Ordliste

skrinn haug i terrenget

Der stend'e a stór bjørk på rabbâ evst i voddæ.

sladder

Jórånd va' så fæl ti' bère på radd.

radio

Radiói mitt æ så filli nò at eg lýt kaupe mi a DAB-radió.

barberblad
Sjå også rake seg.

Rakebló'í æ snerpandi kvosse.

barberkost

Rakesåpe å rakebosti sér an visst barre på musæum nò.

barbermaskin
Sjå også rake seg.

D'æ greitt mæ rakemaskjín, då tar an alli skjère seg.

barberkniv
Sjå også rake seg.

Der æ godt bitjinn i desse eiskjeinívæ, 'an æ kvoss'e som an rakenív'e.

varmt vatn til å barbere seg med (oftast i ein kopp)

Rakar an seg mæ nív'e ell' hǿvili, lýt an have rakevatn.

vendelrot

Rakkeslǿkjí vakse fram'tt'emæ vègjæ i Júvæ.

rev
Sjå også mærakkji / mærakk'e

"Rakkjen skvakkar i bergó nórd" (line frå gamlestev).

ustø eller ustabil (td byggverk)
Sjå også raklen og rakle.

Det va' alli kå nåkå rakl det Taddak gjåri.

kryssing av orrhane og røy

Eg fanga denné raklehanen i a snòre.

mindre dyktig fele- eller hardingfelespelar

Mange raklespilenna kunne vèr' góe ti' danse etti.

same tyding som breislejente

Kristí ha' bygt seg som rakstejente i slåttæ.

lite og mønstra kjevle

"Rillen, rallen, undesmjúgaren å smikkedallen", æ a gåmó regle.

1. Operom / opning mellom åsane når gavlveggen ikkje er lafta / bygd heilt opp i mønet. Vanleg i høybuer / høyløer. Med "ramlé" kan ein fylle høy heilt oppunder mønet.
2. ljore (røykopning i mønet på ei stølsbu)

1. Det seiste høytti híva mi inn ramléi.
2. Ljåri å ramlé æ tvau nomn på det same.

"sterk slått" (feleslått som skal ha ein suggererande og sterk påverknad på utøvar og tilhøyrar)

Dei trí gorrlause rammeslåttan æ nåkå særmerkte sætisdalsgangara.

milten på eit dyr
Sjå også skjéresteik.

Lat 'an pusi få ramnesteikjí!

1. låge buskar, lauvtre, bjørk , vier (opp mot snauheia)
2. mat og klede som ein har med seg; bruka berre i eintal
3. samling av småting

1. Førr'e sette da jamt rjúpesnòrun oppi rapó.
2. Èg tèk'e rapen, vi' dú take gognin.
3. Nò lýt du gjøyme att'av rapen som sleng'e útiv' tili, Bóa.

steinrøys med steinar som lett kan rase saman (laga av folk)

Det vóks an raun'e inni raplerøysinn.

taksperre
Sjå også repte.

Raptan låge greitt néd'å åsó.

person som talar fort og mykje (bruka berre i eintal)

Eg varte tròta av å høyre på tvau rasskjav heile dagjen.

endetarm på eit slakta dyr

Fysst inkji rasstarmen fógar seg sjav'e, så fydder an í bris itt an steller ti' brispýsse. Fysst an útverver rasstarmen, å feití rundt inkji fydder 'an, så fydder an resten mæ bris.

ulune

'An fekk a ratelúne, å gjåre alt så vanskeleg som 'an kunna.

syfilis

Ratesjúkjen varte au kadda "syldattersjúkji".

særleg lei vrangskap

Det va' púre rateskap detta, å meikke mi detta!

soppsjukdom på korn

Mi hav' inkji høyrt at rauâ gav plent úår på konnæ.

Matvæte laga av mysa når ein yster. Ein kokar mysa til dess ostestoffet vert litt brunt og søtt; bruka berre i eintal. Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag. Sjå også kabrette.

An steller enn deignull'e som an legg'e oppi grýta fysst an tykkar rauekål.

Kryssing av rjupe og orrfugl, ikkje forplantningsdyktig.

rogn (tre)

Raunen æ an hard'e tréslag'e.

rognebær

Raunebèrí æ helst'e ramme.

"Trekanten" øvst i ein gavlvegg. I ein lafta bygning er det dei stokkane i gavlveggen som ikkje har lafteknute.
Sjå også raustekubbi og raustvegg'e og brattrausta.

'An ha' for stutt'e stigji ti' å kåme opp i rausti.

dei stokkane i ein lafta bygning som ikkje er så lange at dei har lafteknute, alle stokkane over skorbiten
Sjå også raust og raustvegg'e.

Raustekubban æ nòkå ústǿe førr'ell åsan æ lagde på.

gavlvegg, mønevegg
Sjå også raust og raustekubbi.

Eg sumlar itt eg målar evst i raustveggjæ.

fu, bakende

ustyren person, "villmann"

Bjynn va' an ravåli, mi visste alli ko 'an kunna finne på.

rist, øvste punkt på eit høgdedrag

Då eg kåm út'å réi, laut eg leggje på vreista.

lang rekkje med folk

Ungan kóme syngjandi i a long refseróve.

kraftig regnbye

Tóne reiste beint inn'tte, 'u ville 'kji vère úte i dei fæle regnflóne.

1. huske
2. reir

1. Mi hav' a rei né'i hagâ.
2. Skjéran have bygt rei i toppæ av furunn.

1. det hesten dreg etter seg, plog, horv o.l.
2. huske, huskestativ
Sjå også reie si, runse og runse.

1. Hesten va' i reiunn kverr dag'e. 'An tók út mæ same eg fekk 'an n'i reiâ.
2. Kvæ hèv' gjårt dessa reiun?

kontant betaling til presten (tiend)

Birgjitt laut nórd ti' prestæ mæ reiunn.

god plass til det ein gjer, tumleplass; bruka berre i eintal

An lýt hav' reikeróm dèr an ska' have timri.

1. fart, slingring
2. uro i sinnet
3. uro (td i vatn); bruka berre i eintal

1. Der va' slig reil'e i dei sauehópæ.
2. Det sette slig an reil'e i fókk fysst det kåm immisæra å héle bǿnemǿti å det vart'e "vekkelsi" førr' i tí'inn.
3. Vatni kåm i slig reil'e.

1. likskap mellom personar
2. lérreim
3. skoreim

1. 'An hève a reim av fai sí.
2. Reimí hèv' spretti mæ stýl'e. Eg hèv' sett inn reiman mæ smolt.
3. Skóreiman kunne vère av leir.

bunadsko med ei brei reim som ein kneppar over vristen (desse skorne er for kvinner)

bratt skråning på dyrka jord

Ungan tótte gama å skóløype i reinó førr'e.

åkerrein

Nedenat reinekambæ æ der for bratt å slå mæ traktóræ.

"taug" av skinn eller lér; bruka til å bere høybør med

A reip æ mykji bæri å bère mæ 'ell a taug; det skjère 'kji só n'i hæran.

2 hjuls hestekjerre til finbruk
Sjå også skjýsskjerre (V).

feleslått (marsj) som vart spela når brura reiste heimanfrå

"Faremóans brúreslag" æ a reiseslag frå Sætisdal.

utvandring

'Er va' mykji reising ti' Amérika for hundre år sía.

vedstrangar som er sette greitt i hop ståande mot td tre eller stein
Sjå også vé'ekost'e.

Vé'en turkar fórtare fysst 'an var' sett'e opp i an reisingekost'e.

taktro / trobord som er lagde "vertikalt" og spikra i åsane og stavlægja. Det er då nøydd til å vere mønsås, og ein treng då ikkje taksperrer; bruka berre i eintal.
Sjå også tró , nåmtró og tróe.

An må have tykke å góe tróu itt an hève reisingetró.

reinsdyrbukk

Der va' nåkå véne reissbukka i dei hópæ mi såge i gjår.

reinsdyr
Sjå også reissfluge, reissjakt og reissmòsi.

Eg såg enn hóp'e på minst hundre reissdýr.

reinsdyrfell

D'æ godt mæ an reissfedd'e unde si i kvílunn fysst det æ kaldt.

reinsfluge
Sjå også reissdýr.

Reissflugã legg'e eggjí sí unde hú'í på reissdýró.

lukt av reinsdyr

Ånund sa 'an kjende reissgjæmen endå mi alli såge dýr.

reinsjakt; bruka berre i eintal
Sjå også reissdýr.

I reissjaktinn æ reissdýrí på hågheió.

kuldeperiode om lag i mai (når reinsdyra kjævar)

Eplevísen åkkå fraus unde reisskjylæ i sluttæ av mai.

reinsdyrkalv

I år hèv' eg 'kji kórt kå ti' å skjóte an reisskåv'e.

reinsdyrlav
Sjå også reissdýr.

Reissmòsi æ mest'e einaste fǿâ reissdýrí have om vetren.

gullris (Solidago virgaurea; høgfjellsplante)
Somme seier "reissúreblóm'e".

Si' det heite reiss-súre, så æ detti kansi a plante som reissdýrí líke godt?

stripe, rand
Sjå også rond.

Bròti på leistó mí hèv' svårte reita.

åkerbruk (i småteigar, smale striper)

"Det va' reitebrúk adde stad, å det fanst inkji a gjæri", fortålde Torjús.

strikkemåte for sokk (ein rett og ein vrang, ein rett og to vrange, to rette og to vrange; det siste er vanlegast)

Det glyggjer 'å hælæ 'å dei eine reitesokkjæ mí.

oppkome

Itt rei'vasskjellun trute på støylæ, då visste da inkji sí arme råd.

vove kledeplagg til å sveipe småborn inn i
Sjå også reive, reivebån, reivlingji og reivungji.

Ånund brúka reiva då 'an va' líten.

lite barn som brukar reiva
Sjå også reiv'e, reive, reivlingji og reivungji.

Reivebåni ligg'e i voggunn.

barn som brukar bleier; noko nedsetjande
Sjå også reiv'e, reive, reivebån og reivungji.

Gunne va' 'kji kå an reivlingji då aire båni kåm.

barn opp til om lag eitt år
Sjå også reiv'e, reive, reivebån og reivlingji.

Det æ ampløy mæ dei reivungó.

Reidar

Reiårsfossen hèv' namni ett' 'ó Reiår.

fargesod (vatn ein har bruka til å farge tøy eller garn i; blått og grønt "rèk" kunne ein bruke fleire gonger)

Gåni ell' tøyi ska' liggje i rèkjæ ti' det æ kaldt, så ska' an skjýle det.

1. spade
2. reke

1. 'Er æ mange slags rèku: Jórdrèke, eplerèke, snjórèke, lórterèke, grúsrèke.
2. Gunnår å Tóne åte rèku på fiskebryggjunn i Býn.

farveg etter dyr

Né'unde úró ha' gaupa rekslâ sí.

fridag
Sjå også rembe.

1. langsgåande bord på kvar side av ein slede
2 bergrygg, åsrygg

1. Papa ha' allstǿtt liggjandi på trandó imni ti' rèma.
2. Der æ an rèm'e oppi heiinn dèr sauin líke så å kvíle.

ram smak

Fysst den pastǿriséra mjåkkjí æ gåmó, vare der a remme í 'enni. Kjýne ha' ète næpu, så det varte a remme i mjåkkjinn.

ungstut, ung ver
Somme seier "rimplingji".

1. rastlaus, fortfarande; har ikkje tid til å vente
Sjå også rènen og rène.
2. person som "klengjer" seg inn på andre og fer med fanteskap

1. Det va' a rèn mæ 'ó, 'an ha' 'kji a gong tí' ti' njóte maten.
2. Dèt rèni vi' mi inkji hav' mei' mæ å gjère!

1. forsenking i fjøsgolvet bak båsane, der dyra gjer frå seg
2. renne
Sjå også mòke, mokstreglugg, samt verba renne og renne.

1. Der æ trjå mokstrelúku i rennunn i fjósæ åkkå.
2. Der æ jamt trjú slòk i a renne ti' a kvinnús: kaddeslòkji, rindeslòkji å langslòkji.

rennebom
Sjå også renne

Rennebommen æ a húseskrøyvi, an æ ví'e å røkk'e frå tilæ å oppunde skjeltili.

snø som vinden feiar over ei hard snøflate; bruka berre i eintal

Rennefókji va' så strítt at det va' såvídt eg såg skjíne mi mæ eg gjekk.

jamn vind som driv laus snø

lykkjeknute som er vanskeleg å få opp
Sjå også rennenút'e.

Eg hèv' 'kji negla ti' å få opp denne rennelykkjâ!

lang skilåm i bratt bakke

Ungan héle det å løypte i rennelåminn heile dagjen, så néri som itt da våre inn'tt'e å åte.

bruka om mjølk som såvidt har byrja å surne; bruka berre i eintal
Sjå også mjåkk, syr og súrsmedd'e.

Rennemjåkkjí æ helst'e våk.

dobbeltknute (kjerringknute)
Sjå også nút'e og rennelykkje.

An må alli have rennenút'e på skóreimó.

lykkjeknute som er vanskeleg å få opp

Denne rennesnòrâ trúr inkji èg mi ti' få opp!

eit "kappsprang"

1. tillaup
2. rask tur

1. Vigleik tók si renni å hoppa ive gjæri.
2. Eg va' a renni inni Hylisdalen i dag, ville sjå dei nýe, fæle kraftmastin.

trådar ein held i handa når ein renner ein vev

Itt an renner, så lýt an halde jamnt trykk på rennslinn som an held'e i hondinn.

ri, anfall, lune (td om sjukdom som går fort over)

Kjýrí ha' an repp'e, men 'u hèv vunne ive det nò. Eg fekk an repp'e av desse ivefærinn som gjeng'e.

rett side av td genser
Sjå også vronge.

Genseren va' falma på réttunn.

1. flokeløysing
2. bruka i uttrykket alli rétting; bruka berre i ubunden form eintal

1. Det æ mykji arbeid mæ rétting av fiskenètó itt der æ atsiligt mæ årèk.

rev

Rèvin fýast sjella, da vi' helst'e vère eisemadde.

revetispe

Rèvâ gjøyr i mars.

felle bygd opp av stein til å fange rev i

Nò æ det lengji si' rèvebåsan hav' vorte brúka.

Naturleg dike med oppkomevatn som ikkje frys om vinteren, bruka til å setje revesaks i.
Sjå også díkji, tíedíkji (V) og soksedíkji (H).

Detti æ púre rèvedíkji, det frýs'e alli.

nedsetjande ord om person som er falsk

person med god luktesans (slang-ord)

1. I leik: Born leikar saman i ei rekkje, og han / ho som "har det" er attast. Dei andre vannar han / ho
2. sparkstøttingar i ei rekkje; for å løype i bakkar (kan òg vere kjelkar)
3. reverove

1. rist, øvste punkt på eit høgdedrag, rygg i terrenget
2. ritt (om hest)

1. Der æ a ri' som æ så leitt å kjøyre itt det æ hålt. Gaupa låg på a ri' evst' i líinn.
2. Der va' a ri' kverrt år, 'å skjeiæ.

1. ei stund med uver
2. fødselsri

1. Kjynnemessrí'í æ a rí som helst'e kjæm'e årvisst fysstundâ i fibruar.
2. Kjýrí hèv' havt a rí, men det varte 'kji mei'.

ryttar

Nò ti' dags æ det helst'e jentun som æ ríara.

rebell, oppviglar som lagar bråk og uro

1. ustadig arbeid, uvyrskap; berre bruka i eintal
2. person som arbeider ujamt og "i rykk og napp"
Sjå også rifse og rifsen.

1. D'æ allstǿtt nåkå rifs mæ 'ó Lavrans.
2. Taddeiv åkkå kunn' mi inkji hav' mæ ti' detta, han æ barre a rifs.

ujamt arbeid (måte å arbeide på, stundom lite og stundom mykje)

Taddâk ha' slig a rifselag mæ 'an arbeiddi.

Rike (gardsnamn i Valle)

I Ríkjæ hèv' der vòre mange Òlâva.

arbeid som vert forstyrra og difor oppstykka

Det vare 'kji kå nåkå rikk mæ sètarbei'æ itt an ska' stelle bå' hús å fjós.

noko som er laust (men skal vere fast)
Sjå også rikle og riklen.

Svein fekk såvídt stelle bremsa på pédæ sí, men det varte helst'e nåkå rikl.

kjevle (skjemtande nemning)

"Rillen, rallen, undesmjúgaren å smikkedallen", æ a gåmó regle om braubaking.

gneistar som fatar i sotet på gryter og kjelar

Rímarlògjen lýser om kveldi i dei mørke stògunn.

merkeleg eller tvilsamt utstyr

Fysst mi sku ti' beise, ljót' mi hav' a sipeleg stillas, inkji detta rimédii dú hèvi!

jordrygg, bakketopp

Der veks'e 'kji mykji på dei skrinne rindó.
Rindan æ skjènnæme.

fører vatnet frå hólsglípen (Kor bratt terrenget er, avgjer kor mange og lange slòk ein treng. Ordet "rindeslòk" vert bruka i samband med kvernhus)

sår i heldestaden på hest

Hesten min fekk så vóndt a ringbròt.

1. dekk
2. ring

1. Ringjen i sykkelæ mí lèk'e!
2. Sjå den stóri ringjen 'an hèv' på fingjæ sí! Hoggormen ligg'e i an ring'e fysst 'an vi' hogge.

ei barneleike (ei mjuk stong som er bøygd i ein vidjering i enden. I vidjeringen er det fest fleire vidjeringar)

Småbonní tikje gama i a ringlestong.

regnboge
Sjå også vébògji.

Stundom kan an sjå tvei ringsbòga 'piv' ananné.

regnbye
Somme seier "ringsbýe".

Ringsbøygjun kåme tídt om hausti.

regnfrakk

Eg hèv' mæ mi bå' ringsfrakke å parapløy.

grønspett

Itt an høyrer ringspípâ, vare det som règel úveir. Fysst ringspípâ skrík'e, kjæm'e det úveir.

grusrygg

strime etter slag med ei stong

ripsbær

Det vare gó' saft av ripsebèr itt da æ godt mogne.

res (høgdedrag)

Mi gjinge ive risí så mi finge sjå vídt útivi.

vaksen ver, 2. leveåret
Sjå også slagveir'e, veir'e, og honnåri.

På sauesjåæ ha' 'u tvei rísbíta 'u ville selje.

helveteseld; bruka berre i bunden form eintal

Ríslâ kan vère an kallège sjúkdóm'e å få.

tunn grein av lauvtre

Der va' a stikkrenne som ha' tétta seg si' der ha' lagt seg så mykji ríslu.

ein klump eller ei nute i kvisten på ei bjørk

ein klump eller ei nute i kvisten på ei bjørk

høgdedrag, fjellkam, brot

Sauin halde sikkå på ristó itt det æ heitt om sommåri.

stav til å ta opp tøy ein hadde koka i gryta (i eldre tid)

An laut have ristarestav'e så an inkji brende seg 'å nèvó itt an tók klæí opp ó' grýtunn.

"plogkniv" til å skjere opp torv når ein pløyer (med hest eller traktor)

Ristilen lýt vère nòkå kvoss'e ska' an skjère torvâ greitt.

1. strek
Sjå også rite.
2. bruka i uttrykket som a rit; bruka berre i ubunden form eintal

1. Ska' eg sage ette' ritæ, ell' ska' riti stande etti?

flerre i tøy

Då eg skriva ive gjæri, fekk eg a riv i buksun.

kranglete person, slåsskjempe

Dei rivbikkjun æ allstǿtt a plage.

sprekk, revne, rift

Der æ mange rivu i a bórdklædd lǿe. Vinden blés gjænom rivun.

sida ein riv (om taknever)

Eg skjèr'e på skrå né'ive bjørkjí, å ´ríveléne å' nævrinn æ vassrétt.

navar, konisk, til å bore hol for rivetindar

An lýt have rívenåvåri fysst an ska' gjère a ný ríve.

1. område td ovanfor ein støyl
2. snau flekk eller område

1. Mi hav' slègje a stórt rjó i dag.
2. Gamle-Borgår ha' a líti rjó midt oppi krúnunn dèr 'an va' snau'e.

"roddvippe" av einerkvist (til å væte flatbraud eller lefse, på takka)

Rjóebuskjen brúka an ti' rjóe brau å lefsu mæ.

vatn til å dynke på flatbraud / lefser under baking

Rjóevatn varte brúka ti' brau, å ti' lefsó blanda an í nåkå mjåkk. 

ambari til å ha rjome i

Da samla rjómen i rjómeambaræ gjænom vikâ.

eit stykke flatbraud med mykje rømme på

Rjómebiti æ nauendi godt.

den tunnare rjomen som er att under den tjukkaste når ein fløyter av

Eg brúkar rjómebróren ti' å have n'i sodden itt eg sydder mi.

rjomen som ligg kring kanten av ei kodde når ein har fløytt av rjomen

rømmegraut

Rjómegraut'e va' barre gjestebó'skost'e.

holk til å lagre rømme i
Sjå også hókk'e.

Rjómehókkan vill' da helst'e gjère av einérestava.

rømmekolle

I rjómekoddunn ha' da feskjí mjåkk som da fløytte rjómen âv.

smolt ( tjøre og feittblanding) iblanda med rjome

Rjómesmolti varte brúka ti' halde alt av leir mjúkt.

flatbrausoll med mykje rømme i

"Det va' barre ungan som finge rjómesodd'e", sa Knút.

rømme, fløte

D'æ godt pålegg, mæ rjómi å týtebèrsylte.

rype
Sjå også skarrjúpe og rjúpesnòre

Eg høyre koss rjúpun skarra hít'å rindæ.

rypebær

Rjúpebèrblekkjí have nåkå nauvéne raudfarga.

jaktfalk

Eg såg enn rjúpefalk'e i gjår, dèt æ a sjella sýn.

ryggsekk
Sjå også rjúpe og sekk'e.

Tjóstóv gløymde rjúpesekkjæ sí innmæ búí på Ækrunn då 'an sat å kvílte dèr.

rypesnare
Sjå også klukt, bròm, gar'e, streng'e og snòrelíne.

veg mellom rypesnarer

Eg fýgde rjúpestrengjæ mí, å dèr veit eg at æ 'kji spélegt for råsi.

rallande dødslyd

Der kåm rjåa frå 'ó den seisti tímen 'an livdi.

1. rad, rekkje
2. grad på nyslipa eggverktøy

1. Der va' sett út tjúge rói mæ stǿli i stórsalæ. An lýt leggje kraka midjom róó i an høystakk'e.
2. An ska' helst'e inkji slípe for mykji ró. Róí ska' an leggje 'å undeléne 'å ljåræ itt an slípar.

1. rad med høy som ligg på marka, rad med oppgravne poteter som ligg i åkeren
2. "sladresoge"
Sjå også verbet rodde.

1. Det tjurre høytti ligg'e i roddu, færigt ti' kjøyre inn.
Itt an røyter opp eplefarin mæ rèke, kastar an eplí i roddu.
2. Gunnår fortålde nåkå fæle roddu.

Rolleiv

Då mi våre i Finndalæ i gjår, såte mi mæ Roddeivstjynn å kvílti, som hève namn ett' ó Roddeiv.

kar til å ha roddevatni i

I gåmó tí' brúka da nóg a mindri tròg ti' roddevasskopp'e.

vatn eller mjølk til å dusje over braudleiven når ein steikjer han på takka

An lýt have roddevatn fysst an ska' rjóe brausleivan.

Stav med tøystrimlar feste i enden, vert bruka til å rjóe flatbraudleivane når dei vert steikte.
Somme brukar einerkvist til dette.
Sjå også roddvippekyss.

Roddvippe lýt an have fysst an ska' bake. 'U daska ti' mi mæ roddvippunn.

Ein sleng i andletet på gjester som sat i bakstrekjellaren og gjorde noko som dei ikkje burde (det var mykje spøk og moro saman med bakstrekonene). Bakstrekonene kunne då slengje den våte roddvippa i andletet på personen. Roddvippa hadde ei fille, klyppt i strimlar, bunde fast på ein stutt tein.
Sjå også roddvippe.

Haddvår fekk si a roddvippekjyss då 'an va' úlílèg'e mæ bakaran.

fiskereiskapen "oter" Sjå også rósnór og fiskefjø̀l (H).

Rófjø̀lí kan an brúke antel an gjeng'e ette strondinn ell' an rór.

1. sladresoge
2. herme, minnerim

1. Eg høyre nåkå roglu, men an må alli trú på det.
2. Mi ha' det så gama mæ addeslags roglu då mi våre små.
Eg hèv' gløymt adde dei rogló eg kunna førr'e.

råk, ope vatn i isen
vallemål: både i stillvetne og stryk
hylestadmål: berre i stryk
Sjå også vòk og det andre substantivet ròk.

Eg gådde inkji ròkjinn, så eg héldt på å kjøyre útí.

høyet som ligg att på marka etter ei kjembe eller býr som må rakast i hop med ríve
Sjå også kjemberòk, býreròk og det andre substantivet ròk.

Breislejenta lýt take rakjin. "Vi dú titta take ròkjí fysst èg hèv reist mæ býrinn", sa papa. Det varte 'kji stóre ròkjí ette' meg.

toppen (på td skei, bytte, lass)
Sjå også ròka og ròke.

Du lýt subbe av ròkjen, hellis fǿrer du néd.

snelle på handrokk (spinnerokk)

rykte, stygt tal om einkvan eller fleire, usannsynleg soge, stygg soge
Sjå også slòse.

grasslag som kan vere skadeleg å ete for buskap
Sjå også ljågras

Stadnamni Rómekvæven sei åkkå at grasi varte kadda bå' rómi å ljågras.

hard arbeidsgjevar (som ikkje ynskjer at dei som arbeider for han skal få kvile; helst bruka om bonde)

1. rand, stripe
2. bokstavline
3. fremste tverrbjelken i gavlen i eit hus
Sjå også rande og reit.

1. Ko for slags renda æ dèt?
2. Gófa brúka pékefingjen for å halde rondinn, mæ 'an las.
3. Ive bitó heite det "'pi rondinn", å hèr hengde da kjø̀t ti' turking.

hanngris

tunn hinne på innsida av eit dyreskinn

Det æ helst'e fysst an ska' reie a skjinn at an talar om ròsí.

sølje utan botnplate som også vert kalla tråesýe (sølja er bygd opp av mange like element av tvinna tråd)

Eg hève a ellgåmó rósesýe heimi, å den æ så nauendi vént gjår'.

1. rosemåling
2. ros (tale fint om)

"oter" (fiskereiskap)
Sjå også rófjø̀l og fiskefjø̀l (H).

Mi finge fem fiska mæ rósnór.

meiska (bløytt) malt til bryggjing

bryggjekjer

I rostekjèræ la' an malti oppå a undelag av håm'e.

1. øvste romet i eit hus (oppunder mønet)
2. under taket i eit rom
3. rot (berre bruka i eintal)

1. Kjø̀ti heng'e oppi rótæ mæ det turkar. Der æ kalleg røykròkji 'pi rótæ. Kjøtlèmin hange oppi rótæ å turke i nåkå viku førr'ell da æ góe å ète.
2. Mi två oppunde rótæ ti' jóle.
3. 'Er æ så fælt a rót i rómæ dí, Bóa!

gardsnamn i Valle

Garden heite Ròtâ, men fókkjí bú i Ròtunn.

steinete rasområde 

I ròtó æ der godt å dyrke konn.

1. rotstokken på eit tre som er kappa opp i lengder
2. hovudperson eller eldste son (i skjemt)

1. Rótebutten vare som règel brúka ti' skúr'e.
2. Mi mòge hav' mæ åkkå rótebutten sku mi avgjère detta.

1. krins; t.d. skulekrins
2. inndelt vegstrekning

1. Rótan våre inkji stóre førr' i tí'inn, så der va' mange skúleróta i kvære heradæ.
2. Fókk æ fæle ti' kraune på brøytingjí fysst brøytaren hève for lang'e róti.

1. rottegift
2. svært sterk kaffe

1. Rottekrút hèv eg alli brúka, for 'er æ 'kji rottu hèra.
2. Detti kafféi du hèv' sói æ 'kji drikkandi, det æ púre rottekrút!

handsag med blad som går ut i ein spiss (også bruka om elektriske sager til same bruk)

Mæ rotteróve kan an sage út frå a bòra hòl så an inkji tar' sage ifrå kantæ.

uttrykk bruka om ein sommar då det er mykje mykje regn, slik at det vert vanskeleg å turke høyet (avlinga rotnar)
Sjå også røytår

rove

Bóa, inkji drag katten ette róvunn!

halebein

Eg braut róvebeini, å va' sjúkemeld'e a bil.

ein som går tett bak ein annan person

Åsmund tótte at Tòróv va' an lei'e róvedilt'e. 

"rovedelen" nærast kroppen når ein har slakta
Somme seier "tart'e".

Da sóe suppe på róvetarten. Stív'e tart'e og strí'e art'e (herme om hestar).

froskeyngel, rumpetroll
Sjå også trodd.

Ungan våre innmæ dammen å fanga róvetrodd.

saueull klyppt om vinteren, den tid då sauene vart klyppte tre gonger i året; bruka berre i eintal
Sjå også vårflóka`og haustudd

Rúne va' fillí å varte brúka ti' vept'e.

frottestoff

Rubbeverk brúka da mykji ti' handklæ.

rubrikk

ugjeld bukk (også bruka om karar som "berre tenkjer på damer")

"Opp å néd, som a rúbukk-kjé!", varte det sagt fysst kjéí kjætte sikkå.

kjevle til å rulle tøy med (stryke tøy)

Mi brúka ruddakjevli fysst mi vill' slétte vallmåli.

rull

Førr'e karva røykjaran sikkå tóbakk av an rudd'e. Kòri hèv du gjårt av dei ruddó mæ papír?

fart; bruka berre i eintal

"Det va' enn anné ruff'e då Knút Heddi spila."

flokete hår

Kåm nå mæ rufsenakkâ dí, så ska' eg kjembe deg!

sengeteppe vove av garn i mønster med fleire fargar, sydd saman i dobbel breidde
Sjå også fillerugge og brossi.

'U la ruggâ ti' lufting på an stór'e stein'e.

grovspunne garn til å veve ruggu

Det varte brúka gróvt gån ti' ruggevevna'æ.

rugg

'An va' an fæl'e ruggji, vóg ive hundre kjiló.

ukastrert katt ("ru" vert også bruka om verar og bukkar)

Rúkattan kunne vère ví'ræsne. Rúkattan æ fæle ti' míge rundt húsí i brundæ.

rynke, skrukke

Skjortâ mí æ nýtvègjí, så eg lýt take strjúkejinni å strjúke út rukkun. Gófa hèv' mange rukku i blèsunn.

vrangside

Nò hèv' bóa havt på seg skjortâ 'å rukkeléne.

rynketråd

Fysst an ska rykkje an stakk'e, lýt an have an sterk'e rukketrå'e.

1. lite bryllaup utan øl og moro (Det var haugianarane eller "lesarane" som tok til med å ha bryllaup utan øl og spelemann. Dei som heldt på det gamle kalla slike bryllaup for "lesar-ruklur")
2. liten eld, ellsmæli
3. halvsann soge, rykte

1. I dei tuskelège ruklunn va' der inkji antel sterkt ell' spilemannæ.
2. Vi' du gjèr' 'å, det tar 'kji kå a rukle, såvídt det vare an tysk'e.
3. Det æ mangt mi høyre frå gamle dage som kansi barre æ ruklu.

soge, skrøne

Der va' så mange ruksu om æ Ingjer.
An må alli trú på adde ruksun an høyrer.

ulendt terreng (ukjømt, uslett)

Kossi kan du kjøyre hèra, i sossidan rulendi?

korg til å ha karda ullrullar i (før spinning)

Rullekorgjin våre jamnast'e flétta av tæga.

tømmerplass

"pølse" laga av slagsida på sau
Sjå også pýsse.

åkerrull (rund stokk til å trykke jorda fast rundt såkornet)

Då mi våre små tótte mi så gama sitje på rullestokkjæ i hóp mæ hestekjøyraren.

rugbrød

Rullestumpen steikte da mæ å leggj' 'an innat takkunn, å så snúdde da 'an ti' 'an brúnka å skorpesette seg ròn i kring. Da steikte rullestump'e fysst da baka brau.

rull av ull (etter at han er karda)

1. runde
2. runding

1. Gýró gjekk an líten rundingji å leita, men 'u fann alli att'e plaggji sitt.
2. Svein teikna enn rundingji, men 'an varte alli plent rund'e.

stutt kofte til dalebuksa
Hylstringane seier "gråkupte".

Rundtrøyâ æ gjår' av grått ell' brúnt vallmål, mæ løyesaum'e.

runne, holt

Da tótte det va' leitt mæ dei runnó som vukse inn i slåttâ. Nò vakse slåtteteigji ti' mæ víérrunna. I hagâ have mi bå rips- å stikkelsbèrrunna.

1. rundt og tjukt småbarn
2. rund ting
3. snelleteinen i ein rokk

1. Dèt va' an frísklèg'e runntili du hèv' fengji!
2. Da ha stella sikkå an runntili som da stròka mæ.

Huskestativ. Reie er truleg eit eldre ord.
Sjå også runse, reie og reie si.

rørsle, oppstandelse; bruka berre i eintal
Sjå også ruple mæ.

Det va' slig an rupl'e mæ Oskorreiinn.

slump, slumpetreff, sjansespel

Det gjekk på a rús då Knút selde sǿtepli på sauesjåæ, det varte sò som sò bå' mæ prísa å mæ vikt.

ubleika, tjukt lereft, til m.a. å sy klede og sengetøy av; bruka berre i eintal
Sjå også lèrept.

Den lisli gúten sille få an sekk'e av ruskeverk, for den æ så létt'e å bère.

diverse småting (liti samling); bruka berre i eintal

Vi' du gjøyme attav ruskríi ditt, Bóa, eg fær naudt gange fyr' det. Ruskrí kan vère bå' nyttige å únyttige ting.

svorva trebolle (importert)

"Trú om ór'i "russboddi" hève nåkå mæ Russland å gjère", spúre Jóhanne.

russer

Mi tikje russen æ den farlègasti fyr' åkkå nò.

bruka om spesielle og små rjuper som kom trekkjande (gjerne i store flokkar, og folk meinte rjupene kom frå Sibir)

liten skoglund

1. Setesdal bilruter
2. rutebussen til Setesdal bilruter (passasjerbussen)

raffinade (sukker i bitar)

rur, skorpe på sår

Eg sér du hève a ruve på hondinn, hève du skòre deg?

ting stabla oppå kvarandre, t.d. flatbraud, "eplekaker"

Dèt va' a góslèg brausrúve. An la' leivan i rúve mæ a kjèrslòk oppå, så inkji dei sille håge seg opp.

avlsver

Førr' i tí'inn måtte an alli sende rúveirin 'å heií om sommåri.

1. opphøgd område bakafor og framafor bindingane på eldre ski
2. rygg

1. Attenat dei fremri ryggjæ sitje bindingan.
2 Eg hèv' vóndt i ryggjæ i dag.

verkande rygg når ein har arbeidd ein lang dag

kvass smerte i ryggjen (som kjem fort og forsvinn fort)

Olja bomullsty (ruskeverk) tilpassa til å ha på ryggen, festa med ein knapp oppe / framme. Dette vart bruka når dei slo gras med stuttorv. Ein gjekk då mykje bøygd, og kunne ikkje ha oljejakke som ville hemme rørslene. Ryggjeskjinnet var då eit brukbart alternativ når ein slo medan det regna.
Sjå også skjinnbul'e

Eg brúkar ryggjeskjinn itt eg slær i regnveir, for inkji å vare så våt'e.

verkande rygg når ein har arbeidd ein lang dag

spann til å bere på ryggen (oftast blekkspann med fatlar og tett lok)

Fysst da ha' kjýne i vårfjósó, dèr beiti va', så båre da mjåkkjí heim'tt'e i ryggjespann.

ryggtak

Da våre fæle ti' prǿvast førr'e, take ryggjetòk.

ryggkvervel

Ulvehagli ha' gjengje inn midt midjom ryggtuvló 'å ulvæ, å inn i ryggmergjen.

1. fiskerogn
2. hofisk

1. Fysst eg va' på gåttæ om hausti, riste eg fiskjen å kasta rygnun n'i bekkjen.
2. Eg fekk tvæ rygnu i gjerkveld.

stutt arbeidsøykt

Mi stóge tvei lange rykkji førr'ell mi åte, men mi ha' nåkå líti snafs då mi såte a bil.

mjuk stong av bjørk (ofte med lauv på; til å jage buskapen til beite)

Ungan ha' kversí rýmestong itt da rýmde kjý at skógjæ.

vegen der buskapen vert førd frå fjøset og ut til beitet
Sjå også rýme.

Mi have mange rýmevègji på støylæ, ti' ímíse kanta.

bruka i samband med å drive buskapen ut på beite

Mi ha' a long rýming morgón' å kveld, den tí'í.

rømling

rykte, folkesnakk (noko som gjer inntrykk og spreier seg raskt)

Der va' slig rymt'e då 'an kåm oppigjænom mæ dei spillnýe Mercédisæ.

låg, lagga mjølkebytte med hank

Gúten fǿre néd ryngjâ mæ mjåkk í. Finn ryngjâ, mi ljóte at fjósæ mókke!

hoddâ på ei ryngje

Ryngjehoddun våre smía av jinn.

vassblanda mjølk når ein skyljer ryngja med vatn når det har vore mjølk i (vart bruka til kåvesutr til liks med td sepratórvatn og eplesó')

Ryngjeskuli brúke mi ti' kåvesutr, å blande né'í mjø̀l å anna godt.

lauving av renningar og liknande

Rynningjí va' nóg helst'e om hausti.

renning

Det vare kalleg mykji rynninga itt an sagar néd a osp.

skjegglav

Ryseskjeggji va' godt å gjèr' 'å mæ. Mi leika mæ ryseskjegg då mi vår' små.

1. rise
2. stor, kraftig (bruka om både menneske og dyr)

1. Rysen steig av Honnås ti' "Glennås støyl'e" 'å austelénæ.
2. Dèt va' an fæl'e rysi, den elgstúten.

småbuskar

Ein stokk bak i veven som renninga er sveipt omkring. Rullen med renning sveipt i vevreien.

utslett, skurv (gjeld småborn i reivar)

Det æ reivebonní som have ryvin. Nò æ eg snart trjú tjug, men eg hèv' alli havt ryvin.

uskipeleg tale

uskipeleg verk (arbeid som er dårleg utført)

An kan 'kji hav' nåkå ræeverk so nére postvègjæ.

lang og tunn person
Sjå også ræle og píperæl'e.

Dreng æ enn lang'e ræl'e, å tjurrspræk'e æ 'an.

høgt skrik (stygt og langdrege)
Sjå også ræme.

Eg høyre nåkå fæle ræmi, då ha' Svålaug lagt seg på an hoggorm'e. Moirí høyre 'å ræmæ at ungjen ha' dutte å slègje seg.

person som "bablar i veg" (med lite og uviktig innhald)

1. snorskive på rokk eller dreiebenk
2. spinnehjul på handtein / spinnetein
3. lang kar (negativ seiemåte)
4. ufredeleg og rastlaus person

1. Rænilen på desse gamle rokkjæ sleng'e så at snórí kastar.
2. I ellgåmó tíd va' rænilen av stein'e.
3. Den langji rænilen tar vel alli brúke gardíntropp agong?
4. Sjå den rænilen!

smalt jordstykke

I Tveitebǿ æ nåkå ræpu som æ úhǿge å slå.

sjukdom hjå hest (forkjøling)

Eg trúr hesten hèv' fengje ræsâ, 'an hóstar så fælt.

sterk forkjøling slik at det renn helst ukontrollert frå nasen

Det æ a fælt ræsekrím eg hèv' fengji.

samtale
Sjå også verbet rǿe.

Dei lange rǿun kunne usse út fókk.

laus ramme med sessar og tollepinnar; bruka berre i flatbotna
prammar
Sjå også pråm'e.

Òlav sa: "Itt an ska' ró må an inkji take spennetak n'i botnen, men mót hí sessæ, 'ellis vi' rǿi flytje seg".

rekkjefylgje; bruka berre i eintal
Sjå også fýe.

1. reiskap til å skrape kjøtrester av dyrehud til garving
2. reiskap til å skjóte konni i eit kjer (korn som skal malast i eit kvernhus)

1. An røkkjespa'i må inkji vère for kvoss'e å hell'e inkji for núv'e, an lýt få av kjøtròsi, men inkji skjère n'i skjinni.
2. Røkkjespa'en lýt vère kvoss'e, så 'an tèk'e snerpun.

ullgarn frå "opp'tt'erøkkt" eldre strikkeplagg

Å brúke røkkjingegån æ gó útnytting.

krøterveg, vegstubb, stig (mest for buskapen)

Det æ a langt røkstri sku di gange rundt heií.

tvikjønna menneske eller dyr; td geit Sjå også tvítǿlingji, tvítóla, tvítutla, tvítekle

pannekake, takkekake (tjukke kaker steikte på takke, med natron)

1. lapskaus
2. samanblanding av varer

1. I dag have mi rǿrekjǿre ti' nóssmat'e.
2. Lasterútâ ha' vòrun i ei rǿrekjǿre 'pi tròmæ.

samanraska ting ("hulter til bulter")

jernstonga som er mura inn midt i pipa til å hengje skórâ i.

Røykbaren hèv' fengje vermt seg.

årestove, gamal stove med åre midt på golvet og ljore i taket m.m.
Sjå også gamlestog, nýestog og stòge.

Der va' inkji glòs i dei gamle røykstògó.

litt omnsrøyk i rommet; berre bruka i eintal

Der va' så fillen trekk'e i omnæ, at der vart'e a røyksvipe kverr gong eg gjår' 'å.

hoftebein
Sjå også svongji.

Verkjen stend'e hèra i røyró, sa Jórånd.

røyr

Røyren ha' tétta seg.

røyrleggjar

Fysst vatni frýs'e, lýt an av å ti' have røyrleggjari ti' tíne det opp'tt'e.

strikkejakke med spesielt mønster (Grøn eller "rust-raud", bruka i staden for "gråkupte" for kvinner. Berre bruka til stakkar, svartstakk eller understakk, men ikkje til kyrkjebruk)

kadaver; daudt dyr

pinne til å utføre visse leikar med

Røytun våre mest'e 70 cm lange, å host'e beine.

veggstokk i lafta bygning, som ligg under svilla for å tette; er ikkje festa og kan difor skiftast ut når han er roten
Somme seier "røytsydd".
Sjå også sydd.

Røytesyddí mót austri va' ròtí, å måtte siptast.

uttrykk bruka om ein sommar då det er mykje mykje regn, slik at det vert vanskeleg å turke høyet
Sjå også sènår og sløymår.

1. herredøme, makt
2. rett / evne til å take ei avgjerd
Sjå også have rådag'e mæ.

litt tørr kaffi i kjelen når dei reiste heim frå støylen om hausten (før i tida)

glorake (til å kare i elden med)

Du lýt brúke råkâ, Bóa, førr'ell du legg'e inní mei' vé'e.

rennande væske frå munnvikane når ein t.d. tygg skråtobakk

'An togg skrå ti' råkjen rann ó' munnvíkó.

slump

Det gjeng'e på råm, men mi ljóte trú det æ rétt.

smør av rjome frå råmjølk

Jón hèv alli prǿva råmýkkjesmø̀r nòkåsinni.

Råmjølk (Mjølka som eit dyr, td ku, har fyrste veka etter kalvinga. Denne mjølka er spesielt tykk og næringsrik).
Sjå også lyktost'e.

Råmýkkjen æ gúl'e å tykk'e, å gó'e ti' lyktost'e.

uttrykk bruka om eit menneske som ikkje gidd eller vil arbeide (er tung i seg og held seg ikkje i form; bruka om mann og kvinne)

Dei rårøytun kan an 'kji leigje ti' arbeie. Eg hèv' alli sétt sò den rårøyte, 'an ville alli take sí hond i nòkå ting. Det æ alli nòken fillnare 'ell dei feite rårøytun.

ras
Sjå også råsefadd og ræse.

stad der det plar rase snø
Sjå også rås og ræse.

Fair 'ass vara 'an mæ at 'an måtte inkji gange oppunde råsfaddæ i Løyningsheiinn, men 'an gjekk der líkevæl, å råsí tók 'an.

fuktig luft; bruka berre i eintal
Sjå også råskjen.

Der æ slig enn råskji i kjeddaræ mí at bjalkan fare ti' rotne.

1. ferskt slakteavfall
2. lukt av innmaten av slakta dyr

1. Skjéran æ fæle ette råslag'e.
2. Gunnår tólde inkji lupten av råslagjæ.

år som merkjer seg ut med mange ras

rett trestong, tunnare enn slåte
Sjå også slåte og fiskeråte.

Eg fann mi a råte å jaga kjýne o' hagâ.