Ordliste

negativt karaktertrekk (om folk og hest)

Der kunna vère an úart'e i sòme gúta fysst da stròka ihóp å ha' an tått'e ti' vèr' leie mæ aire. Sòme hesta ha' an úart'e at da tóke út mæ lassæ førr'ell mannen ha' tèkje tauman.

dårleg bodskap, vondt bod

Mi finge a úbód; Gófa hèv' døydt.

ull; bruka berre i eintal

Klæi av udd æ varme om da æ våte.

ullklede

Eg såg a mellefívrell som fauk inni loptæ, då æ eg allstǿtt så ræde for uddeklæó.

rustvingespinnerlarve (pelskledd makk; same som lónegófa)

Uddemakkan kan an sjå mangestad, endåti' på snjór'e.

sau
Sjå ogå smólogg.

Haddvår hèv' mykji uddsmòlogg.

person som ikkje vil eller kan noko

Údugu kunne vèr' bå' kara å kvendi. Anne va' a úduge, 'u tóttest alli vèr' mannti' nòkå ting.

person som korkje kan eller vil noko

Pål va' an údugji, 'an tóttest alli vèr' mannti' nòkå ting.

ugrei eller udugeleg person

Údygdu hèv' det allstǿtt funnest.

dødsfall ved ulykke

Den lisli gúten fekk an údǿ'e då 'an varte påkjøyrd'e av an bíl'e.

1. fæl og omsynslaus person (simpel framferd)
2. person som har det rotut og uryddig
Sjå også úféelèg'e (V) og úféeleg (H).

1. Úféun kunne øyeleggje mykji.
2. Å dí úfée, sossa kunne mi inkji have det inni stògunn!

høgre auga

Ai-ai, nò kleiar eg i úfègjisauga, ko trú det æ nò som kjæm'e.

1. ufred, usemje
2. uro, rastløyse

1. Det æ leitt at det ska' vare úfré'e for nòkå líti.
2. Der æ slig úfré'e i dei ungâ, 'an kan alli sitje stilt. Sòme kara have den úfréen í sikkå at da laupe i stògó.

stort stygt tre med mykje greiner

Eg hoggje nåkå fæle úfrjónu oppi úró.

li eller område med mange ufser

Evst i líinn æ der mange ufsedròg.

ferd eller ulykke som endar med døden

Gunnår fekk a úfær mæ 'an jakta nórd i heiinn.

fiskefinne

Uggan å vèli på an fisk'e vi' eg inkji ète.

vond lukt (td i eit matkar eller frå mat)

Der va' som an úgjæm'e i hókkjæ, mi ljóte två 'an mæ einérelòg'e.

"dårleg menneske"

Úgjævun vare vanda.

skade

Det kan alli nytte spare åkren fysst det fèr'e ti' mæ úgjårslu, d'æ bèt'e skjèr' 'an 'ell å lat' 'an stande.

1. forbigåande skade på kroppen
2. liding
3. utrivnad (td om dyr)

1. Eg fekk an úhèvili som eg slít'e mæ ennå.
2. Kåven ha' an úhèvili så eg sendte 'an ti' Samsen (Samslakteriet Kristiansand).
3. Snille-sau hèv' fengje an úhèvili så mi ljóte halde 'an heimi a bil førr'ell mi send' 'an 'å heií.

vond kjensle

Eg hève an úhug'e at detti kan gange gali.

person som ikkje er snill mot dyr

Úhyndun sill' inkji hav' lòv ti' hav' dýr.

omsynslaus person

Der kåm nåkå úkjúru frå Bygland som barre vill' slåast å vèr' úgreie i ungdómshópæ.

svært simpel åtferd

Det va' púre úkjúrskap at Såvi sló a sukke i bílen 'ass Kjètil.

vanskeleg framkomeleg lende

Stundom om hausti finn'e an saui i úkjǿmi som an mest'e inkji kan få da útó'.

vanskeleg framkomeleg terreng

Det æ 'kji gama leite ette saui i úkviddæ.

usympatisk menneske

Der va an kaptein'e på Móæ som va' slig a úlíe.

vondt og vanskeleg liv; bruka berre i eintal

'U fekk a úlív mæ dei mannæ.

1. ufred, strid
2. bråk

1. Det vare jamt úliven 'å garæ fysst det æ stórbýti. Mæ dei úlivenæ i húsó hèv' 'u inkji havt det godt.
2. Ungan héle slig úliven åttafyri. Der va' slig úliven i gjerkveld.

ugrei og ufordrageleg mann
Sjå også ulkelèg'e og ulke.

Det æ an ulk'e, an kan alli stóle på det 'an sei.

ugrei og ufordrageleg kvinne

Den ulkâ vi' eg inkji have mei' mæ å gjère!

ugreitt eller ufyseleg arbeid

D'æ nåkå ulkearbei' å kjøyre ut kåmåren.

ugreitt, vanskeleg, vrangt (bruka om storfe)

"Ditt ulkebeist, sjå å hald deg ette vègjæ!"

1. ureint
2. ugreitt

1. Det ulkeskapi vi' inkji èg take í!
2. D'æ nåkå ulkeskap mæ tronge motóra, an fær mest'e alli ti' å býte ljóspæru.

to "klaffar" i hjarta (ein skjer desse bort når ein brukar hjarta til kurv'e og annan innmat); bruka berre i fleirtal

Úlóøyró skjèr'e eg av fysst eg slaktar.

dårleg humør
Sjå også lúne.

An ska' 'kji hǿre úlúnun sí út på aire.

1. ulempe
2. bruka i uttrykket líe úlut'e

1. An hèv' an úlut'e den som inkji æ rétt skapt'e.
2. Å lí'e úlut'e æ a vónd kjensle.

klengjenamn på Hovet

Sòme seie det va' Tarjei Sveinson Hòvæ som fysst'e brúka namni "Ulveríkji".

"krokvegar", ulike oppfatningar, problem

Gut hève så mange umbussu mæ åkkå.

skavank, liten skade på kroppen

An líten úmei'e fær an trått.

liten motivasjon

Det sette úmót í åkkå si' mi finge høyre at det sille vare filli veir mót hægjinn.

unnatak

Det æ midjom undatòkó at Dreng vare i beit for órd.

sengeplagget ein har nærast under kroppen (I eldre tid: ullteppe, fyddu. No for tida: laken)

Undebreiâ laut vèr' tykk itt an låg oppå håm'e.

teppe på madrass (under laken)

Eg la a rugge som undebreisle i kvílunn.

underkjaken på eit slakta dyr

Der æ mest'e kjø̀t på undehamæ.

1. plagg / vest til å feste sokkane i (før strømpebuksa kom på marknaden)
2. underliv

1. Kånâ mí kaupte si a nýtt undelív.
2. Svålaug fekk kreft å laut operére seg i undelívæ.

voven "bleie" nærast kroppen (i eldre tid)

Undereivan våre mjúkare 'ell dei vanelège reivan.

fløyg'e (bakereiskap av tre)

"Rillen, rallen, undesmjúgaren å smikkedallen", æ a gåmó regle.

den kvite / indre stakken i setesdalsbunaden
Somme seier "kvitestakk'e".
Sjå også svårtestakk'e.

Da brúke tidt gråkupte ti' undestakkjæ.

brodert line øvst i undestakkjen over bringa

Undestakkslínâ æ ive svårtestakkslínunn.

understeinen i ei kvern

Undesteinen å ivesteinen laut an få langvègjis ifrå, for hèra va' 'kji rétte stei'slagjen.

pålegg

An lýt mest'e hav' undesuvl på stumpesivó.

tak rundt bringa på motstandaren (ord i samband med ryggtak)

Undetakji va' det mætaste.

enkel og einsfarga T-skjorte eller underskjorte med lange ermar

Eg hèv' alli etti tvegne undetrøyu i klæ'skåpæ mí.

hop med ungar

Ungefjådí kåm springandi heim'tt'e ó' skógjæ, å sa da ha' sétt bjynnen. Der va a ungefjåd midt néd i Skaræ.

flokk med ungar som leikar ute

Der æ bå' gúta å jentu i desse ungeskreiinn.

rekkje med ungar

Kjenner du adde bonní i dessa ungestróunn?

unge, barn

Ungan æ alli ústýrne no lenge, seie læraran.

etter alderen (den yngste fyrst)

Mi stille opp ette ungleikjæ.

person som er hjelpelaus eller helselaus

Det æ líti an kan have únýtun ti' å gjère.

skade, verk

Eg hèv' fengje an únå'i som det tèk'e tíd å sleppe.

dårleg rykte

'An fekk slig úórd på seg då 'an ha' narra den jentâ.

ufs

Reissdýrí fóre útiv' upsí, å om våri funne mi bei'grindin ette tvau av da.

den eine sida av eit vatn som har høge fjell og urer heilt ned til vatnet

Mi plage tikje der æ smæri fisk'e 'å úrelénæ 'ell 'å dei hí lénæ som æ grunnare.

tettpakka og uordentleg samling med folk

I desse "koróna-tíi" i 2021, lýt an halde seg unda urglebǿli!

uredeleg person

Úræun kan an alli líte på.

jente som "ligg med kven som helst"

Det æ 'kji kå úslettu som vanke i dei húsó.

1. avvegar
2. tunn mjølk med lite feittinnhald

1. Eg kåm på úslåttó då eg gjekk i skoddinn.
2. Der æ úslått'e i mjåkkjinn, så eg fær inkji fløyte âv rjómi.

usmak

Der æ a úsmòk 'å mjåkkjinn.

1. utdraging av tida; bruka berre i eintal
2. floke, samanfiltra
Sjå også verbet usse og substantivet usse.

1. Det varte nåkå uss førr'ell da finge reise.
2. Fiskenèti æ i eitt uss si' der hékk så mykji fisk'e.

floke med td tråd eller leidning
Sjå også verbet usse, uss, vòse, tvòse (H) og tvasi (H).

Vi' dú halde dei ussunn mæ èg prǿvar å tæ æ út?

treg person som har vanskeleg for å halde same tempo som andre (td arbeid eller fysisk aktivitet)

Salmund, den ussen, eg kan alli naudt vente ett'ó.

person som er sein i vendinga (og vert seint ferdig med det som skal gjerast)

Lidvår æ slig an ussebundi, det var' allstǿtt dýrt å leigj' 'an.

treg og sein person (i arbeid og verksemd)

Taddâk va' an ussefót'e, det va' ingjen som ville hav' 'an ti' slåttedreng'e.

kvinne som aldri vert ferdig med eit eller anna eller greier å kome til rett tid; negativt uttrykk

Det æ 'kji gama å vare kadda a ussefu.

mann som aldri vert ferdig med eit eller anna eller greier å kome til rett tid; negativt uttrykk

For an ussekopp'e, kan du 'kji nøyte deg?

sløsing med tida

Det var' mykji usserí fysst inkji arbei'sfókkji mǿte opp som da sku'.

kvinne som ikkje held ord

Eg tenkte eg kunna líte på 'æ Rannei, men eg skjø̀na 'u va' a úsæte.

utgift (noko uventa)

Vilborg visste 'kji kòss det sille vare mæ adde dei útgjifsló.

uthogst av tre som var store nok (tømmer som kunne seljast)

Der va' úthogstre i Kanalíinn; furun våre sérs lange å beine dèr. Nò æ det stóre maskjín som gjère úthogstran.

tid når det ikkje passar

Åni tóttest allstǿtt lut' kåme i útídó. 'U kåm i a útíd.

kvinne frå Utigard ( Røysland osb.)

Båa tvæ av útigaró våre så ivelagji virkne mæ alt da gjåri.

mann frå Utigard (Røysland osb.)

Sýgaran kóme ti' mæ útigaran om býtí på heiinn.

kvinne frå Utistog

Taddeiv gav dei lisle útistògunn a lítí, vé' brǿsnål.

mann frå Utistog

'Er æ 'kji så mange útistòga, Útistog æ a sjella stògenamn.

sjukdom etter kalving som td inneber at dyret ikkje vil ete

Útíugheití varte langvarig, så kjýrí minka fælt ti' mókke.

rekkje (td husrekkje)

Torjús la ti' mæ slig a útkrâing, så det varte a heil húsrøkkje.

utland

Fókk reise så mykji for gama ti' útlondó nò.

helling i ei grøft slik at vatnet renn unna

An vare i beit mæ å få út vatni i a mýr, itt der inkji æ útlaup.

ubeden gjest i bryllaup

Útlauparan våre slíe ette drykkjevòre.

hender og føter (ekstremitetane)

Eg verkjer 'kji kå i útlèmó.

utlegg

Eg hèv' havt så mykji útlògu i det seiste at eg hèv' alli etti an dankji.

person frå Bygland eller lengre ute i dalen

Mi mǿtte útmonnó mæ Stórestraumen.

det vanlege lâ'i til bryllaupskleda

Brúrin gange mæ útmannlâ'.

ordet vart bruka om kvinner lengre nede i dalen som gjekk i stakkar og hadde eit særleg ganglag (helst bruka i bunden form, eintal)

Fókkji kjende att'e æ Tóne å Yngjebjør på útmannsdreien.

jente frå bygder og grender lengre ute i dalen (frå rundt Byglandsfjord og utover)
Sjå også útmannskar'e.

Útmannsjentun såg an sjella i evri dalæ.

mann frå bygder og grender lengre ute i dalen (frå rundt Byglandsfjord og utover)
Sjå også útmannsjente.

Útmannskaran gjinge blåklædde.

usedeleg kvinne

D'æ sjella an høyrer om útóu.

usedeleg mann

Den fæli útóen varte jaga ó' bygdinn.

ugrei og vrang kvinne

Du æ a útòle, Torbjørg!

ugrei og vrang mann

Gunnår va' an fæl'e útòli fysst 'an va' drukkjen.

utlegg, utgift

Den útreislâ mæ asfalt i túnæ kåm eg alli i hug at eg fekk.

mistrivsel (hjå dyr)

Den vetren tóttest det vère mykji útriv i fjósó.

utmark, slåttemark, heiemark, vedskog

Heimejór'i æ filli, men útrustin æ góe. Der æ så mykji útrusti ti' garæ.

jordskifte, utskifting

Tarjei mǿtte mykji mótbyrr'e då 'an króv útsiptning.

avsides, utkant, liten utkant av ein teig
Somme seier "útskjèkjili".

Mi have slègje alt det lagelègaste; nò have mi barre etti útskjeklan.

treskurd
Sjå også skjère út.

Der æ så vén'e útskúr'e på skåp å kvílu. Eg såg 'å útskúræ kvæ som ha' gjårt kjistilen.

utstikkande tilbygg på bygning
Sjå også skút'e.

Da bygde an útskút'e innat lǿunn.

randsydde sko (sko der solen er sauma oppunder overleret)

Sólan gange mei' útom iveleiri 'å útsǿleskó 'ell i aire skó.

takutstikk på bygning

Eikjâ låg unde úttòkunn.

vrangside
Somme seier "úttvervde".

Denné genseren æ vén'e på úttvervun au! An lènar lefsun på úttvervdunn å klínar da på réttunn.

Ulv (mannsnamn)

Kjempekaren Åni va' sòn 'ass Úv.

1. drøvelen
2. ulv
Sjå også drypili.

1. Eg æ jamt sår'e i úvæ itt eg æ kalleg krímsjúk'e.
2. Hèv' úven tèkje mykji saui i år?

uver

Mange vare dapare i úveir. An kan 'kji renne for úveiræ. Nær katten ell' hunden èt'e gras, kjæm'e det úveir. Fysst katten tvær seg attom øyró kjæm'e det úveir.

vind/skyretning som oftast gjev uver

Fysst skjýne kåm' frå Hâstâkoddæ, så kjæm'e regni frå an úveirskant'e.

fjørskyer (uver i vente)

Sòme líke 'kji úveirskrulla itt da hav' liggjandi tjurt høy úti.

mønster eller "teikningar" på vatn som varslar meir regn

Det va' kalleg mæ úveirslǿkji på tjynninn, så det vare vel mei' regn snart.

svartsnegel

Mǿter an an úveirssnigjili vare det regn.

ein eller annan farleg handreiskap som ein ikkje bør bruke i slagsmål

Gònil varte så vónd at 'u tók a úverje å trúga mæ å drèp' 'an Gunnår.

vyrdlaus person

Mannen va' a úvidde som drakk å slóst kòr 'an fór.

drap i vanvare

'An varte dǿmd'e for úviljedrap, så 'an slapp fengsel, men 'an laut bitale pæninge.

udugeleg person

'An va' a úvíse på slåtteteigjæ.

medvitslaus tilstand; bruka berre i eintal
Sjå også úvite

Då da funn' 'æ, va' 'u i úvitæ.

handledd

'U va' rålíka 'å båe úvléó.

svært kvalmande synsinntrykk (bruka helst i ubunden form, eintal)

Eg fekk plent úvsig då eg såg dei feite, kvíte makkan.

1. uforsiktig person
2. person som ikkje bryr seg om korleis han steller seg

1. 'U va' a úvýre ti' løype.
2. Han æ a úvýre; 'an drikk'e å slæst å steller seg filli.
'An vart'e plent i úvýrunn då Gró sló opp.

vyrdløyse

Det va' barre úvýrskap at 'an fǿre sund'e kjåkkjen.

leik som er så fæl og farleg at andre kan kome til skade

Mæ' da héle på mæ úvýrskjætó sikkå, gjekk det gali mæ 'enni Tóre.

låm eller løype i bratt og ulendt terreng

D'æ mange unge som tikje gama løype úvýrslåmi.

nokon som et "ureine ting" (om rovdyr og rovfugl)

Ramnen æ svårt'e å a grådig úæte.