Ordliste

elv

Åne æ stór no. Eg laugar meg i ånæ.

og
Sjå også au.

Mi have bå' hund'e å katt'e. Sò mange dage å år hav' runni, ti' reikne adde mi hav' 'kji stundi. (stevline)

til (åt)

Eg lånte bílen å' dei gamle mannæ. Fair å' gútæ æ frå Svèrik. Sòn å' dei kånunn búr i Býn. Moir å' dei gút'e æ dauv.

på

'An reiste 'å heií i dag.

uttrykk for at noko går gale eller er sørgeleg

"Å dú sútespil" sa Margjitt då Haddvår ha' gjengje i rås.

stå oppreist

Timrestokkan stóge 'å ende unde fossæ.

på føtene

Eg frýs'e 'å fótó.

1. tape i basketak
2. mislykkast

1. Bjynn måtte 'å fuí for 'ó Danil.
2. Taddeiv laut 'å fuí då 'an prǿva seg som kaupmann'e.

i næraste grannelaget

Da kóme så godt ti' 'å garæ.

"på hovudet" (uttrykket er ubunden dativ)

'An stó' å hovdi opp'tt'emæ veggjæ, for 'an tótte gama sýne ko sterk'e 'an va'.

ut på kvelden

Det va' 'kji langt 'å kveldi fyrr'ell 'u kåm.

til sengs

Eg laut å' kvílâ, for eg fekk slig hiteflagu.

på sida av kvarandre

Mi gjinge 'å lén' å' ananné å rǿa ihóp, det va' så lengji si' mi ha' treftst.

på sida av

'Å vístri lénæ 'å vègjæ låg der a gåmålt hús.

setje i gong noko (td setje i gong ein stein slik at han tek fart)

Då mi såge kòr stokkan hinge, finge mi heile timrevasen 'å lòs. Då bankjen kåm mæ ein å an håv'e millión'e, kåm konstgrasprosjekti 'å lòs.

på hall (om td kornstrå)

Åkren ligg'e 'å lòt.

på folkemunne

Hèv' du høyrt ko som æ 'å munni nò?

uttrykk bruka i samband med å mest ha bruka opp alt ein har (forrådet har tròti)

No æ mi plent 'å nogló mæ høyttæ.

på nytt

Ai ai, no datt det néd, detti rakli åkkå, så mi ljóte ti' 'å nýom.

i aktivitet
Sjå også vère 'å ròvi.

Våre da 'å rǿvi nórd 'å Víkestøyl då du kåm?

måtte symje

Åne va' så djúp at eg måtte 'å sundi for å kåme ivi. Reissdýrí la 'å sundi mæ ei gong å såme ive vatni.

mest tomt for td mat
Sjå også 'å tròtó

Nò æ det mest'e 'å trautinn mæ suvlæ åkkå, koss sku mi då?

"held på å tryte"

Nò æ det 'å tròtó mæ mjø̀lhítinn.

1. på tvers
2. "vere vrangt"
Sjå også tverke seg.

1. Stokkjen la seg 'å tverke i ånæ.
2. 'U æ allstǿtt 'å tverke.

1. framme, tilstades
2. mangt på same tid
Sjå også vère og på / 'å.

1. 'U va' så mykji 'å vangji di lengste eg minnest. Der va' mykji gó'e mat'e å vangji i dei bryddaupæ.
2. Eg hève så mange slags arbei 'å vangji. Dú hèv' så mykji 'å vangji at det æ 'kji létt å minnast.

i vegen (til hinder)

Æ det for mykji 'å vègjæ, så lýt an flytje det. Stundom kunn' fókk au vèr' 'å vègjæ.

på vranga (om klær)

Ragnhild hengde stakkan sí 'å vrongunn på an vond'e oppi loptæ.

uttrykk bruka når noko går gale

Å, æselskap, no datt det néd!

Mæ åbandæ klykkjer an klyví så 'u vare passeleg klykt.

setje nye spitu i stabbandi før slåtten

Gófa åbanda slé'en i gjår. An lýt åbande slé'en så meiin inkji rikle.

sekk på kløva under "åbandi" ('pi midjom)

Åbandsekkjen ligg'e stǿtt oppi trýgjâ, unde åbandæ, ell' klykkjebandæ.

sekk på kløva under "åbandi" ('pi midjom)

Åbandspaggjen la' da 'pi midjom, på trýgjen, fysst da sille 'å støyli.

elvekant (bruka berre i eintal)

Det nyttar alli å gjare i åbaræ, for flaumen brýt'e gjæri néd. Der æ mykji rèk å tròs i åbaræ.

1. trengje seg fram i ei folkemengd
2. fare fram på ein måte som gjer at ein ikkje tek særleg omsyn til andre

1. Såvi åbòga seg fram i mengdinn for å røkkje tókji.
2. Dei frekke åbòge sikkå fram for å få fyremòna.

armslag

I desse rómæ æ det så trongt at 'er æ 'kji åbògeróm. Píetismen avgrensa åbògerómi ti' félespilæ.

1. slag mot olbogen (ved uhell)
2. "slag", sorg (når ein misser kona)

1. A åbògeslag æ allstǿtt kalleg vóndt.
2. "Haugstaddsútí æ som åbògeslagji" (ordtak).

alboge

Torgrím hève slite út trøyâ 'å båe åbògó.

bratt skråning ned mot elva

Der va' så hågt å bratt a åbròt at sauin kóme alli oppó.

åbruig, sjalu
Sjå også åbrúskap og óvund'e.

Gunne va' så åbrú at det va' plent a plage for mannen 'enni.

brunn der vassnivået fylgjer vassføringa i elva

Det æ trygt å vite at an hève åbrunn'e, då trýt'e alli vatni.

sjalusi (bruka berre i eintal)
Sjå også åbrú'e og ovundsjúkji.

Åbrúskap æ vóndt å tòle; det øyelegg'e a samlív.

ansvar

Hèv' an kâvéra for mykji pæninge, kjenner an at åbyrgslâ æ tung.

ivrig etter å kome i gong, rask, framfus
Sjå også åbyrjandi og åbyrjen.

'An kasta si útí det så åbyrja.

fortfarande, framfus, svært ivrig etter å kome i gong
Somme seier "ovbyrjandi".
Sjå også åbyrjen og åbyrja.

'U æ så åbyrjandi at eg hell'e alli lag mæ 'æ.

ivrig etter å kome i gong, rask, framfus
Sjå også åbyrjandi og åbyrja.

Dei åbyrgne íve sikkå alli í, da rjúke ti' å sjå alli ti' lé's.

garantere

Eg åbyrster at eg ska' bitale detta!

1. ansvar
2. avling (gras)

1. D'æ vóndt hav' åbǿrslâ fysst an inkji tikje an greier det.
2. Ånund fekk åbǿrslâ det åri.

overfall

I radió høyre mi trått om åfodd út'i verdinn.

overfalle

Torjús åfadd meg midt 'å dagjæ.

overfallen (konkret, eller med ord)

Mennan vorte åfaddne mæ vónde å stygge órd. I Krisjansand vart' eg ei gong åfadden av tvei ungdóma.

fisk som lever i elv

Åfiskjen æ inkji reikna for líke mæt'e som heiefiskjen.

fortfarande, ivrig, utolmodig, alt lyt gjerast fort; vert ikkje gradbøygt
Somme seier "åfløygd'e".

'An æ så åfløyg'e å røkk'e så mykji. 'U æ så åfløyg at 'u kan alli vente ti' mi hí' æ færige. Den bǿsni karen æ 'kji åfløygd'e lenge'; 'an gjeng'e stúr'e å det var' líti âv mæ 'ó.

pågåande, aktiv, ivrig etter å kome i gong

Dei mest'e åfúse kunne stundom fare for fórt, ell' fare gali.

oppsynsmann for tømmerflotarane i Otre.

Åfúten gjekk å spankulera framtemæ åne, tjurr'e å varm'e.

1. strandkanten av ei elv; der vatnet møter land, gjerne også området mellom høgaste og lågaste vasstand; bruka berre i eintal
2. grunnvasspegelen

1. Der ligg'e nåkå timrestokka i ågongjinn.
2. 'An gróv an brunn'e néd i ågongjí, så vatni traut alli.

jordkanten mot elva

Etter flaumen låg det mykji rèk å tròs i ågrandæ. Góme sill' néd i a gróv da ha' bygt inn i ågranden.

verte av med, skilje seg av med

Eg hèv alli nòkå ting å åhende.

fatte, skjøne, kome i tankar om

Eg kan alli åhende mi at eg hèv' vorte så gåmó. Ingjen kunna åhende si 'å 'ó.

påheng, ugreie, ulempe, byrd

"Foddokkjí æ 'kji kå ti' åhong", sa Tór. Der va' slig åhong mæ vègfarandi fókk 'å dei gardæ. Eirik hève slig åhong ti' ǿl.

elvebreidd

Der va' mykji jarbèr i åkantæ.

travelt, brått, før ein får områdd seg

Detti kåm så åkapt, førr'ell eg venta det. Mi finge det så åkapt.

daude (slangord når det er tale om menneske)

'An va så fillen at eg æ ræd'e 'an åkar i nótt. Kjýrí hèv' fengje kollbrann i júvri, så 'u kjæm'e ti' å åke.

dyrka jordstykke, attlagd åker (gjerne noko hallande)

Åkfadd, jórdi å vodd'e lýt an seie at bitý mest'e det same.

marihøne

Åkhǿnâ krabba evst i langstetangjen å fauk ti'."Åkhǿne, åkhǿne gjèv' mi godt veir i morgó, 'ellis drèp' eg deg!" sa ungan.

atten; gammal form

Ti' desse vèvæ eg vi' bigjynde mæ, vi' eg have a åkjatjugskjei.

vevskei til å veve buksevadmål (18 trådar pr alen)

An sèt'e åkjatjúgskjeií inn i skjeistokkjen.

oss

oss

vår, vårt, våre

Åkkås hús æ tvíhåge. Ungan åkkå sprunge å løynte sikkå. I åkkås dage hèv' mangt forandra seg.

åker

Der va' for blautt på åkró ti' at da kunna út'å mæ traktóró.

kornstubben etter skurden (stakk opp av den fyrste snøen)

Eg va' så ǿr'e ti' gange 'å skjí at eg gjekk i åkrehémunn i nåkå líti snjór'e.

fløyte laga av halmstrå

I skúræ gjåre mi åkkå åkrepípu å blése, men dei vaksne sa at mi måtte 'kji blåse på úveir.

nedste kanten på ein brattlendt åker (der jorda ofte har sige nedover)

Åkrereina fortelje om eldgamle åkra.

pålagd (bruka om dyr som ikkje skal slaktast)

Dei vénaste lombí vurte 'ålagde.

anfall, sjukdomsri

'An fekk a kalleg ålaup.

1. kravstor person som berre lit på andre utan å gjere noko sjølv; berre bruka i eintal
2. likesæl

1. Tór æ så ålíten å výnen, å vi' helst'e sleppe sjav'e.
2. 'An va' ålíten i alt 'an gjåri.

alle saman, heile folkehopen

Mi gjinge å sunge, ålmanne fjådí, då mi feira at kríi va' slutt.

folkemengde, folket i eit område, bygdefolket

Ålmúgjen stó' rundt bautasteinen då minnetalen varte halden.

ekstra tillegg (bonus)

I handelæ fekk eg tíe krónu i ålòge.

gjennomvåt av sveitte

Fókkji va' ålsveitt'e mæ 'an lesste høyslossí i dei fæle tórebræó.

heilt vaken (bruka td når ein vaknar brått om natta av ein smell)

Marí va' ålvak då 'u vakna av dei fæle draumæ.

alvorsam (leggje fram noko som ein meiner er viktig)
Sjå også ålvòre.

'An va' ålvòrâ då 'an sa dèt.

alvor (meine noko for alvor)
Sjå også ålvòrâ.

Æ detta ålvòrâ dí?

alm

Åmeblóman kan an ète itt da æ nýe.

mann frå Åmli i Valle

Åmlingan våre sérs sprettne, Nístògjen kadda seg for Åmlífjøyrí.

1. mase, naudbe om noko, purre på
2. oppmode

1. Forellí åmòga æ Gýró om å bigjève tóbakkji. Eg åmòga da ti' nøyte sikkå.
2. Inkji åmòg mèg ti' syngje; eg brýt'e i målæ! Ånund åmòga jamt mæ 'enni Tóre for å få æ ti' húve træri, 'an tótte for gama lýe."

and

Det va' så vídt eg gådde åndinn då 'u kåm symjandi mæ ungó attí si.

Arendal (eldre form)

Då mi våre i Ånedalæ seiste gongjí, låge mi der a nótt. Ånedǿlan bú i Ånedalæ.

Åni (eldre form av td Arne)

Eg hèv' 'kji sétt ti' dei Ånâ på lengji. Den Ånen, den Ånen, han finn'e på mangt! Gúten varte døypt'e Åni ette gófa sí.

epletre

Den gamlasti åpålen bèr'e líti no. Det ligg'e fullt av sǿtepli unde apló.

oretre

Æran vakse fórt, men det vare fillen vé'e. Årí vi' have gód jórd.

åre til å ro med

Eg braut av den eine årí då eg ródde i dei fæle vindæ.

til alle tider, evig

Sossi hav' mi havt det år å ævórleg, så sò vi' mi have det!

mann frå Åraksbø

Årakkan rita sikkå út på mange måta førr' i tíinn.

bunadskaut; bunde med to knutar oppå

D'æ vént å gange mæ åraskaut.

steinhelle framfor åren i stova

Det kan sprette neista frå ellæ, så a nòkå ví' årehedde lýt an have.

avfall som ligg innpå land etter at det har vore flaum (td gras, bar, kvist)
Sjå også rèke.

Ette flaumæ låg årèkji langt innå land.

verte vaken etter å ha sove

D'æ vóndt å årèke seg midt 'å nóttinn.

handtak på ei år

Årelóman våre så slitne av veiræ at eg sette flísa i fingan.

smørje laga av orebork (bruka ved brannsår)

Bóa hèv' brent seg, finn nåkå åresmørje ti' smørje på!

det bøygde treet som held oppe overdelen av peisen eller åren i hjørnet

Åretrétti æ røykròkji.

små turrkvister som ein finn i ei li der det veks or

Det va' mykji åretròs nórd i Líeteigjæ.

stelle i stand att, beinke, rette opp, tilpasse (td ein hesteslede som har vorte skeiv;honnjåg'e)

Karan årétta kvinnestemmen ette flaumen. An lýt årétte det som hèv' gjengje sund'e.

underjordisk ånd som held til i åren

Nòkå av saupæ å ǿlæ laut årevettâ have.

åre, eldstad mura av stein midt på golvet eller i hjørnet av romet

Gýró gjekk nårat årâ å sette seg.

ved som har lege minst eit år

Det æ godt å have tjurr'e, årlègjen vé'e itt vetren kjæm'e.

uttrykk bruka om ein bekk eller elv som har så stor vassføring heile året at ein kunne male korn kva tid på året som helst (vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader)

Hommsåne varte reikna for å vère årmylt.

årsgammal

'An va' 'kji kå a årsgåmålt bån då 'an tala.

årsskot på tre og buskar

"D'æ åri fyri som avgjèr'e ko stór'e årsrynningjen vari", meinte Tommås.

1. takås
2. kjerreaksel

1. Raptan liggje på åsó.
2. An lýt smørje åsan i hjúló mæ feitt, stundom.

rundslipa stein i elvelaup

Munkesteinan våre små å runde åstein'e.

asalbær

Åsålbèrí æ helst'e góe å ète.

asaltre

Førr'e ha' da jamt an åsåli i túnæ ell' innmæ húsí. Åsålan kunna gjève nomn ti' an teig'e, så det varte Åsålhagjen, Åsålåkren, Åsålteigjen ell' anna.

1. ting som tærer på snøen, t.d. jord, sand og kalk
2. Bruka i uttrykket åt i håræ

Mi kaste åti útiv' snjóren, så det var' førr'e snjóberrt.

når hårtuppane delar seg

Hèv' an åt i håræ æ det kansi på tí'i å reise ti' an hårklyppari.

Lite område der isen på eit vatn er tunn og veik pga. varme straumar undanfrå

"Di mòge passe dikkå for åtehòl út'å tjynninn!"

nysnø som gjer at gammal snø smeltar fortare (om våren)
Sjå også åt.

I mars æ det mest'e barre åtesnjór'e mi få.

åtte, åttande

Åttendi mai nittenfemmåfyr va' an stór'e dag'e i Nòrik.

elendig tilstand for person, t.d. økonomisk; bruka berre i eintal

'An heldt seg lengji i åvellunn, 'an drakk, å stellte seg filli.

liggjande kroppsstilling hjå dyr, som gjer at det ikkje kjem seg opp med eiga hjelp; bruka berre i eintal
Sjå også vulten.

Sauen ha' vorte liggjandi i åveltunn, å daua.

vakenatt (å ikkje få sove)
Sjå også andvòke.

I nótt låg eg i åvòkunn.