Ordliste

forbetre ein reiskap

Fysst ljåren va' úlagelèg'e, så laga da på ljåren mæ ljålagjæ.

1 herme faktene til ein person
Sjå også lage seg.
2 føye seg etter noken

1 Åni va' så gó'e ti' å lage seg ette 'ó Tór.
2 Olav måtte allstøtt lage seg ette fai si

Nærme seg kalving. Skrovet til kua sig då ned, senane slaknar, opninga svulmar opp osb
Sjå også lage seg.

Eg trúr at Homrei lagar seg ti' nò, så mi måge nóg vère oppi i nótt.

gjere noko unaturleg, gjere noko uventa eller uvanleg

gjere avtale om td å møtast

Mi laga ti' å treffast klokka tí.

leggje pinnar av or og halm i botnen av bryggjekjeret

Nò lýt du leggje undi sipeleg så det inkji téttar seg i spunsehòlæ.

setje ny botn eller stavar i ein stavkopp, t.d. ei kodde
Sjå lagge og opp'tte.

lagnad til

Det va' 'kji lagji ti' at dei tvau sille fåast.

1. lat oss
2. lat meg

1. La'kkå nå slutte å dragast, mi vare 'kji einige líkevæl. La'kkå sjå kvæ som hoppar lengst'e!
2. La'kkå sjå, ko lí'e det no?

lange bogedrag (på fela)

Sòme spilemenna brúke lang'e bògji, å aire brúke stutt'e.

ha lange steg

Det va' tungt å fýe 'ó Svein, 'an va' så lang'e i stigjæ.

svært lang tid (lenger enn forventa)

svært lang tid (lenger enn forventa)

Mi have venta i langsamelège tí'i at det ska' vare an snúna'e.

lang og vanskeleg framkomeleg veg

uttrykk bruka i samband med at eit tungt lass i unnabakke gjer det tungt for hesten å halde att

la det stå til, la det verte om det vert

lukke
Sjå også late og late opp.

Lat att'e húrí, Titta! Hèv' du lèt' att'e glasi i stògunn?

sleppe til, late nokon få bruke
Sjå også late, preposisjonen inn'å og adverbet inn'å.

opne
Sjå også late og late att'e.

Vi' du late opp húrí, Titta, eg hèv' fullt i båe hondó.

å ville bruke seg

'An ville 'kji late seg ti', så mi hí vorte nøydde ti' å gjère alt.

gjeve, stille til rådvelde
Sjå også late.

Vi' du verkeleg late ti' bílen på desse fæle vègjæ? Knút lét ti' timri ti' búinn.

betale

'U laut late út for di bonní ha' gjårt.

la vere

'An lét vère å hjelpe den som ha' skadt si. Lat det vère, det vare 'kji aila då.

1. ryme, take ut
2. når kua er ferdig med brunsten
Sjå også laupe.

1. Spilemannen Tarkjell Aslaksson laup âv på Nordlandi. "No hèv' 'u sendt heim'tt'e kuptâ å laup' âv", sa gamle-Jórånd.
2. Kjyrí hèv' laupe âv nò.

vere stadig på kveldsbesøk hjå folk

Kvendí tótte jamt karmennan våre for fæle ti' laupe i stògó.

blande seg (td mjølk)

Mjåkkjí lèp'e ihóp fysst det vare varmt, å blandar seg.

vere mykje borte frå heimen (negativt uttrykk i eldre tid)
Sjå også laupe.

Sírí tikjest ljóte laupe úti ústanseleg. 'An løyp'e úti kverrt èvige kveld.

ferdig med ei teneste eller arbeid

Nò æ eg færig'e mæ slåttæ, så nò æ eg laus om landi.

låg bas (felestille GDAE)

"Bestelanden" gjeng'e på laus'e bas'e.

1. ugift mann
2. ein som ikkje har gard, eller har gard i vente

1. Det va' mange lause kara i Tveitebǿ då mi vår' små.
2. Kjètil va' laus'e kar'e, så 'an reiste ti' By'n.

folk utan fast bustad

'Er æ inkji laust fókk hèra i bygdinn.

gjeve rom, lage rom for noko

gje plass for nokon (eller noko)

Lée nå róm, Òlâv, så eg fær sitje!

ha kald graut ned i kald mjølk

noko som kjem i vegen eller i tillegg (arbeid eller bry)

"Det leggst ti'" sa 'an, då 'an laut hente góme sí, å kåm for seint ti' mǿtæ.

leggje ljåen tett ned mot jorda når ein slår

Dissom an inkji legg'e ât, slær an jarlói.

så til åkeren med grasfrø

1. å leggje av kornband når ein slo kornet med hest og slåmaskin
2. ta av klyví

1. Èg tøymdi, å Papa la av.
2. Da ha' så lang'e støylsvèg'e at da laut leggje âv klyví å kvíle a bil, midt 'å heiinn..

gløyme ei hending

Eg kjæm'e alli ti' leggje det néd, då eg såg koss da fóre mæ 'ó Òlâv. Eg legg'e det alli néd så lengji eg liver.

gå etter, springe etter

tale strengt til

Gamle-Danil la' hardt fram itt det va' nåkå 'an inkji líka.

skrive seg i bok på basar

Eg va' på basaræ i gjår å la í for túsen krónu, å så vann eg trjå vendu.

leggje i bløyt

leggje kornet i blot før malting

Nò hèv' eg lagt konni i staup, så nò kan eg snart ti' malte.

1. addere
2. leggje i haug (td ved i skogen)

1. protestere
2. veksle pengar, betale mellomlegg

1. Åsmund ska' allstǿtt leggje imót å vère úeinig'e i alt.
2. Det va' 'kji allstǿtt så létt å leggje imót itt an barre ha' småpæninge.

1. leggje til land
2. auke, leggje til (td pengar)

1. Da la innât i a ferjesund.
2. Èg la' innât så Tór fekk råd ti' kaupe bílen.

ha ved inn i omnen når der brenn
Sjå også leggje inn'tí.

Nò æ det fjóri gongjí eg legg'e inní i dag.

leggje inn meir ved i omnen
Sjå også leggje inní.

Vi' du leggje inn'ttí, det fèr'e ti' vare kulsi inni!

Uttrykk bruka om når korn som vart male ikkje var tørrt nok, slik at mjølet klabba seg fast på kvernesteinane. For å få dette vekk måtte dei male noko sand.
Sjå også leggje og leiv'e.

ikkje gjere sitt beste, ikkje leggje så stor vekt på noko ein gjer

leggje botnen i ein høystakk

gjere sitt beste

vere i mot, slå, straffe

Der va' mange som la om 'an.

1. lage til ei låm
2. lage til eit sprang (setje rekord i "meistersprang")
3. leggje klyví på hesten

1. Torgrím la opp så grei a låm.
2. Sprangji som Òlâv la opp, tala da om lengji.
3. An lýt helst'e vèr' tvei, ein 'å kvære léne, fysst an legg'e opp klyví.

alvorleg påminning

Forellí la' opp mæ ungan at da inkji måtte út'å ísen førr'ell 'an va' sterk'e nóg.

leggje plagg av lin eller bomull på siste snøen om våren til bleiking (sola var då særleg sterk, slik at solbleiking fungerte godt)

blande seg inn i (helst om ting ein ikkje har noko med)

Kví lýt nå dú leggje deg frammí detti du alli hèv' nåkå mæ?

1. leggje seg til sengs for lengre tid pga fysisk eller mental tilstand
2. stanse lenger enn planlagt (td overnatte på ein fjelltur)
3. ha ein uvane

1. Det hender at sòme leggje sikkå ti', om an inkji kan sjå at da féle nåkå.
2. No ljóte mi barre leggj' åkkå ti', for mi røkkje alli heim'tt'e i ljósi.
3. Borgår la' seg ti' mæ å spýte n'i tili itt 'an røykti.

samle verdiar

Haddvår la' si ihóp mykji pæninge då 'an arbeidde på anleggjæ.

ha kald graut ned i kald mjølk

Nò vi' eg leggje mi' 'pí!

"våge seg til" (ofte i samband med eit spørsmål; fordekt nyfiken)

Gunne la' ti' spúre etti koss det va' mæ 'enni Torbjør.

utbryte 
Sjå også leggje.

'An la ti' mæ nåkå stygge ei'i.

gjerde inn slåttemark på heia og bruke det til beite

Då det va' slutt mæ å slå på heiinn, va' der tvei bǿnda som la undi slåtte å brúka æ ti' beiti.

1. verte feitare
2. betale mellombels for ein annan
3. fortelje med stor innleving
4. fortelje helst omfattande om negative ting slik at det kan verte oppfatta som plagsamt
5. gå (td for å hente noko)

1. Eg tikje du hèv' lagt út i det seiste.
2. Eg kan leggje út fyr' deg, vist eg fær det att'e i morgó.
3. 'An la út om ko gama reisa ti' Lófótæ ha' vòri. Tårål la' út om alt 'an ha' gjårt, mæ kånâ ha' sjala si a hæg.
4. Knút la út om kòss 'an ha' vurte rundstòlen då 'an va' i býn seist'e.
5. Så la 'u út i hagjen for å hente nåkå sǿtepli.

1. fø, ale opp
2. gå til åtak på (krev objekt)
Sjå også leggje.

1. Mamme sei mi vi' leggje 'å den véni kjýrkåven mi finge i nótt.
2. Tårål la 'å 'an Gunnúv mæ same da mǿttest.

leggje ut på symjetur

Svein la 'å sòm for å få tak i eikjâ som ha' rèkje av.

take til med å symje

når hesten vègar den fyrste turen i høyskóg eller i vé'eskóg

Det kan vère bauti å leggje 'å vèg''e.

1. vere viktig, haste
2. røyne på, gå sterkt innpå
Sjå også leite, leite si og forleite si.

lei skavank / uvane
Sjå også leitt og lýti.

ikkje ete opp all maten på tallerken (dette vart oppfatta som negativt)

Disom du inkji èt'e opp maten du hèv' funne di, då leiver du skamlegt.

halde ei lang skjennepreike

'An leksa ó' si då 'an trefte att'e dei som mest'e kjøyre på 'an.

vere ferdig med lamminga (når alle sauene i ein buskap har lamma)
Sjå også lembing og lembe.

Det hèv' som règel lembt âv fyr' 17. mai.

stor og kraftig arbeidskar
Sjå også lemje og lemje å springe.

Jón va' an lemje kar'e, 'an va' útifrå godt vaksen.

springe det ein greier (med lange og kraftige steg; helst bruka om karar)
Sjå også lemje og lemje kar'e.

Gunnúv lemja å sprang, men 'an rokk inkji attí fantan.

uttrykk bruka om noko som aldri tek slutt
Somme seier "lengstom å lengji".

Strí'í héldt på lengji å lengstom. Mi venta lengstom å lengji førr'ell dei hí jentun kóme.

etter lang tid

'An kåm farandi lengslom å lengji.

så lenge (du ynskjer)

Hèra kan du vère lengst'e du vi'.

stor og kraftig kar (i sin beste alder)

Tór æ femåtjúge år, å an lensa kar'e.

lett og kraftig ganglag

Òlâv ha' slig lensandi gonge, så 'an kåm fórt fram ette bygdinn.

koseleg måte å snakke på (roleg og morosamt)

1. vassrenne (H)
2. "venare enn ein trur", gjev godt fyrsteinntrykk, men tapar seg (V)

1. An kan lèpe i augó fysst an fær rusk inní da.
2. Anne æ så vé', men 'u lèp'e i augó.

rive sund, ta bort deler

rive sund (i bitar), dele opp

Eg leppa sund'e bå' klæí å stivlan mæ eg arbeidde mæ mínesteinó. Det tikjest vère vóndsklegt å leppe sund'e detti véne verkji å så då saume det ihóp'tt'e ett'å.

lett i kroppen, lett til sinns

Tarjei æ så gó'e å bée, å så æ 'an så létt'e í si.

lett på foten, rask, kjenne seg lett

Nò va' du létt'e på tæsan!

døy

1. døy
2. nærme seg slutten med eit arbeid

1. 'U lei âv dèt åri.
2. Nò lí'e det snart âv mæ desse arbeiæ.

"det drygjer før ein kjem fram"

"Det lí'e av londó", sa valldǿlen, 'an ródde rundt Kjéhómen heile nóttí.

lang tid (har gått lang tid; td i ei årstid)

svelte

Bonní mí sku inkji líe sult'e.

få mindre enn ein har rett til

'An lei slig úlut'e då da déla reisskjø̀ti.

mune med tida

Då det lei' 'å dagjen, reiste da heim'tt'e.

gjere fakter i dans

Taddeiv ligar si fælt itt 'an dansar.

1. liggje ved sengekarmen i ei seng
2. liggje ved kvilestokken, liggje på golvet i rommet

søkke djupt i eit blautt dike (om buskap)

andenaud før døden

lagt i súrtevæske for å behalde forma på foddó (plissé)

An lýt late det liggje lengji i fodd for at formí ska' halde seg.

1. liggje i hi
2. halde seg mykje i ro om vinteren (overførd tyding)

1. Bjynnen ligg'e i híi om vetren.
2. Mange karmenna "låge i híi" dei dagan da inkji våre i høyskóg om vetren.

liggje på skrå i ei stutt seng

Kvílâ va' så stutt at eg måtte liggje i honn.

tykkjest minnast, hugse

Det ligg'e í mi at Haddvår va' frå Fyrsdal.

liggje godt innpakka i sengekleda

Fysst an sveiper kvíleklæin kring seg, så hève an same kvíleklæploggjí på seg som 'nundi; sò kadde mi det å liggje i sveipi.

leggje seg slik at ein ikkje kjem seg oppatt (bruka om dyr)
Sjå også liggje.

Kjýrí låg i åveltunn å laut hjelpast opp'tte.

liggje på trandó (om lik før gravferd)

dele seng

Bóa ligg'e mæ moi sí.

liggje på likstrå

liggje andføtes
Somme seier "liggje ti' fótan".
Sjå også liggje.

Ska' an liggje trjú i a kvíle, lýt den eini liggje ti' fóte.

vere i millitæret

liggje på kne framoverbøygd (uttrykket er ubunden dativ)
Sjå også liggje og grúve.

'An låg 'å grúve innmæ omnen å blés for å få glǿan ti' å fate i véen.

liggje svært avslappa på ryggjen med nakken ned (gjeld katten)

Fysst katten ligg'e 'å heilâ kjæm'e der úveir.

liggje på kne

Da låge jamt 'å njó fysst da båe fyrr' i tí'inn.

betre at / best at
Sjå også likt.

Det va' nå líkast'e at mi gjåre det på denna måten.

"med same mynt"

Det ska' du få líke att'e fyri, si' du lúra meg sossa!

gjengjeld (positivt og negativt)

Di ska' du få líke fyri, dú som stól bílen min! Sigríd fekk líke fyri at 'u ha' vòre så trugjí å flink i arbeiæ.

held det same korleis utfallet blir

Såvi va' líke hendt'e om det gjekk gali.

ikkje likne på eiga slekt (utsjånad eller framferd)

rennande avføring

Kjýne dríte så lirpandi lint.

kast i gangardans

Jón lærer da lislekasti nò på gangarkúrsæ.

misse farge og fargen "smittar" over på noko anna

stole på
Sjå også líte.

svært tunt lag med smør (på brødskiva)

Unde kríæ finge mange barre an líten sveitti smø̀r på sivâ.

blaug, tilbakehalden

Sòme bonn æ så líti fyre seg at da lí'e úlut'e. Vaksne kunne au vère líti fyre seg.

enkelt, lett

D'æ líti fyri å gjève av annas.

1. lite interessant, gjere seg lite gjeldande, ha lite "utstråling"; gjeld personar
2. mindre godt
Sjå også mykji mæ.

1. Der æ líti mæ 'ó Asbjynn, å 'an gjère líti av si. Det fýer líti mæ 'enni Gunvor.
2. "Der æ líti mæ nýstèvó", sa dei gamle, da líka bèt'e gamlestèvi.

lite verdt, lite positivt med (bruka om personar og ting)

Det æ líti om den sommårsfruktí, det æ 'kji så lengji førr'ell 'u rotnar. Det æ líti om æ Gunne Nístog.

lite gras på slåtteteigen

lagnad til å leve

Di nýfǿdde båni va' 'kji lív lagji, så det dǿi. 'U va' 'kji lív lagji, så det sille gange sò.

leve lenger enn 

Di vanlège æ at bonní live ive forellí.

ta det tyngste taket (for å hjelpe ein annan)

Eg lívde på æ Sigríd, 'u va' alli plent frísk.

spare seg; vil ikkje bruke kreftene sine

Tóne ville allstǿtt líve si, 'u va' ræd for helsunn.

oppnå normalt høg alder

Gunnår livde sin aldr'e út, å va' frísk'e så lengji 'an livdi.

måtte på do
Sjå også ljóte og sjav'e.

Eg hèv' 'kji tíd nò, eg lýt for sjave meg.

"verte nøydd til å bruke"

Gýró laut ti' mæ nogló for å få opp den hari støytenúten.

1. verte nøydd til å gje seg (td i slagsmål)
2. be om nåde

1. Tjógjei laut 'å njó då 'an mǿtte sin ivemann'e.
2. På vekkjelsismǿtó va' der fleire som laut 'å njó.

nekte for noko ein har gjort eller har hatt ansvar for

Eivind, sòn din, æ så lík'e di at den ha' du inkji greitt å lògje frå di!

setje ut lygn om nokon

Kjètil varte lògjen på, at 'an fýgdest mæ 'æ Birgjitt.

stengje døra innanfrå med lòke

'U lòka seg inni i taddâ så inkji sauin klemde seg mót húrinn å sluppe út.

krokodilletårer

arbeide jamnt og roleg

Det hèv' lòna godt undâ mæ arbeiæ åkkå i dag.

for lengst, lenge sidan

Hèr æ bókjí eg lånte av di longe sía.

kome seg i veg, losne (td større mengde buskap eller tømmerstokkar under fløyting)

kome i gong for å få eit stort arbeid til å gå unna
Sjå også lòse.

D'æ góslegt fysst det lòsar undâ.

gje Gud ein lovnad (oftast om å gje til fattige eller til kyrkja, når ein er i naud eller knipe)

tvinge nokon til å gje seg eller love å halde fred (oftast i samband med slagsmål)

love å hemne seg, love at noko vondt skal hende den andre parten

Fanten lòva vóndt då 'an alli fekk nòkå ting.

person som er velvaksen og kraftig bygd

Svålaug va' a lunsa kvendi.

lage rørsle i eit mjukt underlag (td ei blaut myr)

Ungan lunsa sikkå på dei blaute mýrinn, da tótte det for gama.

gå seint og avslappa (lange steg, med svikt i knea; berre bruka om menn)

Sigúrd lunsa å gjekk ette postvègjæ.

dele opp i mindre delar (td ein gard; negativt uttrykk)

vere nøydd til å slakte

Gunnúv laut take kjýrí, 'an ha' alli etti høy.

1. få straff for noko ein har gjort gale
2. betale for / gjeve gjengjeld

1. 'An laut lúte út'tt'e for det 'an ha' gjårt. Gývi laut lúte útt'e at 'u ha' forrennt seg i handelæ.
2. D'æ gama å lúte út fysst fókk æ greie.

bestemt type heimesauma kvinnesko

oppfatte feil noko som vert sagt

"(folk) seier so", "høyrest slik ut",

Det lýest sò at da vi' selje Oppistog.

vitje, stikke innom

Du lýt lýast om åkkå fysst du kjæm'e denné vègjen.

lese opp lysing tre gonger i kyrkja for dei som skulle gifte seg (presten gjorde dette)

"ånd som styrde ljoset"

Fysst tyriellen lýsti, å Lýse-Pér gjåre sí plikt, kunna det vare bå' ljóst å varmt i stògunn.

le av

Svålaug va' så lǿglèg at mi lóge at 'enni adde samen.

le for sjølve seg

Lær du plent at skjýflókó?

le til ein "syp etter pusten"

'An tótte det va' så lǿglegt at 'an ló i kjíkji.

le godt

Tòróv ló si så godt fysst mi dutte.

falde hendene

Da læste hendan fysst da båe for maten.

"løne seg å fore" (bruka om krøter som det lønte seg å fø over vinteren)

Kjýrí mókka filli å lǿnte 'kji fóri lenge'.

gøyme noko så ingen skal finne det

leike gøymsle
Sjå også løyne og løyne si.

Det va' helst'e rundt húsi mi bomm' å leita.

varme opp mjølk til ho ystar seg

løysast opp i enkelte tåttar (om snøre, fiskegarn, taugverk som har lege lenge i vatn)

1. uttrykk bruka om når skaren blotnar
2. tafsast, løyse seg opp; gjeld tekstiltråd

1. Fysst skaren løyrar seg, æ det snart slutt på dei góe fǿræ.
2. Eg lýt snart býte bílbelti, det fèr'e ti' løyre seg opp.

spa fòri "langs land" på båe sider av åkeren

månen kjem opp i søraust

Fysst det æ låg'e måni, æ 'an inkji oppi så lengji.

småsko
Slå også låg'e.

vindretning noko meir mot sør enn strak'e vesta

Veiri kan vère nòkå mei' útrygt itt det kjæm'e frå låg'e vesta.

kvar går sine eigne vegar

Det lýt kvær lame for sèg.

Få eld av ein nabo. I eldre tid før fyrstikkene si tid, måtte ein passe på å dekke til glørne i åren med oske om kvelden, slik at dei levde til neste morgon. Dersom ein var uheldig og glørne dauda, var det vanleg å "av å låne ell'e".

kua sluttar å mjølke fordi ho skal ha kalv
Sjå også låte og mókke 'å kåvi.

Blómerós hèv' mest'e låte âv nò.

gje frå seg ein lyd

Anne lét alli í si, ko vóndt det gjåri.

gjeve uttrykk for undring ved ei uventa hending o.l.
Sjå også ivelæti.

'U lét ive si då 'u høyre da ha lýst for 'ó Haddvår å Gýrí.

meine, påstå (mest berre bruka i preteritum)

Haddvår lét om at det va' sossa 'an vill' have det.

fortelje, seie 
Sjå også late.

Vetli lét om at 'an ha' funne si så vént a kvendi.