Ordliste

sjølvtrygg person som er nøgd med seg sjølv

galle

Gaddi heng'e på livrinn.

galleblære

Det kan útvikle seg stein'e i gaddeblåsunn.

grågås

tørr kvist på bartre

1. sinnssjuk person
2. person som oppfører seg uansvarleg eller vitlaust

1. Galningan vurte innisperra fysst da våre farlège.
2. Du må 'kji stelle deg som an galningji, vèr sipelèg'e!

rart påfunn (gjerne noko negativt)

Haddvår fann på nokå fæle galónu mæ an va' i ungdómshópæ.

tømmerklave
Sjå også <#1170#mæleklavi.

hangris
Sjå også sugge.

Galten æ stǿri 'ell suggâ.

oldefar
Sjå også langgòfa og gamlegòme.

Gamlegófa dǿe førr'ell èg va' fǿdd'e.

oldemor
Sjå også gamlegòfa.

Denné dúkjen hèv' eg ette gamlegóme mí.

etter alderen (den eldste fyrst)

Mi stilte opp i røkkje ette gamleikjæ.

13. dag jol (6. januar)

Da héle gamlejólí sérs heilag førr' i tí'inn.

uttrykk bruka om den eldste stoga, gjerne røykstoge, vert ikkje bøygt
Sjå også nýestog, stòge og røykstòge.

"vill" og uvyrden framferd; bruka berre i eintal
Sjå også gamsen, gams'e, gamse og gamse si.

Slutt mæ dei gamsæ, Bóa, hellis ringje mi ti' léssmannæ!

vill og ugrei famferd
Sjå også gams, gamse, gamse si og gamsen.

Da vurte lívrædde då da såge den fæli gamsen som ha' flutt inn i eitt av húsó i byggjefeltæ.

uvyrden, svært uforsiktig
Sjå også himselag.

Du lýt passe di for dei gútæ, 'an hèv' slig a gamselag.

1. gangar (dans)
2. gangar (slått)

1. Da dansa gangari på kappleikjæ, Gunvor å Åni.
2. Sordǿlen æ an gangari frå Sætisdal.

1. sett av ting som høyrer saman (td fire bildekk, fire hestesko, fire strikkepinnar)
2. multiplikasjonstabellen
3. kvar einskild av "gangane" frå 1 til 10
4. runde, omgang (td mønster i ein vev)

1. Eg hèv' kaupt mi enn ný'e gang'e ti' Volvóæ.
2. I skúlâ fær an a sertifikat fysst an kan gangjen.
3. Sjau-gangjen æ vanskelèg'e for mange.
4. Eg lýt vève an gang'e ti' så æ detti tæpi færigt.

Namn bruka om Brokke, Berg og Haugeland i Hylestad.

Der búr mykji fókk i Garó nò for tí'inn.

gardin

Eg hèv' kaupt mi nýe gardínu ti' stògunn i dag.

1. gard, gardsbruk
2. bruka om tunskipnad i eldre tid; området der gardshusa var samla
3. utmarksgjerde
4. Rekkje med bjørkekvistar sette ned i snøen for å leie fuglen inn i snara. Rypa går aldri i nedbakke, og ein må passe på å setje gar'en på nedsida av snara.
Sjå også klukt, bròm,
rjúpesnòre, streng'e og snòrelíne.
5. "gard kring månen" (tyder at det kjem snø)
6. kanten av tilskorne fjøler som låg rundt kvernsteinen og samla mjølet (berre bruka i bunden form eintal)

1. Pål kaupte garen av faibróe sí.
2. Torgrím reiste heim i garen; 'an ville treffe 'an Bjørgúv.
3. Nò sér eg kjýne kåme né'at garæ, så då ljóte mi stidde.
4. Rjúpa plukkar bròmi i garæ.
5. "Nò lýt eg visst starte snjófræsen i morgó tí'leg", sa Torgrím då 'an såg garen rundt månen.
6. Mjø̀li fýk'e mót garæ fysst kvinní svív'e.

eigedomsskatt før i tida (som vart utlikna etter matrikkelskylda)

Det va' léssmannen som króv inn gareskatten førr' i tí'inn.

"skjerm" som går kring kvernsteinane i ei kvern (hindrar at mjølet flyg utover, og sikrar dermed at det hamnar i mjølkista; same tyding som kvinnegar'e)

Garetrétti lýt vère så hågt at inkji mjø̀li fýk'e ivi.

verdet av ein gard (bruka om noko som var verdifullt)

D'æ mei' 'ell a gareværd å hav' gó' helse.

stokken under stavlægjâ i eit hus

skøyar

Lidvår æ an fæl'e garp'e, d'æ allstǿtt gama fysst han kjæm' innom.

hånlatter

Der kåm den eini garpelåtten ette den hin, frå 'ó Kjètil.

den sterkaste kua i grenda (Når kyr frå fleire buskapar samlast for fyrste gong vil det som regel verte slåsskamp mellom enkelte dyr. Den kua som er sterkast vert kalla "garsjagari").

Gråmannskjýrí va' lengji garsjagari, 'u ræda adde hí.

odelsjente

Tóne æ gar'sjente å vi bigjynde mæ saui.

odelsgut

Førr'e vurte garskaran haldne mætare 'ell dei som inkji ha' gara.

grinda på gardsvegen (til heile grenda som hadde ei felles grind)

Fysst det snart va' stiddetíd, så stó búskapen å venta innmæ gar'slé'i.

Namn på gardsbruk: Oppiga', Níga', Sýga', Nóriga', Útiga'; mykje bruka i Valle og lite bruka i Hylestad.
Stògenamn er også mykje bruka som gardsnamn.

Førr'e våre garsnomní i lokalt brúk barre a adresse for dei som búdde der.

ku som ofte bryt seg ut av innhegningar

stad der ver og vind får godt tak

Nórdibǿ æ slig a gas, lause ting blåse ti'.

1. kar
2. hubro
Sjå også gaste seg og gaste.

1. Det æ slig an gast'e at!
2. "Gast'e" æ a anna órd for "stènúvi".

spasering eller køyring for moro

'Er æ mykji gastréring út'å postvègjæ i dag!

1. knapphol
Sjå også verbet gate og gateøks.
Mange seier gatu i fleirtal.
2. veg (td trong veg i skogen), gangveg med bratte skråningar eller steingjerde på båe sider

1. Ti' stǿri nappan æ, ti' stǿri måge gòtun vère.
2. Kjýne gjinge út gòtâ at skógjæ.

lita øks eller saks til knapphol
Sjå også substantivet gate og verbet gate.

Kòr æ gateøksí; eg ha' lòt' havt 'æ nò!

1. rommet midt under mønet på eit uthus (bruka berre i bunden form eintal og dativ eintal)
2. øvste stokken i gavlen på ein lafta bygning
3. gauk
4. tosk

1. 'An híska høytti 'punde gaukjen.
2. Gaukjen varte fest'e mæ dublunga.
3. D'æ sjella an sér ti' gaukó, an høyrer da barre.
4. Din gauk'e!

gauksyre

rop, brøl

Mi høyre barre a hågt gaul oppi líinn.

handfull

D'æ 'kji mykji an fær oppi gaupní, men stundum æ det nóg.

ølkanne med tut (heimelaga trekanne)

skum; bruka berre i eintal
Sjå også verbet gjúve og fraue.

Det kvítfyssar út'å vatnæ, å der æ gauv i strandsteinó.

folk som uttalar seg svært spontant og utan å tenkje seg om
Sjå også gauvre og gauvren.

Det gauvretali kan støyte mange.

kant på tròg (i båe endane)

Gavlan på trògó våre jamt vént útskorne.

kvinneleg person som viser med måten ein er / går på, at ho er stolt, sjølvgod, fornøgd med seg sjølv
Sjå også geffen, geffi og geffe si.

mannleg person som viser med måten ein er / går på, at han er stolt, sjølvgod, fornøgd med seg sjølv
Sjå også geffen, geffe og geffe si.

gir

Sykkelen min hèv' fimm gér.

gitar
(dei fleste brukar likevel dette som hankjønnsord)

Gitari mitt æ øy'lagt, 'an hèv' dutte néd av skåpæ.

gjerde

Denne gjaringjí æ for fillí, kjýne kåm' ti' å brjóte sikkå út.

hindring, stengsle; naturleg eller bygd
Sjå også gjegne.

Der æ a gjegn oppunde fjøddæ, så búskapen kjæm'e alli leng'e.

hindring for buskapen

avstikkar frå vegen

mann som bevegar leppene uvanleg mykje når han et eller talar

Sigúrd va' an gjeipl'e, 'an léa allstǿtt så mykji på lippun itt 'an tala.

kvinne som bevegar leppene uvanleg mykje når ho et eller talar

Den gamle gjeiplâ kan alli ète som anna fókk!

1. kanten rundt t.d. ein flatbraudleiv eller eit jorde
2. jarekant (sidekanten i vove stoff, typlebond og belte, der det ikkje raknar)

1. D'æ létt for at gjeiran vare for tykke fysst an inkji æ så gó'e ti' bake.
2. Gjeiren i a tøystykkji raknar inkji.

kvinne som kan verte oppfatta som "lett på tråden"

Targjær va' a fæl gjeiskre.

lerreim med handtak til å slå hesten med, svipe
Sjå også gjeisle.

Det va' barre stórkara som ha' gjeisl.

geiterams

Gjeisskóren æ vén'e, men d'æ ingjen som vi' èt' 'an.

geit

Eg hèv' sjaukja gjeissmòlogg.

1. yteveden i bartre
2. skal på kålrot

1. Gjeitâ på furunn æ sǿt å gó'.
2. Gjeitâ æ inkji gó'.

steinlav (flak på stein og berg som vart bruka til farging av td ull)

Det kan take tíd å samle an kjiló mæ gjeitebrau.

rom for geitar

Hèv' du fengje di nýtt gjeitehús?

ysteri med mange geiter

lågt og breitt lagga trekar som vart bruka når ein mjølka gjeitene

Gjeiteryngjâ tèk'e trjå, fjóre pottu, omtrint trí ti' fíre léter.

syr av gjeitemjølk

Drikk'e du gjeitesyr?

1. eigedomsverdieining (1 hud er 12 geiteskinn)
2. geiteskinn

1. Førr' i tí'inn bitala da gareskatten i hú'i å gjeitskjinn.
2. Gófa reidde gjeitskjinn førr' i tíinn.

keiveleg person

Den gjeivren tikjest alli få ti' nåkå!

ku som ikkje mjølkar for tida

sau som ikkje får lam etter paring

Gjellsaui som inkji æ sérs mæte, vare slakta.

sau / gimmer som er para og ikkje har vorte befrukta
Sjå også smólogg, fænåre og vetrongsmòlogg.

D'æ nåkå fill mæ dei gjellsmòloggó, da få alli lomb å vare altfor feite.

skjeftesnelle (same som "trògestýkk'e"; bruka tidlegare til sandpapir for å pusse tre)

hengsle

Det blés så fælt at gjengjun i vé'eskjólæ vorte øy'lagde.

gjærbakst; bruka berre i fleirtal (sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag)

Gjengnekakun kan an steikje på takke.

gårkveld; bruka berre i ubunden form eintal

Kjètil kåm heim'tt'e av heiinn i gjerkveld.

kvelden i forgårs; bruka berre i bunden form eintal

Gjerkveldfyrrikveldi beisa eg evri veggjen.

vere gjerrig

Tarjei va' kjend'e for gjèrugheití sí.

verdi, tyngd

Nò skjemme da sò út målæ at det alli vare nåkå gjèt í det.

vanleg porsjon med høy til eit husdyr
Sjå også gjève og esle.

Den kjýrí som nýss hève bòri lýt få a fang mæ høy, a vanelèg gjèv æ for líti.

1. gjæv og omtykt mann
2. soldat

krigsmann, soldat

Tårål va' gjevåri i fleire år i fysste heimskríæ.

fødselsdag

Fysste júlí æ gjibusdagjen min.

skjelving i lufta ved solskin

Det hèv' vòre slig an gjidr'e i luftinn i dag.

gjel, smal dal, trong kløft

"gaukjen gjel frå aust om at nokon skal ha lukke i friing"

rift, flerre, smal opning (td opning i bunadsskjorte eller i oppstyttunn)

I oppstyttunn i stakkó æ der a gjip.

den ein har gift seg med
Sjå også gjipte seg.

Gjiptâ den lýt an stande mæ. Forellí funne gjipte fyr' æ.

kone, ektemann (personen ein gifter seg med)

Kossi líkar du gjiptâ dí? Dèt va' a godt gjipti du gjåre dèr!

smal og hallande grasslette der det ikkje er buskar eller kratt 
Sjå også verbet gjóte.

lerreim, buksebelte, lerbelte til undestakk'e, lerbelte til svårtestakk'e ved visse høve
Sjå også verbet gjúre.

Eg hèv' tvæ gjúru, ei svårt å ei brún.

spenne på lérbelte til kvinnestakk (med bøygd krok til feste)

Gjúrehektí våre gjåre av støypt sylv.

midja (på mann eller kvinne)

Aslag ha' gjúrestaden langt oppi.

tull, tøys, vas

person som gjev sterk ros til nokon for å oppnå noko sjølv (smisking)

Gjyglan vorte alli líka av fókk.

gyger, trollkjerring

Det æ fleire sta'a som hav' fengje nomní sikkå ette gjýgrinn.

gimmer, andre leveåret for ein sau

Du lýt gjève dei lisle gjymrinn godt mæ grjón. Hèv du sétt ti' gjymró? Hèv du sétt gjymran?

stor og tung kvinne

Eg ska' seie Gýró æ nòkå av a gjyrgje!

fæl, usannsynleg forteljing

Taddeiv fortålde nåkå fæle gjyskju då 'an kåm heim'tte frå Amérika.

støv i lufta; bruka berre i eintal
Sjå også dumbe og gjyve.

Snikkaran gjinge i mykji gjyv då da restauréra dei eldgamle húsí.

1. Kraftig arm av tre, med ei skóre i enden, der ein kunne hengje t. d. gryta i, over elden i åren midt på golvet. Inventar som berre er i røykstoger med open åre midt på golvet (H).
Sjå også gjøye (V).
2. lang tynn jente (V)

1. Der ska' helst'e vère an bøyg'e på gjægjunn.
2. Gònil æ a long gjægje, men 'u æ barre håvvaksí.

lukt
Sjå også gjæme.

D'æ an gó'e gjæm'e itt an sý'e suppe.

gjerdekrampe
Somme seier "jarelykkje".

Det æ bèt'e å brúke gjærelykkju 'ell spíker itt an jarar.

gjerde

'An laut setje opp gjæri for å hepte sauó.

gjerning, noko som er utført

utforming

Der va' så grei a gjærsl i dei húsklokkunn.

gjeting

born som gjeter buskap

Gjæslebonni laut hav' mæ sikkå nyste, si' da gjætte heile dagjen.

vintertid (gammal tidsrekning; slutten av februar til slutten av mars)

"Gjǿ ska' grautæ lýse" (ordtak).

stort feitt dyr
Sjå også gjǿslnaut.

dyr som vert gjødd til slakt
Sjå også gjǿsl.

gjødstut

Kraftig arm av tre, med ei skóre i enden, der ein kunne hengje t. d. gryta i. Inventar som berre er i røykstoger med open åre midt på golvet.
Sjå også gjægje (H).

Der ska' helst'e vère an bøyg'e på gjøyunn.

gøymestad, løyndeplass

Bjynn ha' a godt gjøymi for seslebókjí.

lukt eller damp som kjem fort og kraftig gjennom lufta
Sjå også kjinnegjøys'e.

Fysst an opnar kummedynní fórt, kjæm'e der an gjøys'e mæ ammoniakk'e.

utovervendt, frimodig og skøyaraktig jente

Anne æ a gjøyve, eg tikje så gama í 'enni.

gjord, band til å halde saman stavane i ulike slag lagga trekar, kan vere av tre eller jern
Sjå også gjåre.

Nò hèv' den eine gjårí gjengje av, så nò lýt eg stelle a ný.

gjord til eit lagga kjerald

gjeremål, under arbeid

Kò æ det for slags gjårslu du drív'e mæ nò? D'æ inkji færigt, men det æ i gjårsló.

bulder, bråk; bruka berre i eintal
Sjå også glame.

Det varte an fæl'e glam'e då du fǿre néd kaslan.

kvass og skarp lyd, bråk

Det varte enn kallèg'e glamr'e i fosstògunn då bassan kóme inn. Det kan vare an fæl'e glamr'e fysst a tómtunne dett'e néd ifrå trandó å av n'i lǿâ.

"uforsiktig tale"

vindauga
Sjå også glaskarm'e, glasrúte og sveiveglas.

Glòsí i gamle hús vende allstǿtt mót sólinn.

vindaugskarm
Sjå også glas, glasrúte og sveiveglas.

Der stó fem blómpottu i glaskarmæ. Tóne turka gjyv av glaskarmó.

stokk eller stokkar som ein tømra inn på båe sidene av eit glas

glaskarm

vindaugspussar (td på bil)
Somme seier "glasviskari".

Glaspussaran mí tikjest vèr' útslitne nò; kan du tinge nýe?

vindaugsrute
Sjå også glas, glaskarm'e og sveiveglas.

Òlav kasta snjóballen på glasrutâ, å knuste æ.

stoge med vindauger ( eldre tid: i motsetnad til årestòge)

heimebryggja øl utan alkohol (tomtebrygg)

Det va' godt mæ glasǿl i slåttæ.

"slumpeskot" (skot som treffer godt, men berre flaks)

uvyrdsleg tale

Lidvår fór jamt mæ nåkå gleivr som fókk inkji líka.

person som "talar for mykje"; gjerne skjemtande
Sjå også gleivre.

An gleivr'e talar jamt mei 'ell 'an ha' sillt.

noko som er svært blankt

Den blankji, illgúli bílen din æ slig a glème!

edelstein

glipp
Sjå også ti' glepps.

Det va' enn glepp'e at 'an gløymde å sende sǿknaden.

ufriviljug fjert
Sjå også frate og frèt'e.

Gamlegófa sleppte enn gleppefrèt'e då 'an sat i kjørkjunn.

snau glenne, snau flekk (i skogen, i åkeren, i håret)

Der æ a glèr i konnåkræ, det hève vel daua, dèr som æ så vått a mýrhòl.

snautt berg

snau eller berr opning i td skog eller åker

glatt is; bruka berre i eintal
Sjå også hålkji.

Fysst d'æ glèrungji, lýt an vèr' virkjen ti' sande.

sprekk (smal opning)

Der æ a glípe 'å glasæ.

innsnevring av ei opning (naturleg eller menneskeskapt, td hólsglíp'e)

Vatni renn'e fórtare fysst det mǿter an glíp'e.

smal opning, rift

Der æ a glíse innmæ glasi så det trekkjer så kalleg.

1. "glitreband" på joltre
2. glitter på td stilt vatn

person som ser kvasst og stort (store og skarpe augo)

Det va' an fæl'e glóbeiti, den karen.

glo

tjukk kake av gjærdeig (steikt på vedkomfyr)

Det smakar godt mæ glóhoppu.

1. uhorveleg regn med store dropar; bruka berre i eintal
2. smått og tett regn når det er trykkjande vindstilt

1. D'æ púre glopregn i dag.
2. D'æ sjella at d'æ glopregn så at dròpan dette beint néd.

ur med store steinar og utan vegetasjon

An må vère svím'e ska' an gange i glòpúrinn.

raudglødande glør
Sjå også glǿse, eimørje og ellmørje.

reiskap til å grave fram glørne i omnen med
Sjå også ellskòre.

Glóskòrâ stend'e i omnskrónæ.

1. leggje ein glo i ei grop i ein stein og slå på med td ei øks eller sleggje (dette gav ein høg smell, td til å skræme bjørn med)
2. bruka om når det smell i omnen (td når ein fyrer med granved)

1. Glósmedden skræmde bjynnen, då 'an kåm inn'å støylen å vill' take búskapen.
2. Eller an mæ grån, kjæme det av å ti' nåkå glósmeddi.

kjøtsteik
Sjå også kjøssteik.

brei (ev. farleg) bergsprekk og liknande

trongt og djupt hol, kløft i fjell

Eg laut gjare inni nåkå glufsu så inkji búskapen sill' kåme der.

1. hol, lita opning i vegg eller mur
Sjå også andareglugg og mokstreglugg.
2. kniplingar og nuperellar, ikkje bruka i fleirtal

1. Mi kaga inn a glugg ti' jentó.
2. Stakkeskjortun have glugg kring kragjen å i handlínó.

jakt på dyr på åte gjennom eit glugg i hus eller fjøs (helst rev)

varde med glugg som peikar i ei bestemt lei (td på ferdavegar over heia)

djup hole, avgrunn

An stór'e, djúp'e síló'e kan vère an glumm'e.

1. sprekk
2. kvinneleg kjønnsorgan

væske til å spe ut med (td vatn)

Eg  brúkar jamnaste vatn ti' glæingsvæske.

kvinne som talar på ein uvyrden måte

1. glør
2. gjerning med farlege fylgjer
Sjå også eimørje, ellmørje og glósjǿre.

1. Der va' a gó' glǿse i omnæ, så det va' létt å få det ti' brenne.
2. No må du 'kji gjèr glǿsu.

1. ein som er i kyrkja under eit bryllaup berre for å sjå på (dei er ikkje bedne til bryllaups).
2. når molteplanta er på det voksterstadiet at frukta såvidt er synleg mellom blada
Sjå også blindingji, graskårt'e og kårt'e.

1. Det va' mange glåpara i kjørkjunn då Èlí å Gunnår gjipte sikkå.
2. Glåparan kunne vère mogne moltu om a par viko, vist det æ godt veir.

same som jarri (sviv i ei "hólke" i "húregåttæ" eller i ei "hólke" i eit trestykke som er fest innåt durestokkjen)

Denne húrí svív'e  mæ gnarra.

1. gutunge
2. rik, mektig mann

1. Kåmi nå, gnassa!
2. Førr'e tala da om "rike gnassa".

kraft, styrke

Der æ gnedd'e i dei kar'e!

smått (td skrift med svært små bokstavar)

tjukkvaksen og robust person

1. klem
Sjå også gnúste.
2. stor vedkubbe (ukløyvd, heitbrend)

1. Eg fekk an gó'e gnúst'e av 'enni Margjitt.
2. Nò la eg n'i omnen an gó'e gnúst'e.

god og fast klem

Eg gav 'ó Bóa an gó'e gnyrg'e.

gode vener

gode vener

godfar, bestefar, ubunden form eintal vert også bruka som særnamn
Sjå også góme / Góme.

Den eini gófaen min æ dǿe. Eg va' sjå 'ó Gófa i gjår. Gòfar 'ass Pål varte gåmål'e.

vanleg seiemåte for å presisere kven for ein av bestefedrane ein talar om

Gófa-Åkri æ snart níttí.

verktøy, reiskap

Gogní va' i ústand.

fordel

Den gó'en have mi då, at det æ godt høyveir!

kvalitet, dugleik

Førre stóge masjónsbonní ette gó'leikjæ, no stande da ette gamleikjæ. Der æ mange slags gó'leika i dei smø̀rstykkjó.

1. skøyaraktig person
2. stor eldre kar med dårleg utsjånad eller framferd
3. stor, t.d. fisk
4. "umoralsk" person
5. dokkemann

1. Ånund va' enn fæl'e gòlúvi.
2. Den fæli gòlúven gjeng'e i dritne arbeisklæi heile vika.
3. Tarjei fekk enn fæl'e gòlúvi då 'an lýstra i gjerkveld.
4. Den gòlúven kunne mi inkji vère i hóp mæ, 'an æ trúandi ti' nòkå av kverrt!
5. Góme gjåre åkkå an gòlúvi som mi ungan ha' mykji gama mæ.

Gome; bruka berre i eintal. Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag.

fingertupp

godmor, bestemor, ubunden form vert også bruka som særnamn
Sjå også gófa / Gófa.

Båe gómun mí heite Yngjebjør. Góme æ allstǿtt heimi.

vanleg seiemåte for å presisere kven for ei av bestemødrene ein talar om

Góme-Uppstad æ ennå frísk.

utifrå godt menneske

Sigríd va' a gó'menni for adde.

bestemor

Gómerí 'ass Knút æ på bygdeheimæ.

gummi; bruka berre i eintal
Mange seier gummi.

1. gong
2. smal gang i eit hus eller uthus
Sjå også vende

1. Eg lære av dei gongjinn, då eg mest'e fraus i hèl. Det va' fysste gongjí eg såg 'æ Anne.
2. Der æ a smòl gong mijjum taddâ å fjósæ.

gangbru

passeleg gåtur
Sjå også gange.

D'æ barre a snill gonge opp på støylen åkkå.

ganglag
Sjå også gange.

'U ha' så vént gongelag, Gýrí.

ljos som er sterkt nok til at ein ser til å gå

I dag va' det mæ nauinn eg kåm heim'tt'e i gongeljósæ. An lýt have godt gongeljós, så úkvidden som vègjen æ.

hengsle, dørhengsle

kjerald til å bryggje øl i

Det va' jamt at gongkjèri stód i taddâ.

lår og bøgar av slakta dyr

Det vare mykji kjø̀t av gonglèmó på an stór'e elg'e.

senedrått (krampe når ein går)

gangveg

kvardagsklede

Fysst da ringde jólí inn ha mi av åkkå gongvårsklæin å hæga åkkå.

Gunnhild

Gònil arbeier på Hylestad skúli.

storklokke, kvitklokke
Somme seier "gopleblóm'e".

innhaldet i vomma

Fysst an slaktar, så lýt an nýte vælendi, så inkji gorren kjæm'e opp.

svært stor plage

D'æ a gorrplage mæ dei lauparkattó, som da remje om néttan!

magesjuke, oppkastsjuke; helst hjå småfe (Gamalt or Sætisdal)

Gorrsóttí kan vèr' farlèg itt an inkji fær hjelp.

svært doven person

1. stolt kar, tykkfallen mann
2. kjærast

1. Ånund va' slig an gossi, vælfǿdd'e å fornǿgd'e.
2. "Hèra sér du gossen min", sa Tóne.

støv, føykje; av vatn, støv, snø; bruka berre i eintal

grad

Ei grad mei' ell' mindri 'ell nórmalt i kroppsvermdi kan velle mykji vóndt. Lars fekk a håg grad i millitæræ.

botnfall
Sjå også saddi.

botnfall frå væske som har stått i ro ei stund

Der va' 'kji etti kå gradden i kjèræ.

hest som ikkje er kastrert.
Sjå også jalk'e, annæringji, fyl, fòli og merr.

Bjúg hèv' an grahest'e, men 'an vi' jalk' 'an ti' våræ.

svart og blodsugande igle

Grammen kan liggje i svårte mýrhòlu.

lite grann; bruka berre i eintal

elvebard (kant av elv)

hjelp frå grannen

nabo

moltekart som har opna seg; karten er grøn og hard Sjå også blindingji, glåpari og kårt'e.

torve som er snudd slik at graset vender ned (til taktekking)

Grasléne vill' allstǿtt Tòróv hav' néd'tt'e.

storfe som ikkje mjølkar (leigt eller kjøpt; vart sendt på heia på beite til sommaren)

Om hausti vurte grassnautí antel selde ell' sendte ti' slakt.

grasslette ved elv eller vatn

grastorv

Svór'e æ maursand'e som migmauran hav' bòre 'pi grassvóren.

enkel, einfoldig; gjeld personar

Sjå den grastóven, no tèk 'an út att'e!

liten bjørn som lever av gras og bær og ikkje enno har vorte slagbjørn (nedsetjande uttrykk)

grauttvare

Det æ greitt å hav' grauffòrâ innmæ omnen.

ambar til å ha graut i

ein stor porsjon graut
Sjå også greppe.

'An åt a heil grautegreppe og tvei brausleiva.

liten holk med graut som ein bar i meis på ryggen og ut på heieslåttâ (ca 2-3 liter)

kofte frå Setesdal (varmt vinterplagg som vart bruka både innanfor og utanfor dalebuksó)
Sjå også kupte og lúsekupte.

Det heite grautekupte si' kuptâ sill' vèr vorm som graut'e.

1. dansk språk
2. uklårt mål, uklår røyst
3. måltid med graut

1. Det kan vel inkji vère antel synd ell' skomm å kadde dansk for grautemål?
2. Eg skjøna 'an inkji, 'an tala barre a slags grautemål.
3. Nò hèv' eg havt mi a godt grautemål.

drikke til grautmåltid (all slags matvæte)

I slåttæ på heiinn va' der 'kji onnó grautvæte 'ell vatn. D'æ godt mæ berlòg'e ti' grautevæte.

grauttvare (ause til graut; same som tvòre)

Grauttvòrâ va' i addemanns grýtu. "Bassi, bassi, kom å slikk av grauttvòrunn mí; du fær 'kji mei' av grauttvòrun 'ell èg fær av bjøddekjýrinn dí, den sjauendi dagjen i jóló" (regle)

"umetteleg" person (vil "grave til seg" meir og meir)

1. uttrykk bruka om folk som spør og grev meir enn ein kan svare på (born og vaksne)
2. person som ikkje greier å "halde fingrane av fatet"
3. graveringsverktøy for sylvsmed

1. Den ungjen va' a fæl gravstikke, 'an gróv å spúre mei' 'ell èg kunna svòre på.
2.
3. Gófa sit'e å grèv'e mæ a gravstikke på an sylvlås'e ti' a lúsetrøye.

stig i terrenget som er graven ut av vatn eller trakk

Det vare fórt an gravvèg'e itt det æ bratt å laus'e massi.

nytta helst om ei kvinne som var ekstra grovlagd og "våkleg laga"
sjå også grebbeleg laga.

person som er grovskoren og lite vakker i andletet

1. gut som er fri og stolt
2. gut som veit kva han vil (bestemt, sta)

1. Åsmund æ slig an greffel fysst 'an kjæm'e daskandi at skúlebussæ.

teneste, hjelp

Han hèv' gjårt mi mang a greie oppigjænom årí.

forklåring, vite om

Eg sveivde det âv, så 'u fekk ingjó greiing på det.

1. grei og tiltalande måte å vere på (bruka berre i eintal)
2. roleg og flytande (uttrykk innan gangardansen)
Sjå også drysje greileik'e, greileg (H) og greilèg'e (V).

1. Eg misunner da den greileikjen som da have i Oppistogsslektinn.
2. Ånund dansar på greileik'e.

mørk stripe i andletet av td sveitte og støv

skarp og høg kneggjing frå grahest

grend; krins som var saman i bryllaup og gravferd; alle vart inviterte

matporsjon, der oftast fleire ting er blanda saman i ei røre
Sjå også grautegreppe.

Nò hèv eg stelt ti' a heil greppe, nò ljóte di ète.

grav

Det va' inkji létt å grave grepti itt jórdí va' klaka.

hestesko, det slaget som vert bruka om vinteren
Sjå også klampeskór'e og hesskór'e.

Grevskóne "skjère sikkå" n'i ísen.

1. rart påfunn, baktanke (negativt)
Sjå også: modde
2. halvsirkelforma løyesaum i broderiet på setesdalsbunaden, mest bruka på "blåkuptu," "gråkuptu" og "oppluta"; bruka berre i fleirtal

1. D'æ trått nåkå fæle grillu mæ 'ó Eivind!
2. Margjitt saumar grillu på opplutæ ti' stakkjæ sí.

1. ordet kan brukast om framdelen av ein sko (tåhytte)
2. bot, nytt ler sauma på for å reparere eit hol framme på skoen
3. grunnstokk eller planke under ei "timre" (under eit hus)

2. Svein gríma skóren min.

1. open hylle på veggen
2. kvi (inngjerding) for sauer (H)

1. Kaffékoppan æ oppi grindinn.
2. An lýt flytje grindí fysst der æ for lórtutte ette sauin.

to vertikale sidestavar i ei grind

Spèlin våre grøypte inn i grindeòkan i gåmó tí', men i åkkås dage brúkar an ei fjø̀l å kvære lénæ å spèló, i stâen for òka.

sag fest i ei ramme og spent med ei snor

I grindesagjinn kan an brúke bå' smale å breie bló; så an kan sage i ring om an vi'!

smalt tunt bord som er grøypt inn i sidestaven i ei grind

Der kan vère fem ell' seks grindspèli i a grind.

1. handgrep
2. varp, "kupp"
3. feilgrep, fadese

grepet mellom peikefingeren og tommelen

smørjefeitt til maskinar

Eg klemmer grís inn i smørjenippelan mæ a feittpresse.

gris

Grísin æ fæle ti' róte i søylunn.

person som er "vrang som ein gris"

islandslav (vart gjeve til grisane på heia)

rota på harerug (ordet er mest vanleg å bruke i fleirtal))

rosemønster som greiner eller smøygjer seg ut

1. vegetabilsk mat td mjølmat og poteter
2. kraftfor til husdyr

1. Grjóni æ viktigaste maten.
2. Kåva å vetronga ljóte få mykji grjón.

tykk og burven person (nedsetjande ord om ein som er merkt av å ha ete mykje)

1. merr som treng særleg mykje havre
2. bruka som skjellsord på kvinne

Når ein knapp dett av på eit kledeplagg, skjer ein til ei stikke til å gjere nytta med å halde kledeplagget på plass til ein kjem heim att. Forklåring av ordet: I Grjóslé, eit husmannsplass i Homme, hadde dei ikkje råd til å kjøpe knappar.

Grjóslénappa va' nauhjelp itt an va' i beit.

emne, "stoff" (helst bruka om karar; bruka berre i eintal)
Sjå også slipegrjót.

Der æ godt grjót i dei karæ.

potetauga, spire

nytt gras om våren; bruka berre i eintal
Sjå også nýgrói.

grubleri, noko å fundere på

utholing i tre til ulike føremål
Sjå også grøype og grøypejinn.

Gròpí ti' dyrekjinnó i a hús æ helst'e gróve.

snøen er laus så ein søkk igjennom, på vårkanten
Sjå også: blòte (Vallemål)

D'æ vanskeleg å kjøyre fæle loss på heió itt det æ gròpefǿri.

småklumpar (i t.d. mjølkeprodukt)

lita hole (td i ein grusveg)

Der va' så mykji gróppu på vègjæ, at sykkelen skrangla mest'e sund'e.

finnskjegg, grasslag som kan vere farleg å ete for hestar, kan gjeve forstopping
Sjå også gròsí.

På støyló va' der jamt mykji gròsegras, så stundom jaga da hestan útom støylsbaren.

forstopping hjå hest; bruka berre i bunden form eintal
Sjå også gròsegras.

Hesten åkkå hèv' rétta seg ette at 'an fekk gròsí.

sår som gror men er noko verk i

hole i jorda der ein legg t.d. kålrot om hausten og isolerer med t.d. halm og fyller jord på

tjukkfallen mann

kry, stolt

vatn renn under isen 

Bekkjen hèv' grunngong, det órar 'kji så fælt.

jernbolt i midten under kvernkallen (sviv på "grunnskrjånâ" eller klauví)

Denné gamli grunnpíkjen æ mest'e útsliten.

stokk som kvernkallen sviv på og som kan lyftast eller gjerast lågare med létteklóven og léttevågjí

jernbolt som held grunnskjítti på plass på ein annan stokk

jernbusse som grunnpíkjen på kvernkallen sviv i

A grunnskrjåne lýt vère av godt støypejinn ska' 'u tòle tyngdâ å svivi av kaddæ.

grunntrekk hjå ein person (positivt)

Der æ slig grunntòk i dei jentunn at hú vi' kåme langt.

lita, smal opning; bruka om vindauga og dør

Der va' a lítí grutte 'å dýnninn, så katten kåm si út. Eg lýt allstǿtt have a grutte 'å húrinn, hellis vi' 'kji omnen drage.

"rugl", "korpl"
Sjå også gruvlutt'e.

ujamn og steinete jord

hyl (skjerande og langdrege)

Bjynnen sette í an fæl'e grýl'e.

soll av havregryn og mjølk

Ti' grýnsodd'e tikje eg d'æ best'e mæ syr.

utruleg soge som mest ikkje kan vere sann

1. støypejernsgryte med 3 føter og hank
2. gryte

1. Grýtâ hékk oppive ellæ.
2. Hèv' du skrubba grýtâ, Bóa?

reiskap til å krøkje gryter av skórâ

"Grýtegreipen ligg'e ti' taks i årâ", sa Augund.

hanken på gryta
Sjå også hodde.

"Grýtehoddâ æ 'kji leng'e om 'u ligg'e 'ell om 'u stend'e oppi" (ordtak).

sterk harme

...så veld du húsmoirí barre græi...(stev)

1. svak vindpust som lagar krusing på ei vassflate
2. avfarga område på tøy

1. Fysst d'æ líti vind'e kan an sjå grælu på vatnæ.
2. Klæestykkji hève grælu, så eg lýt få det billigt.

hi (for td rev eller ulv)

Ska' vite koss skrubben hèv' grèni sitt.

grøde (kjøpe åker og eng; altså grøda, og gjere alt arbeidet sjølv)

Da selde âv grǿe, år ette år, å arma út bå' åkre å vodd'e.

næringsrike og saftige urter som veks i solrike lier under fjell og knausar
Sjå også grǿi.

Sauin vite kòr da kunne finne det gó'e grǿegrasi.

ein plass der det veks urter som er næringsrike og saftige for husdyra
Sjå også grǿegras.

Sauin gange så rólegt å nage oppi grǿó.

ver som skifter mellom høveleg mykje sol og regn slik at grøda veks godt
Somme seier "grǿeveir".

Grǿisveir om våri gjèv'e góe avlinga.

puss eller materie i ein verk som gror att fort

grovmale korn (oppbløytt og grovmale til kraftfor)

hoggjern
Sjå også grøype og gròp.

depresjon

Det tók long tíd førr'ell 'an kåm ive grådísen.

1. krusing på vassflata, når ho vert "grå"; bruka berre i eintal
2. grådigheit (gjeld mat)

1. Det æ best'e å fiske itt der æ an líten gråi.
2. 'An fekk an úvanlèg'e gråi.

Stutt kofte til setesdalsbunaden for kvinner og menn
(I Valle vert kofta for karane kalla "rundtrøye")

Gråkuptâ va' sauma av heimevòvi vallmål, som va' sauegrått, men varte brún ette nåkå år.

røsslyng

grantre

Grænan stóge mørke å hengde mæ greinó.

granklynge (helst på heia)

Dèr det æ veirhardt 'å heiinn veks'e det sòmestad gråneholt. Eg lýt opp i gråneholti ette an sótfeddebuskji.

tyggegummi laga av granharpiks; bruka berre i eintal
Sjå også íkonnkvåe og kvåe.

An lýt bræ harpeisen i vatn, síl' 'an å kjǿl' 'an av førr'ell an kan tyggje grånkvåâ.

skogsmus

tykk kvinne

Den fælaste av jolebassane ("bassen" som heldt til i Guddur, som er ei ur lengst nord under Nomelandsfjøddi)

dei raude "lappane" under haka på høna eller hanen

Hanen hèv' stóre å síe gudepli.

dåpsbarn

Der va' tvæ gu'dǿtta i kjørkjunn i dag.

løvetann
Sjå også fjúskenakkji og bosti.

Vodden va' fudd'e av gullbosta.

nasedrope (skjemtande namn på nasedrope når ein er ute i kulden)

Gulldròpen sýner seg tídt itt an æ úti i kjylæ. 

gomme (laga av søt mjølk, brøytast med sur mjølk, og kokast brunt)

Da sóe gumb'e i kåpårkasla i gamle dage.

Gunnulv

Ein av dei tvei Gunnúvó eg kjenner, tók út ti' Amérika, men kåm heim'tt'e.

Gunnar

Gunnår kan alli nøyte seg.

tjukk kvinne med dårleg utsjånad

tjukk mann med dårleg utsjånad

stå i vegen for Guds-oppleving for andre (td tale om moral og ikkje sjølv vise samsvar mellom liv og lære)

"løn i himmelen"

Eg håpar du fær gusslǿn for denne velgjerningjí!

svært lang tid

Da stóge a gussmannsòte å præka.

andaktsbok

mirakel

Det va' a gussunder at mi kóme livandi heim'tt'e.

1. bruka i uttrykket út i gusten.
2. vindpust

2. Eg æ så heit at det va' godt mæ an líten gust'e. Det kåm nåkå kalde gusta mæ eg va' úti.

Gud

Gut búr i Himmelæ. "Gut sjå i nådi ti' dei som bú i gamle hús", sa Yngjebjør.

gud

'An stellte mæ bílæ sí plent som det va' an gut'e.

gutunge

kvinna som ber barnet til dåpen

Gutmoirí va' nérsyll ti' dåpsbånæ.

faddar (mannleg)

Gutsveinen å gutmoirí våre tídt ektefókk.

pengar (truleg berre bruka i fleirtal)

"Æ du plent bank, vi' du have nåkå gæna?", spúre Gófa.

gammalnorsk

Vallemåli æ nóg' talimåli i Nòrik som æ líkast'e gåmålnorskjæ.

garn; bruka berre i eintal

Eg vi' have gúlt gån ti' desse skjervæ.

Feittet på tarmane i innvolane. Bruka berre i eintal.

innvolane av ein slakta sau eller lam (bruka til å ha kurven i)

'An fóga kurven n'i gånin, fíre pýssu av vombinn. An lýt ræpe gånin godt fyrr'ell an skjýler da.

garnvinde

Mæ gånvindunn laga an vinnla.

rand, stripe, fargeskilnad i td tre

Der kan vèr' véne gåra i kvistutte furebórd.

1. utsparing i karmen for glasramma og dørbladet
2. tida når fisken går opp i bekkene for å gyte; bruka berre i bunden form / dativ eintal
Sjå også gåtte og på gåtten.

1. Bóa klemra fingjen i gåttæ så 'an illvåla.
2. Eg va' på gåtten i fjår.

bekk som er eigna for auren til å gyte i
Sjå også gåtte, på gåtten og gåttefisk'e.

An gó'e gåttebekk'e lýt vèr' nòkå strí'e, å have sandbotn'e.

fisk som er kjønnsmogen og går på bekken for å gyte
Sjå også gåtte, på gåtten og gåttebekk'e.

Der kan vèr' úlík'e stórleik'e på gåttefiskó.

vere sjenerøs

Gåvmildâ æ som règel stór itt det æ innsamling.

gåva som brura får frå brudgomen når ho gifter seg 

Eg hèv' fengje gåveringjen som Góme fekk då 'u gjipte seg.