Ordliste

til alle tider, allstøtt

Detti lopti ska' stande 'er i alder å æve!

i kvarandre

Di eg bèr'e æ så pass tungt at eg hève tvei sekkji í ananné.

i etterskot med arbeid (rekk ikkje det ein skal)

Eg æ så ivelesst'e mæ arbeid, at eg vare i baktropp mæ mykji.

1. i fortviling
2. i mangel

1. Eg vare plent i beit mæ dessa ungâ!
2. Eg æ så i beit for tóbakk!

i tvil

Eg va' så i birå' om mi sill' av på heií ell' barre vèr' heimi. Eg æ så i birå' om eg ska' halde på mæ desse spitingjinn.

1. nedfor, trist til sinns
2. i tvil

1. Eg æ så i bitrykk si' ungan have flutt út.
2. Eg æ så i bitrykk ko eg ska' gjère!

i vårbløminga

D'æ vént i blǿmingjinn.

i sine beste år (mest bruka om karar)

Båi sø̀nin mí æ i bragji å hav' sett sikkå opp kverrsitt hús.

lagringsplass for ved til dagleg bruk i eller ved åren (i tida etter at vedomnen vart vanleg å ha i stoga)

'Er æ så mørkt i stògunn seinhaustis, at du må inkji snåve i brondó itt du kjæm'e inn dynní. "Bóa sit i brondó å brenner seg 'å hondó" (rim).

"akkurat då" (samtidige hendingar)

I den formédels tí' mi venta på bussen, såge mi sjúkebílen kjøyrde forbí.

då, i den stunda

I det bil da vill' ti' heise flakji, kåm der nåkå frykteleg vindkost.

i diket

Mi strita å slite, men mi rikka alli vetrongjæ som låg i díkji.

i knas

Den véni koppen datt n'i tili å gjekk i dras.

i brennhast, i rask rekkjefylgje, i eitt

Då eg ha' blærebitendelsi, laut eg springe å míge i ei brennòte.

i eitt, omatt og omatt, stendig, i eininga
Sjå også sau.

Itt an eller mæ brusu, lýt an sópe tili i ei sau.

t.d. uryddig i vid forstand

Adde leiingan låge barre i a usse, så eg brúka long tíd på å veivle da opp.

tora slår i eitt

Det hèv' vòre i ein brakji i heile ettenónæ, så eg hèv' drègje út mange av stǿpseló.

"i ein samanhengande arbeidsinnsats"

Høyingjí gjekk i ein kjøyr'e då veiri såg útrygt út.

"i ei suppe"

Spíkera å skrúva låge i ein saur'e.

uttrykk bruka om å gjere ting fortare enn ein kan forvente

Eg gjåre fem munnhorpu i ein smedd'e.

"i ein haug"

Búí ligg'e i ein sodd'e!

i eitt, omatt og omatt, gong etter gong, stendig, i eininga

Da héle det i eitt bâ i epl'onninn.

i snøstorm

Heile heií va' i eitt fòk i dag.

utan opphald

Da héle det i eitt renni, trettendi ti' endis.

i oppøsing, i opphissing
Sjå også eksi og ekse seg opp.

Anne va' så i eksi, at eg tóre alli spørje om eg fekk låne pæninge av 'enni.

i farten; stressa tilstand

Eg va' så i fauksen at eg sprang út i barre tofló.

"i farten" (ha det travelt)

Èg æ så i feikten i dag, for eg hève så mykji eg lýt gjère. 'An va så i feikten for å finne a kåne.

i flaum

Bekkjen gjekk i fløymi.

i farten

Òlâv va' så i fòkji då mi mǿttest, 'an ha' alli tí' ti rǿe mæ meg.

i lomma (innvendig lomme i dalebuksu)

Eg hèv' seslebókjí i fóræ.

arbeide med fløyting av tømmer i Stóråne

Om våri va' det mange ungdóma som våre mæ i fossó.

til rådvelde (om pengar)

'An ha' 'kji kå tvó hundre krónu i vikunn i frí.

stor nok til å kome med fýâ (om elv)

Fysst åne æ i fýelag, æ 'u så flaumstór at an kan støyte timri útí.

natt til i går

Det va' kalleg di det ringde i fyrenótt. Eg sòv alli heile fyrenótt.

1. i farten
2. i stor glede

1. Kjètil va' i føykjen jamt å samt, 'an kunna alli róe seg.
2. Svein va' så i føykjen då eg treft' 'an, 'an ha' plent vorte gófa.

i slag

'An va' så i gér då 'an kåm att'e frå Sǿlondó.

"i form"

Koss æ du i gjeiró i dag?

i emning, noko som vert gjort

Kubbestólen du ska' have, æ i gjærsló.

utmarka der ein har husdyra på beite og gjæter dei (bruka berre i bunden form eintal)
Sjå også búskog'e

"I dag lýt dú Bóa i gjæsleskóg", sa Mamme då 'u vekkte meg.

i går
Sjå også i gjårførridagjen og i gjårmorgó.

I gjår va' eg sjúk'e.

dagen før i går; bruka berre i bunden form eintal
Sjå også i gjår og i gjårmorgó.

Birgjitt å Èlí tóke út i gjårførridagjen; alli sa da kòr da silli.

"kvelden før i går kveld"

Det blés harleg i gjårfyrrikveldi.

om morgonen i går; bruka berre i ubunden form eintal
Sjå også i gjår og i gjårførridagjen.

Gýró å Hæge bigjynte å bake i gjårmorgó.

i krangel / usemje med

Eg æ tídt i hakkji mæ ein av grannó.

vere ør i hovudet (slik at ein ikkje veit kva ein seier pga ulykke, sjukdom o.l.)

Ein som æ i hèlóró, sansar si 'kji plent.

stansa av folk, stansa av hindring

Mi tóke sauin i hepti så da sille kåme inn på den rétti vègjen.

å vere i betring, kome seg att

Gunnår va' i hèvi då 'an kåm heim'tt'e frå sjúkehúsæ, fortålde Gófa.

såvidt, snautt

'An fekk i hægdinn a høysbýr i dei gjótunn.

Uttrykket er bruka om å køyre heim høy frå heia dengong bøndene slo der. Når der ikkje var veg, måtte høyet hentast med hest og slede på vinterføre. Høyet var hausta sommaren før, og lagra i bu eller høystakk. Snøføret var oftast ikkje godt nok før i februar, men uver kunne likevel gjere desse turane dramatiske for både mann og hest. Dei som hadde lengst veg starta i mørkret om morgonen, og kom heim att i mørkret om kvelden.

Det va' vóndt i høyskóg itt det va' snjóføykje.

halvvaken

Eg va' 'kji plent vak'e, så eg svòra i håvsvimnæ.

i tvil

Eg æ i ív om ko som æ best'e. Eg æ i ív om eg ska' fǿ den sauen.

i tvil
Sjå også íve seg í.

'U va' så i ívelsi om 'u sill' gange gymnasi ell' yrkjisskúlen.

i jord

Mi kåme 'kji i jari førr'ell mi sku'. Gófa hèv' lègje i jari i tjúge år.

om kapp

Da stevjast i kappi. Den lisle jentâ ha' mót i bringe, 'u vill' i kappi mæ sólí springe (stevline).

nedsøkkt
Sjå også kave (2).

Nò æ den hǿgri stivilen min plent i kav i søyledíkjæ.
Torgrím va' i kav i gjelli.

misse pusten (ved hoste, lått eller gråt)

Itt bonní ha' kjíkjehósti, så hósta da sikkå i kjíkji.

i kominga
Sjå også kjǿmd.

Da sille vère i kjǿmdinn nò, ette som da hav' sagt.

i klemme

Kjýrí kåm i klemstr då 'u vassa ive Opte, der va' tvei steina som stóge mótananné som an plóg'e.

i full kost gjennom arbeidsdagen

D'æ mykji arbei for húsmoirí å hav' mange i kostæ.

skort på luft (td om ved som er dekt av oske)

Ellen sloknar fysst vé'en ligg'e i kóvi. Lògan ljóte få røkkje sikkå, da mòge 'kji liggje i kóvi.

i løynd, hemmeleg, løynleg

Detti lýt vère i kúrt mak, mi vi' alli seie det mæ nòken.

i kominga

Våri æ i kåmingjinn nò.

i godt humør
Sjå også i úlag og lag.

Æ du alli i lag idag?

uttrykk bruka i samband med å hente heim lauvkjervar frå skogen

Mi våre i lauvskóg i gjår å kjøyre heim'tt'e a lass mæ lauvkjervi.

til sengs

'U va' så sjúk at 'u måtte i lègâ.

før det vert mørkt om kvelden (uttrykket er ubunden dativ)

Eg vi' helst'e kåme heim'tt'e i ljósi, så eg sér ti' slípe ljæne.

i lære

Torgrím æ i læri ennå, 'an hèv inkji tèkje sveinebrævi.

sund, i småbitar

Den véni vasen datt n'i stei'tili å låg i mask.

så lenge eg har levd eller kan minnast

Eg hèv' alli sétt makjen i mitt livandi lív.

i morgon (uttrykk som tyder at noko må skje dagen etter)

I morgó den dag ordnar du detti, din filleveir'e!

"dagen etter i morgon"

Èg kan inkji vèr' mæ i morgóhindagjen.

i motlegg

Ko fekk du i mótlag for den klokkâ?

i mørker (uttrykket er ubunden dativ)

Èg å Sigúrd tótte det va' gó'slegt å sitje i myrkri.

i skog der ein kan plukke nøtter

Sku' mi i nateskóg i dag?

til knes

'U vassa i nétti. Grasi gjekk i nétti.

"i form"

Koss æ du i nykkjingó i dag?

i spesielt godlag

Mannen kåm i ovlag út'å kveldi.

i hardt arbeid (om hestar og folk)

Det æ tungt å vère i reiunn heile åri.

uttrykk bruka i samband med å dra til skogs etter ris for krøter og smòlogg i vårknípa

I vårknípunn måtte da stundom i rísskóg for å bergje dýrí.

i same omgang (medan ein er i farten)

Sku' mi beise lé'veggjen å plattingjen i same fòkji?

på same tid, i same omgang

Eg va' av å plukka týtebèr, å glåpte au ette búinn i same renni.

ikkje kome lenger, vere på same staden som før 

Detti eg stelte, gjekk sund'e att'e, så nò æ eg i same skòrinn.

1. opprømt, i høg stemning
2. svært engasjert td i ein debatt
3. i farten

1. Haddvår va' så i segl då 'an ha' fengje si kåne.
2. Tóre va' så i segl då da diskutéra sentrumsbyggji.
3. 'U va' så i segl då 'u kåm, at 'u ha' alli tíd ti' tale mæ åkkå, men laut avgari mæ same.

den seinare del av noko, på slutten av

I seini endâ av slagsmålæ varte det Kjètil som vann. I seini endâ av kampæ varte det a mål.

i siste liten

"Eg æ sein'e, men inkji for sein'e", sa Torgrím, 'an kåm i seiste slǿmdinn.

for seg sjølv, åtskilt.

Èg vi' have mitt i sér! Búsètan åte i sér.

i seg

'U fekk slig a ræsle í si då tóreveiri kåm. 'An æ så snill'e í si, 'an ligg'e i voggunn å der æ alli an lýd'e í 'ó.

nyleg, nokså nyss

Nò i sinn va' der an tòkedugnâ'e i Vaddebǿ.

til / på skulen

Èg plage kjøyre ungan i skúli. Eg gjeng'e i skúli kverr dag'e, detti åri.

sjå etter rypesnarene

Hèv' du vòre i snòreskóg i dag?

heilt knusa

Búí varte slègjí i sodd'e av råsinn.

ved solnedgang

Skó' alli jenta i kyrkjeklæi, å alli slåttâ i sóleglæi (stevline).

i god stand

Gognin 'ass Taddeiv æ allstǿtt i stell.

i fine klede, opplagd og i godlag (om karar)

Åni va' verkeleg i stròkji det kveldi.

lett synleg

'U stód plent i sýndinn på haugjæ.

til synes

Nò æ da i sýninn, støylsfókkji. Kan du 'kji gå detta moltestǿi; dèra stend'e det midt i sýninn!

1. ha for mykje å gjere
1.ha gjeldsproblem 
Sjå også kave (1).

1. No æ eg i søkk å kav i arbeid.
2. Æ an i søkk å kav i gjelli, så fær an alli fré'e i tankó.

"i landa rundt Middelhavet"

Sòme líke sikkå i sǿlondó, dèr det æ varmt.

å vere i gong med noko

Nò æ eg i takji mæ å tekkje húsí.

i strekk (samanhengjande td dagar)

Mi ha' sløyd'e fjórten dage i trekk.

vere sliten

Mi gjinge i tròtó mæ dei tunge kjø̀tkassó.

i trumål, plent som det er

"I trús måti æ det plent sò", sa Anne mæ 'æ Yngjebjør.

no og då, av og til

'U va' sjúk å låg i túrevis. Eg verkjer i ryggjæ túrevís.

i dårleg humør
Sjå også i lag og lag.

Jón æ jamt i úlag for tí'inn.

når det ikkje passar

Det tikjest treffe at sòme allstǿtt ljóte kåme i útíó.

bruka om person som ikkje bryr seg om korleis det går med ein sjølv eller konsekvensane av det ein gjer (oftast bruka om personar som har mist kjærasten og kastar alle hemningar)

Tóne va' plent i úvýrunn då kjærasten ha' reist frå 'enni.

1. i beit for, vere i vanskar
2. i tvil

1. 'An kåm så i vandi for pæninge.
2. Eg æ så i vandi ko eg ska' bistemme meg fyri.

i vedskog

Hèv' du vòre i vé'eskóg i heile dag?

falle ned på bakken (td pga glatt underlag eller slagsmål)

Tór dalga ti' mi så eg laut i velten.

i vinter
Sjå også vetr'e.

I vèt'e hèv' det vòr' líti snjór'e. Hèv du hoggje bjalka i vèt'e?

i bjørkebeltet

Rjúpesnòrun sette da mykji i véunn.

yrkedagane (måndag t.o.m. laurdag)

Eg gjeng'e kvendagsklædd'e i virkó.

i pant

Tommås fekk klokkâ mí i visse då eg lånte nåkå pæninge av 'ó.

1. senil, ikkje tilrekneleg, sinnsforvirra
2. gjere noko utan å tenkje seg om
Sjå også båndǿmi, fjatre, fjatren og vadre (tyding 2).

1. Ette dèt 'an ha' vòr' úti i FN-tæniste, va' 'an helst'e i vodrunn då 'an kåm heim'tt'e.
2. Koss' kunna du finne på detta; æ du plent i vodró?

i våre dagar, i vår levetid

I åkkås dage hèv 'er alli vòr' slig sótt som korónaen.

verte oppøst eller sinna

'An idda seg ti' å tók út førr'ell eg fekk tale mæ 'an.

motlaus, fortvila, tykkje leitt, vere nedfor

Moirí varte så iddi farí då Anlaug tók 'an Òlâv. 'An varte så iddi faren då 'an braut âv skjíne sí.

vanskeleg tilstand

Da vorte iddi fata då húsí brunne å alli nòkå ting varte berga.

dårleg situert

Sòme av húsmonnó våre iddi stadde.

vanskeleg for å tru

Dèt vi' eg iddi trú.

dårleg stelt (økonomisk eller fysisk)

Gunnår æ så halt'e å iddi vòren.

i saman att

Grímâ hèv' losna frå sólâ, eg lýt saume det ihóp'tt'e.

alt det ein får

Det va' líti vermdi mi finge i sommår, å di mi finge i júní, va' alt íkåmi, resten av sommåræ va' barre úveir.

1. likne på (utsjånad, eigenskaper)
2. herme etter

1. Torjús imnar ette gófa sí.
2. Vetli tótte så gama imne ette vaksi fókk.

tenkje ut, planleggje, førebu

Ko æ det du imnar på?

vekse til, teikne til

Håvår imnar ti' å vare an gó'e sylvsmé'e. Detti imnar ti' vare a vént bórd.

mot einannan

Mi butta imót ananné i trengslunn.

"endåtil ikkje", "ikkje eingong"

Eg fekk inkji agong lǿn av 'ó. Eg va' så sjúk'e at eg visste alli agong kor eg va'.

ikkje andre alternativ

Det vare 'kji anna ti' 'ell at mi ljóte bigjève denna túren. 

"ikkje brukande til anna enn å..."

'An æ 'kji annas ti' 'ell å slengje heimi. Detti plaggji æ så dvålka at det æ inkji annas ti' 'ell ti' kvenndagsbrúk.

korkje

D'æ 'kji antel vént ell' godt bygt detta byggverkji du hèv' sett opp!

svært lite bel, ein augneblink

Det va' inkji bil, så kåm Jø̀runden jótandi.

ikkje greie å få eit vindauga fritt for rim og is sjølv om ein fyrer kraftig

'Er æ tjúge kallegradi úti, så eg fær inkji knite rímæ på kjykkenglasæ.

berre; berre bruka i nektande form

Det æ inkji kå èg som hèv' vòr' heimi i dag. 'An hèv' 'kji kå sjave si å takke! Eg hève 'kji vòre sjúk'e kå ein dag'e i år.

ikkje kome av flekken

Skóteren kåm inkji avstâi, 'an barre spóla seg né'í.

tillate seg mykje
Sjå også meikke.

Mi meikka åkkå alli nòkå ting då mi våre på færi. Eg vi' inkji meikke mi nòkå ting i jólinn.

ikkje vakker 

"'An æ inkji nåkå sjå på, den nýi læraren da hav' ti'sett", sa Tóne.

får ikkje gjort unna arbeidet

'U fekk alli arbei'i ó' hondó.

ikkje heilt normal i hovudet, psykisk utviklingshemma

'An æ masen, men an må vite at 'an æ 'kji plent som 'an ska'.

vere uklår i hovudet (bruka om born og vaksne)

Torjús rådde si inkji allstǿtt.

ikkje så veldig stor

Lisle-Gýró æ inkji stór ti', men 'u kan alt mókke.

uventa sterk, god, flink (gjeld personar)

Ånund æ líten å sjå ti', men 'an æ inkji for katten i ryggjetak.

ikkje like noko

Eg æ 'kji på 'an Einår. Eg æ 'kji nåkå på mjåkk.

uttrykk bruka om personar med mentale skavankar
Sjå også rétt'e.

An kunna 'kji trú at Anne va' rétt, sò som 'u bar seg då Bóa fǿre sund'e den rósutti bodden.

ikkje nøye

Det æ 'kji vandare í mæ dessa jakkunn, 'u æ så útslití at du kan barre kast' enni.

tru

Eg vi' innbille mi at denna bílen æ spræk'e.

innmed einannan

Støylan låge tétt innmæ'nanné.

verte islag på toppen av kvinneslòkji så vatnet kan renne mellom "slòkji" og íslaget

D'æ greitt male i kjylæ fysst slòkji hèv' ísa ivi.

ha lyst på

Bóa issa ette ís'e, mest'e kverr dag'e.

øse opp

Inkji issi opp 'an Bóa, 'an ska' snart leggje seg!

over ende

Eg snåva i a furerót å måtte iv' ende.

tvil om

Der va' 'kji ív í at detta va' rétt.

overlag, svært, umåteleg

D'æ iv'alt di hǿgt d'æ mæ bíl'e.

svært rusa av alkohol

Øyúv va' ivandi fudd'e i bryddaupæ å' syste sí.

over alle grenser
Sjå også brík.

Det gjeng'e ive adde bríka mæ 'ó Grundi, nò hèv' 'an nóg øydt opp alt di 'an hèv' ervt.

sers, makelaust

Det va' reint ive adde pass, slig konnåkr'e det va'.

vere i tvil, nøle
Sjå også íve og i ívelsi.

Mi íva åkkå kalleg í om mi tóre hoppe ive bekkjen.

"rubb og rake"

Tjóvan reiste mæ íver å bitt.