Ordliste

staden der ein veg / stig kryssar ein bekk / elv, der ein kan vasse over / hoppe over på steinar

haug der det skulle bu tussar og andre underjordiske skapningar

Kansi æ det an vaddarhaug'e dèr kjyrkja i Valle stend'e, for dèr heite det Vaddarhaugjen.

ferdafant, tiggar

Sòme våre ræde vaddaran.

1. bruka om gardane frå og med Prestegarden og til og med Åkre
2. "Vaddebǿ skulekrins" omfatta gardane Sagneskar, Kjelleberg (inkl. Lii) , Prestegarden, Kyrvestad, Viki, Rike, Åkre, Harstad, Tveití og Brottveit. (Gardsnummer 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 49, og 52)

1. Kjyrkjâ på Vaddarhaugjæ æ nǿrst i Vaddebǿ.
2. Vaddebǿ skúlehús som førr'e stó' i Åkri, æ no an dél'e av Vónheim grendehús i Tveitebǿ.

vater
Sjå også vadr'e.

Eg finn'e alli att'e vadri mitt!

vater
Sjå også vadr.

Hèv' du kaupt di ný'e vadr'e? Hèv' du sétt vadren?

kvefs
Sjå også vafsebǿli.

An vafsestyng'e kan vèr' rektig vónd'e, så an ska' passe seg for vafsó.

kvefsebol
Sjå også vafs'e og bǿli.

Der va' a stórt vafsebǿli oppunde tòkunn.

kvefsestikk

Eg fekk trí vafsestyngji i blèsâ.

gyngestol
Sjå også stól'e, brugdestól'e og kubbestól'e.

Gamle-Knút líka å sitje i vaggestólæ.

vak
Somme seier "fiskevak"

Der va' mange vòk, men eg fekk inkji a einaste napp. Da slengde innat vòkó, å då finge da nåkå véne kjývinga.

klede for vaksne folk; bruka berre i fleirtal
Sjå også klæi.

Eg hèv' vukse ó' konformantdressæ, så nò lýt eg kaupe mi vaksnemannsklæi.

galopp

Brúnen kunna hav' létt ti' gange ivi i valhopp itt 'an sprang nòkå.

mann frå Valle

Æ du syll'e dei valldǿlæ?

vollhøy (godt høy); bruka berre i eintal

Mi hav' alli fengje så mykji vallhøy som i år.

Vadmål; bruka berre i eintal (svart eller kvitt; brunt .
I Hylestad seier ein "vadmål", som på nynorsk.

Vallmåli ti' klæó i Sætisdal æ jamnast'e svårt, brúnt 'ell kvítt, som da kadda det.

sokk av vadmål

Dei gamle kunna brúke vallmålssokka itt da reiste ti' heiss om vetren. Vallmålssokkan våre forotta fót'e, å då brúka da spjørri ti' å pakke inn fǿtan mæ.

grastorv i åker (ugras)

An lýt plukke valltorv av åkræ førr'ell an sår.

raudt og opptrutna strek i huda

Andrés fekk valtra i anlitæ ette svigjen.

vanske, problem (berre bruka i nektande form)

D'æ 'kji nåkå vandi å klyppe sauin mæ maskjín.

stillas

Arbeier an hågt oppi luftinn, lýt an have støyge vandringa.

1. dyr eller dyreunge som veks lite og ikkje utviklar seg normalt (av og til også bruka nedsetjande om småborn)
2. ugreitt emne (td av tre)

1. Moirí vi' 'kji kanne detti lisle vandyvli, å då æ det 'kji nådigt å greie seg i verdinn.
2. Kan an få ti' nåkå av desse vandyvlæ?

1. handtak (td på eit tròg)
2. lagga smørkopp med høge føter (vart sett på bordet ved måltid)

1. Góme hèv' a tròg som æ så vént útskòri 'å vangó.
2. Denné vangjen hèv' Gófa gjårt.

evangeliet

I Bíbilæ kan an lèse vangjiljâ. "Det æ knabbe vangjilje å vite namni ditt", sa Gunnår då 'an ha' huglagt 'æ Gunne.

ulykkeleg ekteskap

Hæge å Pål skjúldest ette åtte år, det varte a vangjipti.

gjætar, ein som passar på buskapen

Mi laut vèr' mange vannara, så inkji den fæli fænårhópen sill' springe ti' galne kantæ.

vanstell, vanrøkt (berre bruka i eintal)

Det va' vanokt som gjår' at sauin våre så tjurre å fillelège.

vanstell
Sjå også vansipe og vansipeleg.

Der va' slig vansipna'e på dei garæ at det va' alli rétting.

spissmus

Vanskjèrí æ stinkdýr, så kattan vi' inkji ète da.

uoppdregen person; helst bruka om born

Nikelos va' enn vanstýringji då 'an bigjynti i skúli.

slim, puss i augo; bruka berre i eintal

'U ha' var i augnekvarmæ.

reserve, i bakhand
Somme seier "varestýri".

Det æ greitt å have nåkå ti' varastýri. Som tíast'e ha' da varastýri om nòkå gjekk sund'e i høyskógssléâ.

underjordiske vesen

Vardyvlí sku visst helst'e vèr' góe.

varde

Der plage stande vari på håge fjødd.

tung luft der mange menneske er samla innandørs
Sjå også mannyl'e.

Eg varte nøydd'e ti' út, der va' slig varmyl'e i stògunn.

1. renningsstråden til veving (berre bruka i eintal)
2. steinrøys
Sjå også vept'e.

1. Fysst da sille vève, brúka da den beste uddí ti' varp. Tråen ti' varp sille tvinnast ti' vístri fysst an spann.
2. Det va' innmæ vègjin da kasta ihóp vorp.

småfugl i bur som skulle varsle falkefangaren når falken nærma seg

An varspikkji kunna vère ti' mykji hjelp førr' i tíinn.

tull, tøys; bruka berre i eintal
Sjå også øye vas, vase, fjas og fjase.

Det æ 'kji vas at bjynnen hèv' kåme ti' dalæ att'e.

tøysekopp

Taddâk æ an vasekopp'e, 'an seie allstǿtt så mykji rart.

1. vase
2. tømmervase når ein "flòtar" tømmer i elv

ause som heng på vassbytta

Førr'ell fókk finge springevatn inni húsó ha' da barre a vassbytte som da auste av mæ a vassause.

bøtte med vatn i (om lag 10 liter)

Vassbyttâ stó' på padæ innmæ åren.

vassarve

Vasserven trívst best'e dèr det æ våtslendt. I eplåkró æ vasserv'e a leitt úgras.

retninga som vatnet renn

Vassfærdí i Finndalæ renn'e austivi.

"vassrøyk"

Vassgjyvi stó' unde dei stóre fossæ då det va' flaum'e.

graut som er koka av mjøl og vatn; bruka berre i eintal
Sjå også tukkji.

Vassgraut'e va' det vanelège førr'e; da kunna 'kji late ti' mjåkk.

"posen" som kjem før kalven (ved fødsel)

Mi sitje å vente i fjósæ ti' vasskåven kjæm'e, å då plage det 'kji vare så lengji førr'ell kåven kjæm'e au.

byrdetre eller åk til vassbering

"posen" som lammet ligg i i lambelègjæ

Fær sauen tvau lomb, så æ der tvei vasspòsa.

liten pytt som kan vere djup og utrygg
Somme seier "pøyt'e".

Vasspøytan kan an króke fyri.

gul vasslilje

Der veks'e vassrósu i a lítí tjynn unde Sléttefjødd i Finndalæ.

skodd som ligg over vatn og elv

Vassrøykjen ligg'e tétt ive åne i dag.

dyresjukdom som gjer til at kjakane svulmar opp

Det va' nóg helst'e sauin som finge vass-sótt.

vassgraut som er for linn

I vasstukkâ æ der for líti mjø̀l, så det æ fillen mat'e for mange.

stad der ein hentar vatn

Der æ så greitt vasstǿkji i dei bekkjæ.

veg til vasskjelde eller bekk

Der æ så bratt'e å lang'e vassvèg'e at det lýter dei støylæ.

vassrotte, jordrotte

Dei vassvendin æ så fæle ti' å stelle sikkå gongji i jórdinn.

vatn; større enn ei tjørn

Der æ mange å stóre votn på Straumsheiinn.

ting som tek for mykje rom (må ha utstyr som td sekk eller reip for å få det med på ei klyv)

Denné vaven mæ kvíleklæi lute mi júre fast 'pi midjom.

regnboge
Sjå også ringsbògji.

I dag såg eg den klårasti vébògjen eg nòkåsinni hève sétt.

ved; bruka berre i eintal
Sjå også verbet vé'e, vé'ekost'e, vé'eskjíe og vé'ebrand'e.

Itt vé'en æ rår'e, æ det vóndt å gjèr' å.

tregrense (terreng der det er buskar, kratt og tre; øvste grense mot snaufjellet)

Sauin gjinge i véunn, så da våre vónde finne.

rund ved, oppkutta i høveleg lengd, men ikkje kløyvd
Sjå også substantivet vé'e, verbet vé'e, vé'ekost'e og vé'eskjíe.

vedbør

Turíd ha' vòre i skógjæ å trust, å kåm heim'tt'e mæ a stór vé'ebýr.

ein treklump som veks mellom borken og veden (helst avlang, og mest på or, bjørk og raun, men kan også førekome på andre treslag)

Eg fann så vé' a vé'eklåte då eg sevla a grån i gjår.

vedomn til å matlage på og steikje brød i
Sjå også vé'e.

Vé'ekomfýren kan brúkast ti' mangt.

vedstranglar som er lagde / sette greitt i haug, liggjande eller ståande
Sjå også reisingekost'e, strangji og vé'e.

Tarjei ha' så gó'slège enn vé'ekost'e frammenat húsó. Gjeitan æ i vé'ekostæ å tubbe å nage.

vinkelkrok til å lø ved på (i stova, mot ein vegg)

'Er æ inkji att'e vé'e i vé'ekrakkjæ, legg dú Bóa út i vé'eskjóli ett' a fang!

treklyngje, tre som står tett for seg sjølv

Midt 'å voddæ stend'e det an vé'ekvåst'e, eg trúr mi vi' stýv' 'an néd ti' vé'e.

vedstabel
Sjå også vé'e.

Véeló'í ljóte stande luftig så da turke godt. Det æ stórt forsil 'å véeló'ó ko greitt da æ lodde.

oppsaga og kløyvd ved
Mange seier berre "skjíe"
Sjå også vé'ebrand'e og vé'e.

vedskjul

Vé'eskjóli mitt æ fullt, eg hèv' nóg av vé'e ti' vetræ.

finhoggen ved, opptenningsved (større enn flis)

Dissom an hèv' líti bjørkevé'e kan det vèr' greitt å have vé'espíka av fure ell' grån ti' gjèr' 'å mæ.

vottar bruka i vé'eskóg (ofte fora med vadmål i loven)

Véevettin vare fórt tǿvde å slitne.

"vedøyding" (bruke mykje ved)

Det hèv' vòre a fæl vé'eøysle i vèt'e si' det hèv' vòre så kaldt.

tregrensa

Dèr gange sauin i vé'faddæ.

veg

Der va' mykji fókk ette vègó i dag, si' det va' messesundag'e.

vegarbeidar (tilsett i offentleg vegstell)

Dreng va' av dei kvikaste av vègemonnó.

vektstong med varierande moment (sjå dømet)

Hèv' an a long våg å a stutt å godt vègetak, kan an brjóte opp stóre steina.

veggrøft

Vègeveitun ljóte reiskast opp av å ti'. Der låg a daudt, påkjøyrt rådýr i vègeveitunn.

1. vegg
2. bjelke eller stokk i lafta bygning

1. Tårål måla tvei veggji ti' dagjæ. Der æ magetægde stokka i veggjó.
2. Denné veggjen æ ròten, så an lýt setje inn an anné.

stokk som går over heile løebreidda for å halde konngóvveggen på plass

Loptí i veggjedråttunn fare ti' rotne.

del av magen på eit dyr (bruka til kurvepýssu av sau og lam)

Veggjeglósen brúkar an ti' kurvepýssu.

ringbøygd kurvepysse (open i endane)

Eg hèv' alli stella veggjeglósu i haust.

sprekk mellom kledningsbord pga sol og turke (på "enkelkledning")

Eg stend'e inni høylǿunn å sér sólljósi som gulltræa gjænom veggjerivun.

det tyngste såkornet nærast veggen (lengst borte)

Nòkå av veggjerondinn laut vère ti' såkonn.

insekt eller makk som gneg i treverk og lagar lyd liknande ei noko treg klokke som tikkar

I nýe hús trúr eg alli at an høyrer veggjesméi.

I veggjesúó midjom stokkó brúka da mòsi førr'e, men nò æ det mange som brúke saueudd.

eigna vegtrasé

"Frå Lýse ti' Skafse æ der plent sjavlaga ti' vèglægji", meinte Gunnår.

vegarbeidar

Då 'an varte vègmann'e va' 'an fløytt'e.

vegkryss (når ein veg går over til to vegar)
Somme seier "vegneskjil".

Kunne mi 'kji mǿtast i vegnskjilæ klokka tí på sjau?

bolten som går gjennom skåkjí og meien
Sjå også vægjendi (H).

Veiendi tók mót an stein'e, i fæl'e fart'e, å då dróg hesten så hardt at skåkjí gjekk av.

samling av trådar i eit garnnysta (som ein vind over kvarandre medan ein snur på nysta; for å halde "veikan" på plass)

Veikan mòge inkji vère for tykke, for då kunne da glíe ti' léss på nåunn.

ver; vert berre bruka i eintal

I sossi den veir kunn' mi inkji take út på heií.

ver
Sjå også rísbít'e, slagveir'e og honnåri.

Veirin stangast så eg tenkte da dråpest.

1. ver (slangord)
2. person som steller seg dumt (slangord)

1. Denné gamli veirollen æ vel 'kji tiss nåkå leng'e.
2. Dèt va' an fæl'e veirolli som tenkte at detta kunna gange.

simla / simlene som står og held vakt medan resten av reinsdyrflokken ligg og kviler

Veirsimlâ varte úrólèg då mi kóme gangandi på hægste heiinn.

vertilhøve

Koss æ veirstóâ sjå dikkå i Tilemark?

veret; vert berre bruka i eintal

"Det kan ingjen ti' Herrens veiråtte", sa dei gamle.

1. bruka om regnvåte tre og buskar der væta frys til is
2. bruka td om regnvåt veg som har frose til svært glatt is eller tunt islag på snø

1. Vé'ísen glitra i sólinn.
2. Fysst d'æ vé'ís'e, då æ det spélegt å kjøyre.

flugeegg
Sjå også veitefluge.

Det hève kåme veita i fiskjen mi finge i gjår, å då veit inkji èg om eg vi' hav' 'an.

grøft (både open og lukka)
Sjå også verbet veite og tenne a veite.

På Veiteteigjæ æ der mange veitu.

spyfluge
Sjå også veit.

Veiteflugun æ nòkå av det ulkelègaste eg veit. Då kjæm'e eg barre i hug hauga av krabbandi, kvíte makke.

der ei tent veite kjem ut i dagen

Vatni frå veitekjeptó vare samla i a òpí veite ell' bekk'e.

vekkjarklokke

Eg sèt'e inkji vekkjaren, men sø̀v'e ti' sólan.

knep, list, strev med å få til ein ting (prøve på fleire måtar, med varsam framferd)
Sjå også verbet vélde.

Denné steinen æ så tung'e at mi lute brúke véldu for å få 'an opp'å múren. Mi ljóte take det mæ véldu. 'U prǿva mæ adde slags véldu, men 'an ville alli gjève seg.

venleik

Véleikjen æ 'kji det viktigaste, det æ best'e fysst det véne snúr inn'tt'e.

spøta vott med lusemynster (forma som eit vèli over handleden; med eller utan broderi på svart klæi; helst bruka av kvinner)

Vèlevettin våre inkji ti' arbeis, men ti' vént.

1. halefinnen på fisk
2. stjerten på fugl
3. "halen" på fly
4. øvst i votten (spøta "vèli" med rétt å slétt)

1. Fiskan brúke vèli ti' å stýre mæ.
2. Svòlun have tvíkløyvt vèli.
3. Flýtti hèv' gúlt vèli.
4. Vetti mæ vèli vorte helst'e brúka ti' vént.

skoleist (bein leist til å reparere skor på, ikkje tilpassa anten høgre eller venstre skor)

Hèv' du sétt velteleisten min, eg finn' 'an alli att'e!

1. barn som er noko tregt og uviljugt
2. raring, vidring, tosk (om karar)

1. Vèmúran æ inkji så létte å få mæ på somt.
2. Svenkji varte reikna for an vèmúri, å mange tenkte alli 'an va' rétt'e.

kypert (vevmønster; siksak eller fiskebein)

Tæpi æ vòvi i vend. Mæ vend fær an a mynstr som vare brúka ti' undestakka, blåkuptu, gråkuptu, grautekuptu, snjósokka, standsokka å anna. "Tvítrætt vallmål va' tunnare 'ell trítrætt, å vendí vare så grisí å óví, å så mykji rotnare å slíte på", sa Gýró Innistog.

1. gong
2. fullt lass (rimeleg mengde etter terreng og føre)
Sjå også gong

1. Ko mange vendu hèv' dú gjengje på skjí i vèt'e?
2. Kåm du at Finndalæ mæ alt detta i ei vende, ell' måtte du tvívende?

Trebrot med jernbøyle og hake av jern. I dag er heile vendehaken laga av jern.
Sjå også hakji og flòtehakji.

"vit til å snu"; berre bruka i eintal

Du lýt have vendevit, hellis kan det gange gali!

avtale, handel (helst bruka i fleirtal)

Kjètil ha' så mange vendinga, å stundom gjekk det godt å stundom gali.

vek, tema (del av ein slått)
Somme seier "vendsle" (eintal) - "vendslu" (fleirtal).

'U ha' så mange véne vendsli fysst 'u spila.

1. faste talemåtar og uttrykksmåtar (td i eit bryllaup)
2. "ordne til", "gjere forhandlingar"

1. Guttorm ha' mange greie vendslu itt 'an tala i bryddaup ell' líkfærd.
2. Det varte mange vendslu midjom 'ó Òsóv å Grundi.

ven

Vèni æ góe å have.

høgre handa; bruka berre i denne forma

I skúlâ laut adde brúke vénehond fysst da skríva.

1. veng
2. svalgang

1. Fuglemoirí legg'e vengjin kring ungan sí.
2. Svòlí kadda da veng'e i gåmó tíd.

dreia trebolle med handtak

Tór tǿmde sterkt å godt ǿl oppi vengjebodden.

1. maur med venger
2. "liten og mager" (om småborn vart det sagt "veng'maur'e")

1. Vengjemauren fær nóg vengji itt 'an svermar.
2. Borgjill æ an vengmaur'e å sjå ti'.

kallenamn, klengjenamn

I Hylestad have da vòre fæle mæ vénimni. Òlâvan finge jamnt a vénimni for å skjilje da frå kvorairne

gjeld pga "handel og vandel"

'An va' i sòden vensjóna at 'an héldt på å fjúke.

veft, innslag i vev; bruka berre i eintal
Sjå også varp.

Vepten æ av trílagt gån. Ska' an spinne ti' vept'e, lýt rokkehjúli svíve ti' hǿgri.

samnamn for putevar og dynetrekk

Der va' så véne vèr på kvíleklæó.

merke etter, spor etter, (gjeld td tufter og ferdsel i terrenget; menneske og dyr )
Sjå også verbet vère.

Der æ ennå vèru ette høybúí på Stígjæ. Der va' vèru ette reissdýr på Sandvatn.

bustad 
Sjå også ti'helli.

Eg sèr múran ette an vèrestad'e, det va' hèr Taddeiv búddi. Da' hav' fengje sikkå an vèrestad'e.

1. makken under huda på kyr, reinsdyr o.l. (V)
2. spor etter makken, sår i huda etter bøykjen (ikkje reinsfluge) (H)

1. Kjýne kleia å våre úrólège av vèró.
2. Det va' jamt an såg vèra i skjinnæ 'å kjý.

livet, lagnaden, verda, tilvere

Gunne fekk an vónd'e vèrili. I desse vèrilæ kan det inkji vare mæ desse planó.

ringjar i kyrkja

Haddvår va' verjari i kjørkjunn førr' i tí'inn.

bladforma reiskap med handtak (bruka til å slå ball med i leik)
Sjå også slagvòl'e.

Gunvor huska ballæ, å Tóre sló, kasta verjunn å sprang det fórtaste 'u vann.

vernefarge (farge på dyr som går i eitt med omgjevnadane)

Hjasen ha' kvít'e verjelit'e då eg såg 'an i dei snjóberre skógjæ, så 'an sprang kalleg fórt å løynte si.

"handvåpen" til å verje seg med

Jóhans fann si a snjórèke ti' verji mót dei vónde stútæ.

tøy

Det va' nåkå vènt verk du ha' i kjólæ dí!

våronn; bruka berre i eintal
Sjå også verke og myk å verk.

'Er æ mest'e inkji nåkå verk leng'e, fókk så alli konn å setje alli epli, å plǿgje å så høyfræ gjère da bådi vår å haust. I verkjinn va' det kalleg travelt førr'e; alt sille gjèrast så snøgt jórí va' vorm å lagelèg.

ein som gjer våronnsarbeid

Tjógjei fekk slig ryggjeverk'e fysstundâ i mai, så 'an laut leigje si verkari. Hèv' du fengje di verkari ti' verkjinn?

verkefinger

Førr'e va' det vanlègare å få verkjefinga 'ell det æ nò.

bilverkstad, mekanisk verkstad

Eg lýt på verkstéd mæ bílæ, eg fær alli starte.

termosflaske
Sjå også vermdi.

Eg hève vorm mjåkk mæ mi i vermdeflaskunn mí itt eg arbeier på heiinn om vetren.

bustadhus (eldre seiemåte)

Da sette sikkå opp a nýtt vermdehús dèr di gamle ha' brunni.

varm plass i terrenget (mot sola, inneklemt td i skogen)
Sjå også vermdi.

I Kvævæ æ det som a vermdekró, der æ sǿlt å lívi.

varmeplagg

Nò lýt du kåme ihug å take mæ di fleire vermdeplogg itt du reiser 'å heií. Uddundeklæi æ góe vermdeplogg, endå da kunne kleie fælt.

rom som er isolert og meint til å vere i og bu i (før i tida var det ofte somme uisolerte rom i husa)
Sjå også vermdi.

Èg tikje inkji at sòverómi tar' vèr' a vermderóm.

varme; bruka berre i eintal
Sjå også verme.

Det æ godt å kåme inn i vermden fysst an hèv' vore úti å fròsi. Det æ inkji så gó' luft mæ dei iletriske vermdâ inni.

dvergmål, atterljom

Æ an unde skútæ i Rótestein, i Homslí', så høyrer an verrmål itt an talar.

vekslepengar

Æ 'er nòken som hèv' róta i veslepæningó åkkå?

verretning frå vest, skylag frå vest

Vestaveiri æ godt på jamnen, men det kan kåme ringsbøygju.

vesthelling

Vestehoddí grǿnka tí'leg.

fjellområdet på vestsida av Setesdal
Sjå også austehei.

I vesteheiinn æ der mykji snauheia å votn.

vestside

Vesteléne å' ånæ æ steinutt.

bjørn som er eitt år gammal
Sjå også húnebère og bjynn'e.

Da såge an líten bjynn'e mæ Vóm, det måtte vère an vetlé'e.

vinter
Sjå også i vèt'e.

Om vetran høgg' 'an bjalka. An vetr'e foråtta kjyngji æ sjella.

om vinteren

Vetrebil gjeng'e det mykji vé'e.

vinterbraut (Mjølkevegen)

"Eg veit alli kòr an ska' sjå ette vetrebrautinn", sa Mikkjel.

når ein bretter dyna tilbake under føtene; bruka berre i bunden form eintal

Eg lýt have a dýne som æ så long at eg fær gjère vetrekasti.

vinterkulde

Om det lí'e ti' våræ, æ det púre vetrekjyl'e ennå.

lam som er fødd om vinteren

Sauebǿndan vi' helst'e inkji have vetrelomb, men stundom kjæm'e det nokle, líkevæl.

brett på overbreisla innunder dyna (i fotenden og på sidene)

'U neppte vetreneppen mæ same 'u gjåre 'pomm.

vinterpels

"Rèven hèv' vetrepaggjen på endå", sa Tårål, då 'an glåpte út glasi.

"vinterslede" til høykøyring og vedkøyring om vinteren
Sjå også sommårsslé'i

Denné vetreslé'en hèv' Gófa gjårt.

den mengda ved som trengst i eit hus vinteren over

Òlâv hève vetrevé'e ti' mange vetra.

vinterver (greitt eller dårleg)

Førr' i tí'inn va' vetreveiri sérs viktigt, kansi mest'e fysst an sille i høyskóg kverr virkedag'e.

ungnaut (andre leveåret, både ku- og stutkalv)
Sjå også vetrongsstút'e, vetrongskvíge og vetrongssmòlogg.

'An leita ette' dei lisle vetronjæ rundtenom.

kvige (på andre leveåret)
Sjå også vetrongsstút'e og vetrong'e.

Vetrongskvígun stóge innmæ gar'slé'i.

gimmer, andre leveåret for ein sau
Sjå også vetrong'e, smòlogg, fænåre og gjellsmòlogg.

Sòme av vetrongssmòloggó sku have lomb i vår.

ungstut (på andre leveåret)
Sjå også vetrong'e og vetrongskvíge.

Då vetrongsstúten sleit seg, varte det a kalleg liven i fjósæ. Kjýne huska sikkå å búra, å kåvan sprunge i stiddæ.

1. vette
2. bruka om person som er rask og lett på foten

1. 'Er æ nóg av sògu om vétti å tussa.
2. Kristí sprang som a vétt nær eg spúr' æ om å hente nåkå, 'u va' så spræk å létt í si.

offertre
Sjå også tussetré.

Vettetré mått' an alli lée, så dei vorte gamle å stóre.

vidunder

Dú stóre vé'under, hèv' du kaupt denna bílen!

vevar

Vèvaran mòge vère tolmódige fysst da sitje i vevreiæ.

vevstol

Gònil vi' setje opp vevreien i stògunn.

knutane på enden av ein vev

Vèvspríkan æ i dei fysste endâ 'å vèvæ.

Vriden bjørkekvist tvinna og tilpassa ulike føremål, t.d. til tåband på ski, vidjespenili m.m. Vidjene må lagast i sevjetida som er i juni. På denne tida er dei mjukast og lettast å vride.
Sjå også vidjespænili.

Å vrí'e gó'e vidju æ a konst.

lang vidje som ein klykkjer klyví med

Det kan vèr' greitt have a vidjeklykkje fysst an fǿrer eisemadd'e.

tjukkenden av ei vidje

Vidjeskjóren laut vère så tykk'e at 'an va' sterk'e nóg om an bòra a hòl í 'an ti' å træ vidj'enden igjænom.

vriden bjørkekvist (vriden og forma til ein runding med lås)
Sjå også vidje.

Tórleiv va' gó'e ti' gjèr' vidjespenla.

navar til å bore hol som passar til vidjer

Hèv' du sétt vidjungjen min? An lýt have an vidjungji fysst an ska' vidje opp an klyvmeisbògji.

1. person med ugrei eller usameleg oppførsel
2. person som har dårleg vurderingsevne eller er sinnsforvirra
3. person med dårleg orienteringsevne

1. Det æ an fæl'e vidringji, 'an rasar rundt forotta sans'e.
2. Det kåm an vidringji å ville gange ive den tunni ísen på åne.
3. Desse býfókkjí æ nåkå vidringa, eg veit 'kji om an kan late da reise eisemadde ti' heis.

Traktforma innreidning for td korn som skal malast i eit kvernhus. Kornet vert mata frå "via" og ned i auga på kvernsteinen.

Konni "renn'e" frå víunn å néd i matsvíni.

tverrstokk som held víâ på plass mot bakveggen i eit kvernhus

Det legg'e seg mjø̀lfykl på víebjalkâ fysst an mèl'e. Víebjalkjen gjeng'e tvortive heile kvinn'úsi.

vierkjerr

Víérrunnan trívast best'e dèr det æ nòkå våtslendt.

kragebein

Eg braut av mi vígbeini, så eg varte arbei'súfǿr'e an heile túr'e.

knott (små mygg)
Sjå også mý, mýhankji og spjankji.

Viglemýi kan vèr' fælt itt an æ på heiinn.

slåtteteig som var passeleg stor til å slå på ei veke

Fiteteigjen æ a vikasslåtte for tvei kara.

1. veke
2. menstruasjon (berre bunden form eintal)

1. Mi mǿtast ei gong i vikunn. Den aire vikâ i júní vi' eg have frí, for då hèv' eg gjèbusdagjen min.
2. Eg plage 'kji vère plent i form fysst eg hèv' vikâ.

menstruasjonsblod

Det varte alli tala om vikeblód førr' i tí'inn, anna 'ell midjom kvendó.

Viki; gardsnamn i Valle.

I Víkjinn búdde trúleg den fyssti valldǿlen.

vekt

Mi ljóte finne a vikt så mi sjå ko detti slakti vèg'e.

gauk som gjel frå vest (den som høyrer gauken skal få viljen sin)

D'æ gósleg å høyre viljargaukjen, å då æ det au jamt godt veir.

godt og passande ver; bruka i eintal

Sól å regn æ viljeveir for grǿâ om våri.

villstyring, uregjerleg person
Sjå også tyrk'e.

Fengselí æ fudde, å politíi veit 'kji kòr da sku gjère av adde villtyrkó.

villstyring

Kòri hav' nò viltringan kåme av?

symptom, kjensle eller drag av sjukdom

Eg kjenner a víme av krímsjúkji, så eg lýt halde meg inni i vermdâ i dag.

vin

Víni æ munngodt, men sòme vi' alli smake det.

spesiell pinne av tre til å vinde eit garnnøste på (også bruka til leiketøy)

Mange kròta vindepinnen ti' mæ nív'e. Sòme finge ti' lause kúlu inni eine endâ.

vindespel

For å nulle opp hesjetrå'en, ette di mi ha' kjøyrt inn høytti, brúka mi vindespil.

rotvelte, nedblåse tre
Sjo også nédblåse.

Det låg vindfeddu i kross å krakji ette dei fæle stormæ.

1. person som skifter meining etter kven han er saman med ("verhane")
2. verhane

1. Håvår va' an vindhani, 'an sipte meining ette kvæ 'an va' ihóp mæ.
2. Vindhanen i kjørkjetårnæ va' det mange som kunna sjå heimâti'.

vindel (med td garn eller hesjetråd)
Somme seier "vindili".

Vi' dú halde vindlæ mæ èg vind'e på nåa?

vindkast

Det æ leitt mæ dei vindsblekkjó fysst an sit'e innmæ omnen å vi' gjèr' 'å.

vindsbye

Vindsbøygjun ýle kring húseveggjinn.

vindskie

Den eine vindskjeií på húsæ mí hèv' rotna, så eg lýt sipt' æ út.

lange bjørkekvister bundne i hop og stramma kring høystakken for å hindre at høyet blæs bort
Sjå også høystakk, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindvevje, band, torve, býr, kjembe og høyskóg.

An lýt have vindverju kring høystakkan på heiinn.

lange bjørkekvister bundne i hop og stramma kring høystakken for å hindre at høyet blæs bort
Sjå også høystakk'e, stakkstad'e, stakksneis, murefót'e, stydje, krakji, vindverje, band, torve, býr, kjembe og høyskóg.

Svein hèv' stramma vindvevjun på desse høystakkjæ.

bytestein ("Vinkeldeild" vert bruka når grensa går i rett eller bortimot rett vinkel i høve til føregåande retning. "Vinkeldeilda" har tre vitni)
Sjå også deild og kross'e.

Vinkeldeildí hèv'e nåkå avlange steina som pékar greitt út retningjí.

vinnar

Midjom vinnaró va' der ein som merkte seg út.

moldlaget i åkeren

An ska' 'kji plǿgje unde vinnâ.

1. stokk som kyrkjeklokka sleng i ved ringing
2. liten garnbunt (brodérgarn)
3. lita jente

1. Vippâ i kjørkjetårnæ æ støyg å sterk.
2. An lýt have mange vippu, i mange liti, itt an ska' løyesaume.
3. Jórånd æ a snill, lítí vippe.

liten gut

Ånund æ an svirp'e líten vipp'e.

konstruksjon som ein festar på mykkjerrehjulene og legg myktròmi på

Vippeskjækan ha' tídt an knekk'e på si, så myktròmi låg flatt.

kjerretròm som kan vippast opp og tømast

Vippetròm laut an have for å tǿme kjerrâ på an léttvint'e måti, for lórt'e ell' jórd.

skjæka til vippetròm

Vippetròmskjækan brúkar an barre itt an kjøyre út myk.

kvardag, yrkedag (frå måndag, til og med laurdag)
Sjå også kvenndag'e og hægdag'e.

Virkedagan kunn' vèr lange itt an vantrívst på arbei.

1. kvardagane i veka (måndag-laurdag)
2. full arbeidsveke utan høgtidsdagar (måndag-laurdag)

1. I heile desse virkevikunn hèv' eg venta di.
2. I mai æ det jamt få virkeviku.

vørter (til brygging av maltøl)

Hèv' du fengje tak i virkji; mi sku' vel bryggje i kveld?

potetris

An lýt have kvoss'e sigd'e fysst an ska' skjère vís'e, ellis rív'e an opp eplí.

person (oftast barn) som vert beden om å gjere det eine og det andre; ofte lett å bede

Ungan lute jamt vère vísepinna.

fruktknute i toppen av potetriset (toppepli)

Víseplí kan an inkji ète.

viskelér

Blýant' å visk fýast jamt.

ein liten høydott som er fuktig

Mi ljót' kaste ifrå viskan fysst mi høye hesjun.

liten gummiball

Viskeleirsballan sprutte godt, å det va' sòvórne mi brúka fysst mi slóge ball.

bjørnemose

"Hèv' du alli sétt vislausmòsi?", spúre Vetli.

merke etter noko (td etter hus som er rivne ned)

"På Horgji ligg'e vísni ette múra frå gåmó tíd", sa Gunnår.

blink, mål til å kaste etter

Ko sku mi have ti' vissi, dèt hòli i loptssvòlinn?

ferdig treskt korn (men ikkje reinsa)

Visten av berjunn låg etti på låvetilæ.

løypemagen på ein sau

An útvervdar vístrí itt an ska' fóge.

nasedrope

Der hékk enn visåldròpi i nòsinn 'ass då 'an kåm inn i stògâ.

gauk som gjel frå vest

Visålgaukjen varslar a filli år.

1. redd for kulde
2. maktlaus, udugeleg

1. An kan 'kji vère nåkå visåli ska' an strøkkje kraftlínu på heiinn om vetren.
2. Salmund æ an visåli, tunnslègjen å sjúklèg'e. Det va' an kalleg visåli 'u ha' funne si!

fjell med varde på

Hommsstól i Valle va' a vitefjødd.

vardeeld (bål som er lett synleg for bygda; varsel om fare i krigstid og i politisk spente situasjonar)

Der stó' vita på håge fjødd oppigjænom heile dalen førr'e.

matrest på matfatet etter måltid

Der laut vère an vitnebiti etti på fòtó fysst sjalefókkji va' færigt mæ å ète.

1. dei to mindre steinane på sidene i ei deild
2. vitne
Sjå også deildestein'e.

1. Vitní sku vère mindri 'ell deildesteinen.
2. Ånund sa at 'an ha' vitna i tvæ réttsakji på eitt år.

bod eller teikn om noko
Sjå også vitre om.

'An fekk a vitring om at nòkå sill' hende.

ikkje stillhendt (og skjelv i kroppen)

Vivran kunn' inkji vèr' sylvsmé'i.

1. personleg konkurs
Sjå også fjúkfærug'e og spile.
2. omflakking; fordi ein er på villspor i terrenget
Sjå også vadre (tyding 1).

1.Nò hèv 'an kåm' út'å ví'åsen, å lýt vel ifrå garæ.
2. Det va' så skoddi at da våre út'å ví'åsæ.

von

Der æ alli vó' at sauin kåme heim'tt' av heiinn nò. Mi have nå a vó', enno. No æ mi ó' adde vóni.

1. dyrka jorde
2. graset som veks på eit dyrka jorde

1. Veddin hèra æ for bratte ti' å brúke traktór'e.
2. Der æ gó'e vodd'e n'i bakkâ néenat lǿunn.

det ugjæra ølet som er skilt frå syrpa og som skal stå i gongkjeret og gjære (del av ølbryggjeprosess)

Voddâ æ sǿt av maltæ.

mei på barnevogge

Moirí hèv' den eini fóten på voggemeiæ å voggar bånæ, å den hin fóten trǿr rokkjen mæ 'u spinn'e, å så byssar 'u på same tíd.

grunt og smalt sund mellom to vatn

An voil'e mæ fast'e grunn'e æ grei'e å vasse ivi.

råk, ope vatn i isen
vallemål: både i stillvetne og i stryk
hylestadmål: berre i stillvetne
Sjå også ròk.

'An visste 'kji av førr'ell 'an låg i vòkjinn.

veksesmerte i magen eller leggene hjå born (som veks svært fort)

Bóa sat å grét av vokstreflògjæ, å sa 'an ha så vóndt i leggjæ.

tre i god vokster

Det æ leitt å hogge vokstretré førr'ell da æ hogstmogne. Denne gråní æ a fælt vokstretré, mæ sò breie årringa.

1. vom
2. svært tjukk og doven person (brukt i uvøren tale)

1. Skjéran slíte i vemban som liggje úti fysst an hèv' slakta.
2. Dei fæle vemban æ inkji nokå å have i arbeid.

vomskinn av eit dyr

Den ytri skjåren av a ti'reidt vombeskjinn, varte brúka som skjåskjinn ti' bytne mæ, å ti' skjålykti.

mat med liten næringsverdi

Funnen om våri va' barre vombfydd. Fròsen mat'e va' så fillen at det va' mest'e barre vombfydd.

snor eller treslåte til å hengje klede på, til turk eller til lagring, både utandørs og innandørs

Det æ hǿgt mæ mange vendi i loptæ. Kjørkjestakkan mí hange på vondæ 'pi rótæ i loptæ.

uvener; bruka berre i ubunden form fleirtal
Sjå også vóndevéni (H).

Ungan vorte vóndevèni då da stròka for hardt. Augund å Asbjynn æ vóndevèni å vi' alli treffast.

uvener; bruka berre i ubunden form fleirtal
Sjå også vóndevèni (V).

Augund å Asbjynn æ vóndevéni å vi' alli treffast.

person som er kjend for å ha eit fælt sinne (eller om person som vil andre vondt)

'An æ an vóndingji som an lýt passe seg fyri.

sinne

Det æ leitt mæ 'ó Tór, 'an tèk'e allstǿtt mótgong mæ vóndske.

gjæting
Sjå også verbet vanne

Det æ så lei a vonn mót Tórsdalæ, for dèr va' det nåkå Ósló-fókk som åtti. Dú Bóa lýt take vonní, så inkji sauin kåm' inn i hagjen.

vare

Dei dýre vòrun æ kansi dei beste. Då 'an kåm heim'tt'e mæ vòró, såg 'an at 'an ha' vorte narra.

vørter

Vórteri æ sǿtt å godt.

1. floke med td tråd
2. folkemengd
3. liggje uryddig
Sjå også usse.

1. Vindlan låge i ei vòse. Denne vòsâ fær eg alli tæ út.
2. Der va' a vòse mæ fókk på sauesjåæ.
3. Ungan dutte i ei vòse då da kappdróge mæ taug, å den eini hópen sleppte kufst.

vott
Sjå også mufla, lóvevott'e og finglingevott'e.

Vettin mí æ sílevåte.

usvim, seinfør

An kan 'kji vente at enn vralt'e som Knút kan halde lag mæ sprækinga.

vrang, tverr
Sjå også vrante seg og vranten.

Vrantan have stíve nakka.

1.Vriden av bjørk (3-4 cm i rota) til å krøkje kring sledemeiane, for å bremse farten i bratte bakkar. I seinare tid er vreistane laga av jarn.
Sjå også vreiste.
2. vrang person
Sjå også vreistelèg'e.

1.Vreisten vrí' an fysst an hèv' brúk fyr' 'an. Det æ sòme som brúke a útslití variatórreim ti' vreist'e.
2. Eg fekk 'kji fiske i tjynninn å' dei gamle vreistæ!

vriding av td ein fot

'An datt å fekk så vóndt a vri i dei eine néttæ.

dørvridar

Vríaren ha gjengje sund'e, så da stræva mæ å få opp dynní.

1. mønster i sokkane til setesdalsbunaden (både den kvinnelege og den mannlege bunaden)
2. bortforklåring (berre bruka i fleirtal)

1. Vriun på sokkó æ pyntelège.
2. 'An va' 'kji grei'e, 'an fann på addeslags vriu fysst an spúr' 'an.

1. ved som er vridd
2. vridd sølvtråd til sølvarbeid

1. Finn'e eg an vri'i i skógjæ, prǿvar eg å finne út ko 'an kan brúkast ti'.
2. Sylvsméen lodda an vri'i i midten av sýunn.

del av brurekrune; tøykruna som ein fester sylvstasen på (raudt klede utanpå ein sylinderforma stiv krage)

Brúrelâi æ an vrins'e fudd'e av sylv- å gullstas'e.

"vrangpeis", "vranteleist"

Den vritâ vi' inkji èg hav' nåkå mei' mæ å gjère!

vridd ting 

Det hèv' kåme an vriti i desse bendæ så eg fær alli tæ det opp.

1. det bøygde treet som bind meiane saman på ein mòksléi
2. framstamn på slede eller kjerre (som ein ikkje kan slå ned)

1. An lýt at skógjæ for å finne a vrong som passar.
2. På desse slé'â æ 'er a vrong.

vrangstrupen
Sjå også svægje i vronge.

Nò må du 'kji ète så fórt at du fær maten i vrongâ, Bjørgúv!

vrangside av td genser

Løyesauma klæeplogg kan an have 'å vrongunn så da inkji falme fysst an gjøymer da av.

"vrang" person

Den vrongpeisen vi' inkji èg diskutére mei' mæ!

Vrongulv (eldre mannsnamn)

Èg kjenner inkji nòken som heite Vrongúv, men eg kjenner mange vrongúva.

vrangpeis, tverr person

Lýt du vère sossa den vrongúvi?

handling som ein gjer av vørnad, ære

'U varte sýnt stór výring for dèt 'u ha' gjårt. Det æ a stór výring å få kultúrprísen.

bolten som går gjennom "skåka" og meien
Sjå også veiendi (V).

Der gjeng'e a splint gjænom vægjendi.

matrøyret

Det æ mange slaktara som 'nýte vælendi, så inkji gorren renn'e út.

kopp med øl som folk drakk på likferdsgarden (ute i tunet eller inne i stoga før dei reiste med kista til kyrkjegarden for jordfesting)

Salmund drakk av vælfarskoppæ.

velgjerning
Somme seier "vælgjårsle".

Vælgjårin æ gama bå' å få å gjève.

verde

Ko vær æ det í å hav' pæningan i bankjæ fysst an inkji fær rentu av da, anna 'ell at da inkji vare stolne.

dokk med vætesig

Vætedekkan kunne have kaldvæte, å dèr veks'e grasi fillnare.

"sig" av vatn i hellingar i marka (ikkje bekk)

Brunnen va' støyg'e, for der va' a sikkert vætesig òvafyri.

forbanning, vondt ynskje over andre menneske

'U va' så vónd at 'u las våbǿni iv' 'ó.

stor og kraftig kvinne (eller kvinne som skil seg ut)

Margjitt 'ass Tarjei va' a fæl våe. Jórånd va' a våe kvendi, å rita seg út.

første stokken i gavlveggen over skorbiten

Simsí ligg'e midjom våeraustæ å skorbitâ.

ekstremver (td mykje nedbør eller vind)

Det va' slig a våeveir på Vestlandæ mæ hægjí, fælt regn, å orkan'e sòme sta'a. Mi vurte úti for mange slags våeveir på færitúræ åkkå.

1. stort, mykje, mektig; bruka berre i eintal
2. same tyding, men i negativ lei

1. Det va' våeverk di mi rukke i dag!
2. Det va' våeverk som 'an bar seg på talarstólæ!

vektstong, stokk som vert nytta til å bryte opp store steinar med
Sjå også vågemat'e.

Æ an tvei mann å hèv' tvæ lange væga, kan an brjóte opp fæle steina.

puss / materie frå sår / verkebyll; bruka berre i eintal
Sjå også vågsmoir.

Vågjen taut út unda stóretånaglæ. An kaun'e vare ettekverrt fudd'e av våg'e.

vågmat (stein eller trekubbe under "vektstong" når ein skal vippe opp noko; bruka berre i eintal)
Sjå også våg.

A long å sterk våg å an passelèg'e vågemat'e, då kan ein mann'e lypte mykji!

botnmaterien i ein verkebyll (det i ein svull som held produksjonen av våg'e ved like)
Sjå også våg'e og moir.

Ska' fingjen vare gó'e, lýt du få út vågsmoirí.

1. "kjempekar" (sterk, uredd og ustyren person)
2. uredd mann

1. Bjørgúv Uppstad å Kjètil Kjørkjeléd våre tvei våa som det stend'e om i "Gamalt or Sætisdal".
2. An måtte vère an våi for å løype dei brattaste úvýrslåmin.

sterk og intens gråt, hyl, skrik
Somme brukar "vål" som inkjekjønnsord.
Sjå også våle, illvåle, og bèl'e.

Då eg høyre den fæli vålen, sprang eg inn i stògâ ti' bånæ.

sterk gråt

Det va' i ei våling mæ da.

hovudbygning, stògehús

Der va' så stór'e an våningji i túnæ i Heimigâ'.

vår

Våri æ den vénaste tíí, seie mange.

ku som skal kalve om våren
Sjå også haustbère og bère (3).

An laut hav' nåkå vårbèru som mókka godt om sommåri.

svært laus og blaut snø når vårsola er sterk (det vert sagt at det tinar undâti)

An lýt hav' gjårt seg færige på heiinn førr'ell vårblòten kjæm'e.

Sommarfjøs. Bygning i kulturbeitet / utmarka der kyrne vart sette på båsen og mjølka morgon og kveld. Dei garsbruka som hadde så lang / ugrei veg til utmarksbeitet at det ikkje var praktisk å drive kyrne heim kvar kveld, hadde vårfjos. Bruka både vår og haust.

Det varte slutt mæ å brúke vårfjósí på 1970-talæ.

saueull klyppt om våren; bruka berre i fleirtal
Sjå også: haustudd og rú

Vårflókan æ filne, men bæri 'ell rúne.

kald vind om våren

'Er va' a lei vårhæse i dag.

1. fórmangel om våren
2. mager, slapp, veik (pga mistrivsel, mat- og vitaminmangel)

1. Vårkreppen va' iddi førr' i tí'inn.
2. Fysst mókkekjýne finge an vårkrepp'e, mókka da fillnare 'ell da hellis ha' gjårt om sommåri.

vårpelsen på dyr

Reissdýrí sjå pjuskelège út fysst da hav' vårpaggjen på.

kalv som er påsett om våren (skal ikkje slaktast)

Denné vårpòsen æ så vén'e at mi vi' leggj' 'an 'å.

heimstøl (td nede i dalsida, der graset kom tidleg, bruka i tida før folk flytta på heiestølen)

Da såte 'kji så lengji på vårstøylæ førr'ell da flutti.

vått terreng

Starren veks'e på mýra å våtslendi.