Ordliste

halle, stå skeivt, liggje på skrå
Sjå også hadd og hallskakkt.

Húsi va' faddefærigt å veggjin hadda útetti.

setje opp gjerde

Svein vi' ti' hage i Ungårsmýrinn laudagsmorgónen.

utnytte på beste måte
Sjå også hagnýten.

Eg veit alli makjen enni Anlaug, som hú kan hagnýte alt 'u steller mæ.

ta ryggtak

Svein å Tårål héldest så det va' 'kji mæ måti, men da våre líke góe. Mi héldest jamt i fríminuttó i skúlâ.

1. greie påkjenninga
2. halde
3. verdsetje, vurdere, rekne
4. bruka i uttrykka halde eit blad / avis, halde ti' og halde attí.

1. Detta taugji held'e di 'kji itt du ska' hange í det.
2. Eg held'e bókjinn i hondinn.
3. Eg held'e min hest'e líkså gó'e som din!

prøve krefter; helst i ryggtak

rette på kleda slik at dei sit som dei skal

Brúrin våre allstǿtt inni Sagneska' å hamska sikkå førr'ell da gjinge sǿ at kjørkjunn dèr da mǿtte brúrefýæ.

kjenne nøye etter (trivle)

Politíi handfóre tjóven då da tók' 'an. Eg handfèr'e meg ette det fæle faddi, men eg kjenner inkji broti bein.

henge

Der hékk nåkå klæi på klæsvondæ.

1. ete noko her og der medan ein går (om dyr)
2. "småete" (noko då og noko då; om folk)

1. Hesten æ så úlíleg ti' å hangse mæ mi høye.
2. Hèv' an hangsa, æ det 'kji vente at an kan ète ti' líks mæ aire ti' måls.

bruka i uttrykket happe på.

Ungan livdest så fælt at eg laut happe på da.

1. gå dårleg / ujamt
2. harkle og hoste
3. bruka i uttrykket harkle på

1. 'U harkla å gjekk mæ tvæ krykkju.
2. Eg hèv' havt krím, å harkla å hósta lengji.

kvede mollstemte stev gjerne når ein er full og i ei tungsindig stemning

Gunnår harma seg heile kveldi då 'an ha' steihoggji.

rive laust (td når vinden er sterk og riv laust kornaks på åkeren)

Åkren æ harpa.

fare halvt i svime, halde på å falle, men greie såvidt å halde seg på føtene
Sjå også harvlen og harvli

'An harvla å gjekk som 'an ha sillt vòre fudd'e.

fjerne, tyne bort, øydeleggje

Lyng å vé'e hata mi ó' slåttun førr'e. Vé'en hata mi âv i slåttunn.

hyppe; gjeld helst poteter

Nò ljóte mi hauge eplí førr'ell vísen vare for stóre.

1. leggje / grave i haug
2. bruka i uttrykket hauge opp

verte haust

Lauvi gúlnar, så no haustar det.

få kvarandre

Da finge alli havast, Nikelos å Signe.

1. ha
2. ha på besøk
3. bruke, ha i arbeid
Sjå også have (H).

1. Havi nå på'tt'e dikkå vettin så di inkji frjóse!
2. Mi ha' 'an Tarjei i gjår.
3. Eg kan alli have denna røyrleggjaren mei', 'an gjåre filli arbei'. Eg kan alli have skjíne mei, da æ for slitne i kantó.

1. ha
2. ha på besøk
3. bruke, ha i arbeid
Sjå også have (V).

1. Eg hève tvei bíla.
2. Mi ha' 'an Tarjei i gjår.
3. Eg kan alli have denna røyrleggjaren mei', 'an gjåre filli arbei'. Eg kan alli have skjíne mei, da æ for slitne i kantó.

strigråte

Båni heglegrein så tårin runne.

strirenne, strøyme, hagle ned

Det heglerann inni stògunn si tòkâ va' útétt.

striregne

Det hegleringdi, regni kåm i stóre, stríe dròpa.

gapskratte

Jón hegra å ló då Tóne 'ass Dreng fortålde om den vóndi hanen.

gapskratte

bryne

skjemme, skjenne, vere stygg med

'U heira meg ti'.

heite

Førr'ell 'an flutte ti' Homm hét 'an nåkå heilt anna.

1. "hakke" når ein talar
2. stamme

1. 'An fekk mest' alli seie det 'an villi, 'an barre stó' å hèka.
2. Fókk som hèke gjère det inkji fysst da syngje.

1. lure seg unna, ikkje ville vere med på noko som ein skal vere med på (t.d. dugnad)
2. halde att, drive mindre på, stríke

1. Da æ leie ti' hélake, desse tvei svaddan.
2. Det kan ingjen hélake ska' an røkkje mykji.

når etterburda kjem ut og losnar etter fødselen (om td ku, sau og geit)
Sjå også helli.

Eg trúr eg lýt hente dýrelækjen, kjýrí hèv' 'kji helst.

setje helle på hesten (reiskap til å feste på framføtene slik at hesten ikkje kom for langt avgarde)

Fysst an va' på heiinn laut an allstǿtt helle hesten.

kome seg opp att (etter td økonomiske vanskar eller sjukdom)

Bjynn va' så skullig'e at 'an va' fjúkefærig'e, men 'an hemla seg ette nåkå år.

1. stoppe, hindre
2. greie lett
Sjå også hepti.

1. Eg hepte sauó då da vill' springe néd i åkren.
2. Det hepter 'kji mé å lypte dessa steinæ!

klake noko, stivne til i kaldt ver

Det hèv' herkla nòkå i nótt.

å reise seg slik som hesten; med å reise seg på framføtene fyrst

gjødsle (både kunst- og naturgjødsel)
Sjå også hevd og konsthevd.

Det æ godt å få nåkå væte fysst an hèv' hevda.

lyfte seg (overførd tyding)

"'An lýt sjå ko hevjar, ell' drèg'e néd" (stevline).

1. vere usikker, nøle
2. bruka i uttrykket hevle mæ

1. Ko æ det du hevlar etti?

vente, drygje, utsetje
Også bruka i uttrykket híe út.

Da hía så lengji førr'ell da reisti. "No mòge di 'kji híe leng'e!"

smeikje, gjøle

verte uklårt, verte disig

gå eller vere i himmelsyna

Enn gó'e reissjæger himlar alli.

hemne

fare tankelaust åt

ikkje trivast, sture

Lambi hèv' vel vóndt i magâ, d'æ vel dífyri det stend'e å hírer. Åkren hírer dèt bil 'an fèr'e ti' take næring frå jórdinn.

1. hive høgt opp i lufta; td eit barn eller høy
2. huske seg, skvette opp; td i dans
3. lyfte på herdane

1. "Inkji hískji sossa mæ 'enni Lisletitta, 'u kan vare ræd".
Hèv' an høya for rått, lýt an híske mæ det på trandó.
2. Taddeiv híska seg ti' då 'an dansa på kappleikjæ.
3. Gunnår híska på hæran, 'an va' nòkå på letten.

varme
Sjå også hiti og hite seg.

Ska' eg hite nåkå lapskaus fyr' deg?

verte varm i kroppen pga fysisk aktivitet, verte sveitt
Somme seier "hite seg opp".
Sjå også hite og hiti.

'An ha' inkji tenkt ti' hite seg, men varte sílesveitt'e líkevæl.

1. verte heit
2. verte oppøst og sinna

1. Nò hitnar vatni i grýtunn.
2. 'U hitna fórt fysst mi diskutéra politikk'e.

greie å finne vegen dit ein skal

'An va' så sjella på heiinn at det va' såvídt 'an hitta vègjen.
An må 'kji reise så langt at an inkji hittar heim'tt'e.

syngje på ein spesiell måte

Hjúringjen hjalar å syng'e.

hjelpe

Eg hjelpte 'enni mæ leksó. Hjelpi nå ti'!

1. drive skogsdrift
2. hogge

1. No hogge da út heile skógjen, sa Gunnår, då 'an såg dei stóre hogstmaskjíní oppi líinn.
2. Tårål hoggje seg i leggjen.

hòle ut
Bruka i uttrykket hólke út.
Sjå også hólkejinn og substantivet hólke.

D'æ mykji arbeid å hólke út a stórt tròg.

ta i, bruke styrken, dra, flytje noko tungt

'An holsa å dróg på den tungji sekkjen. 'U holsa ti' mæ 'ó.

glefse i seg

1. rygge, gå eller køyre bakover
2. ikkje gje seg td i diskusjon (overførd tyding av forklåring nr 1)
Sjå også òpe (V) og bakke.

1. 'An hòpa si útive lǿetroppí. Hop! hop! ell' hòp di! sa da mæ hesten.
2. Bjørgúv hòpa alli for nòken, 'an stó' allstǿtt på sitt.

samle i flokk (td sauer)

Hunden va' makelaus'e ti' hópe fænåren.

1. liggje, vende mot, halle
2. ikkje greie noko (om arbeid)
3. bruka i samband med å tale usamanhengande (utan fornuft og meining)

1. Denna støylen du lýt gló etti, horver at sǿri.
2. Eg ha' så mykji å gjère i gjår at eg visste alli kòr eg horvdi.
3. 'An tala så det alli horvdi.

lugge, rive i håret

1. "vase og røe", tull og tøys
2. træ renninga inn "hòvollaugo" i vevreien
3. binde "hòvolle" i bandvevrei

1. Anne hòvolla å rǿa.

skrape av huda

vere til hugnad eller glede

springe ujamt

Bjynnen hulsa fyri, å rèven dilta etti. (GOS)

småspringe, såvidt ein spring (som om det ikkje hastar)

Bjynn hultra å sprang nær mi såg' 'an. Eg va' så mætèkjen at eg greidde 'kji kå hultre.

låg lyd som er ei "helsing" frå hesten når han ventar på fór

1. drygje, stanse, kvile, vere ei stund på ein stad ("huntre" er noko kortare tid enn å tǿvre)
2. forseinke, verte oppteken av noko anna enn det ein har planlagt
3. lure seg unna noko
4. småspringe, dulte

1. Eg huntra nòkå mæ Valle handel. Mi huntra der a bil.
2. Det huntra åkkå nòkå, så mi vorte seinare 'ell mi tenkti.
3. Du må 'kji huntre undâ, no som mi hav' så mykji som ska' vèr' færigt ti' kvelds.
4. 'U huntra å sprang.

fare fort

1. gjere dårleg og slurvete arbeid
Sjå også hurvl'e og hurvlutt'e.
2. fare fort og uvarleg

1. 'An hurvla det ti', så det varte inkji støygt ell' sterkt.
2. 'U hurvla avgari i úkviddæ.

byggje hus

Ivår húsar i Nórdstog.

1. "kaste" opp og ned
2. kaste terning
Sjå også huske si.

1. 'An huska 'an lisle-Pål opp i luftí.
2. No æ det din túr'e ti' å huske.

hoppe og kaste seg
Sjå også huske.

'An huska si fælt i gangarringjæ.

småfryse
Sjå også hustren.

handsame ein person på ein noko hard måte

rope høgt, gjeve ljod for å få kontakt med andre
Sjå også nauhúve og illhúve.

Då da sågest, húva da ti' kvorairne.

vekse ut att (om hår eller ull på dyr)

1. tukte, handsame hardt kroppsleg
2. verte utsett for vond tale

1. I dag æ det alli lòv å hýe antel unga ell' arbei'sfókk.
2. Ungan frå húsmannsplossó vurte jamt hýdde disom da skjúlde sikkå út mæ fillne klæ'i ell' på aire vís.

bruka om dyr som kastar og røyter med horna

Kjýrí hýar å røyter kring seg.

lyfte

Eg hyfste 'ó Bóa ive bríkjí. Sòme hav' som vani å hyfse på hæran.

ta tak i
Sjå også hýkje si.

1. setje seg på huk
2. setje seg
3. vere på do (ute i naturen)
Sjå også hýkje.

1. An lýt hýkje si av å ti' fysst an plukkar moltu.
2. Vi' du 'kji hýkje di å steivne a bil sjå mi?
3. Taddeiv laut hýkje si attom den steinen.

flathogge tømmerstokkar til bygningstømmer

Øksan ti å hýne mæ våre breie.

1. "bruke horna" på andre kyr eller folk (om kyr) Sjå også hynnen og hývónd'e.
2. slå lykkjer med tauget rundt hektehonní (halvstikk)

1. Sòme kjý æ fæle ti' å hynne å stangast. Brondrós hynnte ti' dei lisle vetrongjæ.
2. Ånund hynnte reipi då 'an júra høyslassi.

1. vere ujamn, ujamn kant; bruka berre om klede
2. huske, hoppe
Sjå også hypjelèg'e (V) eller hypjeleg (H)

1. Stakkjen hypjar opp frammi.
2. Det hypja fælt då mi kjøyre mæ bíl'e på dei hòlutte vègjæ.

gjeve husrom

fare uvisleg åt

binde lodda/leista (ei slags hekling)

bøte hælen

Hèv' du hæ'bǿtt laddan mí, Mamme?

hæde (gjere narr av, vere stygg med)

D'æ stygt å hæ'e fókk.

bade og kle seg i finare klede til helga

Nò ljóte mi hæge åkkå, for i morgó sku mi på sjal.

gjere høgare

Svein hægde búí sí mæ a kvorv si' 'u va' så låg 'punde tòkunn.

verte høgare

Fjøddí hægne lenge nórd.

kome til halvvegs (td arbeid, reise, lese)

Eg hæltar bókjí i dag. 

1. verte gråhåra
2. bruka om når håret veks ut att etter at ein har skadd seg i hovudet

få vekk hår frå t.d. nykinna smør

Det kunna hende det kåm hår inni smø̀ri mæ an kjinna, å då laut an hære det mæ enn skjemd'e nív'e.

1. tole, halde ut
2. slå slik at det det står att gras mellom kvart hogg (med kruppen ljå)

1. Eg trúr 'kji eg hærer det forotta vetti. 'An hèv' vurte sjúk'e, å det æ spíkji 'an hærer det.
2. An hèv' létt for å hære itt an hèv' an skjemd'e ljår'e, ell' at 'an æ for kruppen.

1. puste kraftig, andpusten
2. vinden blæs og turkar eit eller anna

1. Gunvor hæsa fælt då 'u sprang Brokkedilten.
2. Vinden hæsar opp dei gjænomvåte hesjun.

binde kyrne til hǿkju

1. herde, varme opp og avkjøle metal ved smiing, slik at det vert passeleg hardt
2. skilje halmstubb or kornet med eit såld

1. D'æ a konst å vèr' gó'e ti' hǿre, så an fær godt bit i gognin.

la det gå utover andre; t.d. sinne

Fysst Ånund va' tròta, itt det lei ti' kvelds, så hǿre 'an det tidt útive hesten. Du må 'kji hǿre sinni ditt út på aire.

treffe

høyre
(I Hylestad seier ein "høyre" i presens eintal)
Sjå også høyre gjèti.

Høy, gaukjen gjèl'e!

stutt rop for å få merksemd

Du lýt høyste så eg høyrer kòr du æ!

gnage halvvegs opp (td om beite)