Ordliste

lauvform på mali og hekti som vert bruka til bunadssylv

Det va' drusteleg mæ "bjørkelauv" på maló.

tunghøyrd person (slang-uttrykk)

uttrykk når ein er noko forundra over eit eller anna

Dú gódens mann! - sossi hèv' eg alli vorte traktéla førr'e!

"Du lurar ikkje Vårherre"

til dømes, for eksempel

Hèv' du pæninge ti' kaupe di, du vi' seie, enn bíl'e, æ du inkji fatikk'e.

sers fin og rund stein (bruka i leiken munke mylse)

Adde som våre mæ i "munke mylse" ha' sitt "gull".

"det er meiningslaust"

"Det høyrer alli heimi å gjère det på denna måten", sa Danil.

"kven som helst"

'An va' så gó'e kar'e at 'an trúdde si mót kvæ det va'.

"den minste og veikaste" (greier ikkje å fylgje dei andre; negativt uttrykk for den det gjeld)

"så fort eg klarar" (ikkje idrott)

Eg legg'e inn dialektórd på www.vallemal.no plent så heitt eg røkk'e!

reise på besøk til ein person utan å ha gjort avtale om dette på førehand
Sjå også gange.

treng ikkje uroe seg

'An tar alli rykkje si.

ha dårleg økonomi

ha dårleg tid eller hastverk

uttrykk i samband med å verte sinna eller å verte fornærma

'Ånund snort 'an Haddvår då 'an høyre nåkå úlíleg om seg sjav'e. 'Targjær snort 'an Tarjei då 'an kåm med nåkå håvdregne órd om den lange nòsí 'enni.

forsterkande tillegg på slutten av ei setning 

Kåvan mýkte å rauta ti' eg varte så leid'e at! Eg varte så gla'e at! 'U æ så fæl at!

hans / hennes ("siss"-endinga vert bruka som ei presisering på at td. gjenstanden har ein stor affeksjonsverdi)

Du må passe væl på den sýâ, for den hèv' vòr' móidísiss.

1. dekkblad kring kornet (enkeltkornet)
2. snerper og agner (treskjeavfall); bruka berre i fleirtal
Sjå også såi og tøyse.

1. Fysst an mól for gróvt kunna an kjenne âgni som såi i grautæ.
2. Dei som stóge attenat treskjemaskjínæ vurte plent lóne av âgni å anna gjyv.

tømmer med mykje al'e

I dei gamlaste stògehúsó va' det brúka mykji âltimr.

verte fornærma, noko ein ikkje likar
Sjå også vare mæ.

Då mi tala om detta, tótte eg det ât vère.

knytt att, knytt til

An lýt passe på at konnsekkjin æ godt âtnýtte.

1. til (bruka om å reise heimanfrå og på heia)
2. ferdig (med td arbeid eller måltid)
Sjå også preposisjonen av, heim og av å heim.

1. Mi kóme âv i gjår, og så vi' mi heim'tt'e i morgó. Mi vi' inkji âv å heim same dagjen, mi vi' liggje a nótt. Kòr æ det dú vi' âv?
2. No have mi slègje âv. No have mi baka âv. Då mi ha' ète âv, nøytte mi åkkå ti'. Nò hav' mi drukkje âv.

hente, av garde etter

'An va' âv ette moltu, der sille vère så mykji i Stavedalæ. 'An va' âv ette a klyv mæ smø̀r å ost'e.

verkande rygg når ein har arbeidd ein lang dag

Eg hèv' arbeidt så lengji tvíkruppen at eg æ plent âv i ryggjæ.

1. snaugnaga
2. delvis oppete

1. Dǿlí æ så âvètí at mi lut' flytje sauin.
2. Ongólen va' âvèten då eg dróg opp taumen.

forkomen

'An va' så âvfata då 'an varte funnen at det va' såvídt 'an stó det ivi.

når sola ikkje lenger lyser på fjelltoppane

Nò æ sólí âvfjødda, så nò ljóte mi heim'tt'e.

utrydda, fjerna

På slutten av 1800-talæ va' ulven âvhata i Valle. Eg hèv' âvhata kvikâ út'å åkræ nò.

avis

Denne âvísâ æ ifrå gjårførridagjen.

eg

regnbye
Sjå også ´élgar'e og éleveir.

Det kåm a él plent då mi sille ti' høye.

regne i byer (bruka berre i eintal)
Sjå også él.

I dag hève det éla rundtenom.

mellom regnbygene

Det va' 'kji samregn, men det va' 'kji lengji élemidjom.

regnbyger, ustabilt ver Sjå også él og élgar'e.

Fysst det va' éleveir, så va' der inkji anna å gjère 'ell å hesje.

tett regn- / snøbye
Sjå også él og éleveir.

Om hausti kåme élgaran plent i eitt.

Eli

Èlí kjøyre skóteren, å ungan såte att'å.

enn, hell
Sjå også ell'.

An liver 'kji lenge' 'ell an ska'. Èlí æ gamlare 'ell æ Gunne.

elles

Nò lýt du passe deg, hellist kjæm'e eg å tèk'e deg!

arr, merke etter sår i huda

Eg hèv' a èr på leiesvein; eg skar meg mæ nív'e då eg va' enn líten gútepøyk'e.

her

'Er æ kaldt i dag. Nò æ det lengji si' du hèv' vòr' 'er!

merke etter stor sårskade

svært sinna

storetar

Det æ verre vèr' gjipt'e mæ an ètari 'ell an drikkari, sa sòme, for stundom va' maten dýrare 'ell brennevíni.

krubbe (der ein legg høyet / maten til husdyra)

Hesten stó' mæ hòvúæ n'i ètunn å kjamsla å åt så gósleg.

Når kyrne et ting av metal som ikkje kjem ut att. Då er oftast operasjon naudsynt.

Eg æ rædd'e Gullrós hèv' ète í seg, 'u fèr'e iallfall sò.

ete eit noko enkelt måltid frå skuffen i matbordet (uttrykk frå eldre tid; oftast td flatbraud)

Gunnår åt ó' skuffunn, å reiste útt'e å arbeidde enn rykk'e ti'.

ete eit enkelt måltid

ta seg til rette innpå annan manns grunn

1. ergre seg mykje over noko (helst over lang tid)
2. vere sikker på

1. Mannen åt seg på grannen, som 'an sa at sló inn'å hass teig'e.
2. Eg èt'e meg på at ingjen kjæm'e meg i hug.

trege, verte irritert (noko som plagar ein ei viss tid)

Det åt meg ti' at eg inkji líssågodt handla då eg fekk det góe ti'bó'i. Det åt 'an ti' at 'an sille gløyme dèt viktige mǿti.

bestikk (kniv, skei og gaffel)

nemne (aldri nemne det)
Sjå også alli ève a órd.

Du må alli ève detta eg hèv' tala om. 'An èva det 'kji mæ nòkå menneskjinn.

overlag, svært

'An gjekk som 'an va' èvendi fudd'e.

i
Sjå også preposisjonen i.

'An hèv' lange lommu, men der æ líti í.

i einannan

i seg

'U fekk slig a ræsle í si då tóreveiri kåm. 'An æ så snill'e í si, 'an ligg'e i voggunn å der æ alli an lýd'e í 'ó.

idast (gidde)

'An íest alli bère inn vé'e agong!

oppjaga, sveitt etter hardt strev, raud i andletet

smø̀r som er så blautt at det har bråna eller halvsmelta

Det va' slig hiti ette heiinn at smø̀ri mi ha' mæ va' íbråi.

svært krokrygga

kvervel i vatn
Sjå også sveivle.

Der va' a stór íe i Rèkavíkjinn, å dèr va' der ei som druknast for lengji sía.

fall gjennom skare eller blaut myr

Haddvår ha' nåkå fæle ífodd nédafor Svíneva'.

opninga i ein sko

1. svolten
2. tom innvendig; t.d. eit rote tre

1. Eg æ så solten at eg æ plent íhól'e.
2. Den furâ æ íhól.

ekorn
Sjå også trébjynn'e (H).

Íkonní kunne stundom øyeleggje furun fysst da nage av borkjen dèr 'an æ tunn'e.

harpiks av gran, med ljosraud farge; bruka berre i eintal
Sjå også íkonn, kvåe og grånkvåe.

Íkonnkvåâ æ så raud í si.

alt det ein får

Det va' líti vermdi mi finge i sommår, å di mi finge i júní, va' alt íkåmi, resten av sommåræ va' barre úveir.

1. dra noko unødvendig ut i tid (td eit møte)
2. forlengje sjukdomstida ved å vere uvøren når ein er sjuk

1. Denna sakjí turve mi alli ílengje mei'.
2. Du lýt vère vòrige så du inkji ílengjer sjúkdómen.

glødande

Jinni lýt vare ílògandi i essun fysst av smíar.

andløgd, på gensa til å le

1. skiftevis
2. varierande, "opp og ned"

1. Det blés frå ímíse kanta. Èg kan spíkre mæ ímíse hondó. "Èg gjeng'e mæ ímíse fótó fyri" (skjemtande tale).
2. Det æ så ímíse mæ dei pennó, eg hèv' ein som litar så filli.

skiftevis, ulikt

D'æ så ímíst mæ fókk, sòme vi' hav' det sò, å aire vi' hav' det sò.

spreie seg, setje i gong med noko nytt, nøre under eit eller anna

Det vare jamt ínǿrt fysst sòme bigjynde. Det va' ingjen som ville ínǿre denna úlílège sakjí.

spreie seg, utvikle seg (td ein idé eller materielle ting)

Der varte mange ínǿre hít 'å Hòvæ, då nokle ha' fengje sikkå skóter.

grue seg for noko

is

'An måtte hogge gjænom fleire ísi då 'an vill' hente vatn i tjynninn.

isflak

Ísflongjí drív'e att å fram for veir å vind'e.

1. is som er farande på over vatn
2. islagd veg

1. Botnaran vår' jamt avhengige av ísfǿri vetretíd.
2. Det æ 'kji jamt 'er æ ísfǿri i dag si' da brøyte så godt.

istapp

Det æ jamt a teikn på fillen isolasjón'e fysst det heng'e mykji ísjokla útive droprennó.

person som smiler over heile andletet, vert ikkje gradbøygt

Det æ gó'slegt sjå 'an Niklos, 'an æ så ísmílen.
Åslaug kåm så ísmílí inn'tt'e.

tunn issørpe på vatn

isbelte langs land i bekk / rennande vatn, men der det er ope vatn midt i bekken (men der isen ikkje har lagt seg over heile bekken); bruka berre i eintal

sjå også skråne

1. trappesteg (det ein stig på i ei trapp)
2. stigbøyle på vogn eller sal

1. D'æ greitt mæ breie ístig i a stétt.
2. Skjýsskjerrâ æ så håg å kåm' oppí at der æ a ístig 'å kvære lénæ.

1. reiskap til å hogge hol når ein vil fiske på isen
2. dei framståande "greinene" på reinsdyrhorna

person som er flittig, verksam

Hú æ allstǿtt så íug, kò 'u gjèri.

tvil om

Der va' 'kji ív í at detta va' rétt.

bruka i uttrykket íve seg í

Mi íva åkkå kalleg í om mi tóre hoppe ive bekkjen, der va' så strøymt.

vere i tvil, "skal, skal ikkje"
Sjå også íve og i ívelsi.

Mi íva åkkå kalleg í om mi tóre hoppe ive bekkjen.

"rubb og rake"

Ivar

Ívår hèv' kaupt si ný'e bíl'e.

ikkje anna enn berre...

D'æ 'kji kå barre a ivefær.

fæl i kjeften

Tóre æ 'kji kå kjepten å bakfǿtan.

for mykje, meir enn passeleg mykje
Sjå også mæ måti.

Det va' 'kji mæ måti det ringde i nótt.

andlet, ansikt

inn under, ned under
Somme seier "innundi".

Òlâv krabba 'nundi, så 'an kåm si 'kji útt'e.

1. or
2. ut av
3. ut frå

1. Kóti raut ó' ongli.
2. Pæningan dutte ó' pungjæ 'ass.
3. 'An kåm springandi ó' stògunn å sa det brann i sótæ.

uttrykk bruka om kvinne som er for gammal til å få born

Turíd va' mest'e femtí då 'u gjipte seg, så 'u va' ó' båneeigninn.

ut or/frå eigedomen

"på felgen" (bruka i samband med noko som ikkje er brukande, ikkje i stand, i dårleg forfatning, øydelagd)

Du hèv' gjengje mæ desse sokkó ti' da æ plent ó' fòtó. Det æ så mykji verre å stelle itt det æ ó' fòtó. Desse buksun have plent kåme 'ó fòtó, men nò hèv' eg kraka å bǿtt det líkaste eg kan.

ut av ledd

Eg datt på skjí å vrei hærí ó' lé'i.

1. "kome av flekken" (uttrykket er ubunden dativ)
2. flytje eit lite grann, kome ut av stilling

1. Det gjekk så seint mæ 'ó Augund, 'an kåm mest'e alli 'ó sta'i.
2. Den eini av dei evri honnsteinó hèv' kåme 'ó' sta'i. Òlâv flutte búí sí ó' sta'i, 'u stó' førr'e midt i råsfaddæ.

ut av syne

'U sleppt' 'ó alli ó' sýni.

uttrykk bruka om når ein har gjeve opp vona om eit eller anna

ikkje håp (om eit eller anna); td bruka i samband med kvinner som ikkje vert gravide

odel

Papa tók att'e Nómeland på ódeli å' moi sí.

åk

Det æ mykji léttare å bère tvæ vassbyttu mæ òk, 'ell å barre bère da i hondó.

skyve kvarandre td på benk (prøve krefter for moro)

Haddvår å Taddeiv såte å òkast ette padæ.

fordjupning som ein stav eller ei grind kan svive i

Det va' kalleg det det kvein i òkunn.

flytje seg når ein sit.

Vi' du òke stólen innat bóræ?

1. flytje seg sidelengs når ein sit på ein benk eller pad
Somme seier "èke si".
2. gli eller skri på hardt og glatt underlag

1. An lýt òke si fysst der kjæm'e fleire fókk innat bóræ. Kunne di 'kji òke dikkå nòkå hít, så dei hí au få sitje?
2. Mi ljóte òke åkkå 'å fuinn né'etti.

1. labank på t.d.dørblad eller planke til å låse fast to dører med
2. oppstandar i ei grind der ein legg "honki" eller "lokâ"

1. Òkan måge kjíle nòkå for å halde bórdó godt i hóp.
2. Òkan i a grind ljóte vère så håge at an fær honke.

Olav

Ingjen av dei tvei Òlâvó vår' fæle ti' arbeie.

Alun; Kjemikalie som gjer at fargestoffet fester seg på det som skal fargast. Vart bruka til å reie skinn når ull eller hår skulle vere på.

veik ljod på lang avstand som såvidt høyrest

An høyrer ómen av trafikkjæ evst i líinn.

djup og veik lyd langt borte

Eg høyre ómen av tóreslagjæ.

rasande og/eller svært redd (bruka helst om sanselause kyr og stutar, men òg av og til om folk)

Kjýne vorte plent óme då da mǿtte annas kjý. Gjermund sprang som 'an ha' vòre óm'e.

1.stakkarskleg person som treng hjelp (sjukleg, fatig)
2 armod
3 sørgjelag hending

1.Taddeiv æ so omosen no at eg trur 'an trenge hjelp

trivast

Birgjitt òna alli å støylæ, 'u tótte så dauvlegt.

triveleg, koseleg
Sjå også ònelèg'e (V), adverbet òneleg (H) og adverbet úòneleg (V).

Det æ òneleg å sitje úti å sjå fysst sólí glar.

triveleg, koseleg
Sjå også adverbet òneleg (H), ònelèg'e (V) og adjektivet úòneleg (H).

Der æ òneleg oppi Garó.

triveleg, koseleg
Sjå også adjektivet òneleg (H), adverbet òneleg (V) og adverbet úòneleg (H).

Eg tikje mi have det òneleg heimi sjå åkkå.

triveleg, koseleg
Sjå også adverbet òneleg (V), adjektivet òneleg (H) og úònelèg'e (V).

Tveitetúni æ an ònelèg'e plass'e.

glede av

opning, sprekk

rygge (køyre eller gå bakover)
Sjå også hòpe (H) og bakke.

Det sil'e ko hesta som æ létte å få ti' òpe si mæ tungt lass. Gunnår òpa 'ni an lyktestóppi å sukka skjermen.

nypløgd mark

rennande vatn som klakar til fast is; bruka berre i eintal
Sjå også óre.

Der æ så mykji ór i åne at det stemmer seg opp.

god til å tale og finne dei rette orda ("ha ordet i si makt")

Såvi va' så órdhâg'e.

"står ved sitt ord"

Da våre trugne å órdstøyge, dei gamle sætisdǿlan.

vert lett såra av ord

"Da våre aire tí'i smålåtne å órdsåre, snare ti' ti'gjève".

flink til å finne høvelege ord og seie ting på ein treffande måte

Bjúg va' sérs órdviss'e, så der æ mange hermu ett' 'ó.

lykkja på hesteselen som går gjennom skåka og som ein fester orepinnen i
Sjå også verbet óre.

1. isen órar: stemmer seg opp, og straumen dreg isen med seg
2. isen byggjer seg opp i bratte elvar og bekker
Bruka berre i eintal.
Sjå også ór og substantivet óre.

1. Åne hèv' óra så vatni sèt'e inn i túni. Det hèv' óra så i slòkjæ at an fær 'kji male.
2. Åne hèv' óra fælt opp.

holet i skåka til å træ "órelykkjâ" gjennom (om hestereiskap)

Órehòli æ så trongt at det æ mæ nauinn eg fær órelykkjâ igjænom.

skjelve i bogtaskene (om hestar når dei frys eller er utrena og vert køyrde hardt)

rennande vatn som byggjer seg opp til sørpe og is; bruka berre i eintal

sogen tom for mjølk

Gjeití va' så ósògjí at eg fekk inkji út an einaste dròpi mjåkk.

Åsulv

Òsóv va' prest'e unde kríinn.

1. lenge, lang stund
2. kamp
Sjå også beite og bil.

1. Det varte a heil òte førr'ell mi finge mat'e.
2. Òtâ varte lóng då da slógest, dei tvei karan. Det bar i òtâ, mæ da, Jón å Òlâv.

ut att ein gong til

ovanfor ("òvafor" er truleg ei nyare form enn "òvenat")

Stògehúsí stóge òvafor postvègjen.

1. ovanfor
2. lengre oppe i dalen

1. Òvafyri æ der an stór'e stein'e du lýt míne.
2. Hèv du vòr' òvafyri i dag?

1. ovanfrå
2. frå lengre oppe i dalen

1. Vatni kåm fossandi òvâti'.
2. Der va' mange òvâti' i bryddaupæ.

særnamn på Brokka / Lunden, Flateland, Rygnestad, Røysland, Løyland og Dale i Valle

Det æ mange gara i Òveinang, men líti fókk på sòme.

person som bur- eller er oppvaksen i Oveinang

Òveinangan bú òvafor Einang.

1. utett
2. frostsam

1. Lǿu mæ barre an enkel bórdklæningji æ óvne. Eg tikje at eg æ plent óven fysst eg inkji hèv' den tykkji varmedressen min.
2. Eg æ plent óví i kveld, eg trúr eg vare krímsjúk.

oppafor, på oppsida av

snekkarbukse; bruka berre i fleirtal

1. til overs, parlaus
2. buskap på sjølvstyr (utan tilsyn)
3. overlatt til seg sjølv
4. verte mobba (passar ikkje inn)

1. Denné skóren æ òverlaus'e.
2. Kjýrí æ òverlaus.
3. Gúten varte òverlaus'e, stakkar.
4. Gúten kjende seg òverlaus'e i hópæ.

utan tilsyn
Somme seier "ovrlause".

Kjýne gjinge òverlause heile dagjen.

overlag, svært godt, betre enn forventa

Det va' a òvers vént veir i gjår. Det va' òvers at mi finge heim'tt'e adde sauin i haust. Taddeiv ha' a òvers lag mæ nívæ.

svært karstykke

1. Om personar: Vrang, vanskeleg, kverulant, omvendt av andre.
Sjå også den òvige drògjí.
2. Om klede og sko: Bakvendt, vrongt.

1. Han lýt allstǿtt vèr' òvig'e, eg trúr 'an gjèrest 'å.
2. Å hav' på si skóne òvigt heite å ver' vrongskódd'e.

1. grisne (td lagga trekopp)
2. utvide seg, verte opnare (td om eikje som vert breidare)

1. Koddâ hèv' óvna så gjårin slengje.
2. Den gamle eikjâ hèv' óvna.

1. ha ope rom mellom framtennene
2. raus person

1. Helga va' óvtennt mæ 'u va' líti, men tennan vukse i hóp att'e då 'u varte stǿri.
2. Da våre jamt óvtennte, mérkanan, fysst da kóme heim'tte.

misunneleg, sjalu
Sjå også òvundsjúk'e, òvundsjúkji og åbrú'e.

misunneleg
Somme seier "avundsjúk'e".
Sjå også òvundsjúkji, òvund'e og åbrúe.

Tóne varte so òvundsjúk på 'æ Margjitt då 'u såg det véne sylvi 'u ha'.

misunning; bruka berre i eintal
Sjå også òvundsjúk'e, òvund'e og åbrúskap.

Òvundsjúkjen æ an lei'e "sjúkji".

oppe i

Stakkan mí hange 'pi loptæ.

opp i

Nò må du 'kji ause 'pí mei', sekkjen æ fudd'e!

plassen mellom klyvmeisane midt oppå hesteryggen når ein klyvjar
Sjå også midjom

Papa hèv' sagt at eg va' barre tvau år fysste gongjí eg va' av på heií, å då sat eg 'pi midjom på hesteryggjæ.

1. oppå
2. over

opp over

opp under

Denné bílen æ så låg'e 'punde tòkunn at eg kan alli hav' 'an.

opp under

Eg hèv' tvègje 'pundi, men hèv' etti veggjin.

uttrykk bruka om at klokka har passert ein heil time (dømet under tyder at klokka har passert 10)

Nò gjeng'e 'u ti' ellev.

negativt karaktertrekk (om folk og hest)

Der kunna vère an úart'e i sòme gúta fysst da leika ihop å ha' an tått'e ti' vèr' leie mæ aire. Sòme hesta ha' an úart'e at da tóke út mæ lassæ førr'ell mannen ha' tèkje tauman.

veldig (forsterkande uttrykk)

uærleg

'An hèv' gjårt seg úbitrúdd'e.

ikkje ha arbeid

'An va' úbygd'e det sommåri.

"har aldri tapa" (oftast bruka i samband med slagsmål, men òg i overførd tyding)

Bjynn va' den einasti som va' údengd'e av ungdómó i Tveitebǿ.

person som ikkje vil eller kan noko

Údugu kunne vèr' bå' kara å kvendi. Anne va' a úduge, 'u tóttest alli vèr' mannti' nòkå ting.

person som korkje kan eller vil noko

Pål va' an údugji, 'an tóttest alli vèr' mannti' nòkå ting.

ugrei eller udugeleg person

Údygdu hèv' det allstǿtt funnest.

uforsiktig både med si eiga "ære" og i høve til andre folk

veldig, over måte svært (forsterkande uttrykk)

Det hève kåmi údǿmeleg mykji snjór'e i vèt'e.

1. fæl og omsynslaus person (simpel framferd)
2. person som har det rotut og uryddig
Sjå også úféelèg'e (V) og úféeleg (H).

1. Úféun kunne øyeleggje mykji.
2. Å dí úfée, sossa kunne mi inkji have det inni stògunn!

fæl person
Sjå også úféelèg'e (V) og úfée.

1. stor, fæl, udanna, simpel; bruka om t.d. personar og vertilhøve
Sjå også úféeleg (H) og úfée.
2. forsterkande uttrykk

1. Det va' a úféeleg veir då mi våre mæ Bossvatn den dagjen i vèt'e.
2. Det va' úféeleg mange saui i dei hópæ.

stygg framferd; om personar

'An va' jamt úféen mæ kåna sí.

lei seg, uglad
Sjå også fègjen.

Úfègjen æ den som var' skjemd'e.

høgre auga

Ai-ai, nò kleiar eg i úfègjisauga, ko trú det æ nò som kjæm'e.

ikkje trulova (men i gifteferdig alder)

Jentâ va' úfest, endå så vé 'u va'.

1. ugreitt kledd
2. ugrei kroppsbygnad
Sjå også úfjankelèg'e (V).

1. Du kan 'kji gange sossa úfjankeleg fysst det æ sundagjen!
2. Mange glåpte på 'an si' 'an va' så úfjankeleg.

1. ugreitt kledd
2. ugrei kroppsbygnad
Sjå også úfjankeleg (H).

1. Du kan 'kji gange sossa úfjankelèg'e fysst det æ sundagjen.
2. Mange glåpte på 'an si' 'an va' så úfjankelèg'e.

dristig, djerv

Jórånd æ så úforfælt, 'u kan take på seg det meste.

fort, uventa (om person som kjem styngs)

greier ikkje roe seg / vere i ro; bruka både om menneske og dyr
Sjå også úfrédelèg'e (V).

uroleg, rastlaus (bruka både om menneske og dyr)
Sjå også úfrédeleg (H).

Sòme unga æ så úfrédelège at da æ plent riske.

1. ufred, usemje
2. uro, rastløyse

1. Det æ leitt at det ska' vare úfré'e for nokå líti.
2. Der æ slig úfré'e i dei ungâ, 'an kan alli sitje stilt.

1. fredlaus (bruka om person som kunne drepast utan at drapsmannen skulle straffast)
2. ikkje personleg kristen

1. Åsmund gjåre seg úfrelst'e å laut take út.
2. "Æ an úfrelst'e kjæm'e an beint ti' Helvitæ!", sa Imissæren.

stort stygt tre med mykje greiner

Eg hoggje nåkå fæle úfrjónu oppi úró.

ferd eller ulykke som endar med døden

Gunnår fekk a úfær mæ 'an jakta nórd i heiinn.

skadd, ikkje arbeidsfør pga skade eller sjukdom
Sjå også færug'e.

Bjynn va' úfæruge i a håvt år ette det 'an kjøyre útivi mæ bíl'e.

vanskeleg framkomeleg snøføre; vert ikkje gradbøygt

'An kåm 'kji i høyskóg for det va' så úfǿrt.

få dårlegare utsjånad med åra; helst bruka om born og ungdom

Dreng hèv' hell'e úgjårst ette det 'an vart'e vaksen.

"dårleg menneske"

Úgjævun vare vanda.

ugløymeleg (gode og vonde minne)

Túren mi ha' ive heií i snjóstorm'e va' úgløymandi, mi ska'fruse bògó.

ugodsleg, lite triveleg

D'æ úgóslegt å sitje eisemadd'e i kollmørkræ.

forsterkande uttrykk

D'æ úguteleg langt inn ti' Rjúvæ, an veit inkji nær an kjæm' fram.

ukristeleg, gudlaus i religiøs tyding

Dei som våre úgutelège, gjåre bå' banna å krossa sikkå.

usedd

bruka om å ikkje ha på seg klede på ein grei måte
Somme seier "úhemskeleg".

'An ha' havt klæin på seg så úhamskeleg.

ugreitt kledd

'An forsòv seg, å laut nøyte seg så fælt, så 'an va' helst'e úhamsklèg'e då 'an kåm på bussen.

1. forbigåande skade på kroppen
2. liding
3. utrivnad (td om dyr)

1. Eg fekk an úhèvili som eg slít'e mæ ennå.
2. Kåven ha' an úhèvili så eg sendte 'an ti' Samsen (Samslakteriet Kristiansand).
3. Snille-sau hèv' fengje an úhèvili så mi ljóte halde 'an heimi a bil førr'ell mi send' 'an 'å heií.

lita lyst til

Jón va' ùhuga ti' å vère med å' heií. Eg æ úhuga å kjøyre ti' Bergen i dag, sò håle som vègjin æ.

person som ikkje er snill mot dyr

ikkje snill mot dyr

1. Om personar: ugrei, til bry, vanskeleg å vere i hop med.
2. Om ting: ugrei, til bry, i vegen for noko.
Sjå også hǿg'e, hǿgt og uhǿgt.

1. Ungan æ så úhǿge, da vi' alli lýe.
2. Da æ úhǿge, desse tronge motórrómí i nýe bíla.

ugreitt, tungvint
Sjå også úhǿg'e og hǿgt og hǿg'e.

Det æ stundom úhǿgt å vère kjeivhendt'e.

omsynslaus person

Der kåm nåkå úkjúru frå Bygland som barre vill' slåast å vèr' úgreie i ungdómshópæ.

uvøren, omsynslaus

Det æ helst'e gútan som æ úkjúrne, inkji så jamt jentun.

dyr eller person som gjer mykje skade

Gullrós va' gó' ti' mókke, men a úkjúrs ting ti' springe gjærí.

svært simpel åtferd

Det va' púre úkjúrskap at Såvi sló a sukke i bílen 'ass Kjètil.

vanskeleg tilgjengeleg; om terreng
Sjå også kjǿmt.

Det vare så úkjǿmt itt an lýt vasse i lòkestǿi.

dårleg handlag (ha vanskar med praktiske gjeremål)

'U æ så úkonstig at 'u kan 'kji stelle klæí sí agong.

gratis
Sjå også adverbet úkosta.

Kjø̀ti æ 'kji úkosta om eg hèv' skòte å slakta dýri sjav'e.

gratis
Sjå også adjektivet úkosta.

Det æ sjella an fær nåkå úkosta.

dårleg til å elske; p.g.a. utsjånad, veremåte eller alder

vanskeleg framkomeleg terreng

Der æ mangestad úkviddi i Ljósådalæ.

vanskeleg framkomeleg terreng

Det æ 'kji gama leite ette saui i úkviddæ.

1. få dårlegare passform, kome i uorden
2. få dårlegare utsjånad

1. Skóne mí hav' úlagast så da æ 'kji gó'e å gange mæ, leng'e.
2. Sòme úlagast mæ åró.

skjemme ut, øydeleggje utsjånaden, øydeleggje funksjonaliteten eller kvaliteten

'U úlaga húsi mæ dei ti'byggjæ.

Sjå også adjektivet lageleg (H), adverbet lageleg (H), úlagelèg'e (V), og adverbet úlageleg (H).

Sjå også adjektivet lageleg (H), adverbet lageleg (H), adverbet úlageleg (V) og adjektivet úlageleg (H).

ugrei, upassande
Sjå også lagelèg'e (V), adverbet lageleg (V), adverbet úlageleg (V) og adjektivet úlageleg (H).

'An æ úlagelèg'e som granni.

1. harsk (td skjemt kjøt pga for lite salt)
2. sur; bruka om personar
Sjå også úlne og tråen.

1. Det æ iddi disom an saltar kjø̀ti så líti at det vare últ.
2. Jø̀rund varte úl'e då 'an inkji fekk det som 'an villi.

urørd; bruka om noko som ein kan bruke opp

Eg hèv' a úléa flaske mæ mjåkk i kjǿleskåpæ.

lang og smal person; ofte med dårleg fysikk

No for tí'inn fær an allstǿtt tak i buksu som passe, om an æ bå lang'e å úlenkjelèg'e.

endelaust, hardt

D'æ úlenseleg langt ti' Amérika. Da slógest úlenseleg.

usympatisk menneske

Der va an kaptein'e på Móæ som va' slig a úlíe.

bruka om å forandre utsjånad eller veremåte

Mæ åró varte 'u helst'e úlík si.

leitt
Sjå også úlílèg'e (V) og adverbet úlíleg (H).

Det va' úlíleg at det kåm regn i dag.

1. ugrei, ikkje likande
2. bruka i uttrykket vere úlíleg med
Sjå også adverbet úlíleg (H) og úlílèg'e (V).

1. Der va' så úlíleg enn hund'e som allstǿtt gjøydde om néttan.

leitt, ugreitt
Sjå også adjektivet úlílèg (H) og adverbet úlíleg (V).

Eg æ B-menneskjinn, så det úlílegaste eg veit æ å ríse opp tídleg om mǿnó.

erte, mobbe
Sjå også úlíleg

Pål va' så úlíleg mæ æ Sigríd.

1. ugreitt, leitt
2. ufordrageleg
3. bruka i uttrykket å vere úlílège med = mobbe , ikkje reg
Sjå også adverbet úlíleg (V) og adjektivet úlíleg (H).

1. Å klyppe saui æ a úlílegt arbei'.
2. 'An va' så úlílèg'e mæ kånâ sí.

vondt og vanskeleg liv; bruka berre i eintal

'U fekk a úlív mæ dei mannæ.

1. ufred, strid
2. bråk

1. Det vare jamt úliven 'å garæ fysst det æ stórbýti. Mæ dei úlivenæ i húsó hèv' 'u inkji havt det godt.
2. Ungan héle slig úliven åttafyri. Der va' slig úliven i gjerkveld.

få usmak etter ei tid pga for lite salttilsetjing
Sjå også úl'e.

Hèv' kjø̀ti úlna for mykji, æ det 'kji ètandi.

to "klaffar" i hjarta (ein skjer desse bort når ein brukar hjarta til kurv'e og annan innmat); bruka berre i fleirtal

Úlóøyró skjèr'e eg av fysst eg slaktar.

dårleg humør
Sjå også lúne.

An ska' 'kji hǿre úlúnun sí út på aire.

1. ulempe
2. bruka i uttrykket líe úlut'e

1. An hèv' an úlut'e den som inkji æ rétt skapt'e.
2. Å lí'e úlut'e æ a vónd kjensle.

ulydig
Sjå også lýug'e.

An úlýug'e hund'e kan gjère ska'i.

uvanleg, veldig

Det va' úløyseleg det fanten laug fyre mi.

vere i aktivitet

'An fær úmake seg fysst an spring'e ette sauó i heiinn. D'æ godt å úmake seg itt an hèv' sète lengji.

skavank, liten skade på kroppen

An líten úmei'e fær an trått.

Noko som ikkje passar til det ein treng; td eit tøystykke (vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader)

Tøyi æ så úmélungs at det æ vanskeleg å få ti' passe.

gløymsk

Gófa hèv' vurte så úminnug'e i det seiste.

ujamn, varierande (td åker, eng, regn, snø)

Åkren æ så úmisjamn'e i år, for det hèv' kåme så líti regn.

ujamt, ujamt fordelt; vert ikkje gradbøygt

Det æ så úmisjamt mæ moltu i år, der æ helst'e barre inni runnó. Det æ hottutt'e å úmisjamt mæ gras itt det hèv' vòre svolldaui på veddó. Snjóren ligg'e så úmisjamt på heiinn i vèt'e. Eg arbeier 'kji líke mange tíma kverr dag'e; det vare så úmisjamt.

liten motivasjon

Det sette úmót í åkkå si' mi finge høyre at det sille vare filli veir mót hægjinn.

lite lysten, umotivert

Hesten va' úmóta ti' gange néd den hengjebratte líí. Eg æ helst'e úmóta ti' reise på heií i sossi den regn.

bruka helst om dyr: kan ikkje tale / ta til motmæle, vert ikkje bøygt i kjønn, tal eller grader

ufrisk, uvel, uopplagd, dårleg mathug

Eg æ så úmǿlí i dag, eg åt nóg for mykji kurv'e i gjår.

ikkje kunne passe måten

Han va' så úmåtelèg'e mæ alt. Eg æ kji úmåtelèg på nòkå vís.

uturvande, til fånyttes

Eg kaupte så únaulaust mykji salt.

ikkje brett i hop (td bruka om lefser); vert ikkje gradbøygt
Sjå også nept'e, tvínept'e og fjórnept'e.

Det æ barre lefsun som æ únepte.

person som er hjelpelaus eller helselaus

Det æ líti an kan have únýtun ti' å gjère.

helselaus, mellombels arbeidsufør pga for hardt slit
Sjå også únýten.

Eg kan 'kji halde på mæ arbeiæ i desse kalde snjóræ, eg vare plent únýt'e! 'An va' únýt'e som arbei'smann'e. Eg æ plent únýt'e i ryggjæ. Det æ mange sjúkdóma an kan vare únýt'e av.

dårleg handlag
Sjå også únýt'e.

Da våre helst'e únýtne, bå' fairen å sòn 'ass. Såvi æ únýten å úkånstig'e.

nådelaus

'An va' så únådelèg'e mót húsmonnó.

skade, verk

Eg hèv' fengje an únå'i som det tèk'e tíd å sleppe.

utriveleg, ukoseleg
Sjå også úònelèg'e (V), adverbet úòneleg (H) og adverbet òneleg (V).

Det æ úòneleg i tóreveir.

utriveleg, ukoseleg
Sjå også adverbet úòneleg (H), úònelèg'e (V) og adjektivet òneleg (H).

Detti æ a úòneleg stòge fysst det æ kaldt úti.

utriveleg, ukoseleg
Sjå også adjektivet úòneleg (H), adverbet úòneleg (V) og òneleg (H).

Det æ myrkt å úòneleg itt straumen reiser.

utriveleg, ukoseleg
Sjå også adverbet úòneleg (V), adjektivet úòneleg (H) og ònelèg'e (V).

Det va' an úònelège húseplass'e, så avsǿlt å myrkt i skógjæ.

dårleg rykte

'An fekk slig úórd på seg då 'an ha' narra den jentâ.

bruka i omtale av ei mengd levande dyr, tett i tett, som regel insekt; bruka berre i eintal

leggje stein over eitkvart i ei steinur (helst kjøt eller fisk)

Mikkjål úra néd kjø̀ti ti' néste dag'e.

den eine sida av eit vatn som har høge fjell og urer heilt ned til vatnet

Mi plage tikje der æ smæri fisk'e 'å úrelénæ 'ell 'å dei hí lénæ som æ grunnare.

uoppretteleg, uboteleg

urørt

Talemåli æ jamt mest'e úrupla i útkantó.

svært mykje, svært mange (forsterkande uttrykk)
Sjå også adverbet úryggjeleg (H).

Det låg a úryggjeleg stórt skjip i hamninn. Det æ úryggjeleg langt ti' Amérika.

forsterkande uttrykk, svært mykje / mange
Sjå også adverbet úryggjeleg (V).

Der æ úryggjeleg mæ moltu i år.

svært (forsterkande uttrykk)

Der ligg'e an úryggjelèg'e skróthaug'e ett' 'ó.

uredeleg person

upassande

'U tala så úsameleg at eg skjemdest fyr' 'enni.

upassande

An kan vèr úsamelèg'e bå' i klæ'evègjæ å i framfærd.

lite vakker person

Åni æ 'kji så úsjålèg'e som fai sin.

ugrei utsjånad (t.d. at eit fotografi er teke på feil tidspunkt)
Sjå også úskapelèg'e (V)

Òlav varte úskapeleg på dessa fótografíæ.

ugrei utsjånad (td at eit fotografi er teke på "feil tidspunkt")
Sjå også úskapeleg (H).

Du såg úskapelèg'e út på dei bilætæ, Ånund!

ikkje i slekt

Det æ 'kji lengji førr'ell an æ úskjyll'e.

umåteleg, overs mykje
Sjå også úskóneleg (H).

Der va' úskómeleg mæ moltu på Lauvåsmýrinn i år.

overs mykje (forsterkande uttrykk)
Sjå også úskómeleg (V).

'Er æ úskóneleg mæ moltu i år.

jente som "ligg med kven som helst"

Det æ 'kji kå úslettu som vanke i dei húsó.

1. ureinsleg, ufyseleg (td katt som drit inne og kvar som helst)
2. forfallen (bruka om personar)
3. bruka om jenter som "ligg med kven som helst"

1. Fý for dei úslettni kattæ!
2. 'An æ så úsletten at eg líkar 'kji å kåme inn ti' 'ó.
3. 'U æ úslettí å tèk'e ilag mæ kvæ det æ.

usmak

Der æ a úsmòk 'å mjåkkjinn.

ikkje spesielt grei i omgang med andre folk

Såvi va' úsnill'e i húsi, sa dei som såte der.

svært (forsterkande uttrykk)

'An ha' ústúrteleg mykji pæninge.

uregjereleg; bruka helst om born

Ungan våre så ústýrne at forellí måtte happe på da.

ustø
Sjå også støyg'e.

Ùstøyge stiga æ farlège. Eg kjenner meg nòkå ústøyg'e ennå ette operasjónæ.

grenselaust, utømeleg

Da vare jamt ústøyteleg glae fysst da vinne i ídrottæ. Mi våre så tysste at mi drukke ústøyteleg mykji.

lite mjuk i kroppen
Sjå også svím'e.

Eg kjenner meg úsvímare nò 'ell mæ eg va' yngri. An vare helst'e úsvím'e fysst an gjeng'e mæ tunge langstivla.

seinfør og stiv
Sjå også svirp'e.

Bjúg hève allstǿtt vòre úsvirp'e.

1. bruka om stad som ikkje er så lett å sjå frå ein bestemt stad
2. makelaus, spesiell

1. Der æ a plass òvenat Rygnestad som ligg'e så úsýnt ti'.
2. Alt 'an laga va' der an úsýnd'e sveip'e på.

ikkje symjedyktig

An fossekar'e kunna 'kji vère úsynnt'e, for det hendte at da måtte í.

tydeleg, lett å sjå, skil seg ut
Sjå også sýnt.

Det va' úsýnt kòr hú ha vòri, alt va' så greitt stelt.

kvinne som ikkje held ord

ut
Sjå også úti, út'te, útí og út'tí.

Eg æ så leid'e å vère inni, at nò vi' eg út.

1. på besøk til kvarandre om dagane (uttrykk berre bruka om kvinner)
2. i den andre stoga (der ein ikkje budde til vanleg)

1. D'æ 'kji så tídt nò leng'e at kvendí æ út i stògun om dagan.
2. Sjalefókkjí åkkå ljóte liggje út i stògunn.

mislykka, under all kritikk (også bruka i abstrakt tyding)

Det va' plent út ó' imnó det 'an øyelâ økseskapti.

på slåtteteigen, på slåtteteigen på heia (heieslåtte)

Eg va' út'å teigjæ då eg høyre om den fæle úlykkâ. Sku mi have mæ åkkå nyste út 'å teigjen i dag?

på utsida av foten/beina

utslite (om td teppe, klede eller reiskap som er dårleg vedlikehalde, men ikkje øydelagt)

utetter

Útette vetræ minkar det mæ vé'æ. Útette dalæ vare det mei' skóg'e.

utetter

Då eg kåm útetti, såg eg at eg ha' gløymt pungjæ.

uroleg (kan ikkje roe seg i heimen), ofte på reise; negativt ord

Ingjer æ så útfluktig, 'u hèv vòr' i útlondó trjå vendu i sommår.

utforbakke

Det æ snartí drage a lass útfyri. Det æ spélegt å løype útfyri itt det æ hålt.

gjere ferdig eit innvendig snikkararbeid

Mi ljóte útfære kjykkeni fysst'e, førr'ell mi take stògâ.

bruka om øl som er ferdig gjæra
Sjå også gjengjen.

Heimeǿli lýt vère útgjengji fyrr'ell an kan drikke det.

utgift (noko uventa)

Vilborg visste 'kji kòss det sille vare mæ adde dei útgjifsló.

svært leitt (td bruka om å ikkje ha høve til å vere med på noko ein hadde hatt svært lyst til å vere med på)
2.ferdig iflg. BKR

Det va' plent útgjårt at mi inkji våre 'er då Òlâv va' 'er a sjella gong.
2. no æ denne sleivi utgjårt BKR

uthogst av tre som var store nok (tømmer som kunne seljast)

Der va' úthogstre i Kanalíinn; furun våre sérs lange å beine dèr. Nò æ det stóre maskjín som gjère úthogstran.

midt mellom mannsrøyst og kvinnerøyst (ljos mannsrøyst eller mørk kvinnerøyst)

Det va' a úthøyrdt mål mi høyri.

ut i
Sjå også út, úti, út'te og út'tí.

'U hoppa útí mæ klæ'ó på.

ute
Sjå også út, út'te, útí og út'tí.

Æ Mamme úti ennå? Bonní æ úti å stròke.

på ein "uframkomeleg" plass, avsides

Tarjei hoggje vé'e langt úti avrommó.

"utanom det vanlege"

Det va' nåkå úti fúru di feit Angjær va'.

ute for (vere utsett for noko leitt)

Ja, alt 'an kan var' úti fyri...

til inga nytte
Sjå også gust'e.

Å røykje æ å kaste pæningan úti gusten.

tid når det ikkje passar

Åni tóttest allstǿtt lut' kåme i útídó. 'U kåm i a útíd.

kvinne frå Utigard ( Røysland osb.)

Båa tvæ av útigaró våre så ivelagji virkne mæ alt da gjåri.

mann frå Utigard (Røysland osb.)

Sýgaran kóme ti' mæ útigaran om býtí på heiinn.

nedover Setesdal

Hèv' du vòre útigjænom ell' oppigjænom i dag?

kvinne frå Utistog

Taddeiv gav dei lisle útistògunn a lítí, vé' brǿsnål.

mann frå Utistog

'Er æ 'kji så mange útistòga, Útistog æ a sjella stògenamn.

ha dårleg mathug

Pål æ så útíug'e, at eg æ ræd'e 'an æ alvårleg sjúk'e. Fysst an æ útíug'e ska an sjóe sǿterót å drikke avkókji.

sjukdom etter kalving som td inneber at dyret ikkje vil ete

Útíugheití varte langvarig, så kjýrí minka fælt ti' mókke.

utover

Hunden sprang útive vodden å jaga sauin.

utover

Sauen sprang útivi å blækta ette lombó.

særmerkt, merkjer seg ut

Haddvår æ útkjend'e for å vère gó'e ti' kvée.

1. utsliten
2. utkøyrd
3. utvaska (bruka om gras som kan verte "útkjådt" av regn og sol)

1. Det útkjådde kvíletjelli æ 'kji så varmt leng'e.
2. Eg æ plent útkjådd'e ette adde desse mǿtó.
3. Der æ 'kji så mykji næring i høy som æ útkjådt.

rekkje (td husrekkje)

utspekulert, sløg, greier oftast å kome seg ut av ein vanskeleg situasjon (negativ personkarakteristikk)

Dei útkropne tjóvan ha' krabba inn gjænom kjeddarhòli.

tjukk og kraftig person

helling i ei grøft slik at vatnet renn unna

An vare i beit mæ å få út vatni i a mýr, itt der inkji æ útlaup.

ubeden gjest i bryllaup

Útlauparan våre slíe ette drykkjevòre.

svært lei (eit eller anna)

Nò æ eg útleid'e av dei lange reisó.

hender og føter (ekstremitetane)

Eg verkjer 'kji kå i útlèmó.

utlegg

Eg hèv' havt så mykji útlògu i det seiste at eg hèv' alli etti an dankji.

person frå Byglandsfjord eller lengre ute i dalen

Mi mǿtte útmonnó mæ Stórestraumen.

det vanlege la'i til bryllaupskleda

ordet vart bruka om kvinner lenger nede i dalen som gjekk i stakkar og hadde eit særleg ganglag (helst bruka i bunden form, eintal)

jente frå bygder og grender lengre ute i dalen (frå rundt Byglandsfjord og utover)
Sjå også útmannskar'e.

Útmannsjentun såg an sjella i evri dalæ.

mann frå bygder og grender lengre ute i dalen (frå rundt Byglandsfjord og utover)
Sjå også útmannsjente.

Útmannskaran gjinge blåklædde.

ut ved

Útmæ Flårendsbrúne æ der a fælt sòg i ånæ.

usannsynleg, urimeleg, utanfor samanheng

avplukka, utplukka (td bær i skog og varer i butikk)

Det va' så útpila at det nytta alli å leite.

utlegg, utgift

bruka om personar som er flinke til å kome ut av ein situasjon og sjeldan vert i beit; kan vere både positivt og negativt

Dei seljaran æ útrende ti' narre fókk.

heile (lange)

Eg arbeidde útréttis heile dagjen, men eg varte inkji færig'e mæ forsagdæ.

særprega, skil seg ut; gjeld helst positive ting

'An æ útrita ti' pynte seg.

mistrivsel (hjå dyr)

Den vetren tóttest det vère mykji útriv i fjósó.

dårleg trivsel, dårleg helse, dårleg stand; helst bruka om dyr

D'æ ´fillí lǿnsemd i útrivne dýr. Gunstein æ så útriven at det nyttar alli ko godt eg stellar mæ 'ó, sa Gývi.

annsam (ha det så travelt med mange ting at ein snautt får sanse seg)

Òlâv va' så út-riven mæ politikk'e å mange slags vendinga, at 'an mest'e alli fekk gjårt nåkå heimi.

utmark, slåttemark, heiemark, vedskog

Heimejór'i æ filli, men útrustin æ góe. Der æ så mykji útrusti ti' garæ.

utstrekt

Fysst presendingjen æ útrøkkte, æ 'an kalleg ví'e.

utan ende, vert aldri slutt

avsides, utkant, liten utkant av ein teig
Somme seier "útskjèkjili".

Mi have slègje alt det lagelègaste; nò have mi barre etti útskjeklan.

1. øydelagt, for gamalt
Sjå også skjemd'e.
2. mindre verdt, om kvinne som har fått barn utanfor ekteskap

1. Høytti æ útskjemt itt det hèv' mygla.
2. 'U va' útskjemd då 'ú fekk lausungji.

fattig, "på bar bakke"

Da våre útskuldige i Svòlestog, så da lute frå garæ.

treskurd
Sjå også skjère út.

Der æ så vén'e útskúr'e på skåp å kvílu. Eg såg 'å útskúræ kvæ som ha' gjårt kjistilen.

utstikkande tilbygg på bygning
Sjå også skút'e.

Da bygde an útskút'e innat lǿunn.

"ætta frå"

Bjørgúv Uppstad va' útstukkjen av fókkeslagjæ frå Kvòsåk i Valle.

utsoven

'U ha' det så annvint at 'u va' alli útsvævd nòkåsinni.

randsydde sko (sko der solen er sauma oppunder overleret)

Sólan gange mei' útom iveleiri 'å útsǿleskó 'ell i aire skó.

langs med

Da gjinge å fiska útt'emæ Stóråne.

takutstikk på bygning

Eikjâ låg unde úttòkunn.

ut att
Sjå også út, úti, útí og út'tí.

Papa hèv' vòre inn å èti, men nò hèv' 'an reist út'tt'e. "Nò lýt du pakke deg út'tt'e"!, sa Margjitt 'ass Pål.

ut i att
Sjå også út, úti, út'te og útí.

Der va' så varmt i vatnæ at eg vi' út'ttí. Eg ha' lauga meg tvæ vendu, men hoppa líkevæl út'ttí.

nedover Setesdal att (ein gong til)

Nò hèv' eg vòr' 'er så lengji at eg lýt út'ttigjænom.

utom att

Håvår reiste út'ttom å henta rjúpesekkjen sin. Eg va' út å meig, men ette a bil laut eg út'ttom.

ut på att

Sku mi út'tt'å vatni å fiske, att'e?

ut på att

Eg tenkte 'an va' leid'e skjeise, men no æ 'an alt út'tt'å.

uttvervd, vrangsnudd, på vranga, vert ikkje gradbøygt
Sjå også uttverve.

Det va' så fæl'e an vind'e at parapløytti varte úttvervt.

vrangside

Denné genseren æ vén'e på úttvervun au!

1. uttverve, vri på vranga
Sjå også uttvervd'e.
2. fortelje altfor personleg om seg sjølv og sine tankar

1. Eg plag' jamt úttverve genseran fyrr'ell eg tvær da.
2. 'An úttvervde seg plent fyr' 'enni.

tilsøla, urein

ut frå noko ein er under

'An dróg slé'en útunda lǿunn.

ute under

hefta (med eit eller anna)

Sòme vare útussa mæ mykji mǿti.

ugreitt laga, lite vent laga

Tínâ varte útægelèg, eg fekk æ alli ti'.

heilt utslite

Frakkâ mí æ plent útæva. Skóne æ så útæva at der æ 'kji mei' å slíte på.

ut på

Da ró langt út'å vatni.

Ulv (mannsnamn)

Kjempekaren Åni va' sòn 'ass Úv.

1. person som er kvardagsleg, lett å ha med å gjere og grei
2. ikkje fin
Sjå også úvant og vand'e.

1. Det æ allstǿtt greitt å spørje æ Birgjit, hú æ så úvond å létt å bé'e.
2. 'An gjekk i úvande klæi.

1. ikkje spesielt fint, daglegdags
Sjå også úvand'e.
2. bruka i uttrykket det æ úvandt (vert ikkje gradbøygt i denne samanheng)

1. 'An gjekk så úvandt klædd'e.
2. Det æ úvandt å gjère si fyri itt 'an hève gó' tí! Det va' úvandt å vite at det gjekk sò!

drøvelen
Sjå også drypili.

Eg æ jamt sår'e i úvæ itt eg æ kalleg krímsjúk'e.

uver

Mange vare dapare i úveir. An kan 'kji renne for úveiræ. Nær katten ell' hunden èt'e gras, kjæm'e det úveir. Fysst katten tvær seg attom øyró kjæm'e det úveir.

ser ut til å verte uver

Det såg så úveirskleg út i dag tí'leg at mi hesja líke godt heile teigjen.

fjørskyer (uver i vente)

svartsnegel

ugreitt, usameleg

'An gjekk så úvendeleg, huska si, å vrei seg.

ugrei å sjå til, usameleg
Sjå også úvendelèg'e (V).

Dèt va' den úvendelegaste jentâ eg hèv' sétt.

ugrei t.d. framferd, usameleg
Sjå også úvendeleg (H).

Dèt va' den uvendelègaste framferd eg hèv' sétt i heile mitt lív.

ein eller annan farleg handreiskap som ein ikkje bør bruke i slagsmål

Gònil varte så vónd at 'u tók a úverje å trúga mæ å drèp' 'an Gunnår.

vyrdlaus person

Mannen va' a úvidde som drakk å slóst kòr 'an fór.

lite vid

Slåtteteigjen va' helst'e úví'e, så mi laut slå godt út for å få an fudd'e stakk'e.

drap i vanvare

'An varte dǿmd'e for úviljedrap, så 'an slapp fengsel, men 'an laut bitale pæninge.

udugeleg person

'An va' a úvíse på slåtteteigjæ.

1. uvitande
2. liten (td del eller rest), uviktig

1. 'An laga seg så úvís'e.
2. Denna æ så úvís'e, å líti å brý seg om.

uhøfleg, useda, støytande
Somme seier "úvísklèg'e".

Ånund varte allstǿtt så úvískelèg'e fysst 'an ha' smaka det.

1. ugreitt kledd
2. ugrei framferd
Sjå også vískleg.

1. 'An gjekk så úvískleg klædd'e.
2. Tóne svòrar allstǿtt så úvísklegt.

medvitslaus tilstand; bruka berre i eintal
Sjå også úvite

Då da funn' 'æ, va' 'u i úvitæ.

1. svime av
2. slå nokon i svime
Sjå også úviti.

1. 'An ha' úvita då da funn' 'an.
2. "Eg ska' úvite deg!", kjýtte Bjørgúv.

handledd

'U va' rålíka 'å båe úvléó.

svært kvalmande synsinntrykk (bruka helst i ubunden form, eintal)

Eg fekk plent úvsig då eg såg dei feite, kvíte makkan.

1. uforsiktig person
2. person som ikkje bryr seg om korleis han steller seg

1. 'U va' a úvýre ti' løype.
2. Han æ a úvýre; 'an drikk'e å slæst å steller seg filli.
'An vart'e plent i úvýrunn då Gró sló opp.

uvørden
Sjå også agelaus'e.

Eivind va' an úvýren flòtari. Da våre úvýrne i talæ sí.

vyrdløyse

Det va' barre úvýrskap at 'an fǿre sund'e kjåkkjen.

leik som er så fæl og farleg at andre kan kome til skade

Mæ' da héle på mæ úvýrskjætó sikkå, gjekk det gali mæ 'enni Tóre.

uforsiktig, vørdlaus

'An va' så úvýrsklèg'e, å bar seg så úvýrsklegt at.

låm eller løype i bratt og ulendt terreng

D'æ mange unge som tikje gama løype úvýrslåmi.

skamfull, kjenner seg uverdig; gjeld både menneske og dyr

An kunna sjå ko úværug'e 'an va'.

skamfull, kjenner seg uverdig, føle at ein vert sett ned på, ikkje verte vyrd, ikkje kjenne seg vel

Hunden såg så úværugsklèg'e út då 'an skjø̀na 'an ha' gjårt nåkå gali. Gúten kåm så úværugsklèg'e inn på lærarrómi.

ikkje van med, ikkje van til, urøynd (vert ikkje gradbøygt)
Sjå også vånd'e og vengjast.

Ungan våre úvånde mæ å take fókk i hondí.

nokon som et "ureine ting" (om rovdyr og rovfugl)

Ramnen æ svårt'e å a grådig úæte.

vere kvalm

Eg ýler av for feit'e mat'e!

kvalm; vert ikkje gradbøygt
Sjå også kvemlen.

'U æ ýlí å hèv' vóndt i hòvúdæ, så det æ vel an farang'e som gjeng'e.

selje, ha til sals

Å ýte an veir'e trúdd' eg mi ti'.

telje frå

produktiv

Kjýne æ mest'e ýtelège fysst da æ hausttídde.

terge, tergast

Di mòge 'kji ývast mæ stúten, 'an kan vare mannvónd'e.

fælt, svært, veldig, mykje

Det va' ǿgjeleg mykji eg fekk.

utvekst på kroppen (ikkje vondarta)

Sauen hèv' a ǿksl 'å hǿretoppæ.

ølkanne (det same som tutekanne)

Det va' a vé' ǿlgaus du ha'!

mann som er glad i øl

Ǿlgnassan finne kvorairne, da æ slíe ette ǿl.

stor treause for øl

ivrig, kan ikkje vente, ivrig etter å kome i gong / av stad
Sjå også ǿr'e av si og ǿr'e etti.

Du må 'kji vère så ǿr, mi hav' gó' tí'.

kan ikkje vente, ivrig etter å kome i gang eller av stad
Sjå også ǿr'e.

Han æ så ǿr'e av si at eg ha' inkji trútt mi ti' å live i hóp mæ 'an. Da æ så ǿre av sikkå i dei slektinn.

ivrig etter (ha lyst på)
Sjå også ǿr'e og slí'e.

Gýrí æ så ǿr ett'ó Lidvår.

ivrig eller overivrig etter å få tak i ei jente (eller ein gut)

kvass; td ein kniv eller øks; vert ikkje gradbøygt

Du lýt passe deg, detta jinni æ plent ǿreggja.

1. verte uvener, ikkje vere på talefot lenger
Sjå også ǿrte.

1. Jón å Tór have ǿrst. Di mòge 'kji ǿrtast om sò líti.

gjere ein person sinna
Sjå også ǿrtast.

Èg å Anne kåme inkji ti', 'u æ så fæl ti' å ǿrte meg.

terge på seg

'An ǿrte på seg mange mæ kjeptæ sí.

verte sinna

'An ǿrte seg opp på ungdóman som kjøyre plent vilt mæ skótera på heiinn.

verte vond på einkvan eller på grunn av eitkvart

å mest ikkje vere på talefot med ein annan person pga usemje

'An ǿrte seg út mæ mange.

vere svært trøytt psykisk pga ei sak eller ein situasjon

Bjúg ǿrte seg út på hesten si' 'an fekk slig mótbussu i skógjæ.

ufordrageleg, ulileg, utolande
Sjå også ǿrtelèg'e (V).

ufordrageleg, irriterande
Sjå også ǿrteleg (H).

Jón æ så ǿrtelèg'e fysst 'an hell'e aire ti' narr.

bitte lite, lite verdt; vert ikkje gradbøygt

Tak nå mei, detta va' så líti at det va' plent ǿrvinskleg.

bitte lite, lite verdt

Dèt va' a ǿrvinsklèg nyste du ha' mæ di.

svært lite

Det va' plent ǿrvinskleg detti som eg stelte ti' i dag, men eg ha' 'kji venta fókk. Tak nå mei', detta va' plent ǿrvinsklegt.

liten ting (som ein ikkje reknar for å ha så stor verdi)

"Detta æ 'kji kå a ǿrvisse", sa Svein om det 'an gav bort.

ørske, medvitsløyse

'U va' så sjúk at 'u tala i ǿrvænunn.

hisse
Bruka i uttrykka ǿse opp og ǿse seg opp.

Tóne ǿser seg opp for det minste grandi.