Ordliste

1. ha upassande framferd (om folk)
2. springe og kjæte seg (om dyr)

1. Inkji galne deg sossa, Eivind!
2. Kåvan galna sikkå fælt itt da sluppe út om våri.

ha det moro

Dèr gama da sikkå, på danseflòtunn.

grov og usameleg tale

Det va' a gamse tal mæ 'ó Tårål, mi tótte stundom at 'an skjemde si út mæ talæ sí.

veg som ikkje er lenger og vanskelegare enn at ein kan gå han

Det æ 'kji gangandi vèg'e ti' Botnæ.

verte samde om

Da gjingest undi mæ at da vill' hav' det sossa.

gå att som gjenferd

Sòme sae at Vrål gjekk att'e.

1. verte avbroten
2. verte pensjonist
3. gå til ein bestemt støyl (ein støyl som dei som talar om denne, kjenner godt til)
4. verte ferdig gjæra (om øl)
5. verte ferdig (td om uver)
Sjå også gange.

1. Tråen gjekk av i an sultelé'e mæ eg spita.
2. Tarjei gjekk av i vår, då 'an varte sjauåsekstí.
3. Mi gjinge av på trí tíma, men heim'tt'e trunge mi barre tvei å an håv'e.
4. Fysst ǿli hèv' gjengje âv, då lýt an drikke det!
5. Nò kunn' mi hav' âv åkkå ryggskjinni, éli hèv' gjengje âv.

gå ut av minnet

Det må inkji gange av gløymi det gamle talemåli åkkå.

verte fortalt
Somme seier "ette munni".
Sjå også gange.

Det gjeng'e av munni at denna karen hèv' sète i fengsel.

gå godt trass i stor fare
Sjå også gange.

Det va' a under at det gjekk av si, då 'an vadra i heiinn, midt 'å vetræ. Det gjekk av si denne gongjí, men mi ljóte vère vòrige.

gå lettvint, gå av seg sjølv (automatisk)

Det gjekk plent av sjave si då mi dróge vé'estranga néd nausen.

bruka om arbeid eller anna som går fort og greitt

Skjítúren gjekk fjúkandi.

vere i konfirmasjonsførebuing
Sjå også gange lèse, konformant'e, konformére, masjónsbonn, teikne seg, vare framtèkjen og gange.

Eg gjekk for prestæ vetren 1953.

gå støtt og beint i plogfaret (om hest ved pløying og hypping)

Hestan måtte lære å gange fòrí.

gå langs utmarksgjerdet for å sjå om det har kome heim sauer (eller for å kontrollere at gjerdet er i orden)

Då eg gjekk fram'tt'emæ garæ va' eg så heldig'e at eg fann den sauen eg féla.

"gå forbi" (om tilbod som ein skulle benytta seg av)

Eg fór gali då eg lét di góe ti'bói gange frå mi.

spøkje, gå att som gjenferd
Sjå også gange.

Da sa at dei som alli få fréd'e i gravinn, gange heim'tt'e.

gå gjennom isen (uttrykket er ubunden dativ)
Sjå også gange.

Haddvår gjekk i ísi.

1. "gå over streken"
2. umåteleg

1. Gjermund gjekk helst'e ive riti då 'an sa at Svein tídt hell'e det mæ å ljúge. Det gjekk ive riti mæ skrønó Taddeiv fortåldi. 
2. Tårål æ så ive riti lang'e.

gå til- eller på heia utan hest

Karan hav' gjinni nåkå bei'vègji itt da gange lause å sku' at Finndalæ.

delta i konfirmantførebuing
Sjå også gange for prestæ, konformant'e, konformére, masjónsbonn, teikne seg, vare framtèkjen og gange.

Mi våre 15 år då mi gjinge låse.

vere med barn (gravid)

Då eg gjekk mæ 'enni Yngjebjør, va' eg tídt sjúk.

sleppe dagar med gjeting sidan ein har mindre buskap enn andre (td på same søylen)

Mi gange ó' onnó gongjí, si' mi hav' mindri búskap'e.

verte gløymt (uttrykket er ubunden dativ)

Fælt mange av gamlestèvó hav' gjengje ó' minni.

ha skavank i føtene (om hest)

Fysst an hest'e gjeng'e opp i fótó, då æ det trúleg a lí'ing som gjèr' at 'an inkji kan brúkast ti' arbei' mei'.

fote seg godt og roleg (om folk og dyr; td hest som går stødig og greitt)

Hesten 'ass gjekk som a brúr.

gå opp grensebyte mellom sokn og grender (ikkje gardar)
Sjå også gange.

Mi gjinge strengjen midjom Neiretjynn å Bǿli.

verte øydelagt (men kan reparerast)

Langstivlan mí gjinge sund'e då eg trodde n'i nåkå kvosst.

hende, skje

Koss va' det det gjekk ti' då du braut âv di fóten? Kossi kunna detta gange ti'?

samle og styre på rett veg (særleg om småfe)
Sjå også gange.

D'æ hǿgt have unga ti' gange ti' gjegnis, antel det æ saui 'ell krætúr.

vere hjelpesmann

D'æ hǿgt å have nåken ti' å gange ti' hondi fysst an arbeier.

gå til møtes 

Mi gjinge ti' mǿtis for å hjelpe da mæ kassæ. Salmund gjekk ti' mǿtis, for 'an va' inkji trygg'e på om Pål hitta vègjen.

gå konkurs

Det gjekk út for 'ó Òlâv, så 'an måtte frå garæ.

stor og sterk kar

Tór æ an gasta kar'e, men 'an vi' inkji prǿvast.

ordne noko som er vanskeleg

Mi finge gjegne det ti' så dei tvei vóndingan róa sikkå. Eg kjøyre sund'e slé'en, så eg måtte gjegne 'an ti' så eg kåm heim'tt'e.

vri seg ut, sprikje ut til kantane (bruka td om klede som vidkar ut nede)

Sjå koss bórí gjeie út 'å sǿlénæ 'å lǿunn!

kjem frå sør eller aust eller sørvest (om veret)

"Det gjeng'e av enn låg'e kant'e", sa Tòróv om veiri.

vand med

'An ha' vorte så gjengjen í det at 'an skjemdest alli å tale om det.

tid som har gått

"Gjengjí tí' fær an alli att'e", sa Knút.

1. ha moro av å gjere ei prette, ein spøk
2. gjere noko med vilje, noko negativt som ein helst ikkje skulle ha gjort
Sjå også verbet gjèrast.

1. No vi' mi gjèrast 'å fyr' da å løyne húvó. Mi gjårest 'å så jamt fyr' 'ó.
2. Du tar 'kji gjèrast 'å, å øyeleggje bílen.

dikte eit stev eller dikt

Hèv' du gjårt nýe stèv i di seiste?

1. verte ferdig
2. forleggje
3. bestemme, avgjere
4. lagre, leggje, kaste

1. Mi hav' gjårt det âv no.
2. Kòr' hèv' eg gjårt av håmåræ?
3. Mi have gjårt det âv sò at pæningan sku' délast líkt.
4. Kòri ska' eg gjère âv dei sund'e langstivlan?

1. gjere sjølvmord
2. uttrykk for hardt arbeid
Sjå også gjère.

1. Hèv' du høyrt at 'u gjår' âv mæ si i nótt, 'u hengde seg i a trè.
2. Eg sleit ti' eg tenkte eg gjåre âv mæ mi.

1. gøyme seg
2. opphalde seg
Sjå også gjere.

1. Kòri ska' eg gjère âv mi fysst 'er inkji æ nåkå løyni? Rannei skjemdest så 'u alli visste kòr 'u sille gjère âv si.
2. Kòr' hèv' du gjårt âv di?

1. gjere stor skade
2. gjere kvinne gravid (utan å ville det)
3. gjere ein stor prestasjon

1. Nò hèv' du verkeleg gjårt ette di! Nò hève du gjårt ette deg, Òlâv, du lýt sópe opp'tt'e di du hève fǿrt néd!
2. 'An hèv' visst gjårt ette si fleire stad', seie da.
3. "Nò hèv' du verkeleg gjårt ette di; denne bókjí du hèv' skríva, kåme fókk ti' lèse i mange ginerasjóna!" 'U gjåre så ette si mæ 'u skar, at det kjæm'e nóg alli ti' var gjårt sò godt mei'.

syne at maten nærer

Såvi gjère godt av matæ, 'an legg'e på seg om 'an alli èt'e så mykji.

vere anonym, vere tilbakehalden, halde seg i bakgrunnen

Eg minnest at Gýró gjåre líti av si i skúlâ.

halde seg i framgrunnen, "vere frampå", "ta mykje plass"

Ånund va' ein av dei som allstǿtt gjåre mykji av si, bådi heimi å úti.

1. øydeleggje
2. annullere ein handel (rèke opp'tte)
Sjå også gjère.

1. Heile den stóre samlingjí 'enni varte gjår' om inkji.
2. Handelen varte gjåre om inkji.

arbeide fram

Haustuddí gjåre da opp ti' gongvårsklæ'i.

skilje det tunge kornet frå det lette (ved å kaste det attover skuldra med ein kasteskovl)

Fysst visten va' stór'e nóg, gjåre da opp låven.

utgjere

Haugianaran i Sætisdal gjåre 'kji opp ti' nåkå tal som dróg.

reie opp senga
Sjå også gjère.

Det lýt kvær gjère 'pomm sí ègjó kvíle.

røpe noko om seg sjølv eller andre

Torbjør gjåre seg berr, 'u sa nòkå mei' 'ell 'u ha' sillt.

smiske (for å oppnå noko)

Sòme gjère sikkå ti' fyre lǿnsforhandlingó. 

gjere sitt beste
Sjå også gjère.

'An gjåre si fyri mæ dei kubbestólæ.

godte seg over

Da gjåre si gama av at 'an fǿre bort hatten.

oppføre seg kvardagsleg, ikkje så nøye, gjere som ein er heime
Sjå også gjère, si og úvandt.

An kan gjère si úvandt sjå dei an kjenner godt. Passi dikkå at di inkji gjère dikkå for úvandt fysst di æ ottabygds.

utføre sølvsmedarbeid

Sylvsmé'en gjère sylv.

oppfylle eit ynskje

Eg tikje mi ljót' gjère da ti' viljis fysst da vi' det så gjinni.

kviste og evt. barke eit tre som er felt, gjere det klart til å fraktast bort

"Eg hèv' stývt å gjårt út håvonnó tylt i dag", skrøytte Såvi.

gjere ugagn

Mi gjåre visst mykji vóndt mæ mi vår' små.

tenne opp eld
Sjå også gjère.

Det æ létt å gjère 'å mæ nævra 'ell tyri.

sers bra, sers godt
("gjètórds" vert også bruka i samband med andre eigenskapar, td "vé" og "spræk")

'An bygde så gjètórds godt a hús.

svare med vondord

Inkji gjèvi att'e, der kjæm' inkji nåkå godt út av dèt!

gjeve frå seg mykje varme

Nò æ det harlegt dèt 'an gjèv'e av si, Jǿtúlen! Omnen gav godt âv si mæ mi ungan krúdde kring 'an, frosne som mi våre.

trege, love bot og betring

Hèv' an gjårt nåkå gali, lýt an gjève godt. 

gje juling

Tårål gav sònæ sí hogg si' 'an ha' skjemt út nívæ.

skøyte ein eigedom over på andre (mest bruka i samband med at neste generasjon overtek)
Sjå også sitje med.

Haddvår skjúlde si foddokskontrakt då 'an gav ifrå si garen.

gjeve litt mat til buskapen midt på dagen

Juríd gav inn'tt'e, for 'u tótte kjýne mókka bèt'e itt 'u gjåre dèt.

kjefte

Såvi va' fæl'e ti' gjève kjept'e, men va' inkji så ǿr'e ett' å arbeie sjav'e.

vike til sides, gjeve plass

Gjèvi lé, så presten fær kåme fram!

seinke farten (slik at ein vert etter dei andre i fylgjet)

Pål ha' létt for å gjève seg etti, så da vill' helst'e inkji hav' 'an mæ på túra.

verte verande på ein stad lenger enn vanleg

'An gav seg ti' så lengji at mi finge alli leggje åkkå. 'An gav seg ti' i fosstògunn.

gje frå seg eigedom og få føderådskontrakt

Jón å Yngjebjør gåve sikkå ti' foddok ti' sònæ sikkå, Taddâk.

vere lenge, drygje tida

'U gav si gó' tíd, å da tala om mangt å mykji.

få ein skade (sidan ein har vore uvyrden)

Bjynn gav si skâ'i i fótæ mæ 'an hoggje bjalka.

"ta seg tid til"

Da gåve sikkå 'kji tíd ti' två tili førr'ell da reisti.

gjere motstand, tale imot (hisse seg opp)
Sjå også halde strottæ og strott'e.

"Gjèv'e du strott'e, så ljóte mi få rétten ti' å løyse sakjí", sa Tór mæ 'an Såvi.

amme

Moirí gav súge så at båni róa seg.

tilgjeve

Du lýt gjèv' 'ó ti', 'an æ 'kji kå a bån. Du lýt gjève mi ti', eg gløymde mi plent bort. 

vere elastisk (td eit ler-reip)

Æ reipi gjænomvått, gjèv'e det tøyg'e, æ det tjurrt, gjèv'e det inkji tøyg'e.

når mjølka kjem rikeleg ut i spenane
Sjå også mýkkje.

An lýt mýkkje å klemme så kjýrí gjève útí.

skvette vatn på dei varme steinane i basstògâ

Òlâv, du må gjève mei' 'å, så mi få mei' damp'e i basstògunn!

lage nye gjorder på eit trekar (stavkopp'e)

Ti' gjúre opp'tt'e an hókk'e ell' aire stavkoppa brúka da mykji raun'e ti' gjåri.

gjere noko brått og uventa

'U gauv ti' å tala så det va' plent úsǿmelegt.

setje i gong fort og energisk med eit arbeid

Nò ljóte mi gjúve 'å sku' mi røkkje å vare færige mæ dessa arbei'æ.

stort og tungt lass

Det va' a gjyrje lass du ha' dèr, koss greidde du å få det opp Hævassbakkjen?

turke støv

D'æ gó'slegt gjyve âv ti' hægjinn.

tida når buskapen kviler midt på dagen
Sjå også mjelte.

Ungan gjætte mjelti mæ støylsferrun stuka mæ' anna.

vakte på, passe på

Di ljót' gjæte på fysst det sý'e i grýtunn!

barneleik (utandørs)

An måtte gjæte suggunn godt så inkji aire tók' æ.

spe ut med meir væske (suppe eller graut)
Sjå også gjǿ.

Eg hèv' gjǿtt néttí, så no hèv' spâ'i vorte glæare.

ta mat eller anna på bordet og setje det på plass att

Vi' dú gjøyme attâv så ska' èg två koppan. Eg gjøymde attâv bǿtestellingan. Ska eg gjøyme âv maten?

godt humør (gjerne når ein har drukke noko alkohol)

Jón va' i glensa lag i gjerkveld; eg trúr 'an ha' smaka nòkå.

uttrykk bruka om situasjon eller hending som endar greiare enn ein har grunn til å tru

Det va' godt det glei' av si, mi ha' kunna skamfǿrt åkkå.

ferdig, slutt; helst bruka om uver

Nò hèv' det gline âv, så nò kunn' mi ríve út såtun.

uttrykk bruka om når solljoset vert reflektert på berg og fjellsider
Sjå også glíne.

Det kan nóg kåme fleire býu itt det glíne av bergó.

"det hender ikkje", "gli unna"

Det glein av si, úveiri da spåddi.

gå over, ikkje verte noko av

Krímsjúkjen glín'e ivi ette nåkå dage. Da spådde det sille vare tóreveir, men det glein ivi.

djupt svart, glinsande svart farge

Stei'kòl kan vère glitrandi svårt.

"sinte" augo

'An såg så vóndsklèg'e út, mæ gljóandi augo.

frykteleg heitt

Der va' gljóandi heitt i sólveggjæ i dag!

veldig sprek

Karsten æ gljóandi spræk'e, det nyttar alli at aire prǿve sikkå!

1. lyser mykje, blenkjer mykje (td oppstasa med sylv, gull og blanke fargar)
2. lysande glohaug

1. Sylvi æ så blankt at det glór âv det.
2. Det glódde av glóhaugjæ då båli ha brunne opp.

angripe (helst bruka om ville dyr)

Ulven glaup beint 'å sauen.

godt overskot, god inntekt

Tór å Ånund finge a glúse fortæniste av å pante flasku.

"vere tankelaus", distre

Eg tenkte å gratulér' 'an mæ dagjen, men eg gløymde mi bort.

"glefse til" med ord

Eg tenkte mi sill' have enn grei'e diskusjón'e, men 'an gløypte ti' mæ same eg kåm.

ope auga

Eg fekk an svigji i glåpandi auga så tårin runne.

godhug for eit menneske ein såvidt kjenner (ei slags avstandsforelsking)

Då fekk 'an sòdan glåpandi hug'e ti' 'enni.

ta blikket vekk frå noko ein ser på

Du kan alli glåpe âv ungó, då kunn' da springe av gar'i. Der æ så stygt å gange at du må alli glåpe âv vègjæ.

leggje merke til, føretrekkje, leite etter

Dèt glåpte da etti, dei gamle, at torvtòkâ va' godt lagd.

opne augo (etter svevn eller medvitsløyse)

Då eg glåpte opp, såg eg at eg ha' forsòve meg!

førestille seg

An kan glåpe si ti' at Tólefadd líknar evri léne 'å neiri bulæ 'å a kvendi som ligg'e mæ anlitæ opp.

sjå seg til sides

Di ljóte glåpe ti' lé's itt di sku' gange ive vègjen, bonn!

kraftig måltid
Sjå også gnúste.

Det va' a gnúste måltíd, nò fekk eg magjen i lé'en! (herme)

god dag

Go' dagjen, no va' det lengji si' eg ha' sétt dèg!

god kveld
Nokre seier "go' kvelds!"

"Go' kvelda!", sa 'an då 'an kåm inn i stògâ.

god morgon

Go' måren, æ så dú au sossi tí'legt oppi!

god luktesans

Hèv' an gó' nòs, kjenner an matgjæmen fyre aire.

utbrot (når ein er forstøkt)

"Góde mann, 'er hèv' kåme enn méter mæ snjór'e i nótt!", sa Jórånd.

velstandsfolk som har god økonomi eller mykje eigedom (uttrykket er ubunden dativ)

I Nordstog hav' da allstǿtt vòr' godt av manni.

godt med arbeidsfolk

Det æ godt vèr' godt fókka i onnó.

god nok til å ha og bruke

Den kuptâ va' godt havandi.

1. i godt humør
2. lett rusa på alkohol

1. Såvi tikjest allstǿtt vèr' godt i lag.
2. Håvår va' inkji drukkjen, men godt i lag.

god kjensle

Eg hève inkji godt í mi fysst eg hèv' gløymt å seie frå at eg alli kan kåme.

behageleg temperatur (innandørs eller utandørs)

Sku mi kji út'å verandaen, 'er æ helst'e godt úti! Nò æ 'er godt, du tar alli elle mei'!

helsing når dei gamle møttest

"Godt móti!" helsa Lidvår då 'an mǿtt' 'ó Knút.

godt nyttår

Klokka toll nýårsepdagjen rópe mange "godt nýår!"

varsel om noko godt

Det hève inkji godt på si fysst rèven gjøyr innmæ húsi. Smíli 'ass Pål ha' inkji godt på si, mi visste det varsla vóndt.

få god og årviss kornavling

I Valle va' det godt ti' konns, men i Bykle va' det mei vålunt koss det gjekk.

1. uttrykk bruka i samband med å minnast og å gløyme
2. frisk att

1. 'An vare alli gó'e att'e (gløymer aldri). 'An vare fórt gó'e att'e (gløymer lett, fort)
2. Æ du gó'e att'e nò?

meir raus med felles pengar og eigedom enn med sitt eige

Det æ snartí vèr' gó'e av annas.

vere snill og tolmodig (helst om born)

Bóa æ så gó'e av si, eg fær sòve heile néttan.

gode kameratar

Tjógjei å Stein våre góe bussa.

nok tid til å gjere noko

Mi have gó'e dag'e ti' gjère detti færigt ti' kvelds.

du verden!

"Å góe dú", hèv' du slègje plænan mí i dag", sa Góme.

snilt og godt

Det va' alli kå góe godt mæ 'enni Kristí.

græt lite, søv godt om nettene, frisk, har god helse (bruka om spedborn)
Sjå også gó'e.

Bóa va' så gó'e í si då 'an va' líten.

ein kar som er sterk og sprek

Torjús å Jóhans våre góe kara, da finge byggje sikkå kòr da villi.

nøyen med eiga helse (overlag forsiktig)

Ånund tenkte 'an sille vare níttí år, barre 'an va' gó'e mæ si.

god til å gå med truger (om hest)

Borkjen min æ gó'e på trjúgó itt eg kjøyrer høytti heim'tt'e av heiinn.

god tid, nok tid

Nò hèv' Tårål góe stundi, 'an hèv' gjengje âv mæ alderstrygd.

ha lett for å samtale og prate
Sjå også rǿe og gó'e ti' rǿe.

Gjermund va' gó'e ti' rǿe, fókk tótte gama høyre mæ 'an fortåldi.

gode du, ver så snill

"Góe véne, vi' du hente kaffékoppen min, hít'å padæ?", spúre Signe.

rett som det er

Gong ette onnó gjekk det gali mæ dei gamle traktóræ 'ass Bjørgúv.

felestille med svært lågstemt basstreng (FDAE)

Dei trí gorrlause rammeslåttan vare spila på gorrlaus'e bas'e.

slå alt gras som er råd å få tak i (om slåtteteig på heia)

Mi hav' lagt 'å mei' búskap'e 'ell vani, så mi ljóte grave út slåttâ så mykji mi kunne.

nytta om folk av båe kjønn som er grovbygde og lite vakre
Sjå også grebbe.

Tóre va' grebbeleg laga.

løyse ut gjeld

Eg kan alli greie skuldí fyrr'ell eg hèv' selt den stóri stúten!

1. løyse ut (td gjeld)
2. rette opp (td fiskegarn, nettinggjerde, floke)

1. Eg hoggje så mykji timr i vèt'e at nò kan eg greie út skuldí.
2. Hèv' du greidt út nètí ti' mi sku' leggje da út i kveld?

velproporsjonert kropp
Sjå også vénvaksen.

Bjørgegúten æ greitt vaksen.

gråte så intenst at ein misser pusten, gråte i avmaktstilstand

Lisle-Gýró grét i kjíkji ti' 'u sovna.

svulme ut (td eit stort kjøtsår)

Di djúpe såri som Stein ha' fengji mæ 'an hoggje i skógjæ, grein út, så 'an laut ti' doktaræ for å få saume det.

le på ein spottande måte

Vetli grein å ló, å va' så úfordragelèg'e heile kveldi.

uver, regn, snø, vind o.l.
Sjå også grusten.

Æ det grusti veir, kunne mi inkji på heií.

ski med mykje spenn i

Det va' inkjí létt å få ti' heimegjåre grúve skjí, men da vorte reikna for å vère bæri å gange på.

gråte over daude dyr (bruka i samband med at ein ikkje skal gråte når det berre er dyr, og ikkje menneske som er sjuke og døyr)

An ska' 'kji gríne lóen fót'e.

Guds død (eid, bannskap)

Guss dǿ, húva 'an.

1. bruka som "fastslåing" av ein påstand
2. eid (banning)

1. Ja, detta hève eg gjårt, så Guss men!
2. "Guss men" æ sjella å høyre i dag.

" for Guds skuld"

"Men gjèri detta for gódeste gussill!", sa Vrål.

vindsblekk før ei regnbye
Sjå også gust'e.

No æ eg ræd'e d'æ gusten for' éli, så nò ljót' mi høye!

"sanneleg", "jammen"

Gut forsýte mi, hav' di súss!

oppdage, få auga på, leggje merke til, merke
Sjå også gå og gå at si.

Hèv' du gått ât at 'an èt'e mindri nò? Eg gådde alli ât at 'an ha' vorte hærutt'e. Eg hèv' gått ât at 'an hèv'e vorte ellesklèg'e. An går alli ât førr'ell an æ gåmål'e.

leggje merke til, verte klår over
Sjå også gå og gå at.

Eg går ât mi at eg æ úminnugare 'ell førr'e.

eldre munnlege soger

Mi ungan såte i an krúdi å høyre mæ Góme fortålde gåmålt. Ånund tótte så gama i gåmålt.