Ordliste

halle, stå skeivt, liggje på skrå
Sjå også hadd og hallskakkt.

Húsi va' faddefærigt å veggjin hadda útetti. An lýt hadde si itt an løyper fórt på skjí å svingar kufst. An lýt au hadde si itt an kjøyrer skóter ell' motórsykkel.

setje opp gjerde

Svein vi' ti' hage i Ungårsmýrinn laudagsmorgónen.

utnytte på beste måte
Sjå også hagnýten.

Eg veit alli makjen enni Anlaug, som hú kan hagnýte alt 'u steller mæ. Bjynn va' gó'e ti' å hagnýte alt på beste måti.

halde fast med ein hake

Nò lýt du hake stokkjen så mi få mée greitt.

krangle

Mi kunn' inkji setje 'an Ånund å Tårål ti' arbeie ihóp, da kåme barre ti' hakkast.

ta ryggtak

Svein å Tårål héldest så det va' 'kji mæ måti, men da våre líke góe. Mi héldest jamt i fríminuttó i skúlâ.

1. greie påkjenninga
2. halde
3. verdsetje, vurdere, rekne
4. halde seg etter, fylgje
5. bruka i uttrykka halde eit blad / avis, halde ti' og halde attí.

1. Detta taugji held'e di 'kji itt du ska' hange í det.
2. Eg held'e bókjinn i hondinn.
3. Eg held'e min hest'e líkså gó'e som din!
4. Gýró sviga ti' dei eine kåvæ då 'an inkji ville halde vègjæ. Eg vi' halde meg ti' bókjinn.

setje ny sole på sko

Eg fekk skómakaren ti' å hallsóle biksauman mí. "Kví heite det å hallsóle, å inkji håvsóle", spúre Guttorm.

pusse, fjelge

Eg ska' seie di ha' hama vént i búinn førr'ell di flutte heim'tt' av støylæ.

rette på kleda slik at dei sit som dei skal

Brúrin våre allstǿtt inni Sagneska' å hamska sikkå førr'ell da gjinge sǿ at kjørkjunn dèr da mǿtte brúrefýæ.

kjenne nøye etter (trivle)

Politíi handfóre tjóven då da tók' 'an. Eg handfèr'e meg ette det fæle faddi, men eg kjenner inkji bròti bein.

henge

Der hékk nåkå klæi på klæsvondæ. Yngjegjør å Gònil hinge allstǿtt i hóp, bå' heimi å i skúlâ. Mi hinge ette hondó å klanka åkkå hítette a råte.

1. ete noko her og der medan ein går (om dyr)
2. "småete" (noko då og noko då; om folk)

1. Hesten æ så úlíleg ti' å hangse mæ mi høye.
2. Hèv' an hangsa, æ det 'kji vente at an kan ète ti' líks mæ aire ti' måls.

bruka i uttrykket happe på.

Ungan livdest så fælt at eg laut happe på da.

1. gå dårleg / ujamt
2. harkle og hoste
3. bruka i uttrykket harkle på

1. 'U harkla å gjekk mæ tvæ krykkju.
2. Eg hèv' havt krím, å harkla å hósta lengji.

kvede mollstemte stev gjerne når ein er full og i ei tungsindig stemning

Gunnår harma seg heile kveldi då 'an ha' steihoggji.

rive laust (td når vinden er sterk og riv laust kornaks på åkeren)

Åkren æ harpa i vindæ.

fare halvt i svime, halde på å falle, men greie såvidt å halde seg på føtene
Sjå også harvlen og harvli

'An harvla å gjekk som 'an ha sillt vòre fudd'e.

fjerne, tyne bort, øydeleggje

Lyng å vé'e hata mi ó' slåttunn førr'e. Vé'en hata mi âv i slåttunn. Bjørgúv va' så ti' friss mæ kvikunn i åkræ, at 'an hata âv nòkå alt fórt, ti' åkren va' rein'e.

klappe nokon på hovudet (i barneleik)

Nò hatta eg æ Tóne, å då måtte hú út av leikjæ.

1. hyppe; gjeld helst poteter
2. leggje / grave i haug

1. Nò ljóte mi hauge eplí førr'ell vísen vare for stóre.
2. Mi hauga allstǿtt næpun út'å åkræ, mæ håm'e undi å rundt, så det inkji sille frjóse.

verte haust

Lauvi gúlnar, så no haustar det.

få kvarandre

Da finge alli havast, Nikelos å Signe.

1. ha
2. ha på besøk
3. bruke, ha i arbeid
Sjå også have (H).

1. Havi nå på'tt'e dikkå vettin så di inkji frjóse! Havi av dikkå langstivlan , så di få verme dikkå 'å fótó!
2. Mi ha' 'an Tarjei i gjår.
3. Eg kan alli have denna røyrleggjaren mei', 'an gjåre filli arbei'. Eg kan alli have skjíne mei, da æ for slitne i kantó.

1. ha
2. ha på besøk
3. bruke, ha i arbeid
Sjå også have (V).

1. Eg hève tvei bíla.
2. Mi ha' 'an Tarjei i gjår.
3. Eg kan alli have denna røyrleggjaren mei', 'an gjåre filli arbei'. Eg kan alli have skjíne mei, da æ for slitne i kantó.

hagle

Tóne grét så det heglde i gjår.

strigråte

Båni heglegrein så tårin runne.

strirenne, strøyme, hagle ned

Det heglerann inni stògunn si tòkâ va' útétt.

striregne

Det hegleringdi, regni kåm i stóre, stríe dròpa.

gapskratte

Jón hegra å ló då Tóne 'ass Dreng fortålde om den vóndi hanen.

gapskratte

bryne med brynestein

Ljåren æ så skjemd'e at eg lýt hein' 'an.

skjemme, skjenne, vere stygg med

'U heira meg ti'.

1. heite
2. meintest

1.Førr'ell 'an flutte ti' Homm hét 'an nåkå heilt anna.
2. Førr'e hét det at an måtte inkji sitje né'å jórdinn om våri.

1. "hakke" når ein talar
2. stamme

1. 'An fekk mest' alli seie det 'an villi, 'an barre stó' å hèka.
2. Fókk som hèke gjère det inkji fysst da syngje.

krøkje, falde

Da hekta hendan fysst da båe a bǿn.

1. lure seg unna, ikkje ville vere med på noko som ein skal vere med på (t.d. dugnad)
2. halde att, drive mindre på, stríke
Somme seier "hælake".

1. Da æ leie ti' hélake, desse tvei svaddan.
2. Det kan ingjen hélake ska' an røkkje mykji.

når etterburda kjem ut og losnar etter fødselen (om td ku, sau og geit)
Sjå også helli.

Eg trúr eg lýt hente dýrelækjen, kjýrí hèv' 'kji helst.

setje helle på hesten (reiskap til å feste på framføtene slik at hesten ikkje kom for langt avgarde)

Fysst an va' på heiinn laut an allstǿtt helle hesten.

kome seg opp att (etter td økonomiske vanskar eller sjukdom)

Bjynn va' så skullig'e at 'an va' fjúkefærig'e, men 'an hemla seg ette nåkå år.

1. stoppe, hindre
2. greie lett
Sjå også hepti.

1. Eg hepte sauó då da vill' springe néd i åkren.
2. Det hepter 'kji mé å lypte dessa steinæ!

klake noko, stivne til i kaldt ver

Det hèv' herkla nòkå i nótt.

å reise seg på framføtene fyrst (om hest)

Hestan reise sikkå på framfǿtan fysst'e, å detti kadde mi å hessríse.

gjødsle (både kunst- og naturgjødsel)
Sjå også hevd og konsthevd.

Det æ godt å få nåkå væte fysst an hèv' hevda.

lyfte seg (overførd tyding)

"'An lýt sjå ko hevjar, ell' drèg'e néd" (stevline).

1. vere usikker, nøle
2. bruka i uttrykket hevle mæ

1. Ko æ det du hevlar etti?

vente, drygje, utsetje
Også bruka i uttrykket híe út.

Da hía så lengji førr'ell da reisti. "No mòge di 'kji híe leng'e!" An kan 'kji híe for lengji frå mǿnæ itt an hève a long dagsreise fyre si.

verte uklårt, verte disig

Fysst sólí glar, bigjynder det stundom å híme.

gå eller vere i himmelsyna

Enn gó'e reissjæger himlar alli.

hemne

"Det kan himne si å arbeie an sundag'e", sa Jón.

fare tankelaust åt

An må 'kji himse mæ byrsu, då kan an skamskjóte ei'kvæ.

1. ikkje trivast, sture
2. sjå ut som ein frys

1. Lambi hèv' vel vóndt i magâ, d'æ vel dífyri det stend'e å hírer. Åkren hírer dèt bil 'an fèr'e ti' take næring frå jórdinn. 
2. Kåven hírer, 'an æ nóg inkji frísk'e.

1. hive høgt opp i lufta; td eit barn eller høy
2. huske seg, skvette opp; td i dans
3. lyfte på herdane

1. "Inkji hískji sossa mæ 'enni Lisletitta, 'u kan vare ræd".
Hèv' an høya for rått, lýt an híske mæ det på trandó.
2. Taddeiv híska seg ti' då 'an dansa på kappleikjæ.
3. Gunnår híska på hæran, 'an va' nòkå på letten.

varme
Sjå også hiti og hite seg.

Ska' eg hite nåkå lapskaus fyr' deg? 

verte varm i kroppen pga fysisk aktivitet, verte sveitt
Somme seier "hite seg opp".
Sjå også hite og hiti.

'An ha' inkji tenkt ti' hite seg, men varte sílesveitt'e líkevæl.

1. verte heit
2. verte oppøst og sinna

1. Nò hitnar vatni i grýtunn.
2. 'U hitna fórt fysst mi diskutéra politikk'e.

greie å finne vegen dit ein skal

'An va' så sjella på heiinn at det va' såvídt 'an hitta vègjen. An må 'kji reise så langt at an inkji hittar heim'tt'e. An lýt have vit ti' å hitte heim'tt'e itt an hèv' vòr' lengji sjå aire.

syngje på ein spesiell måte

Hjúringjen hjalar å syng'e.

hjelpe

Eg hjelpte 'enni mæ leksó. Hjelpi nå ti'!

1. drive skogsdrift
2. hogge

1. No hogge da út heile skógjen, sa Gunnår, då 'an såg dei stóre hogstmaskjíní oppi líinn.
2. Tårål hoggje seg i leggjen.

hòle ut
Bruka i uttrykket hólke út.
Sjå også hólkejinn og substantivet hólke.

D'æ mykji arbeid å hólke út a stórt tròg.

verte innhol (magrast)

"Håri grånar å kjakan hólne, å sokkekåvan æ mest'e tóme" (stevline)

1. ta i, bruke styrken, dra, flytje noko tungt
2. grave til seg

1. 'An holsa å dróg på den tungji sekkjen. 'U holsa ti' mæ 'ó.
2. Gunnår holsa avgari mæ heile arvæ, syskjinní finge inkji nåkå.

glefse i seg mat eller drikke, vere grådig

'U hólska í seg, så det va' nóg lengji si' 'u ha' sétt mat'e. Det va' kalleg som 'an hólska ti' si.

feste honkjí i ei grind

Eg rópa ett' 'enni Titta at 'u måtte inkji gløyme å honke ette seg.

1. rygge, gå eller køyre bakover
2. ikkje gje seg td i diskusjon (overførd tyding av forklåring nr 1)
Sjå også òpe (V) og bakke.

1. 'An hòpa si útive lǿetroppí. Hop! hop! ell' hòp di! sa da mæ hesten.
2. Bjørgúv hòpa alli for nòken, 'an stó' allstǿtt på sitt.

samle i flokk (td sauer)

Hunden va' makelaus'e ti' hópe fænåren.

1. liggje, vende mot, halle
2. ikkje greie noko (om arbeid)
3. bruka i samband med å tale usamanhengande (utan fornuft og meining)

1. Denna støylen du lýt gló etti, horver at sǿri.
2. Eg ha' så mykji å gjère i gjår at eg visste alli kòr eg horvdi.
3. 'An tala så det alli horvdi.

rive kvarandre i håret (hårdragast)

Itt da slógest, våre da fæle ti' hottast.

lugge, rive i håret

Eivind va' fæl'e ti' hotte då 'an va' líten.

1. tulle og tøyse
2. træ renninga inn "hòvollaugo" i vevreien
3. binde hovold (hòvoll) i bandvevreie

1. Anne hòvolla å rǿa.
2. Åslaug hòvolla ti' nýe gardínu.
3. I bandvèvæ hòvolla da mæ rennegån.

vere til hugnad eller glede

Det huggar å vite at det vårar snart.

springe ujamt

Bjynnen hulsa fyri, å rèven dilta etti. 

småspringe, såvidt ein spring (som om det ikkje hastar)

Bjynn hultra å sprang nær mi såg' 'an. Eg va' så mætèkjen at eg greidde 'kji kå hultre.

tilsetje humle i øl

Varte ǿli humla for mykji, fekk det a humleremme.

1. drygje, stanse, kvile, vere ei stund på ein stad ("huntre" er noko kortare tid enn å tǿvre)
2. forseinke, verte oppteken av noko anna enn det ein har planlagt
3. lure seg unna noko
4. småspringe, dulte

1. Eg huntra nòkå mæ Valle handel. Mi huntra der a bil.
2. Det huntra åkkå nòkå, så mi vorte seinare 'ell mi tenkti.
3. Du må 'kji huntre undâ, no som mi hav' så mykji som ska' vèr' færigt ti' kvelds.
4. 'U huntra å sprang.

fare fort

Gjermund hurra néd líí.

skrape av det ytre skinnet ved uhell (td på fingeren)

På gróvt tré, 'ell an ruflutt'e stein'e, æ det fórt ti' hú'ruse seg 'å hondó.

1. gjere dårleg og slurvete arbeid
Sjå også hurvl'e og hurvlutt'e.
2. fare fort og uvarleg

1. 'An hurvla det ti', så det varte inkji støygt ell' sterkt.
2. 'U hurvla avgari i úkviddæ.

byggje hus

Ivår húsar i Nórdstog.

1. "kaste" opp og ned
2. kaste terning
Sjå også huske si.

1. 'An huska 'an lisle-Pål opp i luftí.
2. No æ det din túr'e ti' å huske.

hoppe og kaste seg
Sjå også huske.

'An huska si fælt i gangarringjæ.

handsame ein person på ein noko hard måte

Det va' kallegt di Tjóstóv hutta meg i gjår.

åtvare med handa i veret

Jóhans hutta mæ hondinn for å hindre at ungan som våre mæ på saueleitingjinn, å våre langt ifrå, gjåre nåkå gali.

rope høgt, gjeve ljod for å få kontakt med andre
Sjå også nauhúve og illhúve.

Då da sågest, húva da ti' kvorairne.

vekse ut att (om hår eller ull på dyr)

An lýt klyppe sauin så tí'legt at da få hýast førr'ell det vare streng'e kjyl'e.

1. tukte, handsame hardt kroppsleg
2. verte utsett for vond tale

1. I dag æ det alli lòv å hýe antel unga ell' arbei'sfókk.
2. Ungan frå húsmannsplossó vurte jamt hýdde disom da skjúlde sikkå út mæ fillne klæ'i ell' på aire vís.

bruka om dyr som kastar og røyter med horna

Kjýrí hýar å røyter kring seg.

lyfte

Eg hyfste 'ó Bóa ive bríkjí. Sòme hav' som vani å hyfse på hæran.

1. setje seg på huk
2. setje seg
3. vere på do (ute i naturen)

1. An lýt hýkje si av å ti' fysst an plukkar moltu.
2. Vi' du 'kji hýkje di å steivne a bil sjå mi?
3. Taddeiv laut hýkje si attom den steinen.

flathogge tømmerstokkar til bygningstømmer

Øksan ti å hýne mæ våre breie.

1. "bruke horna" på andre kyr eller folk (om kyr) Sjå også hynnen og hývónd'e.
2. slå lykkjer med tauget rundt hektehonní (halvstikk)

1. Sòme kjý æ fæle ti' å hynne å stangast. Brondrós hynnte ti' dei lisle vetrongjæ.
2. Ånund hynnte reipi då 'an júra høyslassi.

1. vere ujamn, ujamn kant; bruka berre om klede
2. huske, hoppe
Sjå også hypjelèg'e (V) eller hypjeleg (H)

1. Stakkjen hypjar opp frammi.
2. Det hypja fælt då mi kjøyre mæ bíl'e på dei hòlutte vègjæ.

gjeve husrom

Eg hèv' húsi fullt, eg kan alli hýse fleire!

fare uvisleg åt

An ska' helst'e inkji hysje.

hjelpe nokon med å kome opp på td eit høylass

Eg kjæm'e alli opp på den høystakkjen uttast da hyske mi.

lyfte opp (for å lufte)

Av å ti' hyskte mi opp såtun itt veiri va' ústadigt.

binde lodda/leista (ei slags hekling)

Hèv' dú lært å hæ'binde?

bøte hælen

Hèv' du hæ'bǿtt laddan mí, Mamme?

hæde (gjere narr av, vere stygg med)

D'æ stygt å hæ'e fókk.

bade og kle seg i finare klede til helga

Nò ljóte mi hæge åkkå, for i morgó sku mi på sjal.

gjere høgare

Svein hægde búí sí mæ a kvorv si' 'u va' så låg 'punde tòkunn.

verte høgare

Hèra i Sætisdal hægne fjøddí lenge' nórd.

vere grådig etter

Lars hækja ette 'enni Torbjør i mange år. Herjús hækja ette den mæti eigedómen 'å moisí'unn.

kome til halvvegs (td arbeid, reise, lese)

Eg hæltar bókjí i dag. 

1. verte gråhåra
2. bruka om når håret veks ut att etter at ein har skadd seg i hovudet

1. Eg fèr'e ti' hærast nò, si' eg aldrast.
2. Eg sló hòl i hòvúi, å varte nøydd'e ti' rake âv mykji hår, men nò hèv' eg hærast.

få vekk hår frå t.d. nykinna smør

Det kunna hende det kåm hår inni smø̀ri mæ an kjinna, å då laut an hære det mæ enn skjemd'e nív'e.

1. tole, halde ut
2. slå slik at det det står att gras mellom kvart hogg (med kruppen ljå)

1. Eg trúr 'kji eg hærer det forotta vetti. 'An hèv' vurte sjúk'e, å det æ spíkji 'an hærer det.
2. An hèv' létt for å hære itt an hèv' an skjemd'e ljår'e, ell' at 'an æ for kruppen.

1. puste kraftig, andpusten
2. vinden blæs og turkar eit eller anna

1. Gunvor hæsa fælt då 'u sprang Brokkedilten.
2. Vinden hæsar opp dei gjænomvåte hesjun.

binde kyrne til hǿkji

Hèv' du hǿkt kjýne?

1. herde, varme opp og avkjøle metal ved smiing, slik at det vert passeleg hardt
2. skilje halmstubb or kornet med eit såld

1. D'æ a konst å vèr' gó'e ti' hǿre, så an fær godt bit i gognin.

treffe

'An va' så fillen ti' skjóte at 'an hǿvde 'kji blinkjen a gong.

høyre
(I Hylestad seier ein "høyre" i presens eintal)
Sjå også høyre gjèti.

Høy, gaukjen gjèl'e!

stutt rop for å få merksemd

Du lýt høyste så eg høyrer kòr du æ!

rive kvarandre i håret

Å hårdragast høyre mæ i òtó fyrr' i tí'inn.

dele på langs (om ved og stokkar)

Di ljóte håvkløyve dessa stokkan så mi kunne have da ti' trandetili.

gnage halvvegs opp (td om beite)

Mi ljóte have kjýne ti' håvnage vodden førr'ell mi flytje da ti' an anné vodd'e.