 'u nika da reine på nokå einérbuska.
2. Tórleiv frisar opp som enn einérbuskji.

einer

Det lýt vère stór'e einér'e ska' an finne góe króknèv. Einéran vakse kalleg seint, da æ sei'vaksne.

avkok av einer; bruka berre i eintal
Sjå også lòg'e.

Ti' å två trékoppa æ einérlòg'e det beste. Einérlògjen drukke da au som a slags midisín.

eine

Da finge drops av mi adde trí, men det va' barre den eini som takka.

einkvan

Eikvæ av åkkå lýt gjere detta. Einkvæ av dikkå gúta lýt gange fysst'e. Eikvort lýt vel èg au gjère!

ein eller annan stad

Einstad lýt an gjèr' av si.

Einar

Einår va' rudkallen i Ríkjæ. 

einhandsfeisel

Ei'pikkaran vorte brúka ti' bòre mínehòl mæ, itt an inkji ha' nòken ti' halde bòræ.

slå eihendig på mineboret (både snu og slå, åleine)

An kan var' nøydd'e ti' eipikke fysst an inkji hève aire ti' hjelpis.

melte

An må 'kji ète mei' 'ell an kan eire.

eir (på kopar, messing o.l.; bruka berre i eintal)
Sjå også eirke.

Kasla av kåpår'e med eirk på må an alli brúke ti' mat'e, an kan vare forgjifta.

eire (når det lagar seg grønt belegg på kopar p.g.a. fuktig luft, belegget tærer på koparen)
Sjå også eirk.

Kåpårkaslan eirke itt an inkji brúkar da.

1. rund jernomn med ringar eller takke oppå
2. fast eldstad ute, mura av stein
3. steinar lagde rundt elden ute i terrenget
Sjå også eisering'e, spuns og omn'e.

1. Anne sat innmæ eisâ å rǿre i grautegrýtunn.
2. Mamme tykka prím i eisunn på støylæ.
3. Det va' godt å hav' eise så inkji ellen fekk spreie si.

stokk framme i grua for å halde glørne på plass (og halde varmen vedlike)

Eg trúr eg lýt býte út eisebranden, 'an æ mest'e barre kòl nò.

1. åleine
2. den einaste

1. Eg sit'e eisemó, å tikje helst'e dauvlegt. Eg va' innom ti' 'ó Gófa, 'an sat eisemadd'e'.
2. "Gamlegófa va' visst eisemadd'e om å greie detta karsstykkji", sa Såvi.

omnsringane på eisâ
Sjå også spuns og eise.

Då 'an la på den minsti eiseringjen, brende 'an seg.

1. stein ved eisa til å sitje på eller til å setje gryta på
2. stein som eisâ er mura av

1. Det æ greitt å have an flat'e eisestein'e ti' å setje grýtâ på.
2. Eisesteinan måtte inkji vèr' for runde, sill' eisâ var' standandi.

trestong over eisa (til å hengje gryta i, utanfor stølsbua)

Eisetrétti laut vère av enn har'e tréslag'e.

knivslire
Sjå også eiskjeinív'e og nív'e.

Eiskjeií æ ti' å have níven í. Ånund ha' an eiskjeinív'e mæ vént útskòrí eiskjei.

tollekniv
Sjå også eiskjei og nív'e.

Itt an ska' ti' heis, lýt an allstǿtt have eiskjeinív'e mæ si.

"stempel" til å lage mønster på knivslirer

Aslag ha' så gó' a eiskjeitrykkje.

ein liten kopp med øl som ein drakk av før ein bar likkista ut av heimen 

Det va' barre ein mann'e som drakk av ei'skjilskoppæ.

drikke av kvar si "skål" i staden for å la ølbollen gå rundt

I líkfærinn 'ass Gófa eiskjælte mi då mi drukke vælfarsskålí.

liten gammaldags spinnerokk der hjulet står på skrå på ei einskild hovudfjøl

Mi ljóte snart stelle att'e denné gamli ei'skròva rokkjen åkkå.

eitle, lymfekjertel

Eislan lýt an skjère út av slaktæ.

eins ærend
Sjå også adjektivet eislistis.

Eg lýt eislistis ti' býn for å býte denné fillni DVD-spilaren.

einsidig, kjedeleg, monotont

Å slå plæna dag' ette dag'e kan vèr' ei'slungji arbei.

ei breidde (om td kjørkjetæpi)

A ei'spòla tæpi æ barre ei breidde.

mjølkar berre i ein spene (av to)

An sau'e som hèv' fengje júvrbitendelsi å barre mókkar på ein spæni, kadde mi ei'spæna.

testiklar

Det æ vóndt vare spend'e i eista.

einstape (bregne av sisselrotfamilien)

An må 'kji prǿve å ríve opp eistapan, då kan an skjère seg stygt.

testikkel

Itt mi slakte saui ell' lomb så grave mi néd eisteballan, vemban å hovdeflåttan.

testikkel

Eistan vorte kattemat'e itt da slakta.

nistire, tanstire
Sjå også eigló.

Jón eistírde på dei véne jentun.

1. einefødt avkom av dyr eller menneske
2 einsleg person, original, særling

1. Mi vi' helst'e inkji få for mange ei'stǿinga unda sauó. Gunnår va' ei'stǿingji, da finge barre det båni, Torbjørg å Svein.
2. Ei'stǿingan vare jamnast'e gangandi eisemadde.

eit og anna, langt mellom kvar

Det va' barre eit å hende bèri dèr eg plukka. Eg såg barre eit å hende dýri.

beinbit som har verkt ut frå ein skade

Det tèk'e tí' førr'ell eiterbein kjæm'e út ó' kroppæ.

eitle, lymfekjertel

Førr'ell an brær tåg av slakta dýr lýt an take út eitilan.

einkjønna (om plante)

"Gråní æ eitóla", sa Gunnår. Molteblóman æ ei'tóla, å jarbèrblóman æ tvítóla.

brodd på bier og kvefs

Eitrebrodden vare hangandi etti på den som vare stungjen.

ormetunge

Eitrepinnen æ kløyvd'e fremstí, så då varte det tvau merkji itt da hoggji; trúdde mange førr' i tí'inn.

anten eller (av to alternativ)

Antelis var' mi heimi, hellis reise mi 'å heií, det var' eitt av tvau.

elleve; gammal form

Svein ha' ejjuge syskjin.

enkje
Sjå også ekkjemann'e og haugstadd'e.

Førr'e va' det fleire unge ekkju 'ell nò.

enkjemann
Sjå også ekkje og haugstadd'e.

Lavrans varte ekkjemann'e tí'leg, då kånâ dǿe i bånseng.

plukke kornaks i åkeren i skurden

Det va' jamnaste kånun å bonní som eksti.

øse seg opp, kome i affekt
bruka i uttrykket ekse seg opp
Sjå også eksi og i eksi.

hisse seg opp
Sjå også ekse og i eksi.

Tór eksa seg så opp, at eg varte helst'e ræd'e.

"slutta orden" i militære

Itt an ska' eksére lýt an hav' blankpussa skó. 

oppøsing, affekt; bruka berre i eintal
Bruka i uttrykket i eksi.

eksem
Mange seier "eksém".

Gunne hèv' eksím å lýt brúke hanska itt 'u tvær koppan.

militærteneste (vert berre bruka i eintal)

Órdi "eksís'e" hèv' vòr' líti brúka ette kríi.

millitærleir

Den néraste eksísmóen for åkkå i Sætisdal va' Gjimlemóen, nédmæ Býn.

like, setje pris på

Fókk plage eksmére å få hjelp itt da trengje det.

1. verdsetjing (i abstrakt tyding)
2. taksering

1. Fókk kunn' have så úlíke eksméringa.
2. Eksméringjí av brúkjæ æ visst inkji færig ennå.

kjernekar (påliteleg og grei kar på alle måtar)

Torgrím æ an ekta kar'e, 'an vare líka av adde.

grei og lageleg ting eller reiskap

"Detti æ ekta sakji", sa Aslag Gunnårson, om mykstyngjen som va' gjår'e av reissdýrhonn.

eit drag av likskap på utsjånad og oppførsel mellom ektefolk; bruka berre i eintal

Ektesvipi fær an vel barre fysst an hève vòre i hóp nòkå lengji? Det æ så rart mæ dei ektesvipâ, der æ kansi nòkå í det?

regnbye
Sjå også ´élgar'e og éleveir.

Det kåm a él plent då mi sille ti' høye.

ha eit utstyr så lenge at ein har slite det ut

Sòme seie at det lǿner si å elde út góe gogni. Hèv' du eldt út traktóren din?

"gammal" utsjånad

Torjús hèv' vorte så eldelèg'e nò, eg trúr alli 'an æ plent frísk'e.

regne i byer (bruka berre i eintal)
Sjå også él.

I dag hève det éla rundtenom.

mellom regnbygene

Det va' 'kji samregn, men det va' 'kji lengji élemidjom.

regnbyger, ustabilt ver Sjå også él og élgar'e.

Fysst det va' éleveir, så va' der inkji anna å gjère 'ell å hesje.

tett regn- / snøbye
Sjå også él og éleveir.

Om hausti kåme élgaran plent i eitt.

elg

Elgjin tóke út då da finge veiri av åkkå.

Eli

Èlí kjøyre skóteren, å ungan såte att'å.

eller
Sjå også 'ell.

Antel det rigner ell' skjín'e, lýt an kave for fǿunn.

enn, hell
Sjå også ell'.

An liver 'kji lenge' 'ell an ska'. Èlí æ gamlare 'ell æ Gunne.

1. svært, veldig (om alder)
2. svært, veldig (om å vere rask, td i rørsle og arbeid)

1. Kristí må vel vère ellandi gåmó nò?
2. Danil va' ellandi svint'e.

1. verte gammal
2. sjå merkbart eldre ut enn før

1. Da ellast bògó, bå' Hæge å Torgrím.
2. Gófa hèv' ellst fælt seiste åri.

eld; bruka berre i eintal
Sjå også elle.

An lýt lære ungan at da ljóte passe sikkå for ell'e.

fyre, ha eldvarme i vedomnen
Sjå også substantivet ell'e.

Å elle å spenne på ponnâ æ gódslegt.

halde husdyr så lenge dei er produktive (til dyra er gamle), slite ut ein bruksting

Knút vi' elle út den gamli traktóren sin.

lauseld

Ellebrannen var' kallegast'e fysst d'æ fæl'e vind'e.

1. ser gamal ut
2. gamaldags

1. 'U hèv' vurte så ellesklèg i det seiste.
2. Det æ nåkå ellesklège hús da bú í.

elleve

Knút ha' ellev bǿka mæ si i sekkjæ sí.

lett antenneleg

Enkjandi tunne bjørkenævra æ ellfíme.

oskefjom

Fysst an eller úti, kan an tídt sjå ellfjómí fjúke.

skinnpung med utstyr til å gjere opp eld med (flint, elljinn og njósk)

Fær an 'kji låne ell'e av aire, lyt an have ellfýrtaske ti' gjèr 'å mæ.

pung til å ha opptenningsverkty i (knusk, flint og eldjern)

Ellfǿrtaskâ va' jamnast'e av skjinn.

sterk varme som slår imot ein (frå bål eller brann)

Då húsí i Nórdstog brunne, kåm der an harlèg'e ellgjøys'e då tòkâ datt néd.

eldgammal, svært gammal
Somme seier "ellandi gåmål'e".

Da fortålde om a ellgåmó timre som ha' finndalslapt.

elles

Nò lýt du passe deg, hellist kjæm'e eg å tèk'e deg!

jern bruka til å slå på flintesteinen (for å få gnist til å gjere opp eld)

Elljinni sér út som an avlang'e krulli.

Jernkrakk til å setje gryta / kasserollen på. Jernkrakken står i åren eller eisâ ute, og ein elder under og rundt denne. Gryta / kasserollen står då støtt, sjølv om veden brenn opp.

Ellkrakkan kunn' have trí ell' fíre fǿta.

gjeiterams

Ellmjåkk vare au kadda brannblóm'e, si 'u jamt kjæm'e fródigt på branntúpti.

glohaug, raudglødande glør
Mange seier "ellmyrje"
Sjå ogå eimørje, glǿse og glósjǿre.

Jónsokbåli hèv' brunne opp, der æ barre ellmørje etti.

reiskap / spade til å ta oska ut or omnen med
Sjå også glóskòre.

Eg tók út oskâ mæ ellskòrunn mí.

ljos frå ei flamme (frå bål, peis, brann e.l.)

Tóne å Haddvår såte å låse leksun i ellsljósæ.

flamme frå td bål

Ellslògan ifrå húsebrannæ slóge himmelhågt.

glør som er att i oska (så ein slepp å gjère 'å att)
Sjå også ell'e og elle.

'Er æ etti a lítí ellsmoir i omnæ endå om mi hav' vòre úti nåkå tíma.

verknad av 1 full vedomn

Lidvår la 'kji n'í kå eitt ellsmæli, men 'an tótte det varte varmt nóg i stògunn.

trerestar som enno gløder, halvbrend ved
Sjå også snårt'e og snårte.

Det spratt nåkå ellsnårta frå omnæ å fram 'å tili då 'u la inn'ttí.

merke etter eit bål utandørs

Mi såge ellstaden dèr jaktaran ha' gjårt 'å, å sóe sikkå kaffé.

eldfast (toler sterk varme)

An lýt brúke ellsterk'e stein'e fysst an ska' múre opp åri.

eldhus; frittståande bygning; nytta til baking, slakting og vasking. (Nokre bruka også eldhuset som verestad om sommaren. Var ofte plassert noko ifrå andre bygningar p.g.a. brannfaren)

Dei som ha ell'ús flutte jamt inn dèr om sommåri.

springe etter kvarandre for å få tak i den ein spring etter

Ungan våre úti å eltest å stròka å ha' det gama ti' langt út'å kveldi.

1. jage, springe etter
2. arbeide svært hardt

1. Eg hèv' elt sauin i heile dag.
2. 'An elte å arbeidde mest'e mei' 'ell 'an ha' godt av.

elveblest (hudsjukdom)

Sigríd fekk elvegust'e i fjår, 'u kleia fælt å fekk vónde blému.

steinlav (ein kunne brenne steinlavet, og røyken skulle hjelpe mot elveblest)

Fókk trúdde at fysst an blés røykjen av elvenævrinn mót hú'inn, så sill' det hjelpe.

ymte, leie innpå emnet, hjelpe til å finne ei løysing

Detta ska' du alli empe ti' nòken; mi vi' alli tale om detta.

frå ende til ende (og innom alle krokar og krikar)

Nò hèv' eg leita húsi endar gjænom ette hóvtongjinn!

tett ved, tett på

Sauin æ ende nórenat støylæ.

rett imot

Eg gjekk ende imót a stór fure i mørkræ.

frå ende til ende

Kjètil gjekk Finndalen ende langt.

1. enden av tjukktarmen, bruka til kurvepylser (lyt skrapast innvendig).
2. blindtarmen

1. Det vare a grei kurvepýsse av endekópæ.
2. Såvi varte nøydd'e ti' take endekópen.

langs etter

'U fiska vatni endelangs, men fekk inkji nåkå.

1. enden av ei grenselinje mot vassdrag og mot høghei
2. døden, livets ende

1. D'æ mest'e trúleg at endestaven i a býtelíne va' enn stein'e.
2. "Ja, ja så laut de vare endestaven hass detta", sa 'u om han som kjøyre seg ihèl.

slutt på (om td mat og liv)

Nò æ det snart endi 'å mjø̀læ. Nò héldt eg på å gjère endi 'å sjave mi.

England (eldre seiemåte)

Mange tikje gama å farte rundt i Engeland.

engkall

Fysst engjekadden raslar, ljóte mi slå. "Fysst engjekadden skraslar va' det tí' for å slå", sa dei gamle.

engel

Der æ måla an engjili 'punde tòkunn i kjørkjunn.

ull med svært tunne ullhår (målt i my)

Sòme lomb kunne have engjils udd, av dei kan det vare mjúke å varme båneklæi.

engelskmann

Svein arbeidde i hóp mæ mange engjilsmenna på a plattform i Nórdsjǿæ.

ynke seg når ein har vondt

'An enka seg for dei vónde ryggjæ.

elende; bruka berre i eintal

Det va' enn enkedóm'e å sjå det sjúke kjéi.

"forminkande" uttrykk

Eg kaupte nåkå enkjandi tunt tøy ti' gardínu i stògunn.

Ein (hankjønn). Den trykklette forma er ulik i Valle og Hylestad: I Valle: "an", i Hylestad: "enn".
Ein brukar berre den trykklette forma som artikkel, den trykksterke er eigentleg eit talord.
Sjå også den ubundne artikkelen ein (V) og talordet ein.

Eg æ enn hylstringji.
Eg æ an valldǿli.

einannan
Sjå også ananné (Vallemål).

Mi hjelpte ennanné mæ å stelle den øy'lagdi motóren.

potetbinge
Sjå også braubingji og bingji.

Eplebingjen va' plent fudd'e då da ha' bòre inn eplí om hausti.

potetblom

Fysst an sér epleblómen så fèr'e det ti' vare småepli i jórdinn.

flatbraud baka med noko potet i deigen

Eplebraui va' mjúkare å nòkå tykkare 'ell vanleg brau.

skal av koka poteter
Sjå også flus, flysje og epli.

'An fluste sóne epli å gav epleflusi ti' kjý.

potetdrill (rada der potetene er sette i åkeren)
Sjå også fòr.

Dú lýt gange atti eplefòrinn mæ a ríve å grave attive dei eplí som inkji æ dytte!

settepotet

D'æ best'e mæ håvstóre epli ti' eplefræ.

haustferie ("potetferie")

Ungan finge frí frå skúlâ fysst det va' eplefæri om hausti, for då trong an mange henda.

potetgraut; bruka berre i eintal
Sjå også stampegraut'e.

Det varte jamt eplegraut'e om hausti.

heimesmidd og smalt grev med "hamarnakke" (skulle vere spesielt skånsamt for potetene)

Hèv' du sétt eplegrèvi mitt, dèt som Gamle-Gófa hèv' gjårt?

potetkake, noko tykkare enn lompe

Eplekakun vorte steikte på takke.

kjellarrom der ein lagrar poteter
Sjå også bakstrekjeddari, kjeddari, kjeddarlæm'e og kjeddartropp.

I Sýga' ha' da så gó'e an eplekjeddari.

komle av potet og mjøl

A eplekomle æ mest'e som a kompe, men der æ inkji kjø̀t inní.

kvern laga av tre (til å male koka poteter med)

Eg heve tvæ gamle eplekvinna.

potetmjøl

Eg brúkar eplemjø̀l ti' å gjère fruktgrauten stív'e.

Poteta som vart sett i åkeren om våren, og som er "frøet" til dei nye potetene. Når ein tek opp dei nye potetene, finn ein ofte "eplemoirí" att som ein geléklump.

Eplemoirí hèv' mange avkåm. Det hendte at ungan kastast mæ eplemoiri, itt da tóke opp eplí.

kjensle av krampe i bryst og mellomgolv når ein et poteter fort og utan å tyggje skikkeleg

Di ljóte tyggje godt å lengji, bonn, så di inkji få eplenúten!

potetdrill

Eplerendan gjinge i hogglykkju.

kløyvd potet (skadd av plog eller spade under opptak av poteter)

Epleskjǿvun kan an inkji brúke ti' anna 'ell dýremat'e.

potetskrell

Epleskuli ha' da n'i sutrebyttâ.

vatnet / krafta som det er koka poteter i; bruka berre i eintal
Sjå også só'.

Eplesó'i gjèv' eg ti' búskapæ i hóp mæ mjø̀l å anna godt.

potetstamp, reiskap til å stampe potetgraut

spesielt tykk potetkake
Sjå også epli og stump'e.

Eplestumpen vart'e langsteikt'e i stumperómæ.

potetonn

I dei gamledags epletakingjinn finge mest'e adde vóndt i ryggjen av å stande å røyte på, heile dagan.

potetgras

Mi gjinge tvíkrupne å skåre eplevís'e mæ sigd'e å kasta 'an i hauga.

potet
Somme seier "jórdepli", men då mest som stadfesting på at ein ikkje talar om sǿtepli.
Sjå også sǿtepli.

Sóne epli høyre ti' nó'smatæ.

potetonn

Skúleungan finge frí i epl'onninn, å laut hjelpe ti'.

tydelege flekkar (bruka om hestar)

Hèv' du selt den eplutti hesten din?

potetåker

Epl'åkran have mest'e kåme bort, så no kaupe mi eplí sjå handelsmonnó.

arr, merke etter sår i huda

Eg hèv' a èr på leiesvein; eg skar meg mæ nív'e då eg va' enn líten gútepøyk'e.

her

'Er æ kaldt i dag. Nò æ det lengji si' du hèv' vòr' 'er!

merke etter stor sårskade

Pål fekk slig a èremerkji i fótæ då 'an ha' vòr' úheldig'e mæ motórsagjinn.

verkje, svelle; om betent sår som ikkje vil gro

Fingjen min hèv' erja å verkt så lengji.

vere vond og la det gå utover andre; herje og banne

Gjermund erja seg å sló, banna å svór, å sló dressjakkâ mót spíssléâ 'ass Òlâv.

erm

Saumar an a stakkskjorte, lýt an rykkje i ermó. Ermin sku' vère så lange at gluggjí røkkje néât njótró.

kile eller trekant under ermet på td skjorte
Sjå også lask

Skjorta varte rómsåm å lagelèg fysst an felte inn a ermelask.

mansjettknappar (til bunadskjorte eller finskjorte)

Ti' ermenappa brúka da jamt koltrenappa som da sette ihóp mæ an ring'e.

opning mellom bol og erme (i skjorte eller liknande)

sylvkjede som er laga av små ringar som er runde på utsida og flate på innsida

Da brúka ertebond i klokkelekkjó å i svikló.

erteskolm

Ertepesjun kan an ète som da æ, fyrr'ell da hav' mognast. Ertepesjun æ góe å maule.

jerv

'An èt'e som an erv'e.

arve
Sjå også ervingji.

Si' du hève så mykji pæninge, hève du ervt ell' hève du vunne i tippingjinn?

part av arv

Førr' i tíinn va' erveluten for jentu ein tréipart'e, å erveluten for gúta va' tvei tréiparta.

arving
Sjå også erve.

Ervingan býtte sikkå alt.

Esaias

I Valle va' det an prest'e som varte kadda Esjas.

kopp som flaut i ølbollen ved td gravferd eller bryllaup (Bruka til å fylle i "individuelle" koppar og krus med. Ordet er truleg ei stytting av ei'skjilskopp'e).

Eskjekoppen 'ass Salmund ha' nåkå véne útskjèringa.

svært sinna

Eg varte ètandi vónd'e då doktaren tók av mi fǿrarkórti.

storetar

Det æ verre vèr' gjipt'e mæ an ètari 'ell an drikkari, sa sòme, for stundom va' maten dýrare 'ell brennevíni.

krubbe (der ein legg høyet / maten til husdyra)

Hesten stó' mæ hòvúæ n'i ètunn å kjamsla å åt så gósleg.

Når kyrne et ting av metal som ikkje kjem ut att. Då er oftast operasjon naudsynt.

Eg æ rædd'e Gullrós hèv' ète í seg, 'u fèr'e iallfall sò.

ete eit noko enkelt måltid frå skuffen i matbordet (uttrykk frå eldre tid; oftast td flatbraud)

Gunnår åt ó' skuffunn, å reiste útt'e å arbeidde enn rykk'e ti'.

ete eit enkelt måltid

Itt an hèv' forsòve seg, æ det greitt å barre ète ó' skuffæ.

ta seg til rette innpå annan manns grunn

Det va' langt midjom deildó, å Håvår åt seg inn'å slåttâ 'ass Tjóstóv.

1. ergre seg mykje over noko (helst over lang tid)
2. vere sikker på

1. Mannen åt seg på grannen, som 'an sa at sló inn'å hass teig'e.
2. Eg èt'e meg på at ingjen kjæm'e meg i hug.

trege, verte irritert (noko som plagar ein ei viss tid)

Det åt meg ti' at eg inkji líssågodt handla då eg fekk det góe ti'bó'i. Det åt 'an ti' at 'an sille gløyme dèt viktige mǿti.

bestikk (kniv, skei og gaffel)

An tar 'kji have så mange ètegogni for å ète graut'e.

etter einannan

Mi gjinge ett' ananné i dei tykke skoddinn.

etter
Sjå også etti.

Du kåm ette mé. Eg gjeng'e ette vègjæ.

etter at, fordi at 

"Ette dí mi nò hav' èti, vi' mi nò syngje takkeværsi", sa Gunnår som stýre mæ líkfærinn.

frå gammalt av (lokal lærdom frå langt attende i tid)

"Ette gåmålt sille an alli gjère det sossi"!

etter kvart

Hèr va' mykji å mangt å gjère, men mi ljóte take det ette hond.

frå hand til munn

"Mi have alli kå ette kverrt", sa húsmannen.

"frå munn til munn" (direkte læring)

Stèví lære da ette munni.

tørstedrikk som ein får ved å sile vatn gjennom sadden
Sjå også substantivet ettelaga.

Ettelaga ǿl va' gó'e tostedrykk'e.

tørstedrikk som ein får ved å sile vatn gjennom sadden

Ettelagan humla da, men da vorte' inkji só'ne å inkji sette gong 'å.

likesæl, doven, tendens til å utsetje ting

Sku fókk røkkje nåkå, kunne da 'kji vère ettelatne.

etter kvarandre, på rekkje og rad

Kjýne røkkte så greitt ett'ennané.

ettermiddag
Sjå også nón og fyrenón.

Ragnill tala mæ sjave seg: "Så sei' fókk at eg æ så gåmó, å så tikj' eg 'kji det hèv' vòri kå som a ettenón".

tek lang tid

D'æ a ettesèt å reiske bèr som æ blanda mæ skógsrusk.

for seint

D'æ ettesía kåme fysst festen æ slutt.

1. dei to siste av dei fire linene i eit stev
2. dyr som ikkje fylgjer hopen (td sau, ku, geit)
Sjå også fyresleng'e.

1. Fyreslengjen din æ helst'e grei'e, men etteslengjen lýt du forandre nòkå på.
2. Mi ha' nåkå stóre bonn som sille take etteslengjen då mi reiste på heií mæ sauó.

att, tilbake, etter
Sjå også atte / 'te og ette.

Da vår' alli etti kå tvei av brǿó.

att berre

Da våre etti kå tvau, dei hí ha' reist.

etterpå

D'æ létt å vèr' klók'e ett'å.

nemne (aldri nemne det)
Sjå også alli ève a órd.

Du må alli ève detta eg hèv' tala om. 'An èva det 'kji mæ nòkå menneskjinn.

overlag, svært

'An gjekk som 'an va' èvendi fudd'e.

veg som er noko høgare oppe i landskapet

Evrivègjen æ helst'e bratt'e å hèv' fleire skarpe svingji.

Det som sit att av renninga i ein vev når ein har klypt ned den ferdige veven.

"Ko sku mi gjère mæ desse evsitjunn?", spúre Titta moi sí.

øvste

Det va' barre den evsti stokkjen som inkji va' ròten.

"øvst oppe ved"

Evstemæ åsó i búinn heng'e der nåkå stóre reissdýrhonn.

lite rom over full 2. etasje i eit hus (oppe i mønet)

På evstesjeltilæ æ der mykji rapi. I húsó mí æ der evsteskjeltil i dei eine endâ.

vodden som ligg øvst oppe i bakkane til ein gard

Evstevodden æ bratt'e å æ oppmæ skógjen.