Ordliste

trakke til (om tiltrakka og hardtrakka jord)

I gamle búi mæ jórdtili, va' der tídt så tadda ti', at an kunna sópe å halde det reint som a anna tili.

verte konfirmert

Det va' det åri eg sille takast fram, eg hoppa på skjí å datt å braut av mi fóten.

1. hemne seg, gjere motstand
2. ta att, innhente

1. Det æ spélegt å take att'e itt an hèv'e mæ stygge fókk å gjère.
An må alli sei' 'ó i mót, då kan 'an take att'e.
2. 'U tók 'an att'e om 'u ha' reist a kórtér ett' 'ó.

reise austover (mot Telemark)

Gunstein tók aust'e for å få si tæniste om sommåri.

1. ta av ein del av produktet til spesiell bruk
2. fotografere
3. smelte (om snø)
4. endre retning (i terrenget)

1. Eg lýt take åkkå âv nåkå feskjí mjåkk så mi få sydde åkkå nåkå góe sodda.
2. Hèra æ så vént at eg vi take âv a bilete.
3. 'Er hèv' verkeleg tèkje âv i desse vermdâ!
4. Eg tók âv mæ Tangjen då eg sille ti' Kjeddingheddéræ.

ta inn buskapen

Fysst konni bigjynte ti' spíre på åkró, tóke da búskapen av jóri.

1. slanke seg
2. verte tunnare pga sjukdom eller alderdom

1. Da hav' tèkje av sikkå, bògó. Fókk æ jamt så feite nò for tí'inn at da ha' godt kunna tèkje av sikkå nokå kjilo.
2. 'An va' så godt i stand, men no hèv' 'an tèkje av si så 'an æ 'kji att'ekjennandi.

verje seg mot slag (td i slagsmål)

Andrés va' så gó'e ti' take âv for slògó, så dífyri vann 'an tídt i slagsmål.

gje bort meir enn ein har råd til

Gýrí va' så gódgjèvandi at 'u tók det mest'e ifrå sjave si.

ta fyr (også bruka i overførd tyding)

Mannen varte så vónd'e at 'an mest'e tók ell'e.

ta opp poteter

Mi vi' take epli i morgó disom det æ godt veir.

ta tak i

Da tóke fat i mobbesakjí mæ ei gong.

bruse (når ølet gjærar kraftig)

Ǿli tók fossgong i dunkjæ.

verte drektig

Denné sauen tèk'e 'kji fóstri, så mi kunne 'kji fǿ på 'an lenge'.

ta alt og ikkje la noko vere att

Eg tók eplefòrin frå endâ då eg grasa, å lét inkji nåkå stande att'e.

ta i skrevet på ei påkledd kvinne (om mann)

'An tók fyr' 'enni.

Når halvturt høy vert pressa i hop, kan det verte varmt ("take hiti"), og seinare mygle og dermed verte ubrukeleg.

Høytti ha' lègje så lengji i såtu at det ha' tèkje hiti då mi rive det út.

1. motseie, protestere
Somme seier "bère hågt mæ".
2. svare avvisande (Gamalt or Sætisdal)

1. 'U tók så hågt mæ då eg ville betale for greia 'u ha' gjårt mi. Gònil bar hågt mæ då eg la fram at glava va' bèt'e 'ell glasvatt.

1. bruke krefter
2. fate (byrje å brenne)
3. bite på kroken
4. byrje
Sjå også take.

1. Eg tók í så buksun rivna. Mi tóke í alt di mi vunne, men mi knita kji steinæ.
2. Det vi' 'kji take í fyrr'ell du hève nåkå sivra.
3. Eg kjende det tók í, men det va' så lausbeitt i kveld.
4. Det tèk'e í plent som fjår, snjóren kåm kufst å mæ fæle kjyngji. Kòss tók det í? Jåó, det tók godt í, ungan våre så ívrige å tróttuge, at.

stogge dyr som kjem i sprang (uttrykket er ubunden dativ)

Ånund tók sauehópen i hepti førr'ell da sprunge inn i åkren.

byrje i militæret

Bróe min sille take imót på Gjimlemóæ.

få skjøte på garden

Tjógjei tók imót garæ då 'an va' barre atten år, for fair 'ass dǿe då.

gripe oppgulpa mat i munnen på eit dyr og leggje maten inn i munnen på eit sjukt dyr (oftast sau)

Taddeiv tók jórten frå dei fríske sauæ å gav 'an ti' dei sjúke, som ha' mist jórten.

take ut innvolane på eit dyr når ein slaktar
Sjå også take.

An lýt vère forsiktig'e fysst an tèk'e ó'.

lage noko ut frå eit stort grovt emne

D'æ mykji arbeid fysst an ska' take det ó' imnó.

1. dyrke ny jord
2. ta opp (på td lydband eller harddisc)
Sjå også take og opptak.

1. Da våre trí mann mæ da tóke opp.
2. Gunnår tók opp adde slåttan på ljódband.

ta til seg eit framandt lam (og kanne det)
Somme seier "take unde seg".

Sòme saui take 'punde seg annas lomb helst'e létt; aire kunne vère plent úmògelège.

finne slektstrekk

Det va' 'kji vanskeleg å take 'æ Tóne på fókkjæ.

gjere eit arbeid for nokon
Sjå også take og byggje seg.

'An tók på seg altfor mykji, så 'an varte alli kå i baktropp.

nemne (helst negativ omtale)

Detta må du alli take på tunge! 

samle restane etter ei høybør

Breislejentâ tók ròkjí ette høybýrí 'ass Taddâk.

flekkje av ei hinne på nytt skinn som skal garvast (nyslakta dyr)

An lýt take ròsí av skjinnó førr'ell an kan garve da.

1. trekkje seg frå ein lovnad
2. rette noko ein har sagt gale

1. Da ha' lòva det, men så tóke da sikkå att'e.
2. 'An tók seg att'e, då 'an skjø̀na at 'an ha sagt nåkå gali.

1. fotografere seg
Sjå også take og kåme på plate.
2. hjelpe, ta omsorg for

1. Da våre ti' an fótograf''e å tóke sikkå av då da våre ti' bý'n.
2. Då da reiste på færitúr'e, finge da aire ti' å take sikkå av kattó.

ta seg for

Eg snåva i an stúvi å tók meg fyri, å braut av mi tommen.

bruka om sår som utviklar seg negativt og det vert td betennelse og verk

Åni laut på sjúkehús ette at di stóre såri 'ass 'å leggjæ ha tèkje seg gali opp.

korrigere seg sjølv

Eg tók meg í at eg ha' sagt gali om dèt årstali eg bigjynte på gymnasæ.

1. verte meir velståande
2. Friskne til, støygne
3. lære å oppføre seg greitt

1. 'An tók seg opp å varte helst'e rík'e.
2. Gònil hèv' tèkje seg opp nò.
3. 'U tók seg så greitt opp.

kome i gong (td skoter med lass)

Hèra mi hav' lesst æ der a líti móttak, så det æ vanskeleg å take seg ti'.

ta plass, finne plass

Du lýt take sess'e nårmæ bórdi.

gjere, arbeide med

Ko sku' mi tak' åkkå fyri i dag?

ta til med (arbeid ein skal byrje på)

Eg hèv' 'kji så mykji å take mi fyrom nò om vetren. Ko trú eg ska' nò take mi fyrom. Mi tóke åkkå fyrom for mykji, så mi rukke det alli.

ta tilsprang

'An tók si renni å hoppa ive bekkjen.

1. gjere seg opp tankar om at ein kan få ei viss jente eller gut til kjærast
2. førestille seg

1. Anne tók si tanka om 'an Såvi. 'An ha' tèkje si tanka for æ Gýró.
2. An kan gjère si tanka om mykji gama.

kome i gong (med td eit arbeid)

Kò sku mi take åkkå ti' i dag?

akseptere skulda

Same ko eg sa, så måtte eg take skommí.

leggje til sprangs

Tjóvan tóke sprangji då politíi kåm.

få nok av noko (gjer difor ikkje dette meir)

'An tók støkkjen å tóre alli hoppe mei' då 'an datt å braut av si fóten.

få tankar om

'An tók tankji om at fanten ville lúr' 'an.

"gripe til" (arbeid ein kan gjere i ledige stunder; td handarbeid, vedhogst, ordinnsamling)

Det kan vèr' greitt å hav' a spit å take ti'.

ta til sprangs

'An tók ti' flogs då 'an såg bjynnen.

1. adoptere
2. forsyne seg med mat / drikke
Sjå også take.

1. Da tóke ti' sikkå enn fremminde ungji.
2. Nò lýt du take ti' di av alt dèt der æ på bordæ!

sanse seg

'An sa 'an vill' selje garen, men 'an tók ti' vitæ.

1. reise brått, forsvinne, røme
2. finne vasskjelde ved hjelp av ynskjekvist
Sjå også take.

1. 'An tók út i fullt sinni. Hesten tók út fyre mi. Di mòge 'kji take út førr'ell di hav' èti. Det æ vågeleg å take út på heií for filli klædd'e. Karan tóke út ti' heis ette kvelletíd.
2. Knút Jóri va' fæl'e ti' take út vasskjellu.

leggje ny never og vøle eit torvtak der det lek

An lýt vère nøyen itt an ska' take út an dròpi.

1. verte rusa av alkohol
2. angripe
3. ta fyr
Sjå også take.

1. "Hui, nò tèk'e det 'å",sa Gunvor, då 'u ha' smaka på heimeǿli.
2. 'An ville take 'å meg, så eg varte nøydd'e ti' rýme. Eirik varte tèkjen 'å, å 'an greidde alli forsvòre seg.
3. Det tók så fælt 'å at eg fekk alli sløkkje.

kome før folk har stått opp

Mi kóme så tí'legt at mi tóke da 'å kvílunn.

om never som slepper godt taket (sevja er på det beste)

Takji gjekk godt, så da finge flette mykji nævra førri laudagjen. Nò ljóte mi av å flette tak, takji gjeng'e godt på bjørkó nò.

Takk for sist!

Takk for seinaste! Det va' gama å treffe deg att'e.

takk med handa; take ein annan i handa for ei gåve eller greie

Eg fekk takk 'ni hondí å helsing heim'tte.

gjere att det ein annan har gjort mot deg, halde kvarandre for jamngode

Mi kunne vel takkast for jamt kvæ som æ fælast'e ti' drikke kaffé.

avgjere på eit seinare tidspunkt (td neste dag)

Mi ljót' talast mæ att'e seinare.

tale slik at ein dummar seg ut

Sòme tale av si hòvúdi å skjø̀ne det 'kji sjavi.

alltid vere samd med siste talar, "snu kappa etter vinden"
Sjå også gýelèg'e.

Targjær talar fókk ette munnæ, så an veit alli ko 'u meini.

overtale, få på andre tankar
Sjå også avstivle.

Mi ljóte tale fyr' 'enni, detta må 'u alli. Det nyttar alli å tale fyr' 'ó.

seie at ting er lett å gjere og prøve å overtale

'U tala så fǿrt si' 'u inkji sill gjèr' det sjóv.

stokke om på bokstavar i ord, stokke om på ord i setning

Adde kunn' tale gali av å ti'. Eg tala gali, eg kåm meg 'kji i hug.

tale med

Da vill' alli tale på kvorairne.

tale om kjønnslege ting (bruke "tabuord")

"Du må alli tale skamlegt, Titta, det må du vite!"

irettesetje (be nokon om å dempe seg eller slutte med noko; td born i leik)

Ungan våre så ústýrne, så eg tala ti' da, men da héle barre på.

Bjørgúv tala úfǿrt, så mi bigåve åkkå mæ heietúræ.

lespe

Sòme tale úti tungunn, da kunne 'kji seie "s".

1. det som meinest, det ein talar om
2. ikkje aktuelt

1. Det æ denné veggjen d'æ taling om å ríve.
2. Det æ alli taling om at eg tòr' hoppe i fallskjerm'e. Det æ alli tal om at eg kan fýe dikkå.

veikne bort, verte tunnare og veikare etter kvart, skrante

Du såg koss 'an talmast bort då 'an varte sjúk'e. Gamle fókk talmast bort.

vente i stor spenning

Ungan tandra sikkå ti' då da såge dei stóre jólebassan som kóme inn i túni.

misse td venleik eller vyrnad; gjeld personar

'U hèv' tapa seg nò, hú som va' så vé'. An tapar seg mæ alderæ.

hald kjeft!

Nò lýt du teie kjeptæ dí, hellis reiser eg heim'tt'e! Kjepten din!; pakk deg útt'e!

halde kjeft

Nò lýt du teie tòtæ dí!

greie mykje arbeid (td når ein arbeider fleire i lag)

Nò teigar det avgari, itt mange skjóte leite si.

melde seg opp til konfirmasjon (i eldre tid)
Sjå også gange for prestæ, gange lèse, konformant'e, konformére, masjónsbonn og vare framtèkjen.

Bonní lute teikne sikkå, å gange lèse frå haustæ.

ser ut til, syner, høve til

Eg sér alli teikni ti' at du æ sjúk. "Å ja, 'er æ teikni ti' det", sa Tårål då Anne sa 'an laut ète.

skjemme kraftig, kritisere
Sjå også verbet teksle.

'U teksla ti' gúten, så eg tótte det va' vóndt å høyre på. 'An teksla 'æ ti' så det va' plent kallegt.

ikkje unne, kontrollere, "passe på" ("tykkje at andre et for mykje")

Det æ fælt å vare tåld'e etti maten. Da telje ett' 'ó alt 'an fær.
"Du tar alli telje ette mi maten!" "Det va' vóndt å sjå, 'an tóttest plent telje ett' 'enni maten."

1. rå frå
2. telje flatbraudleivar og lefser og leggje dei bort når ein bakar
Sjå også telje.

1. Eg tålde da frå å reise si' det varte slig úveir.
2. Gònil tålde frå leivan, å la da i rúvu, tjúge i kvær'e.

formane

Anne tålde så fyr 'ó at detta måtte 'an alli gjère.

rå til, oppmode, oppmuntre

'U tålde da ti' å kaupe det mindri húsi.

svive rundt på hælen (360 grader; kunne ein dette, i eldre tid, var ein vaksen nok til å ta på seg teneste)

Såvi æ 'kji gamle karen, men 'an æ gó'e for å téne åri.

lage ei lukka grøft ved hjelp av stein
Sjå også tenne og veite.

An lýt have mange slags stein'e, å nóg av da, fysst an ska' tenne a veite.

stengje vasskran

Springevatni fossa útivi førr'ell 'u fekk teppe att'e.

"tett i tett"

Mýhankan stóge tétt som nubb'e på handebakjæ mí mæ eg fiska.

springe alt ein orkar

Mi tevla å sprunge di mi vunne, men mi rukke alli attí dei skjarre sauin.

bryte opp, reise, starte med å reise frå ein stad til ein annan, må alltid ha med eit hjelpeverb

Ko tí' sku mi ti'? 'An sat plent heile kveldi å tóttest alli vi' ti'. Eg veit alli nær mi sku ti'. Mi vi' 'kji ti' ennå. Eg kjøyre ti' å vill' alli hav 'an mæ. Du kan 'kji ti' nò, du hèv' 'kji fengje mat'e ennå!

i vegen for, til skade eller ulempe

Dèt trétti stód så ti' andgjils, så eg saga det néd.

"i augo" (å sjå til)

Haddvår va' så vóndsklèg'e ti' augnan.

til skilnad (liten skilnad)

Tevlingejúrun kunne vère i nòkå úlík mynstr, ti' avbregd.

til overs, att

Ko mykji pæninge have mi ti' beste?

til frukost

Mi åte brau ti' bítås.

tilbod om

'U ha' ti' bó'is a håg stilling, men 'u tótte inkji 'u kunna reise frå bonnó. Eg hèv' an hest'e ti' bóis, men eg veit 'kji plent om eg vi' kaup' 'an.

til botnen

Lastí sokk ti' botna.

gjere bot

'An måtte ti' bóts å ti'stande det 'an ha' gjårt.

til bryllaupet (genitiv-uttrykk)

Ti' bryddaups laut an bryggje ǿl.

eigedomsgrensa

Taddeiv eig'e ti' býtis mæ Oppistog.

til no

Det hèv' gjengje godt ti' desse, så eg trúr mi sku slutte nò.

etter måten

"Det æ 'kji så lengji ti' píns, ti' dí då".

1. bruka om eit eller anna ein skulle ha gjort ferdig fram til dugurden
2. til dugurdsmat

1. Mi ljóte prǿve om mi røkkje akkórten åkkå ti' dògúrs.
2. Mi ha' graut'e ti' dògúrs.

til doktaren

Nò lýt du kåme di ti' doktars, du hóstar så stygt!

"til kvass egg att"

Øksí mí æ plent buttfyri, så eg lýt slíp' 'æ ti' eggja. Bitgogni lýt an slípe ti' eggja å brýne mæ a fínt brýni.

til slutt

Da såte kveldi ti' endis. Da kóme 'kji ti' endis mæ høyingjinn førr'ell éli va' der.

ikkje til bry eller mein

Det æ ingjó ti' forlei å kjøyre inn konni i dag.

fotenden av senga

Æ an trjú i a smòl kvíle, lýt den eini liggje ti' fóte.

1. lei av, vil sleppe
2. freista til
3. forarga

1. Eg æ ti' friss mæ heile greiunn!
2. Eg æ ti' friss eg tèke av 'ó bíllyklan!
3. Eg æ ti' friss mæ 'ó Haddvår, 'an hèv' ussa allfor lengji!

gratis

Eg bitala barre tí krónu for veskâ, det va' mest'e ti' gjèvandi. "D'æ alt ti' gjèvandi godt", æ a gåmålt órdtâk om at alt an fær gratis æ godt.

Ikkje råke eller nå målet, slå feil, trø feil, gjere misstak
Sjå også glepp'e.

Det gjekk ti' glepps mæ dei bílhandelæ. Det gjekk ti' glepps mæ nívæ då eg tægde mi a ljåspite, så eg fekk mi an skúr'e i fingjæ. 

til uttynning 

Kabrettâ va' så tykk at da måtte hav' vatn ti' glæ.

til gode

Da finge alli att'e dei pæningan da ha' ti' gó'is.

i gjenge, i gong

Nò hève slåtten kåme godt ti' gongs!

til helgedagsbruk (sundagar og heilagdagar)

Desse nýe buksun lýt du barre brúke ti' heilagt.

til fjells

Vi' du ti' heis i morgó?

til hende, til hjelp, til disposisjon

Eg va' ti' hendis fysst det trongst.

tilgjengeleg for vidaretransport med hest

Nò hav' mi rindt timræ så det æ ti' hest.

om hovudet (genitiv)

Kjýrí æ så vé' ti' hòvú's.

til helgedagsbruk

Dessa buksun må du barre brúke ti' hægdags.

halvvegs

'An ha' 'kji kåme ti' hæltis av vègjæ, så tròta 'an. Høybúí stend'e ti' hæltis på åkkås grunn'e.

kome i gong og få gjort ting raskt

Haddvår æ 'kji lengji ti' håmårs, han tar inkji tenkje seg lengji om.

til inga nytte

No varte detti arbei'i åkkå ti' inkjis.

til jol (genitivsform)

"Dike di dike di Tóre, ko lengji æ det ti' jóle? (gammal regle). Kåme di heim'tt'e ti' jóle? Hav' di baka ti' jóle?

til jol

I dag æ det fjórta dage ti' jólæ.

til dåpen

Aslak va' fem viku då mi våre ti' kristnan mæ 'ó.

til kvardags

Mi gange 'kji hægdagsklædde ti' kvenndags. Ti' kvenndags ète mi kvenndagsmat'e.

til sides (til leds)
Sjå også lé.

An lýt gló ti' lé's au itt an kjøyrer bíl'e.

til likferda (genitiv-uttrykk)

Adde 'å garæ vorte bé'ne ti' líkfær's.

1. på same tid
2. like mykje

1. La'kkå lypte ti' líks, så få mi det ti'.
2. Da finge bitaling, adde ti' líks.

"for å verte mett" (måltid)

Ti' mettis vi' eg helst'e have graut'e å mjåkk.

hugse

Det drèg'e ti' minnis at det va' sossa som du sei'.

"til mjølking"

til møtes med

Eg kåm ti' móts mæ an stór'e bíl'e, så eg laut kjøyre ti' lé's å stanse.

heim til eit måltid

Nò ljóte mi heim'tt'e ti måls, klokkâ æ toll! Ko lengji æ det ti' måls? Mi vorte rópa inn ti' måls. Det æ etti tvei tíma ti' måls, så mi ljóte hav' a håvlé nò.

1. "litt likevel"
2. til nytte

1. Eg kjøyrer sò ti' nòkås, så eg kan líssågodt kjøyre deg heim'tt'e. Eg gjeng'e sò ti' nòkås, så eg kan líssågodt gange denna stubben au.
2.'An va' alli ti' nòkås i slåttæ.

til middags (om lag kl 14.00)

I slåttæ åte da jamt graut'e ti' nóss.

1. verdt noko, brukande
2. bruka om ufruktbart dyr

1. Denné gamli kasettspilaren æ alli ti' nåkå.
2. Denné stúten æ 'kji ti' nåkå

"Det hadde du godt av!" (når ein har gjort noko gale eller ugreitt og ein får ein slags "straff" attende, då er det til pass for den personen, altså ein slags rettferdig straff. Same som måten)

Det va' ti' pass di at du øyelâ bílen din!

til pinse

D'æ góslegt fysst det líe ti' píns, for då æ det våri. Som veiri æ sommårmål, ska' det vère ti' píns.

til høgtideleg bruk

Ti' rektig vént brúkar an det vénaste an hèvi.

(kome) til rette

Turistan kóme ti' réttis, men da ha' vadra fælt.

til helvete

Det gjeng'e ti' ræmæls mæ ´ó nò, sò som 'an stellar seg. Ti' ræmæls mæ di!

så å seie, omtrent

Gangan på plaggjæ æ slitne, men botnen æ líke gó'e, ti' seie.

til skam (dumme seg ut)
Sjå også vare og ti'.

An må 'kji vère så gjèrug'e at an vare ti' skamdan. 'An stó' ti' skamdan då 'an ha' dumma seg út.

i løynd

'An låg ti' skjygnis å venta på reissdýrhópen.

springe fort avgarde

Tjóven tók ti' skots då 'an såg meg. Sauin vår' så skjarre at da sette ti' skots mæ same da såg' åkkå. Elgjen tók ti' skots då Jón skaut, men alli hǿvdi.

til skrevs

Eg sit'e ti' skrivs itt eg rí'e på hestæ.

midt i mellom arbeidsklede og finklede

Dei som ha' gó råd, ha dalebuksu bå' ti' arbeis, ti' slengs, å ti' fínt.

springe av garde

Skottaran tóke ti' sprangs då eg lét opp húrí.

ha i reserve, ha å ta til

D'æ så greitt å have nòkå liggjandi, ti' taks. Desse stóppan hèv' eg ti' taks fysst eg lýt gjare.

tredjedel

Nò hav mi gjengje ti' tréungs av vègjæ at Finndalæ.

leggje td holkar og og kodder i bekken slik at dei trutna og vart tette

Det fysste du laut gjère fysst du kåm på støylen va' å leggje koddun ti' trútnings.

nærpå, bortimot
Sjå også tǿle.

An æ ti' tǿlings vaksen itt an kan take fǿrarkórti. Høytti æ ti' tǿlings tjurrt.

til pynt (helst bruka om klede)

Karan brúka barre silkjeplagg å hattebóre ti' vént.

til neste år

Ti' års vi' eg have trjå vikus færi'.

sakne, lengte
Sjå også tikje.

Eg tikje dauvlegt ett' 'ó Svein. Eg tikje det æ dauvlegt itt eg hèv' vòre lengji på heiinn eisemadd'e. 'U tótte det va' dauvlegt å bú på hýbel.

like, synast det er moro
Sjå også tikje, gama og tikje gama í.

Gútungjen tótte så gama å løype i slalåmbakkâ, at 'an ville 'kji slutte førr'ell skjítrekkji stengdi. Eg tikje det æ gama å vère ihóp mæ góe vèni.

like å vere i lag med
Sjå også tikje, gama og tikje gama.

Eg tikje så gama i unga! 'U tótte så gama í 'ó, at 'u ville vèr' i hóp mæ 'an kverr dag'e.

sjå verdien i, sjå poenget med, bryet verdt

Då forellí våre borti, tóttest 'an alli tikje gjètí å kåme heim'tt'e. Det va' kji gjètí å leite leng'e, lambi måtte hav' daua.

tykkje at noko er sårande, tykkje at noko er flaut

Eg tikje leitt fysst an bé'e fókk, å da inkji kåme.

ha moro av

Mi tótte så lǿglegt fysst Góme fortålde frå gamle dage.

vere misunneleg, tykkje leitt

Svålaug tótte så meint í at inkji Gófa kåm ti' henni, líkeis som ti' 'enni Birgjitt å Tóne.

tykkje mon i

'An va' gjèrug'e å tótte mòní kverr krónâ 'an fekk. 'An tikje mòní kverrt ǿri.

tykkje noko er gjævt
Sjå også mæt'e.

Eg tikje det æ mætt å have varme å góe hús. Det æ mætt mæ snille bonn.

tykkje at dette var "til pass" for vedkomande

Angjær tótte det va' måten at tjóvan finge straff.

tykkje vel om, like godt

'An tótte så om jentâ.

tykkje synd om
Mange seier "tikje syndlegt".

Mi tótte syndleg om 'an Sigúrd då 'an varte gåmål'e å fillen.

kjenne seg på like fot med nokon (motsett av tikje vandt)

Turíd tótte så úvandt i prestæ, for 'an va' plent som vanlège fókk.

vere blyg
Sjå også tikje.

Den lisle jentâ tótte så vandt itt det kåm fræminde.

tykkje at noko er vent

Dei nýe húsí vorte tótte véne av fókk.

tru seg til å greie; ofte bruka i nektande form
Sjå også tikje.

'An tótte alli verdt mæ 'ó Bjørgúv. Eg tikje alli verdt å prǿve meg som tindeklívari. Tikje du verdt å prǿve deg?

1. ha det vondt
2. tykkje synd om

1. Eg tikje så vóndt fysst eg inkji hève det rektig godt (herme).
2. 'An tótte så vóndt om den lisli gúten. Eg tikje så vóndt om 'æ Gró, som laut misse båni sitt.

"få seg til" (pga manglande evne, lyst eller initiativ)

Eg tíma mi 'kji ti' út å hesje i desse veiræ. Detta tímar eg mi alli ti'!

skilje attverande snerper frå treskt korn, t.d. etter at ein er ferdig med "bergjâ", eller "skjote konni" med kvass spade i eit hylkje

An laut tíne konni, for det laut vèr' reint for snerpu førr'ell an mól det på kvinninn. Konni varte filli tína, for det va' nòkå seigt då mi treksti.

bruka om snø som vert blaut og laus mot marka (ved steinar og liknande, i tida etter "Per Varmestein", 21. februar)

lett og energisk

Sigríd va' tintí å skjerpandi ti' fótan.

tørrmat (flatbraud og smør)

An lýt have graut'e au, inkji barre tjurr'e mat'e.

auke prisane, leggje stadig meir på pris

Det toddar på seg ti' fleire som sku téne på det.

"det veit eg ikkje"

Eg tòr' alli seie nær da kåm' heim'tt'e av heiinn.

ha sterk og varande trege

Eg trègar meg livandi opp at eg va' så úvýren mæ órdó.

1. øse opp kvarandre
2. diskutere veldig intenst og verte småirriterte på kvarandre
Sjå også trekkjast.

1. Ungan trektest opp, å våre så ívrige at an høyre alli mannemål.
2. Svein å Åni våre fæle ti' trekkjast opp fysst da treftest.

møte til sesjonen (i eldre tid)

Mi våre trí kara som våre på Otrøynæ (Odderøya) å trekte lodd.

få ut avføring

'An ha' hardt i magâ å laut trengje seg lengji.

trettende dag jol ("den gamle joledagen", tilsvarande 1. joledag, før ca år 1700)

Trettandagjen héle dei gamle sérs heilag'e.

rund som ein ball

Ballen æ trillandi rund'e. Jórdkúlâ æ 'kji plent trillandi rund.

gå med stutte steg, trippe (om småborn)

Den lisli gúten trilta å gjekk atti moi sí, å 'an héldt lag mæ 'æ.

krakk utan ryggstø (med noko uthola sitjeflate)

An trístiga gamlestogkrakk'e stó' jamt innmæ omnen å åren.

1. halsbetennelse
2. betennelse i brysta etter ein barnefødsel

1. Troddi kan gange i arv'e frå ættelé'e ti' ættelé'e, men an veks'e det av si.
2. Yngjebjør fekk troddi tvæ vendu, ett' ó Gunnår, å ett' enn' Vilborg.

trøytte nokon heilt ut

Det varte sagt 'an va' så spræk'e at 'an kunna tròte út kvæ det va'.

1. tiltru til seg sjølv (god eller dårleg)
2. som tyding 1 (men helst i samband med slagsmål)

1. Eg trúr mi filli ti' å få ti' detta.
2. "Trúr du di?", spúre Knút fyrr'ell han å Nikelos ruke ihóp.

tru seg til å greie

Eg trúr mi 'kji ti' kåme mi heim'tt'e mæ dei vónde fótæ. 'An trúdde si 'kji ti' bitale heile skullí mæ ei gong.

truande til

Gjermund va' trúdd'e ti' melde om det va' nåkå som gjekk 'ó imót.

avtale eller utsegn som er til å stole på

'U ha' så trugjen talemåti at ingle våre i tvil om ko 'u meinte va' rétt.

"brøyte seg fram", ikkje ta omsyn til andre

Det vare sétt på som an fillen eigjenskap'e å trumpe seg fram.

gå på eit tak slik at det vert utett (tak som er tekt med never)

An lýt vare seg så an inkji trǿr dròpa itt an gjeng'e på a taktòke.

"for tett mellom hus og folk"

An tar alli trǿ på annas tæ på heió.

trø sår på seg sjølv (om hest; også om ku som trør seg på spenane)

Blakkjen trodde seg i hellestâ'æ. Fjellrós hèv' trodt seg, så det æ mest'e úmògeleg å mókk' 'enni.

"gå inn" nye sko (slik at dei passar på foten)

Trǿ skóne laut an gjère fysst da våre våte.

gå ("så lenge ein er i stand til å gå")

"Inkji så lengji eg kan trǿ tilje, vi' eg take heisen!"

trakke ned djup snø (slik at det vert lettare å gå for dei som kjem bak)

Orm trodde vèg'e for sauin som 'an fann 'å heiinn jólebil.

avslutte (td når ein mel korn eller slår på ein slåtteteig)

Sigúrd trøytte âv kvinní då víâ va' tóm å det va' seine kveldi. Nò held'e eg på å trøyte âv denne slåttâ.

avslutte ein vev (ferdig med ei renning)

Eg hèv trøytt néd vèven nò.

leve på garden heile livet

Òlâv trøytte sí tíd på garæ.

ha vanskeleg for å få tida til å gå

Eg veit alli å trøyte tí'í itt eg æ så úrólèg for 'ó Bóa.

ikkje ta omsyn til andre (vere trassig)

Nò tråssa 'an seg fram ti' 'an fekk det som 'an villi.

flytje noko frå staden det stod på

Råsí tukka búí ó' sta'i.

1. slapp, ikkje i form
2. tung i kroppen

1. Det kan vère mangt som gjère at an æ tung'e í si, at an æ sjúk'e, at an hèv' arbeidt for hardt ell' at an æ nédfyri.
2. Den nýi snikkaren da ha' ti'sett, va' helst'e tung'e í si.

vere saman to kjærastar i taddâ

"Å túre i taddi hèv' kåm' av móti..." (stevline)

bakketurke høy

Va' det støygt veir, turka da høytti né'å.

"pusle med" (arbeide seint og enkelt med ulønt arbeid; gjeld eldre folk)

Æ an gåmål'e, men frísk'e, lýt an have nòkå å tuske mæ. Gamle-Torgrím tuska mæ nåkå vé'e.

snike til seg noko i løynd

Fanten tuska ti' si nåkå kvorjestad dèr 'an fór.

visne bort

D'æ leitt å sjå fysst eit ell' anna tuslast bort.

rasande sinna

'U varte tútandi vónd på meg i gjår.

streve og ikkje få skikkeleg til ei praktisk arbeidsoppgåve
Sjå også tvadlen og tvoglen.

'An æ så fæl'e ti' tvadle det ti', Tårål.

hoppe tresteg

bruka om hest som spring svært fort

Blakkjen sprang tvèrandi sprangji heim'tt'e si' 'an va' så leid'e ette an tung'e dag'e i skógjæ.

skrumpe inn, svinne bort, forfarast
Sjå også mjåast bort.

Gamle-Angjær hèv' tvislast bort i det seiste. Grasi varte slègji så ungt, å då tikjest det plent tvislast bort fysst det turkar.

mellom to og tre år (bruka om td hestar)

Denné hesten kaupt' eg då 'an va' tvó i tré'i.

1. slite ein ting til det ikkje er meir att (mest bruka om klede, stoff og sko)
2. fortelje omstendeleg og unødig mykje

1. Denne kuptâ æ så tværa út nò at der æ inkji bótevó'.
2. Åsmund tværa út sòga sí så at fókk vorte leide å høyre på 'an.

slite seg ut
Sjå også tvætte.

An må 'kji tvætte seg út fyre tí'í.

vaske opp (på kjøkkenet)

Å två koppan kunne vel adde, om da æ alli så tvoglne i hondó.

vaske håret

Eg tvó meg i hovdæ førr'ell eg la meg. Mæ same 'u ha' tvègje seg i hovdæ, så flétta eg håri 'enni, då fekk 'u så véne krulla fysst 'u løyste opp fléttun ett'å.

I ferd med å verte (t.d. vaksen)

Torgrím va' helst'e líten det bil 'an tylte ti' vare vaksen.

godmodig og blid

'An varte så tý'e å blí'e fysst 'an fekk tóbakk å kaffé.

eit uttrykk ein seier når ein vil trekkje seg ut av leiken for ei stund

"Tý-frí! Eg lýt drikke nokå vatn", sa jenta å gjekk út ó' leikjæ.

tygge mat på førehand slik at han vert lettare å ete for td eit barn eller ein katt

Det va' jamt førr'e at fókk tugge for katten. Eg plag' tídt tyggje for katten.

mjølk med høg feittprosent

Det varte tykk mjåkk å gúlt smø̀r 'å heiinn, for beiti va' så godt å mangeleis.

bruka om væske som minkar i ein kjele når ein kokar lenge (td når ein lagar gomb eller brunost)

Mysâ varte tykka néd ti' kabrette å så néd ti' prím.

koke prim

Det tèk'e mange tíma itt an ska' tykke prím.

svært tykt

Håri 'enni va' tykt som an stâi.

sterkt øl

Tykt ǿl æ mætt.

minke

Det tyllte så mæ brauæ då mi våre så mange.

tett utpå (kanten)

Åse stó' tylt út'å ufsinn å húva. 

bruke augo så mykje at ein får dårlegare syn (td lese mykje)

Såmund meinte 'an ha týnt augó for fælt, så 'an slutta på gymnasæ.

1. greie ut til endes (td om ei ætt, eller ei reise)
2. rette opp ein garnfloke
3. utnytte godt eit eller anna

1. 'U tædde út om den reisa, å varte alli færig. No hèv' 'an tætt det út plent så mykji 'an kan.
2. Nò hèv' eg ussa út gåni så eg lýt tæ det út ti' endis.
3. Eg hèv' plent tætt út genseren min.

nærme seg vaksen alder
Sjå også tǿle.

'An reiste ti' Amèrika då 'an tǿlte ti'. Gýró tǿlte ti' vère vaksí då 'u va' mæ kjý mæ fysste på støylæ.

uttrykk om å såvidt greie å gå (ikkje setje foten forbi den andre)

Det va' mæ nauinn Tór vann å stíge tå om tå.

smørje seg inn med sauetalg for å få varme i kroppen
Sjå også tåg og bake seg mæ tåg.

Fysst Papa kåm ó' høyskóg om vetren å fraus 'å fótó, fann 'an fram tåg som 'an vermde opp å tåga seg unde fótó mæ.