Ordliste

fremste delen av ljåen
Sjå også ljår'e og kjót.

Det va' viktigt å halde orvæ godt, så inkji odden skar n'i jórdí. 

bøygen på t.d. ljå eller lauvsigd (ut mot odden)

Eg líkar 'kji den ljåren, der æ for stór'e oddekrepp'e.

odel

Papa tók att'e Nómeland på ódeli å' moi sí.

overdriving

"D'æ a fæl ofsing å seie at Jø̀rund drap sjau mann".

åk

Det æ mykji léttare å bère tvæ vassbyttu mæ òk, 'ell å barre bère da i hondó.

fordjupning som ein stav eller ei grind kan svive i

Det va' kalleg di det kvein i òkunn.

1. labank på t.d.dørblad eller planke til å låse fast to dører med
2. oppstandar i ei grind der ein legg "honki" eller "lokâ"

1. Òkan måge kjíle nòkå for å halde bórdó godt i hóp.
2. Òkan i a grind ljóte vère så håge at an fær honke.

ankel
Sjå også oklespite.

Eg vrei meg så i okla då eg datt på skjí i gjår.

mønster i sokkane til setesdalsbunaden (både den kvinnelege og den mannlege)

Ingjer spitar på okleloskjí nò.

spolebeinet (bein som går frå kneet til hælen på baksida av leggbeinet)
Sjå også okla.

Fókk brute jamt av oklespitâ fysst da hoppa på skjí å dutte fælt.

person som har vasskrekk og / eller er redd for kaldt vatn

Dei som våre ræde å lauge sikkå, kadda mi oklevassara.

"halmbukk" (bunden om hausten)

'Er hèv' nóg inkji vorte bundi oksebukka i nýare tí'.

kraftig pisk (laga av oksepenis og med skaft på)

Oksepeisen va' ti' same brúk som gjeisli.

jeksel

Eg trúr eg lýt ti' tannlækjæ å trekkje den vónde okslí mí.

1. vyrdnad
2. bry, arbeid, strev

1. Augund fekk slig okt for dèt stóre arbeii lagji ha' gjårt.
2. Det æ a okt mæ dei ungó.

Olav

Ingjen av dei tvei Òlâvó vår' fæle ti' arbeie.

sid fabrikklaga regnfrakk

Fókk stelte sikkå oljefrakku sjave mæ same ette kríi.

sid heimelaga regnfrakk

Tóne sauma å olja si' ný'e oljekjól'e ti' 'u sille ti' heiss.

ubleikt lereft som er sett inn med linolje (td som ryggskinn som vern mot regn, eller i fanget når ein karda ull, eller ved anna arbeid som td slakting)

Mi trú at oljeskjinni varte brúka bå' som a slags plagg ive hæran, å ti' å dakke ti' det an ellis ville hav' tjurrt.

stort, uthola, avlangt tretrog, bruka til å salte kjøt og til baking
Sjå også tróg.

Kjø̀ti vart'e salta å lagt i a olle. Fríaren ska' sjå n'i ollâ.

Alun (Kjemikalie som gjer at fargestoffet fester seg på det som skal fargast. Vart bruka til å reie skinn når ull eller hår skulle vere på).

Òlungestein'e varte brúka ti' å reie skjinn mæ bjørkebork'e.

endring; bruka berre i eintal

Eg kjenner 'å gjiktinn at det vare ombròt i veiræ snart. Det vare nóg ombròt ette kommúnevalgjæ i haust.

stor forandring, stor skilnad

Det vare a stórt ombýti hèra heimi fysst Bóa reiser på víaregangandi skúli i Bý'n.

formyndar

Si' forellí 'ass Gunnúv dǿe mæ 'an va' líten, så laut 'an have ombårdsmann'e.

djup og veik lyd langt borte

Eg høyre ómen av tóreslagjæ.

fire eller fleire stokkar som er krøkte saman i eit lafta hus

An legg'e omfar ette omfar ive syddinn, ti' an kjæm'e oppat stavlægjunn.

slåtteteig på heia som vart hausta av to ulike eigarar (slegne annakvart år)

Sǿ i heiinn æ trí teigji, da vorte brúka som omkastteig'e å slegne annakvert år.

To bjørkekvister som vert knytte i hop i toppane og sveipte kring stakksneisí og ut mot kanten når ein høya og sette opp stakken. Når høyet skulle køyrast heim om vinteren med slede, vart "omlògjí" sveipte kring lasset for å hindre at noko høy fall av. Deretter vart det lagt reip eller tau rundt lasset.

Omlògji våre lange, mjúke bjørkekvisti.

1. forandring, forvirring (Hans Ross' ordbok)
2. vier eller tunne bjørker (med greiner) til å leggje på høylasset på langs før ein gjurde det fast med taug

1. Stògâ va' i ei omlòge.
2. Skógehøytti va' stutt å skjarrt, så omlògun héle det på plass i vínd'e å humputt'e vèg'e.

trekrakk til å setje omnen på (i eldre tid; når omnen ikkje hadde føter)

Da la' jamt nåkå jinn på omnspaden fyrr'ell da sette omnen né'å.

røyk-kanal frå skorsteinen og over taket

Sòme leggje nýe element inni gamle å fillne omnspípu.

plata framfor døra på ein vedomn

Anlaug sette kaffékaslen på omnsponnâ, so héldt 'an seg varm'e.

omnsring
Sjå også spruns og omn'e.

Der æ merkji ette omnsringan på dei kakó eg steikti.

1. "elderommet" i omn
2. rom i etasjeomn

1 Fydd omnsrómi, å gjèr 'å!
2 Sèt kaslen 'pi omnsrómi!

flat og høveleg naturstein til å mure pipe og peis med

Mæ Hagefoss funne da greie omnstein'e fyrr'e.

stokk over åreopninga

Omnstréttí våre jamt sjavvaksne, bøygde tré.

stakkarskleg person som treng hjelp (sjukleg, fattig)

Taddeiv æ så ómósen nò at eg trúr 'an treng'e hjelp.

klede til å skifte på seg

Nò i slåttæ hèv' eg sveitta så, å eg hèv' 'kji etti omsipti.

"sitje om" eit dyr for å få skyte eller fange det

Órdi "omsitjerí" hève mæ fangst ell jakt å gjère.

fiskekrok
Sjå også substantivet egne og verbet egne.

Ongólen på fiskestongjinn mí æ så rusta at eg trúr eg lýt setje på an anné.

1. uturvande strev med noko som er uviktig
2. onn, tiltak, framdrift

1. "D'æ alli verre onn 'ell såd i tonn". Titta ha' slig onn mæ å få út den lause tonní.
2. D'æ va' slig a onn mæ dei slåttæ.

onnefolk (gjeld vaksne folk)

Nò for tí'inn æ onnungan så dýre!

opning, sprekk

Detti òpi hèra æ så stórt at eg trúr at røysekattan kunn' kåm' inn.

1. oppgjer om pengar eller andre verdiar (td handel eller anna oppgjer)
2. når dei hadde lagt kornband i låven ferdig til tresking

1. I dag fekk eg merkjesètilen som oppgjårí for timri.
2. Itt mi have no færig denne oppgjårí, så lute mi bère konni på basstògâ.

stort forbruk (mest bruka om mat)

Det va' a fæl oppgong i matæ då mi våre så mange dèt sommåri.

stutt opphald i regnver

No æ det oppholdí, så då kunn' mi útt'e å hesje att'e.

kvinne frå Oppigard (Kveste, Homme osb.)

Tvæ av oppigaró heite Gýró.

mann frå Oppigard (Kveste, Homme osb.)

Oppigaran tóke út ti' heis mæ skótera i fyrenónæ.

kvinne frå Oppistog (Harstad, Bø osb)

Mi mǿtte oppistògunn på Beileiinn.

mann frå Oppistog (Harstad, Bø osb)

Hève du sétt ti' oppistògâ i dag? Oppistògan æ så hage å kånstige.

oppkomme
Sjå også kjelle.

Der æ så gó' a oppkóme oppi voddæ, 'u trýt'e alli.

avtale

Der va' visst a gåmó opplòge midjom Bergsó.

øvste delen (broderiet og øvste tøystykket) bak på stakkane i setesdalsbunaden

Opplutan vorte godt granska i kjørkjunn itt fókk såge beint 'ni ryggjin på dei som såte frammafyri.

referat

Eg las oppriti ditt, men eg fann nòkå som måtte vèr' gali.

oppkomevatn (særleg om vatn som kjem opp i vegen og frys til is)

Der æ så leitt mæ oppskòt i timreslæpunn at der æ vóndt å kjøyre.

1. vrangbord (på strikka klede, genser, vott, sokk m.m.)
Sjå også bròt.
2. plakat

1. Oppslagji i desse jakkun ha' silt vòr' leng'e!
2. Da ha sett oppslòg på båe búin i Nórdibǿ.

1. stender (vertikal støtte i bygning)
2. del av rokk

1. Denné oppstandaren æ helst'e skakk'e, mi ljóte snart sipt' 'an út.
2. Oppstandaren brúkar an itt an typper.

stad på ein fjellveg der ein må stige høgt for å kome fram

Der va' så hågt a oppstig at búskapen kåm mest'e inkji fram.

øvste del av stakken i setesdalsbunaden (uttrykket er bruka berre når ein har på seg stakken)

Tóre ha' pungjen n'i oppstyttunn.

1. høgda som halsen er høgare enn stokken han ligg vinkelrett på (i lafteknuten når ein tømrar)
2. høgde eller høg knut i terrenget

1. Oppsåtâ lýt vère passeleg håg ti' dei stokkjæ som vare timra oppå, på tverke.
2. Býti gjekk i a oppsåte.

1. dyrkingsteig; jordstykke som er under oppdyrking
2. bratt veg opp ei li
3. opptak på lydband, film o.l.
4. initiativ
Sjå også take opp.

1. Dèr opptakji 'ass Knút Mykjidalæ va', dríve da nò "Brokkestøylen" på Furestøyl.
2. Der æ så fælt a opptak førr'ell an kjæm'e på heií.
3. Vurte di fornǿgde mæ opptòkó di gjåre i Ósló?
4. Mæ opptak frå bispæ, tók 'an det på seg.

oppvekst

I oppvekstræ mí va' det stór hågtíd itt Papa elde basstògâ å Mamme sille steikje stump'e ti' jóle.

rennande vatn som klakar til fast is; bruka berre i eintal
Sjå også óre.

Der æ så mykji ór i åne at det stemmer seg opp.

holet i skåka til å træ "órelykkjâ" gjennom (om hestereiskap)

Det æ úhǿgt itt hesten vi' ti' førr'ell 'an hèv' fengje órepinnen n'i órâ.

holet i skåka til å træ "órelykkjâ" gjennom (om hestereiskap)

Órehòli æ så trongt at det æ mæ nauinn eg fær órelykkjâ igjænom.

lykkja på hesteselen som går frå "óreringjen" og gjennom skåka og som ein fester orepinnen i
Sjå også verbet óre.

Det æ i órelykkjó an fester skjækan.

pinne av tre til å feste skåka til hesteselen med

Det æ úhǿgt itt hesten vi' ti' førr'ell 'an hèv' fengje órepinnen n'i órâ.

rennande vatn som byggjer seg opp til sørpe og is (bruka berre i eintal)

Fysst der æ órsvodd'e, æ der jamt vætesig i bakkâ.

Orm

Vónd-Orm Víkjinn have mi høyrt å lèsi om, han va' visst fæl'e.

kvite beislereimar med svart stripe på midten (har også kròt)

Ormebeisli varte barre brúka ti' bryddaups å ti' messe.

ormeskinn som ormen har kasta

På heiinn legg'e an godt merkji ti' ormesló.

stav med kluft i enden (til å halde fast orm med)

Ormestaven va' grei'e ti' å halde ormen fast med, førr'ell an kabba 'an.

skinnet som ormen skifter

Det hendte at jentun la an ormsham'e unde hovdekodden for å sjå kvæ da sill' få ti' kjærasti ell' ektemann'e.

kryssing av orrhane og lirype

Orpâ æ enn sjella fugl'e.

orrhane

Mi såge tretten orra i Kjuklingekróne.

orv; bruka både om berre "skaptet" og om heile reiskapen med ljåen fastmontert
Sjå også stuttorv og langorv.

Det va' a godt orv å slå mæ, passeleg gâgt.

pipelyd frå omn eller eldstad (når eld eller glør held på å slokne)

Oskefísen kan vère pípandi.

glødande restar av brent bjørkeris

"Ska' eg sýne di oskemakkjen, 'an ligg'e i oskunn", sa Góme ti' 'enni Titta.

grovt brød av sammale bygg (steikt i ein glohaug)

Det varte alli sett gong 'å oskestumpen.

åsgårdsreia

Oskoreií va' úti å ræda fókk i jólinn.

resten som er att når ein har koka og sila lut

Oskrålen æ etti i grýtunn fysst an hèv' skjírt lúti.

Åsulv

Òsóv va' prest'e unde kríinn.

osp

Ospí æ inkji heitbrend.

hard rest av ost

Denné osteknarten kan an inkji have ti' pålegg, den lýt an steikje.

lite stykke ost

Eg tók mæ mi nyste å a líti ostesnei ti' dògúrs, då eg reiste 'å heií.

1. lenge, lang stund
2. basketak, slagsmål
Sjå også beite og bil.

1. Det varte a heil òte førr'ell mi finge mat'e.
2. Òtâ varte lóng då da slógest, dei tvei karan. Det bar i òtâ, mæ da, Jón å Òlâv.

oter

"Otren hève gjève namn ti' Otre", seie Jóhanne.

Otra

Otre renne frå Hovdâ ti Kristiansand.

ytterplagg

Ottanåklæí våre helst'e ti' vetrebrúk.

kalosje

Ottanåskó va' 'er inkji mange som brúka i Valle.

dyr og menneske som er aktive tidleg om morgonen.

Góme va' an óttefugl'e.

uro

Di turge alli have di minste ótti fyr' 'enni, 'u hittar nóg heim'tt'e frå støylæ.

særnamn på Brokka / Lunden, Flateland, Rygnestad, Røysland, Løyland og Dale i Valle

Det æ mange gara i Òveinang, men líti fókk på sòme.

person som bur- eller er oppvaksen i Oveinang

Òveinangan bú òvafor Einang.

snekkarbukse; bruka berre i fleirtal

Eg lýt få mi nýe òverholsa, for dei gamle æ plent i fillu.

noko som er så stort at det er heilt utanom det vanlege

Da tala om nåkå ovfúru som hendte unde kríæ.

svært sterk mann

I gamle dage tala da tídt om ovgasta itt det va' kara som merkte sikkå út ti' vèr' sterke.

svært karstykke

Knút gjåre a òvgrip då 'an lypte dei fæle steinæ.

overlag god hest

Sossi dan ovhest'e fær eg alli att'e!

stor og sterk kar

Øyúv va' slig ovkar'e, da sa 'an lypte steina på 100 kjilo.

overlag godt menneske

A ovmenneskjinn æ snilt å hjelpsamt.

tverrband av vidje eller tre (saman med nål å nautstokk'e) for å binde buskapen

Papa gjåre a nýtt ovrell.

misunning; bruka berre i eintal
Sjå også òvundsjúk'e, òvund'e og åbrúskap.

Òvundsjúkjen æ an lei'e "sjúkji".