Ordliste

ser ureinsleg ut når det gjeld mat og klede

'An æ an bafselèg'e mann'e.

ureinsleg når det gjeld mat og klede

'An va' så bafsen mæ matæ.

lass som har mest tyngde bak
Sjå også framlesst'e og baklesse.

Bílen va' så baklesst'e at eg va' ræd'e eg miste stýringjí.

bakglatt (bruka om ski)

Pål ha' så bakskreidde nåkå skjí. Det æ tungt å gange på skjí itt det æ bakskreitt.

plass med lite sol; vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også avsǿlt og sǿlt.

Dei håge fjøddí gjère det baksǿlt 'å nórdlénæ.

vanskeleg, problematisk

Det kan vère baldri å kjøyre skóter i laus'e snjór'e.

sølut, klissut osv
Sjå også balse, bals og bals'e.

Ungan våre så balsne at da vorte plent gjænomvåte.

villstyren

Den balstækni paggjen datt på sykkel å sló seg i blèsâ så 'an úvita.

sølete, klissete, tilgrisa

Ungan vorte så balsutte då da róta i søylunn.

pengelaus

Eg æ plent bank, så eg kan alli bitale denne reikningjí.

"så verst", nokså god, flink

"Svinge di, Svålaug, du æ 'kji så bas!"

hardt arbeid og ikkje tid til pausar

Det varte enn baskeleg dag'e då da sill' lite så mykji gån.

1. strevsam
2. vått (om regn og snø)

1. Det va' så baskji a fǿri.
2. Det va' an baskjen dag'e, det ringde å dreiv omananné.

sjølvsikker, egoist, ein som "brøyter seg fram"

"Du må 'kji late båni vare bastèkji!", sa Gamlegóme.

ufin i måten å ete på

Kråmkaren va' så bausen ti' ète.

tungt og vanskeleg å ta seg fram på grunn av laus og djup snø (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også baute og bauti.

Detti va' an bauten dag'e, for hest'e å mann'e, mæ a tungt høyslass ó' Finndalæ.

mager 

Dei som våre bei'berre, våre jamnaste kara som ha' hardt kroppsarbei'.

1. skinn og vev veks rett på beinet ved brotskade
2. svært tynn og spinkel person

1. Eg såg at leggjen 'ass va bei'gródd'e dèr 'an ha' bròte 'an av.
2. 'An æ plent bei'gródd'e å sjå ti'!

rettvaksen ved (som er lett å kløyve)

Seljâ æ mest'e allstǿtt bei'kløyvd.

1. utan beksel
2. bruka om tankar som fer i alle retningar

1. Hesten va sò grei'e; an kunna ríe 'an beislelaust.
2. Tankan fóre beis'laust i 'ó Gunnår, 'an va' så oppriven av di som ha' hendt.

stort, kraftig

Dèt va' den beistelègasti stúten èg hèv' sétt!

svært salt (ikkje etande)

Detti kjø̀ti æ salt som beiti, an lýt vatne det út.

rettvaksen

Denné stokkjen æ så bei'vaksen at eg vi' brúk' 'an ti' mǿnsås'e i lǿunn.

pågåande (bruka om person som er "rett på sak" og noko grådig)

Fysst fókk våre beiåle kunna an seie at "da hav' 'kji fosstòge". 'An va' så beiål'e, å spúre å masa om å få kaupe garen så billigt.

vand om friarane
Sjå ogå béle, béli og bélegút'e.

Sigríd va' så bélevond at 'u fekk alli nòken.

lite jord før ein kjem nedpå berget (vert ikkje gradbøygt)

'Er æ så bergetunnt hèra at an kan inkji så nåkå.

brukbart (om td "tak over hovudet", husly)

Barre an hèv' bergjelegt ti'helli, æ det inkji spélegt om det æ úveir.

berrhendes; vert ikkje gradbøygt

'Er æ så kaldt i dag at du må inkji gange bèrhendt.

ikkje ha td lue eller hatt på hovudet

Det æ godt å vère berrhovda itt det æ varmt.

utan ryggbør (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også tómreipis.

Det æ snart í vère sjót'e ive heií itt an æ berrlest'e.

skalla (person utan hår på hovudet)

Svein varte berrsnau'e på sí gamle dage.

synberr tanngard

Ein som æ berrtennt'e sýner mykji av tanngardæ om 'an inkji lær.

heilt flatt

Det lýt helst'e vère bíflatt dèr an ska spenne fótball.

oppfinnsam, ikkje rådlaus
Sjå også bekant'e (V).

Gýrí æ så bikanta å kånstig mæ alt 'u gjèri.

oppfinnsam, lett for å finne på ein god idé
Sjå også bikanta.

Gýrí va' så bikant mæ alt dèt 'u gjåri.

bekmørk
Somme seier "bikmyrkt" eller "bikmjørkt".

Det va' bikmørkt å sílregn då da kóme heim'tt' av heiinn.

beksvart

Vallmåli ti' dalebuksó æ biksvårt.

oppfinnsam person som er god til å utføre vanskelege tekniske oppgåver
Sjå også bikundelèg'e (V), konstig'e og hag'e.

Den bikundelegari av da va' Eirik.

oppfinnsam person som er god til å utføre vanskelege tekniske oppgåver
Sjå også bikundeleg (H), konstig'e og hag'e.

Svein va' den bikundelègasti av da. Hú æ bikundelèg ti' å kåme på det.

stappmett, godt forsynt

Nò æ eg så bilåten at eg vinn'e alli ète mei'.

person eller dyr som et endå om det ikkje er den beste maten

An må vère birgjen om an èt'e mygla stump'e.

1. svært ivrig
2. leie til

1. Pusi æ plent bisett'e ti' å opp'å kjykkenbenkjen.
2. Lefsun våre så bisette ti' mygle itt da vorte lagde n'i barkekjèri, så mi laut leggje nòkå midjom leivó.

vere ram til, ha hang til

'An va' bisk'e ti' setje seg fysst ingjen såg 'an.

1. til å stole på, påliteleg
2. ikkje til å stóle på

1. I an butikk'e ell' a forretning lýt an have bitrúdde fókk.
2. 'An æ bitrúdd'e ti' å stèle, for 'an hèv gjårt det førr'e.

merke i huda etter loppebit

Eg kleiar så att'å ryggjæ; vi du klå meg, Mamme, eg æ så bitutt'e.

krumbøygd

Haddvår æ så bjúg'e nò ette alt sliti 'an hèv' havt gjænom lívi.

framståande munn og nase og tilbaketrekt panne

Det æ sjella sjå bjúgleitte fókk.

bøygd / krum nase

Pål æ så bjúgnasa, det æ så fræmindsklegt.

utydeleg tale

Gunne va' så bjusí at eg ha' vóndt for å skjø̀n' 'æ.

hissig etter å kome inn på innmarka for å beite (om husdyr)

Snillesau æ sò bjåslí'e at eg trúr mi barre ljót' slakt' 'an.

utvalt (det beste)

Detti timri æ bladt, kvistlaust å stórt.

1. gulbrun farge; bruka berre om hest; vert ikkje gradbøygt
Sjå også músutt'e, blår'e og borkutt'e.
2. pengelens

1. Tór hèv' enn blakk'e hest'e.
2. Tór varte blakk'e då 'an kaupte hesten.

ublanda, rein (bruka om metall)

'An laga det av blank'e kåpår'e.

blyg, unnséleg, sjenert

Den jenta va' så blaug at eg fekk inkji a einaste órd útav 'enni.

virkar tilbakehaldande

Ungan våre blauglègare førr'e 'ell da æ nò.

blaut myr der det er veg over

Hestan æ ræde å gange dèr det æ blautmerkt.

bunadplagget dregje høgt opp på panna (om kvinner, rekna som ugreitt; vert ikkje gradbøygt)
Sjå også blèse.

'U va' blèseberr, den nýe kånâ i Heimigâ.

uroleg, glitrande synsinntrykk

Eg tikje løyesaumen din æ helst'e for blidren!

blid utsjånad

Den blídsklègji Gunnåren varte allstǿtt så godt líka.

svært trøytt, heilt utsliten (vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader)
Sjå også kavtròta, tròta og tròte.

Det va' 'kji unde da våre blindtròta då da kóme heim'tt'e av heiinn, mæ tunge kassa å lang'e vèg'e.

blodfattig (låg blodprosent)

Da vorte tídt blódarme av einsídig'e kost'e.

blod under huda når ein har slått seg

Lidvår varte så blódstukkjen då den stóri steinen datt né'å fóten 'ass.

friskleg og raudleitt i andletet (mest bruka om jenter og kvinner)

"Dei blǿmandi kjinní du fyrr'e ha'i, no hav' da bleikna å tèkje ska'i" (gammal stevline).

sterkt rørd (kjenslemessig)

Mange vorte bløytte då da høyre immisæren i bé'ehúsæ.

folk kledde i mørk dress (gjekk ikkje i daleklæi)

Det va' vel helst'e svårte klæi da ha', dei som vorte kadda blåklædde.

skiftet mellom ne og ny måne

Denne vikâ æ det blånéa, men ti' hægjinn æ det ný.

blå farge

Hesten æ helst'e kvít'e, men mi sei 'an æ blår'e, å mi kadd' 'an Blåren.

vere i stand til å bere bod eller gå med ei melding

Ungan turve 'kji vère så gamle før'ell da æ bó'fǿre.

opphovna

kome greitt og turrt i hus

Høytti æ godt borgji.

gulbleik farge (bruka berre om hest; vert ikkje gradbøygt)
Sjå også blakk'e, blår'e og músutt'e.

Fjórdhestan æ jamnaste blakke ell' borkutte. Mikkjål hèv' a borkutt merr.

ha selt sjela si til Den Vonde

Gunnúv spila som om 'an va' bortgjèven.

liten, veik (bruka helst om dyr, td eit lam som er sers lite og ikkje trivst, men òg bruka om folk)

Lambi æ så bortnykt at det vare 'kji nåkå av det.

angrande, klar til å gjere bot
Sjå også færug'e.

Bjørgúv varte bótfærug'e på sí gamle dage.

stor fargeflekk eller flekker (om td sauer og kyr)

Tilemarkskjýne våre mykji bótutte.

vanskeleg å få til bords 

Sòme som kóme ti' aire å vorte bó'ne mat'e, våre bó'vand'e, vanskelège å få innât bór'æ.

drivande, utolmodig etter å kome i gong

Kjètil æ så braddandi, 'an kan alli vente på åkkå.

prydeleg, staseleg, vakker (td om rik løyesaum og staseleg pynta person)

Flatelandan kóme så bramelège inn i kjørkjâ.

bratt

A brott stétt æ vónd å kåm' opp for eldri fókk.

stutt bak krysset (om dyr, helst hest)

Denna hesten æ 'kji vén'e, 'an æ for brattlenda.

1. bygning som har bratt tak
2. stolt kroppshaldning (oftast bruka om høge personar)
Sjå også raust.

1. Snjóren ræser létt fysst tòkâ æ brattrausta.
2. 'An va' brattrausta, å gjekk mæ hòvúæ hågt.

få mat heime eller på støylen sjølv om ein ikkje er i nær slekt med vedkomande som serverer maten (om slektskap som er mindre enn syskenborn)

"Mi æ så mykji i hóp at eg tikje mi æ brausylle", sa Såvi.

tjukk (mest berre bruka om kvinner)
Sjå også breffe.

Der gjeng'e a breffelegt kvendi ette vègjæ.

tjukkfallen

Åni å Gýró våre breffne å gó'mósne.

brei over lenda (om td hest)

Merrí va' breilenda å væl ihópkåmí.

plasskrevjande
Sjå også breiskle og breiskle si.

Det æ breiskli mæ stakka.

breikjaka
Sjå også langleitt'e, raudleitt'e, rundleitt'e, smalleitt'e og tunnleitt'e.

'An æ breisleitt'e plent som gófa sin.

breiddfull

Nò æ mjåkkbyttâ brekkfudd, så nò lýt du stiltre di inn'tt'e ó' fjósæ mæ 'enni.

skade på hest når ein klyvjar (under søylefòtó vert det varmt og tett så hårlaget vert ljosfarga eller hårlaust og det vert varig skade)

An måtte passe godt på så inkji hesten varte brend'e.

1. uttrykk bruka om person som har lært å lese
2. uttrykk helst bruka om person som ikkje ser til å lese utan briller

1. I gamle dage va' det 'kji adde som vår' brevsýnte.
2. Eg hèv' dimka så at eg æ 'kji brevsýnt'e leng'e, kå fysst eg hèv' brillu.

mørkebrunflekkut; gjeld storfe

Vetrongjen va' brondutt'e å kvít'e unde magâ.

kraftig; bruka om personar

Mikkjål æ bròtelèg'e å sterk'e.

1. omvend til tru på Gud
2. vondt sår i silestaden (om hest; alvorleg og ofte varig tilstand)

1. Då Andrés varte bròten, spila 'an alli slåtta mei'.
2. Hestan have a filli gróhold, så fysst hesten va' bròten, så va' det alvårleg. Passa an 'kji på i varmt veir å hardt arbei' for hesten, så kunna 'an vare bròten i silestadæ.

bruka om føret når folk eller dyr bryt gjennom skaren

"Fysst det æ brotfǿrt æ det helst'e úmògeleg å gange på skjí", sa Eivind.

sløv, veldig uskarp (om øks)

Øksí æ sò bròthoggjí at 'u æ plent øyelagd.

mykje greiner og kvistar (stort i omfang; bruka om tre)

Brúskne furu have havt det godt. Den furâ æ brúskjí å stórkvistutt.

broddsette skosolar

Det æ trygt å vère godt brylt'e itt det æ svikhålt.

flekkut, ureint; vert ikkje gradbøygt
Sjå også substantivet bræse og verbet bræse.

Eg kan 'kji gange mæ desse bræsutte fyreklææ.

falleferdig (om bygning)

Mange av dei gamle støylsbúó hav' vorte helst'e brǿstfeldige.

mykje snø der ein ferdast (på veg eller i utmark)

'Er æ så brøy'sli úti at eg lýt starte snjófræsen.

smelta (ofte bruka om smør)

Eg lýt hav' bråi smø̀r attat kompó.

fortfarande, snappsinna

Gjermund æ så brår'e, 'an tòler alli å var' mótsagd'e.

1. stort og rundt andlet (bruka om vaksne folk)
2. storslegen, staseleg

1. Å vère bråselèg'e va' jamt a teikn på at 'an va' for feit'e.
2. Det va' an bråselèg'e amtsstút'e da ha' kaupt nò.

1. stort og rundt andlet (bruka om vaksne folk)
2. flott (men noko "for mykje")

1. 'An æ så bråsen å feitlagd'e i andlitæ.
2. Løyesaumen må inkji vère for bråsen, då tikje sòme at det skjemmer út. Den sýâ æ så bråsí.

rundt og fyldig andlet

Gunnår hèv' vorte så bråsleitt'e i di seiste.

stor og uflidd person

Æ an eisemadd'e, kan an vèr' så bufsen an vi', men inkji fysst an búr ihóp mæ aire.

1. bøygd (mest bruka om tømmerstokkar og folk)
2. hjulbeint
Sjå også langbugjen.

1. Danil æ lang'e å bugjen, men fair 'ass va' bugnare. Åsan i búinn æ bugne.
2. Sigúrd va' så bugjen i fótó då 'an va' líten.

høgmælt, bråkete

Buldrne drykkjebassa lýt an passe seg fyri.

tjukk

Torjús æ buligare 'ell 'an Bjynn.

tykkfallen, "rund"

Svein va' bultren å feit'e.

ha ugrei tale eller framferd (gjeld personar som "kjem brått")

Pål va' så bumsen, 'an tala tídt førr'ell 'an tenkti.

bulande (td metalplate)

Platâ va' bunga, så eg fekk avslag i prísæ. 

holt, bøygt (om td bordplanke)

Æ planka for bungjí så kan an 'kji brúk' 'æ ti' nåkå som leitar på.

bulkete, hol, bøygd (om td bordplanke)

Den gamli, bungutti kaffékaslen hèv' vòr' i støylsbúinn åkkå så lengji eg minnest.

1. ugrei framferd (tek lite omsyn)
2. unøyen, ufin, ugrei (manglar "sosiale antenner")
Sjå også burvi.

1. Den burvni sveikadden varte alli líka, 'an gjåre barre som 'an villi sjav'e.
2. Herjús va' så burven, 'an gjåre mest'e ingjenting greitt.

ureint, rotete (ofte bruka om hus og personar)

Det æ busmi i Útistog, men dei tvei sveikaddan æ nå helst'e gamle au.

velfødd

Einår va' rund'e å busselèg'e.

nauten

Tòróv æ helst'e enn bústeleg dreng'e.

ugreitt stelt i kledevegen, dårleg kroppshaldning, mindre ven utsjånad

Gunnår va' helst'e bústelèg'e, úsjålèg'e å stússen.

mykje boss; vert ikkje gradbøygt
Sjå også bus.

Der vare helst'e busutt'e rundt omnen fysst an eller.

kappa i lengder (om tømmer)

Æ da butta, adde stokkan?

1. tagal, tverr
2. sløv, ukvass (avrunda egg)

1. Torgrím va' helst'e butt'e då mi kóme ti' tale om dèt som ha' hendt.
2. Níven æ så butt'e at eg kan alli brúk' 'an.

1. uskarp odd eller egg på reiskap
Sjå også núv'e.
2. ugrei, tverr og vrang person (H)

1. Øksí mí æ så buttfyri at eg må hav' stei'hoggji.
2. 'An æ plent buttfyri i dag!

ha lite buskap

Mi våre helst'e bútunne i haust.

dum oppførsel i fullt sinne

Den som æ búveleg "gjère bommert i sinni", skrívar Knút Jónson Heddi.

viltspringande; bruka om husdyr

fabrikkprodusert

Denné brugdestólen hèv' eg inkji gjårt sjav'e, 'an æ býensgjår'e.

mykje boss

Æ det bysutt'e, brúkar eg límen.

skinn som er bægflett

Det va' bægflette skjinn som helst'e vorte selde ti' buntmakaró. Æ detti skjinni bægflett?

1. øydelagt, utslite (ordet vert bruka for moro; trykk på fyrste staving)
2. ikkje ope beinbrot (trykk på båe stavingane)

1. Skóne mí æ bænå, da lèke som síla.
2. Det va' viktig å få beiní i rétt stilling fysst ska'en va' bænå.

1. trå etter, ha lyst på, ha lyst til
2. vere morsk (H)

1. Gunleik va' bå' ǿr'e å bǿst'e ett' 'enni Tóre.
2. Inkji vèr' så bǿst'e, Dreng!

sjuk før fødselen (om kvinner)

Signe va' bånsjúk å va' eisemó heimi.

barnsleg; vert bruka om vaksne folk
Sjå også bån.

'An æ så bånskjen, å vi' allstǿtt sýne styrkjen sin.

barnsleg; vert helst bruka om born
Sjå også bån.

Eg tikje Gývi æ bånsklègare 'ell Margjitt, endå 'u æ gamlare.

når snøoverflata er bylgjut og hard på grunn av vind; vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader
Sjå også båreskjǿlt (H).

Det æ úhǿgt å kjøyre fysst det æ båreskjept.

når vinden har gjort snøoverflata bylgjut og hard; vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader.
Sjå også båreskjept (V).

Det æ úhǿgt kjøyre itt det æ båreskjǿlt.

uttrykk bruka om når juret vert hardt og hovnar opp på ei ku som nett har kalva

Mi lute sjå godt ette dei båstrútne kjýrinn.