|
|
ydde
|
|
|
bryte seg opp av jorda (td spirer eller strå)
|
Nò yddar konni i åkræ.
|
|
|
yfse
|
|
|
leggje nevrar og torvhaldsstokk og torv på takutspring
Sjå også yfsingestein'e, yfsingji, yfsedryp, takdròpi og yfsingenævr.
|
An lýt yfse mæ dei beste nævró.
|
|
|
yfsedròpi
|
|
|
drope frå takskjegget
|
Eikjâ låg unde yfsedròpó å trútna. Yfsedròpan drjúpe n'i krúnâ mí.
|
|
|
yfsedryp
|
|
|
takdrypp Sjå også: takdròpi.
|
An kan inkji sitje i yfsedrypæ. Grannen er så onnug'e, at hèv' 'an 'kji anna å gjère, så reiser 'an út å stend'e i yfsedrypæ.
|
|
|
yfsingenævr
|
|
|
taknever som ligg langs kanten av gavlen på taket (under yfsingesteinó)
Sjå også yfse, yfsingji, yfsedryp, takdròpi (H) og nævr.
|
Yfsingenævran ljóte vère stóre å góe.
|
|
|
yfsingestein'e
|
|
|
steinane som vert lagde utpå kanten over gavlveggene på torvtak
Sjå også yfse, yfsingji, yfsedryp, takdròpi (H) og yfsingenævr.
|
Tvei av yfsingesteinó ha rapla néd.
|
|
|
yfsingetró
|
|
|
nedste tróbórdi under torvollen
|
Yfsingetrói sille vère a breitt bórd av sei'vaksi timr.
|
|
|
yfsingji
|
|
|
gesims, uttóka rundt heile huset
Sjå også yfsingestein'e, yfse, yfsedryp, takdròpi (H) og yfsingenævr.
|
På a tòke æ det yfsingan det leitar mest'e på.
|
|
|
yksen
|
|
|
brunstig (bruka om ku som syner brunst)
|
Blómerós æ yksí, så mi ljóte ti' amtstútæ mæ 'enni.
|
|
|
yl'e
|
|
|
varme, varm luft; bruka berre i eintal
Sjå også ylje.
|
Det mǿtte an yl'e då da stige ive durrstokkjen.
|
|
|
ýle
|
|
|
vere kvalm
|
Eg ýler av for feit'e mat'e! Eg ýler så eg trúr eg lýt spý!
|
|
|
ýl'e
|
|
|
kvalme
|
Eg turte 'kji spý, men eg ha' an ýl'e. D'æ barre eg ha' sluppe dei ýlâ.
|
|
|
ýlen
|
|
|
kvalm; vert ikkje gradbøygt
Sjå også kvemlen.
|
'U æ ýlí å hèv' vóndt i hòvúdæ, så det æ vel an farang'e som gjeng'e. Mjåkkjí va' så ýlí at eg kunna alli svægj' 'æ.
|
|
|
ylja
|
|
|
noko oppvarma; gjeld iskaldt vatn som ein har gjort noko mindre kaldt (eller kokande vatn som vert gjort lunka)
|
Vatni æ ylja, så det æ inkji spélegt å drikke. Du ska' sjóhite vatn å late det stande ti' det barre æ ylja; så ska' du två deg i dei lògjæ!
|
|
|
yljast
|
|
|
lunke opp for å ta vekk det kaldaste (td vatn)
|
Oppkómevatni hèv' ylgst nò, så mi kunne visst drikke det.
|
|
|
ylje
|
|
|
gjere til at iskaldt vatn vert noko mindre kaldt
Sjå også yl'e.
|
Du lýt ylje detta ískalde vatni førr'ell du drikk'e det, Titta. Mi ljóte ylje detti vatni, hellis kunne mi få frost í åkkå.
|
|
|
ylt út'å
|
|
|
ytst utpå (kanten)
|
Nò må du 'kji egne di ylt út'å kanten, så kan du treffe ti' skríe útivi.
|
|
|
ympe
|
|
|
nemne såvidt (kome noko inn på det, men ikkje vere viljug til å seie alt)
|
'U ympa nåkå líti om det.
|
|
|
ymse
|
|
|
skifte, variere; t.d. bruke høgre og venstre hand skiftevis
|
'U ymsar midjom spit å saum'e mæ 'u arbeier om kveldó. Det ymsar kvæ av åkkå som kjøyrer.
|
|
|
yndi
|
|
|
godhug
|
'An ha' spisielle yndi for dei bånæ.
|
|
|
yngd
|
|
|
ungdom
|
Du hève då yngdí, du æ ennå ung.
|
|
|
yngjast
|
|
|
kjenne seg yngre
Bruka i uttrykket yngjast opp'tte.
|
An tikje an yngjest fysst an fær danse.
|
|
|
yngjast opp'tt'e
|
|
|
kjenne seg yngre, kvikne til
Sjå også yngjast.
|
Gófa yngdest opp'tt'e fysst 'an fekk lèse Jens von Bustenskiold ti' jóle.
|
|
|
yngje
|
|
|
mengd av eit eller anna
|
I vallemålæ æ a heil yngje mæ ord som fókk hav' gløymt.
|
|
|
yngje
|
|
|
føde ungar; katten, hunden, reven og dei fleste andre mindre dyr "yngje"
Sjå også kjesle.
|
Kjettâ yngde oppi kvílunn.
|
|
|
Yngjebjør
|
|
|
Ingebjørg
|
Yngjebjør æ ei av dǿttó 'enni Lív. Den lisle Yngjebjø̀rí va' så tròta at det va' såvídt 'u stabba då da kóme av støyli.
|
|
|
yrjandi / ørjandi
|
|
|
fullt av (td fisk eller makk)
|
Det va' yrjandi mæ fókk 17. mai.
|
|
|
yrjandi líten / ǿrandi líten
|
|
|
ørliten
|
Gunleik ha' a yrjandi lítí fløyte som 'an blés på.
|
|
|
yrve opp / ørve opp
|
|
|
1. hisse opp (ofte til å gjere noko ein helst ikkje vil gjere)
Sjå også ørve.
2. slå opp gammal skade
|
1. 'U va' 'kji så móta, men no hav' da yrvt æ opp, så nò vi' 'u.
Di mòge 'kji yrv' 'an opp mei' nò, så var' 'an 'kji havandi i húsi!
2. Yrver an opp an ska'i ell' an verk'e, så ílengjer an det. Du må 'kji yrve opp'tt'e såri, nò som det hèv' bigjynt ti' grò.
|
|
|
yskje
|
|
|
ynskje
|
Mi ykste åkkå godt veir ti' heietúræ. 'An hèv'e ykst si lengji an ný'e traktór'e.
|
|
|
yskji
|
|
|
ynskje
|
Fysst du kjæm'e mæ dei yskjæ, då kan eg inkji hjelpe di.
|
|
|
yst i
|
|
|
ytst i
|
Tórsdalsdammen ligg'e yst i Finndalæ. Yst i fisketaumæ æ der a søkkji.
|
|
|
ystegrís'e
|
|
|
ein neve med nyysta ost av søt mjølk; bruka berre i eintal
(Bruka til mat eller dessert. Sjå oppskrift i heftet "Gamle matoppskrifter og matskikkar frå Valle", utgjeve av Valle Bondekvinnelag)
|
Bå' unga å vaksne líke ystegrís'e. Ystegrís'e fær an alli kaupe i handelsbúó.
|
|
|
ystehús
|
|
|
hus der ein yste geitemjølka (om gardar med geiteysteri)
|
I Hísdal i Bykle va' der a stórt ystehús.
|
|
|
ystekodde
|
|
image
|
lagga trekopp (ofte med kross i botn og hol i sidene, for å for få ut mysa frå ostemassen)
|
Æ denna ystekoddâ gåmó?
|
|
|
ystekopp'e
|
|
image
|
"osteform"
|
Eg hèv' tvei gamle ystekoppa heimi.
|
|
|
ystestaup
|
|
|
ostekopp med handtak (bruka når ein hadde med ost i samband med likferd)
|
Ystestaupí æ jamnt brennemerkte.
|
|
|
ysti
|
|
|
ytste
|
Den ysti hómen i vatnæ æ stǿst'e. Den yste búí 'å oddâ æ mí.
|
|
|
ýte
|
|
|
selje, ha til sals
|
Å ýte an veir'e trúdd' eg mi ti'.
|
|
|
ýte âv
|
|
|
telje frå, fråråde
|
Forellí ýtte âv då Taddeiv vill' selje bílen sin.
|
|
|
ýte út
|
|
|
leie bort (om vatn som kan gjere skade)
|
Eg ýtte út regnvatni så det inkji gjåre skâ'i på den fillni múren.
|
|
|
ýtelèg'e
(V)
|
|
|
produktiv
|
Kjýne æ mest'e ýtelège fysst da æ hausttídde.
|
|
|
ývast
|
|
|
terge, tergast
|
Di mòge 'kji ývast mæ stúten, 'an kan vare mannvónd'e.
|