Ordliste

godt handlag, nevenyttig
Sjå også konstig'e, bikundeleg (H) og bikundelèg'e (V).

I dei ættinn va' der nåkå hage kara' å kvendi.

nytte ut vel
Sjå også hagnýte.

Bjynn va' gó'e ti' å hagnýte alt på beste måti.

kryssingsrase av sau, ofte dala + spæl, vert ikkje gradbøygt
Sjå også hallrasi, stuttróva og langróva.

skråning sidelengs som krev aktsemd
Sjå også hadde og hadd.

Di ljóte passe dikkå mæ skóteró dèra, der æ så hallskakt!

halt; vert ikkje gradbøygt

Jórånd æ holt å gåmó nò.

vakker

'An ha' nåkå hamelège dǿtta, som eg va' helst'e ǿr'e etti.

halvsjuk, slapp, uopplagd, ikkje i form, mest bruka av eldre folk, om seg sjølv; vert ikkje gradbøygt

Mamme sei' 'u æ så hammel i dag. Eg æ så hammel at eg lýt få an kaffésòpi.

"falsk", utspekulert

Bé'ehúsfókkjí æ hamrame, inni bé'ehúsæ hav' da ein ham'e, ottafyri an anné.

greitt kledd og velstelt hår

Såvi æ allstǿtt så hamskelèg'e, mæ stríputte dressi å brýl i håræ.

sjukleg, uopplagd, i dårleg form, ofte sjuk 

Tóne hèv' vòre hankjí lengji nò. Da æ så hankne å fillne ti' å ète, desse tvènilan.

bruka om fisk som bit hardt i egnâ (motsett tyding av lausbeitt'e)

D'æ gama å fiske fysst d'æ hardbeitt.

hardmjølka (bruka om mjølkefe som er tung å mjølke)

Gullrós va' så hardmjåkka at Svålaug sleit seg mest'e út.

hardhendt

Jón va' så hardnýven mæ dei små.

drage hardt om det ikkje trengst; helst bruka om hestar

Hardrøygde hesta kunna stundum rykkje ti' for tídleg om lassi va' létt.

sterk harme eller sinne (hjå ein person)

"tung i avtrekket"

vanskeleg å vekkje (søv tungt)

'U va' så hardsvævd at 'u vakna alli kòs tórâ sló.

hardhendt

Du må 'kji vère så hardtǿkjen mæ dei lisle.

småsjuk (i ferd med å verte sjuk)

Eg kjenner meg så harkjen, eg trúr eg fær krím.

litt sjuk

fæl, frykteleg

Eg veit 'kji kvæ av dei tvei brǿó som va' den harlegasti.

person med hareskår / open gane
Somme seier "haremynnt'e".
Sjå også dýrehogg.

Gunnúv va' harmynnt'e, men 'an varte opréra.

sterk harme eller sinne (hjå person som har dette som fast eigenskap)

'An va' så harsk'e å vónd'e, Gamle-Kjètil.

1. ustø til å gå
2. ikkje så nøyen
Sjå også havle. harvli og skjåmren.

1. Òlâv æ så harvlen at an kunna trú at 'an va' drukkjen.
2. Gunnår æ harvlen mæ det 'an gjèri.

1. oppfarande
2. utolmodig, ha dårleg tid

1. Ånund kunna vère så hastig'e av si at det va' úhǿgt.
2. Lýt du vèr' så hastig'e, kan du 'kji steivne a bil?

1. nøyen med kva slags mat ein vil ha
2. noko sjuk

modig, tøff, uforferda

Bjúg va' hausen alt som líten. Uppistogsgútan merkje sikkå út ti' vère hausne.

liknar på haust (kjøleg ver)

Rundt skúlestarten, midt i august, fèr'e det av å ti' ti' var' hausklegt.

bruka om ku som får kalv tidleg om hausten

I seinare tí'i ville bǿndan hav' kjýne hausttídde.

havesjuke (glad i "det jordiske")

Rannei æ så havgalí, 'u vare alli fudd.

høgt fjell der ein trudde ein kunne sjå havet i klårt ver
Sjå også sýnt.

"Der ska' vèr' havsynt på Havsås", sa Òlâv.

person som vil ha så mykje som råd av alt

Ein som æ havǿr'e vare filli líka.

hag, hendig

'U va' så hegdí mæ alt 'u gjåri.

landskap som minner om heia

Der æ så heiiskleg 'pi Fjellgaró.

heilstøypt (om sylv)

Stútesylv va' heilrendt å sterkt.

etter måten i god stand (td bil)

Denné gamli traktóren æ inkji plent vén'e, men 'an æ heilsklèg'e å gó'e.

heimelaga

Fjósrèkâ va' heimegjård, men 'u gjåre nyttâ sí.

heime (vert ikkje gradbøygt)

Æ du heimelég'e i dag, så vi' eg kåme innom deg.

heimelaga smedarbeid; td munnharper

Denné hakjen æ heimesmía.

heimelaga garn (oftast spunne av ull frå eigne sauer)

Heimespunni gån æ gróvt å sterkt.

heimkjær (held seg for det meste heime)

heimelaga vevarbeid

ivrig etter å kome heim

Kjýrí va' så heimfús, ville allstǿtt tí'leg heim'tt'e.

heieliknande

Der æ nòkå heiskleg i Fjellgaró.

stor brennverdi (gjeld helst småved av kvist)

Bjørk æ heitbrend'e vé'e.

kvass og hard ordbruk

rima på marka
Sjå også héle.

Det va' héla då eg vakna i dag tí'leg.

veldig, kolossalt; forsterkande uttrykk

Det va' an heljeleg stór'e sekk'e 'an kåm drassandi mæ.

handlingslamma, bunden

sunn (om mat, drikke og levemåte)

Det ska' vèr' helsigt å drikke tran. Sòme ète brjósk, det ska' vèr' helsigt.

dum (og ser "dum" ut), dumdristig, brautande
Sjå også hèlúvi, hèlúvsklèg'e (H), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

'An gjåre nåkå hèlúvsklèg'e fakti, så mi stóge barre å lóge.

dum, dumdristig, brautande
Sjå også hèlúvi, hèlúvsklèg'e (V), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

'An gjåre nåkå hèlúvsklèg'e fakti, så mi stóge barre å lóge.

betre helse, betre økonomi osv

1. flink til å lage ting med hendene
2. greitt / lett å bruke
Sjå også greilèg'e (V), greileg (H), hǿg'e, tægeleg (H) og tægelèg'e (V).

1. Gjermund va' så hendig'e.
2. Dèt va' a hendig gogn.

nevenyttig

Òlâv æ så hendt'e, 'an steller alt som æ.

bruka om person med skuldrar som skrånar nedover

Å vèr' hengjehæra var' inkji reikna for å vèr' vént.

sjukleg

Blómerós stend'e så hengjelèg, å alli bít'e néd'í.

hengslete (bruka om lang og tunn person)

sinnsforvirra

1. fer fort (og noko vilt)
2. tunn, mager

2. Dótterí va' så hesplelèg, berrlegga å mæ an tunn'e kjól'e flagrandi kring seg.

når hesten / merra er i brunst (vert berre bruka om merr)
Sjå også bíe.

frisk og kvik (td etter sjukdom)

kytande

'An stó så hevjeleg å kjýtte ko sterk'e 'an va'.

utan handtak; mest bruka om kaffikoppar
Sjå også hèvili og hevlekopp'e.

"Barre hív dessa hevlelause koppan!", sa Margjit.

blådis, uklår sikt, vert ikkje gradbøygt
Sjå også móe.

Det kan vèr' hími i godt veir.

hemngjerug

person som er uhøvisk og ikkje er nøyen på korleis han fer fram eller talar
Sjå også hims, himsen, hims'e og himse.

'An va' så himselèg'e at adde la merkji ti' 'ó.

person som er uhøvisk / ikkje så nøyen på korleis ein fer fram eller talar
Sjå også hims, himselèg'e (V), hims'e og himse.

Dei himsne vekse vel âv sikkå nòkå av himselagjæ itt da vare vaksne, i allfall sòme.

vantriven, utriven (td bruka om dyr og kornåker)

1. halte, verkje, ha vondt for å gå
2. ufruktbar kvinne
Somme seier "hjolt'e"

1. 'U va' så hjolt. 'An hèv' vorte så hjalt'e i det seiste.
2. Det varte sagt at 'u va' hjolt.

svært glad, fylt av glede

hjarteleg snill og god

Taddeiv va' så hjartesnilt a menneskjin!

hjelpsam

sterk person som toler harde slag mot kroppen

bruka om personar som toler mykje slag mot kroppen

'An va' så hoggstǿ'e fysst 'an slóst, tóttest tòle ko det va'.

"heng ned som ein holk" (negativt ord om stakk)

1. "vill" etter noko
2. ting som er uthola
3. utsvelt

1. Sòme kara æ hóle ette kvendi.
2. Kubbestǿlin æ som règel hóle unde sætæ.
3. Då 'an kåm inn'tt'e, va' 'an plent hól'e.

holkinna

Itt an æ tannlaus'e, var' an hólkjaka å innmynnt'e.

skrubbsvolten

Æ an hólsolten, så vinn'e an inkji gange så langt.

augo sit langt inne (vert rekna for fint, om det ikkje er for mykje)
Sjå også kúløygd'e som er det motsette.

Jenta va' så hóløygd.

nett i framferd, god til å kle seg fint (om kvinner)

Jórånd va' a honett jente.

hjørneskeiv, t.d. ein bygning eller ein hesteslede der alle fire hjørna skal ha rett vinkel, og diagonalane ikkje er like lange
Somme seier: "hynnejåg'e".

frose tvers igjennom; vert ikkje gradbøygt
Sjå også klaka.

Vatni i byttun va' honnklaka då det ha' stae úti om nóttí.

passeleg, brukbart, tolleg godt

torvete (uslått beitemark der sauene ikkje et)

1. forstyrra i hovudet av t.d. støy
2. sinnsforvirra

tankefull, tungsindig

'U sat så hugmykjí innmæ sivâ, å studde andliti mót hondó.

sorgtyngd; gjeld helst ved kjærleikssorg

hugheilt, trygt, utan tvil

Feit. Gjeld grisar som ikkje greier å stå på alle fire, men berre sit på baken (på huk)

Húkegjǿdde grísi æ inkji mykji være som slakt.

stukken av humle

D'æ 'kji jamt an vare humlebrend'e.

hard, streng, hundsande

avskrapa hud; vert ikkje gradbøygt
Sjå også flette og rålíka.

Eg saga timr for 'an Gjermund i dag, å då kåm leiesvein i klem, å varte hú'rusa.

ru overflate
Sjå også hurvl'e og hurvle.

ordet vert bruka når det vert mildare i veret og kulden trekkjer inn i hus

vere utan husrom for natta

høfleg

Gònil tikje at fókk hèr i dalæ æ 'kji så hyflège som dei som bú né'mæ kjysten.

om person som unødvendig tidt set seg på huk for å kvile

mange hyljar i ei elv

Sjå også hynne.

1. person som er ilter, kvass, tverr, svarar vrangt
Sjå også hyrren.
2. dyr som er fæle til å bruke horna

1. Birgjit æ så hynsk at det æ a skomm.
2. Blómerós æ au hynsk.

ugreitt kledd, filleleg kledd, stakkane sit ikkje greitt
Sjå også hypje og hypjelèg'e.

Du kan 'kji gange sossa hypjeleg at kjørkjunn, eg lýt rétte på stakkan dí.

ugreitt kledd, filleleg kledd, stakkane sit ikkje greitt
Sjå også hypje og hypjeleg.

Du kan 'kji gange sossa hypjelèg at kjørkjunn, eg lýt rétte på stakkan dí.

(gamse si), ikkje klare å styre seg
Sjå også hypje, gamse og gamse si.

vrongt eller surt andletsuttrykk

Lavrans va' så hyrpelèg'e då eg mǿtt' 'ó.

sur og gretten når ein svarar eller seier noko

Yngjebjør tóttest vère så hyrpí, men det va' kansi måten 'ennis å vère på.

gretten, sinna, sur
Sjå også hynsk'e og hyrri.

Åslaug va' så hyrrí at eg reiste barre.

tiltaksam, flink
Somme seier "hǿrtig'e"

omsynslaus

bruka om kvinne som held det same korleis ho steller seg (i klede og framferd)

Hysjelège kvendi æ úvýrne mæ sjave si.

uanstendig (om kroppsføring hjå kvinne)

dyr som brukar horna til å stange folk og andre dyr (mest bruka om kyr)
Sjå også hynne.

Kjýrí va' så hývónd, 'u jaga aire kjý ifrå si.

helgedagskledd, i fine klede
Sjå også hægdag'e og hægdagsklæi.

lysten på

Gunnår va' hækjen ette pæninge.

tykkhåra

'An æ så vént hærd'e, Taddeiv.

grei, hjelpsam

'U æ hær, Turí, 'u æ allstǿtt så hjelpandi.

gråhåra, vert ikkje gradbøygt
Sjå også gråhærd'e

'An fèr'e ti' vare hærutt'e, men mykji hår hèv' 'an.

mykje om å gjere, viktig

"Det æ hætt om eitt auga" (ordtak). D'æ 'kji så hætt mæ det.

god, dyktig, flink

grei, greitt, lageleg, noko ein treng Sjå også greilèg'e (V), greilèg'e (H), hendig'e, tægelèg'e (V), tægeleg (H), hǿgt, úhǿg'e og úhǿgt.

Det æ hǿgt mæ vé'emaskjín, itt an steller si vé'en sjave.

1. person som ikkje får til skikkeleg det han vil
2. person som ikkje kan gå normalt
Sjå også kaklen.

herda (oftast bruka om jern)

Dei ljæne som æ for mykji hǿre æ alli góe.

lut over herdane (same tyding som grúv'e)

Dei som våre hǿrelúte vurte jamt reikna for å vère sterke.

kvik til å springe ærend, flink til å få arbeidet fort og lett unna

Svein æ 'kji lengji mæ det; han æ så hǿrtig'e.

om person som står og peikar og planlegg (men ikkje kjem skikkeleg i gong med det vedkomande skal gjere)

vere tom for høy i løa

Det va' helst'e a stór skomm å vare høylaus'e om våri.

høg kant på båt eller slede

Fysst an rór i håge bylgju kjenner an seg tryggare fysst båten æ hågbýrd'e.

høg
Sjå også hågt.

Úrdalsnúten æ den hægsti núten i Sætisdalsheió.

flyge høgt (om fuglar)

høghalsa

høghæla

høgmælt

Espetveitan våre så hågmælte, å da lute vel tale sò hågt si' da búdde innmæ a å?

høg røyst

An lýt vèr' hågrausta itt an ska høyrast av lengdom, å i mótvind'e.

djupt vatn der ein vassar over ei elv

"Om néttan hèv' eg så vónde drauma eg tikj' eg rór i så stríe strauma. Ko trú det æ for slags fyrebód d'æ allstǿtt hågvadt dèr èg lýt ró" (stev).

høg av vekst

Gråmannen va' inkji hågvaksen

1. person som er "stor på det", sjølvbyrg
2. vanskeleg framkomeleg terreng.

1. Den gamli lésmannen va' hågvard'e.
2. Der æ hågvardt å úkjǿmt 'å úrelénæ.

1. glatt, sleip
2. sterk, sprek
Sjå også svikhålt og hålkji.

1. Det va' hålt i túnæ i dag tí'leg. Fiskjen æ hål'e å vanskelèg'e å halde i hondó.
2. Ori "hål'e" var' helst'e brúka om kara å hesta.

buskap som berre har fått halm (dei vert då tunne og tuskelège)

Kjýne æ tunne, da æ så håmgjevne, at da daue vel snart.

halmen er turr men ikkje kornet (om korn på staur)

Konni æ livemåten, så det hjelper 'kji om konnbondí æ håmtjurre.

hås, vanskeleg å tale klårt

"Tenk at èg å Åse finge muse", fortålde Håse-Knút, då han å kåna fóre ti' vare gamle å dauve.

halvdaud 

Saui som stande skorfaste kunn' vère håvdaue av tosti.

halv

Åni laut sitje etti den seisti håvi tímen. Pælen æ 'kji kå håv'e!
Detta veit eg nå, om eg hèv' barre a håvt hòvúd!

halvfull

"halvgal"

Mannen bar seg som 'an va' håvgalen.

tredjedagane i jola, påska og pinsa

Itt d'æ håvheilagt vare det inkji ti' at an gjère nåkå stǿri.

halvgått

Vetren æ håvli'en Kjynnemess, 2. fibruar.

halvt oppeten, halvt avgnaga

ymte om, vil ikkje seie rett ut

Tjógjei va' så håvórdig'e at eg tenkte der måtte vère nåkå gali.

halvtom

halvt vaksen

Taddeiv va' 'kji håvvaksen førr'ell 'an laut út å téne.

"halvvill" (ofte bruka om sauer som er svært skjerre)

Sauin kunne vèr' håvvidde om hausti.

"halvgalen"

Tarjei æ barre reikna for å vèr' håvvitug'e fysst 'an kjøyrer skóter på heiinn.