Ordliste

når flaumen bryt isen på elva i sund, og isstykka kjem fossande nedover elva / bekken. Stuvar seg i hop og stemmer opp.
Sjå også jakji.

Dèr åne smalkar kan det vare jakebròti om vetran.

grind til å ha framfor kvernsloket for å hindre isklumpar i å kome i kvernkallen

Det va' viktigt å setje jakegrindí på hadd å i sné, så jakan vorte kasta væl út ó' slòkjæ.

isflak som flyt i elva eller på vatnet
Sjå også jakebròti.

Jakan kunne stemme opp så vatni stíg'e.

isflak i elv eller vatn

Flåne ligg'e i jakla.

jeger

Bǿan å åmlingan vår' fæle jaktara.

vallak, kastrert hest
Sjå også fyl, fòli, merr , annæringji, grahest'e og jalke.

Arbei'shesten lýt vère an jalk'e ell' a merr.

jamaldring

Mi våre jamaldringa, mi tvei.

døgn

Det ringde i samfudde tvau jamdǿgr.

like store og sterke (oftast to personar)

Lidvår å Jóhans våre jamkampinga i ungdómæ.

likemann; like gamle, like sterke, like flinke o.l.

Svein å èg æ jamlíka.

plante i kråkefotfamilien

Jamne brúka da ti' å undefarge mæ, itt da lita klæi.

like (td like store, like sterke, like spreke)

Åsmund å Vetli våre jamninga, da våre líke spræke.

jordbær (oftast bruka om markjordbær)

Der va' mykji jarbèr i bakkâ òvenat húsó.

jordpåkasting ved gravleggjing; jfr "Bygdesogeskrifter frå Valle og Hylestad" s 213

Jaringjí va' laudagjen klokka eitt.

1. tapp og hol når døra har hengsle av tre
Somme seier "tréjarri".
2. stengsle av tre i ei enkel dør i eit mindre fint hus eller hytte

1. Det nirkla fælt i jarró itt an lét opp húrí. Húrí sveiv i tréjarrâ.
2. Òlav stengde att'e búedynní mæ an jarri.

uttrykk bruka om når ein kjem heim med ein rest av nista som ein ikkje har ete opp Sjå jasi, biti og bòren biti.

Vi' dú, Bóa, hav' jasebiten?

kattefot

Jasefǿtan blǿme temmeleg tídleg om våri.

stav som vippa haren opp når han gjekk i snara (haren vart då kjøvd; jasesnòrâ var av hestetogl)

Jasehevjâ gjåre ti' at jasen varte kvirkt'e. 

redd og lettskræmd person (reddhare)
Sjå også jasi.

Jasehjarta å nævresjæl, fýrstikkefǿta å mýhankelær (gammal regle)!

perleugle

Eg hèv' a útstoppa jasehukre heimi.

Æ du færig mæ å saume jasekrullan, Yngjebjør?

uttrykk bruka om når ein kjem heim med ein mjølkerest i flaska som ein ikkje har drukke opp (bruka berre i eintal)
Sjå også jasi og mjåkk.

Itt fairen kåm ifrå høyskóg, mæ nåkå mjåkk som 'an inkji ha' drukkje opp, så sa 'an mæ ungan; "kåmi, så sku' di få jasemjåkk!".

uttrykk bruka om når ein kjem heim frå ein tur med ein rest av nista som ein ikkje har ete opp
Somme seier "jasemat'e".

Knút kåm heim'tt'e mæ a lítí jasenyste.

harerug

Jaserugjen veks'e au på skrinn jórd.

snare til å fange hare i
Sjå også jasi

Jasesnòrun våre i nýare tí' gjåre av messengetrå'e.

messingtråd (til jasesnòru)

Jasetrå'en varte tvinna av tvei messengetræa.

fliser som står att i stubben når ein feller eit mindre tre med øks

Det stód att'e an krans'e mæ jaseøyru då 'an ha' stývt bjørkjí.

1. hare
2. detalj i broderi (løyesaum: liten krull med to omgangar og eitt øyra)
Sjå også jasesnòre.

1. Jasen líkar seg alli nére rèvæ.
2. Torbjørg gjåre seg færig mæ å saume jasan på fasló i gjår.

ostestoff på mjølk som har stått lenge sur

Der æ tykk'e jasti på desse súre mjåkkjinn.

1. hylle (fjøl på vegg til å leggje ting på)
2. hylle over skåp å kvílu
3. ei av hyllene i td hylleseksjon
4. terrengformasjon (flater i ei bratt li)
Sjå også braujedd'e.

1. Bókjí låg på jeddæ.
2. Da ha' jamt det vénaste stei'tøyi på jeddæ ive skåp å kvílu.
3. Kaffékoppan stande på dei evste jeddæ i matskåpæ.
4. Av å ti' finn'e an jeddi oppi heii å lía.

1. Del av broderiet på den mannlege setesdalsbunaden. Ei jente er ein del av ei kló.
2. jente
3. ugift kvinne uansett alder
4. tenestejente som skulle breie

1. Nò saumar eg jentu ti' rétteklæó 'ass Bóa.
2. Der va' sjau jentu i klassâ mí i båneskúlâ.
3. Det var' alli ko gali for dei jentó nórd i Plassæ!
4. Eg lýt få tak i jente ti' sommåræ, ti' å breie i slåttæ.

jentefut

"Bjørgúv Uppstad den jentefleimen, 'an fría ti' dótter 'ass Òlâv Tveitinn" (stevline)

mann som er kvinnegal

'An va' slig a jentesprengje, Tostein.

galleriet på "kvinnesida" i kyrkja (på venstre side når ein går inn i kyrkja)

Det va' gama sitje på karetrèvæ å glåpe hít'å jentetrèvi; der va' mykji vént å sjå!

Johannes

Dei gamle sa nóg inkji "Jihanis" fysst da tala om ivangelisten i Bíbilæ.

jern

Ko ha' mi sillt gjårt foråtta jinn?

tunn jernplate

D'æ sjella mi høyre om jinnblèk nò.

bandjern til å stramme kring eit lagga kjerald

I åkkås dage brúkar an barre jinnjåri ti' å gjúre stavkoppa mæ.

hesteskoforma jernbeslag på hælen; bruka på lérsko og -støvlar for å ikkje slite skosålen så mykje (òg av og til bruka framme under skoen)

Mæ jinnlopp kunna an spare seg mykji skósóling.

leist av jern til å forme sko med (bruka av skomakar)

Jinnleisten varte au brúka ti' rep'rére skó mæ.

baufil

Stundom lýt an take av bla'i 'å jinnsagjinn for å kome godt ti' mæ sagingjinn.

reiskap av jern til å skrape med (td hest eller ku)

Jinnskrapâ va' gó' ti' få av lórtekladdan 'å kjý.

jernstaur, spett

Jinnstauren varte brúka ti' skjóte hòl ti' konnstaur'e å hesjestaur'e.

rund og tunn jernstong

Eg brúkar an jinntein'e ti' å ræle opp denné tétti røyren.

Jesus

Mi finge høyre om 'an Jissús i sundagsskúlâ.

tennar (sprø, hard ved med mørk farge, helst i furestomnar), helst berre bruka i ubunden form eintal

Der æ mykji jokl i krókutte furu.

person som et seint og forsiktig (td fordi han har dårlege tenner)

Jóklan trengje long tí' ti å ète.

is som støyper seg td på bergheng (lagar formasjonar)

Jokleísen heng'e på úttòkunn fysst d'æ nóttefrost'e.

tennar (sprø, hard ved med mørk farge, helst i furestomnar); bruka berre i eintal
Sjå også joklevé'a og vé'e.

Joklevé'e kan inkji brúkast ti' anna 'ell vé'e.

jol

I jólinn have mi mykji gó'e mat'e. Jólí æ ifrå jólepdagskveldi, 24. disember, ti' tjúgendi dag jól, 13. januar.

jolebukk

Jólebassan våre inkji velkomne i adde hús.

snøen som låg eller kom i jola

Jólefonní æ drjúg om våri.

person som kjem som ubeden gjest 1. joledag (vart ikkje rekna for å vere greitt og passande)

Jólegjeitan kóme úbé'ne, fysstedag jól, å våre sjella velkomne.

jolekvelden

Jólekveldi såte mi ti' bórds fysst mi kósa åkkå mæ næpespâ'æ.

24. desember (om dagen)
Mange valldølar seier "jólepda'n".

Mi have tídt graut'e jólepdagjen.

jolekvelden

Mi have fisk'e, lefsu, sóne næpu å spa, jólepdagskveldi.

ris som vart gjeve til den / dei som var sist oppe jolaftansmorgonen

Òlav, som va' minst'e, fekk det av jóleskjerkjunn kverr jól.

Når ein skjýt'e inn jólí med gevær eller dynamitt. Dette gjer ein før ein sèt seg ti' bórds, i 5 - 7 tida jolekvelden.

Jólesmeddin kunna an høyre mangestad i bygdinn.

st. Hans, 24. juni; bruka berre i ubunden form eintal
Mange seier jónsok. Jósok er ei eldre form.

Rundt jónsog flutte fókk å fé ti' støyls.

kvefsebol nede i jorda (med jordkvefsar)

Æ der a jórdbǿli dèra, eg høyrer slig an surr'e?

1. flaggermus
2. spissmus (H)

1. Eg såg tvau jórdníst som ha' løynt sikkå unde búinn.
2. Såg du di jórdnísti som sprang ive túni?

jordkvefs

"Jórdvafsan våre dei vóndaste", sa dei gamle.

gardsbruk
Sjå også vèg'e.

Sigúrd hèv' kaupt si enn líten jórdvèg'e.

Jore, gardsnamn i Valle.

I Jóræ have da sólí lengji om kveldi.

jod

Jót varte brúka ti' å reiske sår mæ.

1. spiloppmakar
2. hardhaus, tøffing
3. person som verver seg til krig

1. Dei júan veit an alli ko kunn' finne på av pilementu!
2. Òlâv æ an júi, alli rædd'e nòkå ting, å så kalleg úvýren æ 'an au.
3. Jón ville vère midjom júó, å tótte gama det som va' spennandi.

bordkniv
Sjå også nív'e.

Sòme meine det æ údana å slikke på jungjen.

jus

D'æ godt mæ jús itt an æ tysst'e.

stormaga (nedsetjande uttrykk)

Dei danske jýdan ha' vel júteskròv.

person frå Jylland

På 1700-talæ va' 'er visst an júti som va' dækni i prestegjellæ.

jurskinn

Júv'leiven kunna vèr' sí'e på gamle kjý som ha' låte âv.

jur

Júvri 'enni Vénerós rokk mest'e ne'å vègjen.

jurkjertelen (særleg på sau)

Turka júvresteik va' godt i næpespaæ.