Ordliste

når flaumen bryt isen på elva i sund, og isstykka kjem fossande nedover elva / bekken. Stuvar seg i hop og stemmer opp.
Sjå også jakji.

Dèr åne smalkar kan det vare jakebròti om vetran.

isstykke / isflak som flyt i elva / på vatnet
Sjå også jakebròti.

isflak i elv eller vatn

Flåne ligg'e i jakla.

jeger

Bǿan å åmlingan vår' fæle jaktara.

vallak, kastrert hest
Sjå også fyl, fòli, merr , annæringji, grahest'e og jalke.

Arbei'shesten lýt vère an jalk'e ell' a merr.

kastrere ein hest
Sjå også jalk'e.

ljome

jamaldring

Mi våre jamaldringa, mi tvei.

døgn

Det ringde i samfudde tvau jamdǿgr.

jamgammal; vert ikkje gradbøygt

Èg å fai din æ jamgamle.

like store og sterke (oftast to personar)

likemann; like gamle, like sterke, like flinke o.l.

Svein å èg æ jamlíka.

jamn

1. mekle, vere mellommann i strid eller usemje
2. rette på klede som ligg ugreitt
3. jamne ut (td jord)

plante i kråkefotfamilien

like (td like store, like sterke, like spreke)

jamsides
Sjå også adverbet jamsís.

Dómaran trekkje for jamsís né'slag.

jamsides
Sjå også adjektivet jamsís.

Da gjinge jamsís ette vègjæ.

ofte
Sjå også trått.

Eg æ jamt heimi om hægan.

"støtt og stadig"

'An tvær å ryddar i húsæ sí, jamt å samt.

jamhøgt med

'An vassa i snjór'e ti' jamtemæ stivlan.

fylt til randa

Tunnâ æ jamtramma mæ konn.

gravlagd

"Så mange hundre som hèr æ jara..."(stevline)

jordbær (oftast bruka om markjordbær)

Der va' mykji jarbèr i bakkâ òvenat húsó.

gravleggje

Gófa varte jara 'å nórdlénæ 'å kjørkjunn.

jordfast stein, synleg eller dekka, og så stor og tung at han ikkje let seg rikke

D'æ leitt mæ mange jarfaste steina dèr an ska' plǿgje.

jordpåkasting ved gravleggjing; jfr "Bygdesogeskrifter frå Valle og Hylestad" s 213

Jaringjí va' laudagjen klokka eitt.

overraska, forstøkt, ser redd ut
Somme seier "jarelèg'e".
Sjå også jarleg (H).

Taddeiv va' jarlèg'e; 'an måtte hav' opplivt nåkå kallegt.

overraska, forstøkt, ser redd ut
Sjå også jarlèg'e (V).

Ungan' kóme så jarlège heim'tt'ó' skógjæ, da trúdde da ha' høyrt bjynnen.

bruka om når ein slår graset høgt (så det står mykje att)
Sjå også lóen.

Åsmund slær så jarlói, å 'an fær så líti.

1. tapp og hol når døra har hengsle av tre
2. stengsle av tre i ei enkel dør i eit mindre fint hus eller hytte

1. Det nirkla fælt i jarró itt an lét opp húrí. Húrí sveiv i jarrâ.
2. Òlav stengde att'e búedynní mæ an jarri.

djerv, uredd; vert ikkje gradbøygt

Torgrím æ så jarta, 'an tikjest alli vèr' ræd'e nòkå ting.

uttrykk bruka om når ein kjem heim med ein rest av nista som ein ikkje har ete opp Sjå jasi, biti og bòren biti.

Vi' dú, Bóa, hav' jasebiten?

kattefot

Jasefǿtan blǿme temmeleg tídleg om våri.

stav som vippa haren opp når han gjekk i snara (haren vart då hengd; jasesnòrâ var av hestetogl)

redd og lettskræmd person
Sjå også jasi.

Jasehjarta å nævresjæl, fýrstikkefǿta å mýhankelær (gammal regle)!

perleugle

Eg hèv' a útstoppa jasehukre heimi.

Æ du færig mæ å saume jasekrullan, Yngjebjør?

ser redd ut

uttrykk bruka om når ein kjem heim med ein mjølkerest i flaska som ein ikkje har drukke opp; bruka berre i eintal
Sjå også jasi og mjåkk.

redd

Òsóv æ så jasen av si; vaksen kar'e, å så vère rædd'e mýsan!

uttrykk bruka om når ein kjem heim frå ein tur med ein rest av nista som ein ikkje har ete opp
Somme seier "jasemat'e".

Knút kåm heim'tt'e mæ a lítí jasenyste.

harerug

snare til å fange hare i
Sjå også jasi

Jasesnòrun våre i nýare tí' gjåre av messengetrå'e.

messingtråd (til jasesnòru)

fliser som står att i stubben når ein feller eit mindre tre med øks

Det stód att'e an krans'e mæ jaseøyru då 'an ha' stývt bjørkjí.

1. hare
2. detalj i broderi (løyesaum: liten krull med to omgangar og eitt øyra)
Sjå også jasesnòre.

1. Jasen líkar seg alli nére rèvæ.
2. Torbjørg gjåre seg færig mæ å saume jasan på fasló i gjår.

1. å gjære (helst bruka om saup)
Sjå også gauv
2. bruka i uttrykket jaste seg opp.

1. Saupi vare súrare fysst det hèv' gjasta seg.

verte tykk på toppen (bruka om skumma mjølk som stod utetter sommaren; eit ostestoff la seg på overflata, og ein laut røre i mjølka kvar dag så ho ikkje skilde seg. Jasten låg på toppen, blengjen låg under)

Mjåkkjí jastar seg itt 'u stend'e nòkå lengji.

Sjå også jaste.

ostestoff på mjølk som har stått lenge sur

Der æ tykk'e jasti på desse súre mjåkkjinn.

1. hylle (fjøl på vegg til å leggje ting på)
2. hylle over skåp å kvílu
3. ei av hyllene i td hylleseksjon
4. terrengformasjon (flater i ei bratt li)
Sjå også braujedd'e.

1. Bókjí låg på jeddæ.
2. Da ha' jamt det vénaste stei'tøyi på jeddæ ive skåp å kvílu.
3. Kaffékoppan stande på dei evste jeddæ i matskåpæ.
4. Av å ti' finn'e an jeddi oppi heii å lía.

late over seg, gjeve uttrykk for at ein er overraska / forstøkt
Sjå også jése seg

Signe jéa seg så ko' stautte mi våre.

ujamt i kantane (om td vadmål etter stamping)

Då eg fekk att'e vallmålsvèven min ette at 'an va' stampa, va' det så leidt, 'an va' nòkå jeireflåd'e.

1. Del av broderiet på den mannlege setesdalsbunaden. Ei jente er ein del av ei kló.
2. jente
3. ugift kvinne uansett alder

1. Nò saumar eg jentu ti' rétteklæó 'ass Bóa.
2. Der va' sjau jentu i klassâ mí i båneskúlâ.
3. Det var' alli ko gali for dei jentó nórd i Plassæ!

mann som er kvinnegal

'An va' slig a jentesprengje, Tostein.

trevet på "kvinnesida" i kyrkja (på høgre side når ein går inn i kyrkja)

du store min!

Jerfor góde, gjeng'e du sokkeleista út'i snjóræ!

"du store min!"

"Jerfor; hèv' så Åni kaupt si ný'e bíl'e att'e!" huva Papa. Jerfor gódeste, nò trúr eg eg sér sýni! 

rope høgt

Gýró jerma å húva.

Johannes

Dei gamle sa nóg inkji "Jihanis" fysst da tala om ivangelisten i Bíbilæ.

gjerrig, svært påhalden med pengar, gniken

Det æ 'kji rart at han hèv' mykji pæninge i bankjæ, han som æ sò jinídig'e.
Sjå også passig'e og nadig'e.

jern

usmak i kasserolle (metallsmak)

Fysst an kasli ha' stae lengji, kunna 'an var' jinna.

trebor til å setje i borvinde

setje smak (eller helst usmak) av jern i gryte eller kasserolle

Grýtâ hèv' jinna, så det hèv vorte úsmòk 'å vatnæ.

reiskap laga av jern til å stramme kring eit lagga kjerald

hesteskoforma jernbeslag på hælen; bruka på lérsko og -støvlar for å ikkje slite skosålen så mykje (òg av og til bruka framme under skoen)

leist av jern til å forme sko med (bruka av skomakar)

Jinnleisten varte au brúka ti' rep'rére skó mæ.

baufil

Stundom lýt an take av bla'i 'å jinnsagjinn for å kome godt ti' mæ sagingjinn.

sterk og likar å vise styrkjen sin

D'æ helst'e karan som have órd for å vèr' jinnske.

jernstaur, spett

rund og tunn jernstong

Eg brúkar an jinntein'e ti' å ræle opp denné tétti røyren.

Jesus

Mi finge høyre om 'an Jissús i sundagsskúlâ.

person som har byrja i millitæret og går i uniform

Nò hèv' Òlâv vorte jivåri.

jokandi kaldt vatn

svært kaldt drikkevatn, isblanda vatn

tilfrosen overflate (når regn / fuktig luft har frose til ei ishinne på marka)
Sjå også jòkelaupe.

Undekjǿlt regn gjère at eikvort vare jòkelaupa.

fryse til ei ishinne på marka eller anna (om regn eller fuktig luft; bruka berre i eintal)
Sjå også jòkelaupa.

Det jòkelaupa i gjerkveld, så det va' farleg kjøyre.

tennar (sprø, hard ved med mørk farge, helst i furestomnar), helst berre bruka i ubunden form eintal

Der æ mykji jokl i krókutte furu.

person som et seint og forsiktig (td fordi han har dårlege tenner)

tyggje forsiktig og seint td fordi ein har dårlege tenner

Svålaug jókla å åt lengji førr'ell 'u va' færig.

is som støyper seg td på bergheng (lagar formasjonar)

Sjå også joklevé'e.

tennar (sprø, hard ved med mørk farge, helst i furestomnar); bruka berre i eintal
Sjå også joklevé'a og vé'e.

Joklevé'e kan inkji brúkast ti' anna 'ell vé'e.

jol, jul

julebukk

person som kjem som ubeden gjest 1. joledag (vart ikkje rekna for å vere greitt og passande)

julekvelden

ordet vert bruka om når naturen ser ut som i jola

24. desember (om dagen)
Mange valldølar seier "jólepda'n".

Mi have tídt graut'e jólepdagjen.

jolekvelden

Mi have fisk'e, lefsu, sóne næpu å spa, jólepdagskveldi.

ris som vart gjeve til den / dei som var sist oppe jolaftansmorgonen

Òlav, som va' minst'e, fekk det av jóleskjerkjunn kverr jól.

Når ein skjýt'e inn jólí med gevær eller dynamitt. Dette gjer ein før ein sèt seg ti' bórds, i 5 - 7 tida jolaftanskvelden.

st. Hans, 24. juni; bruka berre i ubunden form eintal
Mange seier jónsok. Jósok er ei eldre form.

kvefsebol nede i jorda (med jordkvefsar)

når det er grått i veret om vinteren, og ein ikkje ser konturane i landskapet; vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også snjómørkt (V).

Det va' så jórdmjørkt at det va' vóndt å sjå kòr an kjøyri.

1. flaggermus
2. spissmus (H)

jordkvefs

"Jórdvafsan våre dei vóndaste", sa dei gamle.

gardsbruk
Sjå også vèg'e.

Sigúrd hèv' kaupt si enn líten jórdvèg'e.

person som ser ned i bakken når han går, vert ikkje gradbøygt

Tryggvi sa at den fremminde jenta va' så jórdvendt.

Jore, gardsnamn i Valle.

I Jóræ have da sólí lengji om kveldi.

jod

i full fart

'An kåm jugandi heimigjænom.

fare fort av stad

1. spiloppmakar
2. hardhaus, tøffing
3. person som verver seg til krig

1. Dei júan veit an alli ko kunn' finne på av pilementu!
2. Òlâv æ an júi, alli rædd'e nòkå ting, å så kalleg úvýren æ 'an au.
3. Jón ville vère midjom júó, å tótte gama det som va' spennandi.

1. farte, vere jamt på farten
2. fare fort

2. 'An jukta av gari.

genser

bordkniv
Sjå også nív'e.

Sòme meine det æ údana å slikke på jungjen.

lage nye gjorder på eit trekar (stavkopp'e)

Ti' júre opp'tt'e an hókk'e ell' aire stavkoppa brúka da mykji raun'e ti' gjåri.

juice

stormaga (nedsetjande uttrykk)

Dei danske jýdan ha' vel júteskròv.

person frå Jylland

jurskinn

Júv'leiven kunna vèr' sí'e på gamle kjý som ha' låte âv.

jur

Júvri 'enni Vénerós rokk mest'e ne'å vègjæ.

gut som er om lag i konfirmasjonsalder (ikkje negativt ord, som på vanleg norsk)

skrøne, rykte

utbrot for uventa hending ("småbanning")

utbrot for uventa hending ("småbanning")

1. trekkfullt, t.d. i eit hus der vinden kan blåse igjennom.
2. vindtrekk ute
Sjå også jåsti.

1. Dèt va' det jåstnaste hús eg hèv' vòre í. Sjúr låg på dei jåstne trandó om nóttí.
2. Det va' helste jåsti på Heddefjødd i dag.

trekkfullt
Sjå også jåsten.

Det kan vère jåsti i gamle hús. Det såg jåsti út å liggje beint innafor den óvni veggjen.