Ordliste

verd å hegne om

Datamaskjín æ a hegne ting for moderne fókk.

av og til, sjeldan
Somme seier "a hendte gong".

Det æ barre a hende gong at an sér stórfugl'e no. Eg æ a hende gong ti' Bý'n.

ei sjeldan gong

Det æ a hende vingl å høyre om detta.

eit lite kjøtstykke i ei steikjepanne

Vi' du 'kji have a kjø̀t ti'?

nyfødt barn (før ein veit om det er jente eller gut)

Det hèv' kåme a líti i Níga' i nótt.

bitte lite grann (meir enn a melle sýn)

Der va' a melle grand dumbe på skjermæ.

svært lite (mindre enn a melle grand)

Eg líkar barre a melle sýn mæ salt på eggjæ.

"vrang person" som mest alltid seier imot
Sjå også òvig'e og dròg.

Gunnúv æ a òvig dròg som helst'e lýt vère eisemadd'e. 'U laut have som 'u villi, den òvige drògjí.

stutt ærend

Eg lýt a siss ærind ti' Bykle.

"eit skeivt/vondt ord"

Eg hèv' alli nòkåsinni høyrt a skakt órd av 'ó Sigúrd.

ein slag

Det va' a slags suppe 'an stella.

kvinne som er driftig og flink

Margjitt va' a spǿne kvendi, å ha' mange bélara.

120 stk (bruka om lauvkjervar)

Å lauve a hundre va' a vanleg dagsverk, a stórt hundre va' a karsverk.

ei vekes tid

Mi héle det a vikas tíd førr'ell mi våre færige.

heile dagen

Mi arbeidde mæ å klæ húsí, adde dagjen.

alle saman, alle i hop

No ljóte di kåme, adde samen!

1. hisse seg opp
Sjå også age.
2. ta på seg ei mine for å skræme andre; briske seg

1.Gunnår aga seg opp for det 'an laut bitale så mykji.
2. 'An aga seg ti', å vill' vère så svær'e.

hisse seg opp 

Gunnår aga seg ti' å ville slåast.

gje uttrykk for at noko er leitt eller vondt

Gònil aia seg då 'u høyre om den fæle úlykkâ.

naudsynt

D'æ 'kji aila då, at du øyer opp pæningan på å tippe.

neste dag (utsetje eit gjeremål)

Mi kunne 'kji vente at da kåme aire dagjen fysst mi spørje da so seint.

kle av seg

Du tar' 'kji plent a'klæ deg om du kjæm'e inn våt'e!

ikkje eit einaste ord

'An sa alli a skapandi órd heile kveldi.

absolutt ingenting

'An gjåre alli a stei's grand, heile dagjen!

"ikkje eit einaste ord"
Somme seier "alli a steins órd".

'U nimnde alli a stei's órd om det. 'An sa alli a steins órd.

kan ikkje samanliknast

Det bar alli ti' ko mykji skjótare det va' å gange beileií.

1. ikkje bry seg
2. ikkje ta til seg (td mat eller drikke)

1. "D'æ best'e å alli ense ungó itt da æ for úmògeleg", sa Sigríd.
2. Kjýrí ensa alli matæ, så 'u måtte vère sjúk. Du ska' alli ense dessa bèrí innmæ vègjen. Du ska' alli ense detta rotne elgekadaveri.

ikkje seie eit ord (vil ikkje ymte noko)
Sjå også ève.

'U èva alli ordi.

uttrykket vert bruka om folk som uttalar seg svært spontant og utan å tenkje seg om

Der va' alli fosstòge mæ 'enni Anlaug, 'u laut út mæ alt.

"får aldri nok" (av td pengar)

Den mannen var' alli fudd'e.

ikkje arbeide
Sjå også gjère.

Eg hèv' vòr' sjúk'e, så eg hèv' alli gjårt gangandi godt heile vikâ. Der va' an karehóp'e som alli gjåre gangandi godt, barre fjasa å rǿa.

dovne seg, ikkje gjere noko fysisk arbeid

Ånund va' mest'e allstǿtt inni, å gjåre alli handtak.

ikkje god nok til å ha og bruke

Hesten va' så skjýr'e at 'an va' alli havandi.

ikkje ha att mat i huset

Eg æ så masslaus'e, eg hèv alli etti såí.

"ikkje slingringsmon" (ofte bruka om person som er åfløyg'e og ikkje kan vente; andre kan tykkje dette er noko ugreitt)

Der va' alli henstand mæ 'enni Gývi, detta vill' 'u gjère i dag.

berre; berre nytta i nektande form

Det æ alli ko èg som hèv' lykjili ti' grendehúsæ. Eg æ alli kå úheldig'e! Eg hève alli treft æ kå ei gong. "Alli kå vóndt, alli kå vóndt, slíte út skó å sokka", sa Gamle-Jórånd då 'u tala om bonní sí som slite út skó å sokka så fórt.

"aldri setje seg for å kvile under arbeid"

Eg hèv' arbeidt i heile dag, så eg hèv' alli kåm' né'å bugji bein.

aldri kunne gløyme (noko som er litt morosamt)

Eg legg'e alli néd den gongjí då du spila i dei sketsjæ på haustfestæ i 4H! Eg kan alli leggje néd ko gla' Titta varte då 'u fekk an kjeslingji som va' hennis!

"ingen liknande" (utbrot som ein person kjem med når han er forundra over noko)

"Nei, alli líkjen, dèt va' gama å høyre!" Alli líkjen, kjæm'e du mæ moltu ti' mi!

1. svært uroleg til sinns, nervøs
2. mykje støy og uro; bruka i samband med born som leikar

1. Eg hèv alli livandi fré'e itt du æ på heiinn i skodd å úveir.
2. Det va' alli livandi fré'e i Heimiga mæ ungan våre små.

1. "ingen kjem opp i mot"
2. uttrykk for undring

1. 'Er æ alli makjen 'ass! 'Er æ alli makjen 'enni Yngjebjør ti' saume véne krulla.
2. Nei, alli makjen, detta hèv' eg alli sétt at hève vòrte gjårt førr'e!

ikkje med måte

Det va' alli mæ leiinn det 'u sýtte moi sí.

ikkje med måte

Det va' alli mæ måti det Knút laut slíte, det tóttest leggjast ti' nòkå allstǿtt.

overmåte, "grenselaust"

Det va' alli mæ vitæ, det 'an arbeiddi!

ha nedsett kjensle eller førleik i musklar (dovne pga nedsett blodsirkulasjon; ofte mellombels)

Eg mår 'kji âv hondó fysst eg hèv' sauma så lengji. 'An ha' fengje slag, å mådde alli âv dei eine armæ. Eg mådde alli âv mi. Eg mår 'kji âv hondó mí i dag, da verkje så fælt.

bruka om person som er sta eller eigenrådig og som det ikkje nyttar å overtale

Der æ alli renn ell' stýri mæ 'ó, detta vi' 'an!

ikkje orden eller system
Sjå også rétting.

Det æ alli rétting mæ 'ó Svein, det vare 'inkji nåkå av mæ 'ò mæ nòkå ting.

aldri råd med

Det va' alli råd få i doktari den gongjí Anlaug varte så sjúk.

absolutt ingenting
Sjå også alli skapte grandi.

Eg hèv' alli gjårt skapandi grandi i heile dag! Eg høyrer alli det skapandi grandi!

absolutt ingenting
Sjå også alli skapandi grandi.

Det va' alli skapte grandi etti i bingâ. Eg hèv' alli ète skapte grandi i dag.

mest aldri

"ikkje strekke til", "ikkje henge saman", langtfrå

Det æ a stellâs i dei húsæ, så det alli sǿler ti'.

"mase utan opphald"

Der va' alli tonní âv, så mi laut barre lat' 'an Bóa reise, 'an va' så ǿr'e.

"aldri ende på"

'U va' så rík at der va' mest'e alli tròt 'å médelæ 'enni.

vere forvirra, ikkje vite kva som er rett og gale

"Eg veit alli rétting", sa Gunnår, då da spúr' 'an om koss han meinte da sille.

svært ufornuftig

Æ du 'kji vitug'e; du må 'kji klíve dèra, Bjúg!

fortløpande

På desse internettsíunn registrére mi nýe órd alt fórt.

"mange ting å ta omsyn til"

"Ja, det æ alt mæ sèg", sa Haddvår, då Knút skreppte av alt Haddvår ha' gjårt for å få registrére dei gamle bilætí.

noko overraskande (tek seg opp att med visse mellomrom)

Alt som tíast'e kåm Gunnår for seint ti' arbeiæ.

alt som finst

Eg hèv' lèse alt som æ i bóksamlingjinn.

streve i lang tid (så ein vert mest utsliten, trøytt og arm)

Mi have ama åkkå ti' i dag, men så have mi rukkje mykji au. An fær ame seg ti' fysst an høgg'e bjalka.

"eggje på seg" nokon, kyte så smått

'An ampa seg, men det va' ingjen som vill' ens' 'ó.

1. arbeide hardt fysisk
2. trene, drive kroppsøving
Sjå også amstre.

1. Torgrím amstra seg ti', bå' daga å kveld; 'an tóttest alli trøytne.
2. No amstre fókk sikkå ti' mæ træningsapperat.

ha vond pust (dårleg ande)
Sjå også ande.

An lýt halde tennan reine så an inkji andar våkt.

annakvart år

Mi slóge teigjin på heiinn anna åri, så slåttâ fekk kvíle.

annanmanns

Eg spring'e inkji ette annamanns kvendi! 'Er æ mykji annamanns saui au i desse hópæ. 

annankvar dag

Denne vika hèv' det ringt helst'e anné dagjen.

1. oppmuntre til
2. skunde på, gjeve tilskuv, arbeide hardt og fort
Sjå også anne.

1. 'U anna på 'an ti' å lèse mei' på leksun. Moirí anna på dótterí at 'u sille gange mei' på skúli. Mamme anna på åkkå at mi inkji måtte take út otta mat'e.
2. Det annar så på fysst an skjǿrer av tòkunn. Det anna på mæ arbeiæ for å vare færig'e ti' hægjinn.

kome i gong med noko, skunde seg
Sjå også anne.

Nò lýt du sjå å anne deg ti', vist du ska' greie å halde avtalen klokka sjau. Nò mòge di anne dikkå ti'.

oppmode til, skuve på

Papa anna ti', men Mamme avstivla meg, å èg lýd' 'enni.

Leik med å kaste ball over hustak. "Anti óver" er ikkje frå Setesdal eller Noreg, men leiken har likevel vore i bruk her. Uttrykket kjem frå Skottland og heiter eigentleg "Antony - over".

Mi leika jamt "anti óver", førr'e.

"arme stakkar"; uttrykk om person som ikkje greier å få til det han ynskjer
Darri: lang, lat kar (gamalnorsk)

Å din arme darri, detta greier du alli!

"stakkar", fattigmann som er ille stelt

'An va' a armóds ting som alli kunna greie seg sjav'e.

på heia der rypene held til

Mi fýgdest at snòreheiinn, èg å Gunnúv, men mi ha' kverrsí snòrelåm.

reise på besøk til ein person utan å ha gjort avtale om dette på førehand
Sjå også gange.

D'æ sjella fókk æ at stògó nò, men dèt va' vanlegt fyrr'e. Tarjei gjeng'e at stògó tídt.

verte fornærma, noko ein ikkje likar
Sjå også vare mæ.

Då mi tala om detta, tótte eg det ât vère.

til neste år

Da fortålde da ville flytje heim'tt'e at åræ.

i staden for

Att i staden for lúsekupte kan an brúke grautekupte.

om att

'An måtte lèse tekstí att om.

neste veke

'An sa 'an vill' kåme atti vikunn.

1. helle bakover
2. "bak ryggen" (baktale)

1. Vaggestólen hadda så mykji att'å bakji, at eg va' ræd'e å sitje í ó.
2. Borgjill va' fæl ti' tale om fókk att'å bakji.

av vanvare

Eg gjåre det av annvare.

frå aust (verretning)

Gjeng'e det av austri, æ det jamt regn, ell' det kan vère tråveir.

av alder

Ljósarmatúran æ øy'lagde av eldi.

hente, av garde etter

'An va' âv ette moltu, der sille vère så mykji i Stavedalæ. 'An va' âv ette a klyv mæ smø̀r å ost'e.

av stad

'U reiste av gari då det ljósna av dag.

av god og velvyrd slekt

Håvår æ av godt fókk. Førr' i tíinn våre fókk mykji opptekne av om da våre av godt fókk.

"med det gode" (av godt hjarta)

'U gjåre detta av gó'om. Da kóme ti' semje av gó'om.

frå gammalt av

Det hét sò av gåmålt, an sille alli skóe slåttâ i sóleglæi, å alli jentâ i kjyrkjeklæi.

"raskt"

Det gjeng'e av hond itt an æ mange ti' arbeie.

verkande rygg når ein har arbeidd ein lang dag

Eg hèv' arbeidt så lengji tvíkruppen at eg æ plent âv i ryggjæ.

av kvart

Der va' nòkå av kvorjum på handelsdagjæ. Eg hèv' gjårt nòkå av kvorjum i dag.

ikkje i rett form lenger (uttrykket er ubunden dativ)

Ljåren min æ út av lagji, eg sló n'i enn seig'e túst'e. Desse gamle leirskóne mí æ så ó' lagji at eg lýt kaste da.

1. "langt ifrå", meiningslaust, utan måte
2. bort frå vegen ein ynskjer å fylgje

1. Det æ 'kji så av leiinn, detta reiknestykkji ditt.
2. Mi kóme så av leiinn at mi vadra.

på lang avstand

Eg såg detta av lengdom, så eg æ 'kji sikker.

frå nord (verretning)

D'æ jamnaste kaldt og frískt veir itt det gjeng'e av nórdi.

frå starten av

Denne munnhorpa hèv' eg gjårt av nýom, eg hèv inkji barre sett í fjøyr.

ovanfrå (når det blekkjer, luktar sot, når vinden bles ned i pipa og inn i rommet; uttrykk sagt for moro på ein morosam måte)

I dag æ det av oppri si' det blekkjer sossi!

på rek, vidvanke, borte

No hèv' det kåme av rèkom, eg minnest alli kòr eg hèv' lagt det.

frå kokande tilstand

An kan 'kji ète maten beint av sauinn. Vi' dú take kaslen av sauinn så det inkji sý'e ivi?

(gjere noko) uoppfordra

Eg gjåre det av sjave mi, det va' 'kji nåken som sa at eg sill' gjère det.

frå støylen (uttrykket er ubunden dativ)

Den lisle Yngjebjø̀rí va' så tròta at det va' såvídt 'u stabba då da kóme av støyli.

frå sør (verretning)

Fysst det gjeng'e av sǿri, æ det jamnaste regn i luftinn.

bruka om når gutar vil oppsøkje jenter
Sjå også fare úti.

No vi' mi av ti' jentó, sa Gunnår mæ 'an Eivind.

frå vest (verretning)

Gjeng'e det av vestri, æ det jamnaste godt veir, og nórdvest æ endå bète, men svålare. Av vestri å nórdvest æ di léttaste sommårsveiri.

fram og tilbake; bruka om lengre turar på heia
Sjå også av og heim.

Det va' a karsstykkji å âv å heim at Finndalæ same dagjen.

av og til

Ungan kunna av å ti' vare sette ti' gange rundt mæ skjinnmakunn.

av utsjånad

Æ det av åsýnd 'u æ så dýr denna klokkâ, ell' æ det gongverkji som æ så godt?

folk som ikkje tilhøyrer næraste grenda

Der va' bå' avgardis fókk å ottabygds fókk i bryddaupæ.

svært stor, unormalt stor

Det va' an avgjernings stór'e hest'e! Gjermund æ så avgjernings lang'e å stór'e.

dagar som før reformasjonen var heilagdagar (og som etter reformasjonen vart vanlege kvardagar; td mikkelsmess og olsok)

Ólsok å mikkjålsmess æ dǿmi på avlagde dage.