Ordliste

kaffitørst

Unde kríæ våre fókk jamt bådi kaffégalne å tóbakksgalne.

person som ikkje får skikkeleg til det han vil
Sjå også kakle, kakl og hǿklen.

Tarjei va' sérs kaklen fysst 'an sille brúke iletrisk verktøy.

skøyar, "spesiell" (ikkje negativt)

Haddvår æ så kakselèg'e, 'an finn'e allstǿtt på nåkå lǿglegt ell' rart.

løyen, morosam person
Sjå også lǿgleg (H) og lǿglèg'e (V).

kald
Sjå også kald'e nedd'e.

"Eg æ så kold 'å hondó!", sa Yngjebjør. Eg æ ræd'e at det vare enn kald'e vetr'e i år.

kaldt og noko trekk, svir i andletet, vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også kaldgrine.

Kaldgríni å snjómørkt på heiinn æ inkji líkandi.

kaldt og noko vind, vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader

Det æ godt mæ an skjerv'e kring halsen itt det æ kaldgrusti.

ser kaldt ut; t.d. om ein verestad eller om skinnseter i ein kald bil

skummel, stygg
Sjå også kallèg'e (V), og adverbet kalleg (H).

Det va' a kalleg sýn mi mǿtte då mi kóme heim'tte, húsí ha' brunni.

skummel, stygg (forsterkande ord)
Sjå også adjektivet kalleg (H), og adverbet kalleg (V).

røyst som ber godt, høyrest godt blant fleire som talar samtidig
Sjå også kvedd'e.

I Espetveit va' der mange kallrausta kara.

uroleg med hovudet ("kastar på seg" på ein ugrei måte og vrir og bøygjer på hovudet til alle kantar)

Den mannen hèv' a kangselegt lag, 'an vare lagd'e merkji ti'.

vere glad i å kappast / tevle
Sjå også kappast.

karsleg (også bruka om maskulin kvinne)

Knút stó så karsklèg'e i dei nýe masjónsklæó.

1. trøytt, tom for krefter; vert ikkje gradbøygt
2. Fisk som vert liggjande daud i vatnet i fleire timar, vil kasne. Beina losnar frå kjøtet, dersom ein klemmer når ein reinskar fisken. Vert ikkje gradbøygt.
Sjå også kasne.

1. Nò æ eg så tròta å solten at eg æ plent kasen. 2. Det æ sòme som inkji vi' have kasen fisk'e.

svært øm

Anne va' plent kaunsår då 'u ha' lègje allfor lengji å sóla seg.

stolt, kry

svært trøytt, vert ikkje gradbøygt
Sjå også blindtròta (V), tròta og tròte.

Eg hèv' saga vé'e i heile dag, så nò æ eg kavtròta.

1. liten og veik person med lite kraft og makt
2. ustelt, oppfiltra
Sjå også tafselèg'e.

oppsaksa, opphakka, tilsaksa, tilhakka

person som er masete / fæl til å klage
Sjå også kjakke.

Èlí va' så kjakkjí at eg líkar inkji å vère i hóp mæ æ. 'An æ så kjakkjen å úlílèg'e.

prate utan stans, mase

Små unga æ tídt kjatrne; da lære sikkå ti' tale.

Sjå også kjave.

1. person som er noko meir enn rak i ryggen
2. person som vil vise seg / er stolt
Sjå også svær'e.

1. 'An va' sjúk'e a vike, men nò gjeng'e 'an líke kjeik'e. Ein som æ kjeik'e, sér sjellnare né' i grúsi 'ell ein som æ kruppen.
2. 'An gjekk der så kjeik'e. 'An kåm att'e líke kjeik'e.

oppstopparnase, vert ikkje gradbøygt

Den gúten va' kjeiknasa.

venstrehendt, person som gjer ting best med venstre handa, vert ikkje gradbøygt
Sjå også kjeive.

flink til å kjenne att folk

Det æ 'kji adde som æ så kjennespak'e. Det æ iv'alt så kjennespòk hú æ.

lett å kjenne att fordi ein har sett / høyrt den / det før
Sjå også kjennsklèg'e> (V) og adverbet kjennskleg.

lett attkjenneleg
Sjå også adjektivet kjennskleg og adverbet kjennskleg.

Eg hèv' 'kji sétt 'an på trædev år, men 'an va' kjennsklèg'e, endå så gåmål'e 'an hèv' vorti.

bruka om hest som er tung og vanskeleg å tøyme
Sjå også kjeppstrí'e.

bruka om "stri" hest som dreg deg av garde sjølv om du prøvar å stanse hesten med taumane
Sjå også kjeppsta'e.

ugrei språkbruk

person som er koseleg, blid, smilande
Sjå også kjérelèg'e (V) og kjère si.

Det æ gama å vère i hóp mæ kjèreleg fókk.

person som er koseleg, blid, smilande
Sjå også kjéreleg (H) og kjère si.

Lisle - Knút æ allstǿtt så kjérelèg'e.

når ein har lyst på
Sjå også kjeske.

straumlineforma (td fisk, fly og bil med liten luftmotstand)

bruka om sugegrøft med naturstein lagd som eit møne

kastande med hovudet (om folk og hest)

Borkjen kjinksa då 'an kåm inn i stadden å venta på høy, ette an har'e arbei'sdag'e.

kilen
Sjå også kjislug'e og kjisle.

Inkji kjisl meg, eg æ så kjislen!

kilen
Sjå også kjislen og kjisle.

Gró va' så kjislug unde fótó.

bruka om ljå som er bøygd inn mot kjótet

omsynslaus, vørdlaus; vert ikkje gradbøygt
Somme seier "gjúrelaus'e".

'An va' så kjúrelaus'e ti' danse å riste seg (Gamalt or Setesdal)

stort spenn (i ski og meiar)

Heimelaga skjí som æ kjýlne vi' létt grave seg néd i snjóren.

kjempar imot, vil ikkje lyde, ugrei, person som vil krangle og slåast.
Sjå også kjympe seg.

'An va så fudd'e å kjympen at mi lute vère tvei for å få 'an út.

bortskjemd

lett tilgjengeleg, greitt framkomeleg
Sjå også ukjǿmt.

Der æ kjǿmt å greitt å gange 'å Strondelénæ.

klønete, ha dårleg handlag

frosen
Sjå også klakji, klake og honnklaka.

'An stó' der plent som 'an va' klaka.

1. vanskeleg framkomeleg terreng
2. problem med å få ete

1. Der æ klamri å kåme forbí Klomrí. 'Å Úrelénæ æ så klamri å kåme fram.
2. Hesten æ så klamren ti' ète.

griseleg
Sjå også klass og klasse.

Eg lýt två meg, eg æ så klassí 'å hondó.

dyr som haltar utan å ha synleg skade på foten; vert ikkje gradbøygt

klave som ein dreg over stokken (truleg av jern; så stokken skal ha same form i heile lengda)

Stokkan i loptæ æ bå' magetægde å klavedregne.

usmak på mjølkeprodukt; kan også vere klebrig eller seigt

Osten va' 'kji gó'e, 'an va' kledren. Eg tótte mjåkkjí va' kledrí.

rå luft, skodde (som legg seg på hud og klede)

seig, klissete

Karamella æ kleisne.

1. grornæm jord
2. ikkje utvakse gras som er vanskeleg eller seigt å turke (og vanskeleg å slå)
3. sprø, ung (td rabarbra)

1. "Sò klekk a jórd gjèv'e gó' grǿe".
2. Det klekke grasi æ næringsríkt for búskapen.
3. Rabarbrai æ klekk'e fyre jónsok.

bruka om born eller ungdom som ser ut til å verte klok eller ter seg klokt

Gúten såg så klóklèg'e út.

uhag, lite flink med hendene

Den mei kludrni av brǿó måtte da allstǿtt passe på så 'an inkji skamfǿre seg.

rugeferdig høne

An kan høyre på kaklingjinn fysst hǿnâ æ klukk.

dårleg handlag i arbeid

klønete (ha vanskeleg for å få noko til; om lag same tyding som tvoglen)

bruka om personar som ser pynta ut mest same kva slags klede vedkomande nyttar

'An va' sérs klæeprýd'e.

mest fullgod, vanleg god, vanleg dyktig (mest bruka om halvvaksne karar)
Sjå også knabbi.

No have mi gjårt a knabbe dagsverk.

1. greileg skapt og kledd (om gut eller jente)
2. småspenstig

1. 'U va' kneddí å vént klædd.

mest vaksen; bruka om unge og sterke gutar

sterk og spenstig (bruka om person som er sterkare enn ein kunne tru; bruka om helst liten person)

Dei tvei pøykan æ knerrne ti' arbeie.

bruka om ein mei i slede og andre køyredoningar som er for skarpt bøygd

gjerrig

Dei tvei brǿan æ så knikne, da tikjest plent tvítære.

1. gjerug person som gjev så lite som råd for det ein kjøper (og prøvar å få så mykje som råd for det ein sel)
2. "samanklemd" kroppsbygnad

lite, gjerrig

sprøtt og tunt

Nýbaka brau æ kniskji å godt.

flink til å snakke og stikke seg fram

ujamn, uslett (td "kuler" på tre eller stein)

ujamn, uslett (td "kuler" på tre eller stein)

turt som knusk
Sjå også njósk.

person som er "fin på det" / "stor på det"
Sjå også knǿsen.

Fúten va' så knǿs'e at Eidsvolls-mannen Òlav Tveitinn varte vónd'e på 'an.

person som er fin på det / stor på det
Sjå også knǿs'e.

jålete

elegant kledd

Gýró va' allstǿtt knǿtelèg fysst 'u va' út'å vangji.

rundt person i andlet og kropp
Sjå også kodde, nubbelèg'e og koddelêge (V).

i godt hald, friskleg, i godt humør

Gunne æ så koddelèg å fornǿgd allstǿtt. Kåven æ rund'e å koddelèg'e.

mørkeblå (mest mot svart; på hud eller negler, td etter slagskade eller ormehogg)

kolsvart

Ungan våre plent kollsvårte i anlitó då da ha róta i eisunn.

heilt sløkt (om eld)

Der æ 'kji ellsmøyr agong, så nò æ det plent kòlslòkji.

god årviss kornåker

Sòme åkra æ mei' konnvisse 'ell aire. Åkren Fossåkr æ så konnviss'e.

1. flink, kunstnarleg
Sjå også hag'e, bikundeleg (H) og bikundelèg'e (V).
2. unaturleg, uekte
Sjå også konst og konstigt.

Gunne tikjest kåme av mæ alt, 'u æ så konstig å bikundeleg.

1. flekkut, ru, hard; bruka om t.d. hud
2. mønster i handarbeid

1. Bóa varte korplutt'e ette det 'an ha' havt vasskoppa.
2. Eg held'e på mæ a korplutt'e spit nò.

1. frekk, ufordrageleg, rett før ein vert sinna
2. overivrig etter å kome i gang med noko
Sjå også gjæs'e.

1. Dèt va' an korrjǿs'e ungji. Da kóme så korrjǿse.
2. Jón kåm så korrjǿs'e å sa at 'an ville have detti mǿterómi mæ ei gong.

matlaus

smalne av mot eine enden, "gulrotform"
Sjå også kóvòkjen (V).

Stavan i a kodde æ nòkå kóvaukne.

"innestengt og trykkjande" (kjensle av td å vere stengd inne i eit lite rom)

Sòme av dei gamle stògó våre låge å kóvelège.

smalne av mot eine enden, "gulrotform"
Sjå også kóvaukjen (H), teppe og rótspríkjen.

Stokkjen va' så rótspríkjen å kóvòkjen, at der va' inkji så mykji kubikk som an kunna trú. Stavan i a kodde æ nòkå kóvokne.

ein bestemt hest eller mann med medels kraft i

folk eller dyr som står tett i tett
Sjå også kra seg.

kram (td snø)

skrøpeleg; gjeld helst føter og rygg

Da have vorte gamle å kranke, bògó.

skarp
Sjå også kreppe.

sytande, klagande

Torjús æ så kraunen, allstǿtt finn'e 'an nòkå å kraune ivi.

ufyseleg, motbydeleg
Sjå også adverbet krekseleg (H) og krekselèg'e (V).

Gunvor tikje lauvmakkjen æ krekseleg.

ufyseleg, motbydeleg
Sjå også adverbet krekseleg (V) og adjektivet krekseleg (H).

Eg tikje troskan æ nåkå krekselèg'e dýr.

forkjøla
Sjå også krím, krímsjúkji og nòsekrím.

'U va' så krímsjúk at 'u måtte halde seg heimi.

sveipt ikring

Koddâ æ kringlagd mæ jinngjåri.

hårklypp, stutt hår bak, vert ikkje gradbøygt

Det æ greitt å vère kringskòren, så slepp'e an at håri kjæm'e né'i kragjen.

Sjå også krintelèg'e (V).

nett
Sjå også krinteleg (H).

Eg såg nåkå krintelège jentu på spilemannsstimnunn.

liten og rund, om born

Dèt va' an krinten å snill'e ungji.

personleg kristen, omvend

Fysst fókk vurte kristeleg slutta da som règel å feste å drikke.

pertentleg med klede og utsjånad; mest berre bruka om kvinner

Anlaug Steigaræ va' så kroddí.

"figursauma" (sauma slik at det naturleg fylgjer armane)

Det va' helst'e blåkuptun som våre krókerma.

udugeleg

stakkar, arming (toler lite)

dårleg til beins

krokete og veikleg

Bjørkjí på heiinn æ krumlí å vónd å kløyve.

1. krokryggja, framoverbøygd
2. bøygd (td ljå)
Sjå også kreppe, lút'e og krýlen.

1. Haddvår hèv' vorte så kruppen i det seiste.
2. Ljåren æ 'kji gó'e slå mæ, fysst 'an æ for kruppen, å hell'e inkji fysst 'an æ for gag'e.

ynkeleg, sjukleg
sjå også kruslen og krusl'e.

'An hèv vorte kruslelèg'e nò Haddvår, på sí gamle dage.

skranten, sjukleg
Sjå også kruslelèg'e og krusl'e.

'An va' den kruslnasti no på gardæ.

dårleg til beins; greier ikkje å gå normalt
Somme seier "kruklen" og "krǿklen".

1. person som er krokryggja
2. krokut, t.d. tømmerstokk
Sjå også krýl'e, krýle si, krylryggja og kruppen.

1. Eg tótte Birgjitt ha' vorte gåmó å krýlí nò.
2. Stokkjen va' så krýlen, at 'an va' 'kji kå ti' vé'e.

person som er krokryggja
Sjå også krýl'e, krýle si og krýlen.

Pål va' gåmålsklèg'e å krýlryggja nò.

vanskeleg å kome fram i terrenget

Dei gamle vègjin vekse ti' mæ rysl å runna, så d'æ kryngli å kåme fram.

bruka om ku med horn som vender mot einannan

Blómerós va' kryplehynnt, så 'u fór verre då da stangast.

1. kvikk og pågåande; bruka om både menneske (berre born) og dyr
2. dugande, kraftig, sterk, uthaldande

1. 'An æ kræv'e, den lisli ungjen, kvik'e ti' vèr' så líten!
2. 'U æ kræv, Sigríd.

krokbeina (og har smale, stygge legger)

liten og tettvaksen; bruka om folk og dyr, ofte om dyreungar

brent til kol

Du må 'kji steikje kjøssteikjí så 'u var' plent kuld!

personar og anna som ser farleg og skummelt ut

Sjå også kulsen, kulselèg'e (V) og adverbet kulseleg (H).

'An va' kulseleg, fudd'e å vónd'e som 'an va'.
Det va' enn kulseleg film'e.

om personar: ser farleg / skummel ut.
Sjå også kulsen, adjektivet kulseleg (H) og adverbet kulseleg (V).

'An va' kulselège, fudd'e å vónd'e som 'an va'.

1. ha lett for å fryse
Sjå også kulse og kuls'e.
3. kaldt, kjennest kaldt
3. redd
Sjå også adjektivet kulseleg (H), kulselèg'e (V), adverbet kulseleg (V) og adverbet kulseleg (H).

1. An vare kulsen fysst an hèv' lauga seg å kjæm'e opp'tó' vatnæ.
2. Det va' kulsi, sa Rustâ, då 'u datt i ísi (herme).
3. Eg ska' seie at hú æ 'kji kulsí, som tòre liggje eisemó.

utståande augo, vert ikkje gradbøygt
Sjå også hóløygd'e, som er det motsette.

'An va' så kalleg kúløygd'e, Haddvår.

avrunda, rundvore, noko som er utboga, konvekst
Sjå også kúv'e, grúv'e, kúr'e, slút'e, kúve og kúven.

Smø̀røskjâ hèv kúpi lòk. Kjistila hav' jamt au kúpne lòk.

1. bøygd ved halsen, framlut, framoverbøygd
2. roleg, stille (om personar)
Sjå også kúv'e, grúv'e, slút'e, kúve, kúven og kúpen.

1. Bjúg varte så kúr'e på sí gamle dage.
2. Bóa sat kúr'e unde heile messunn.

heilt still

An lýt vèr' kurrstidd'e fysst an æ i kjørkjunn å presten talar.

bøygd ved halsen, framlut, framoverbøygd
Sjå også grúv'e, kúr'e, slút'e, kúve, kúven og kúpen.

i ein boge
Sjå også kúv'e, grúv'e, kúr'e, slút'e, kúve og kúpen.

glad, godt i lag

lyd som ber langt, person med mål som ber langt
Sjå også kallrausta.

Ordi "kvedd'e" kan an brúke bå' om mannemåli å om ti dǿmis a bjødde. Blómerós ha' så kvedd a bjødde.

svevnug tidleg på kvelden

Svein æ så kveldssvævd'e å vi' helst'e leggje seg i ní-tí'inn.

motbydeleg tale om "kvalme" ting

kvalm, vert ikkje gradbøygt
Sjå også ýlen.

kvinnegal mann (noko negativt)

'An va' så kvendskjen, å sprang frå dei eine ti' dei hí. Den kvendskni mannen tók út på Austlandi.

kvardagsleg

Det va' kalleg det kvenndagskleg Òlâv gjekk i kjyrkjunn i dag.

kvardagskledd

No for ti'inn gange fókk kvenndagsklædde fysst da sku av å handle, det gjåre alli fókk førr'e.

opplagd, kvikk

Åni æ kvik'e å fær arbei'i fórt gjårt.

utkvilt
Sjå også kvíld.

1. fleire personar i leik / aktivitet; bruka berre i fleirtal
2. person i aktivitet / arbeid (Hylestadmål)
Sjå også kvildre.

uttrykk bruka om at slåtteteigen vert slegen annekvart år
(same tyding som rétt kvílt)

1. rask, effektiv
2. rastlaus
Sjå også kvirre.

1. Såvi æ så kvirren, men 'an røkk'e mykji au.
2. Jón æ så kvirren, 'an greier alli å halde seg i ró.

kvistfri

Bórdí våre sérs véne å kvistlause.

kvit mule på hest

noko meir enn héla

kvitaktig farge

1. utsliten, svært trøytt
2. vere skuls

1. 'An arbeidde så fælt at 'an va' plent kvitt'e då kveldi kåm.
2. D'æ godt å vèr' kvitt'e.

mest fargelaust augeeple (av skade eller alder)

Kjettâ va' sò gåmó at 'u va' mest'e kvítøygd.

kvar

Fanten ha' ringa på kvorje fing'e.

kvass, skarp

Níven 'ass Gófa va' kalleg kvoss'e.

kvasse horn

Det æ spélegt late kvosshynnte kjý gange úklåta.

flau
bruka i uttrykket vare kåmen
Sjå også vare mæ.

Eg varte så kåmí fyr' 'enni, som 'u gauvra å tala. Eg va' så kåmen fyr' 'ó, 'an kan alli halde inni grautæ.

vilter og glad
Sjå også kjæte si og slå si opp kjæti.

Lisle - Torgrím va' så kåt'e at 'an hoppa som a kjé. Kåvan æ så kåte at mi få da mest'e inkji inn'tte i kveld.

kalvbeint
Sjå også kanne njó og stabbeina.

D'æ inkji úvanlegt at kvendí æ kåvbeina.

bruka om ku som skal kalve