Ordliste

benken lengst borte frå døra (fastmontert på gavlveggen)

Paden når'e gjekk tversive stògâ, mót kvílunn.

stappe i seg mat

Æ an hólsolten så paggar an í seg.

"betale med same mynt"

Eg ska' passe deg att'e a onnó gong for det du gjåri.

ete og drikke med måte

Antel det æ å ète ell' å drikke, så lýt an passe måten.

ta vare på

Eg fann nåkå brevleppi mæ gåmó skrift, som slunge lause, så eg passa på da.

oppe i

Stakkan 'enni Mamme hange 'pi loptæ. Mi turke kjø̀ti 'pi rótæ. D'æ kaldare 'pi hægdinn 'ell heimi. Ko æ det du hève 'pi sekkjæ dí?

opp i

Nò må du 'kji ause 'pí mei', sekkjen æ fudd'e! Teiâ æ for lítí, det lór alli 'pí!

plassen mellom klyvmeisane midt oppå hesteryggen når ein klyvjar
Sjå også midjom

Papa hèv' sagt at eg va' barre tvau år fysste gongjí eg va' av på heií, å då sat eg 'pi midjom på hesteryggjæ.

smette inn att fort

Mæ same 'an såg æ, va' det pikk inn'tt'e mæ 'ó.

1. "så fullt som sand" (td maur)
2. "rått og rote", alt

1. Det æ fullt som pikk' å sand'e mæ lǿmendi i år.
2. Eg tèk'e mæ mi bå' pikk' å sand'e.

svært lite, smått

Det va' pikke líti du ha' øydt av pæningó då du va' ti' Bý'n. Dokkejentun bú i a pikke líti hús.

skunde seg av garde

Fanten pikka si av gari helst'e fórt då hunden tók 'å 'an.

halde ut, presse seg

'An pínte seg for å pisse på heile túræ.

bruka om gras og vokstrar som spirer

Grasi pírar fram om våri.

bitte lite, smått

Det va' pitrandi líti smòk i dei disæræ. Den troskjen va' pitrandi líten!

setje i stand noko på ein dårleg måte (men brukbar)

Góme va' fæl ti' å planke ihóp klæí som ungan ha' rive sund'e.

bord med not og fjør (td golvbord)

Eg gjåre mi an síló'e av plǿgde bórd.

arbeide meir enn ein har godt av

Stundom æ an nøydd'e ti' plåge seg ti', fysst d'æ nòkå som hastar.

svulme ut

Sykkelslangjen pòsa út så eg va' ræd'e 'an eksplodéra. Stein hèv' pòsa fælt út ette 'an datt å sló seg. 

presse eit eller anna smått og seint inn i eit lite holrom (vanskeleg og tidkrevjande arbeid)

Mi ljóte pòte innundi nåkå steina så múren inkji ræser út. Nò som regni kjæm'e, sku' mi prǿve å pòte detti høytti innunde lǿetòkâ.

bruka om personar som ikkje vil gje seg i diskusjon
Sjå også pòte.

Adde dei hí våre einige, men Ånund pòta mæ sitt.

seie noko som tyder "stopp!" til hesten

An lýt prutte på hesten for å få 'an ti' å stanse.

oppmode sterkt, poengtere

Lidvår pukka på at mi laut hav' mæ åkkå børse på heií, mi kunna treffe bjynn'e.

skrape kvae til tyggjegummi (íkonnkvåe)

Eg hèv' vòre i skógjæ å purka kvåe i dag.

stol med stoppa sete

Førr'e va' det barre stórfókkji som ha' púta stǿli.

skunde seg inn eller ut (til / frå hus eller liknande)

No lýt du sjå ti' putte deg inn'tt'e!

vaske opp

'An lýt pynte koppan førr'ell an sèt'e da opp i grindí.

gjere ferdig smør etter at det er kinna

Fysst an pynta smø̀r, vaska an út saupi å salta smø̀ri.

gå etter snòrelínâ og rette opp dei rypesnarene som er i ustand

No hève 'er vòre slig snjóføykje i dag, at eg trúr eg lýt âv å pynte snòrunn.

pengar (bruka om person som er blakk)

Eg hèv' vòre så forøyelèg'e at eg hève alli etti pænings mynt.

lyspæra er gåen
Sjå også springe.

Pærâ oppå fosstogtrèvæ hèv' sprungji.

nokonlunde, om lag

Eg veit det sò på a lei. Der æ på lei a míl frå Nórdibǿ ti' Òveinang.

på einannan

Asbjynn å Aslag låge på ananné å nývdest.

bit på kroken (om fisk)

Fiskjen va' så på beit at eg fekk kalleg mykji.

bit godt (om fisk)

Fiskjen æ 'kji på bit i dag.

på / i "øvste rommet i huset"

"På evste have mi barre rót å skraml", sa Marí.

uttrykket er bruka om tilstanda til ei kvinne like før ho skal føde

Signe æ på faddandi fǿta, men 'u féktar líke mykji.

vere ute med gut eller jente og leiast i hendene

Va' du úti på flaks mæ 'ó Tårål i gjerkveld?

"gjere med ein gong"

Detta ska' eg gjère på flekk å stad'!

straks, med ein gong

Nò kjæm'e du på flýgandi flekkjen, 'ellis fær du júling!

oppegåande etter sjukdom
Sjå også fót'e.

Eg æ nå på fótó att'e, men eg æ 'kji plent min same.

på anna språk enn vallemål

Æ det 'kji dèt det heite på fræmint?

fiske i bekken i tida når han går opp for å gyte
Sjå også gåtte og gått'e.

Torjús å Òlâv våre på gåtten seiste hausti, men det va' líti fisk'e da finge. Sku mi på gåtten snart?

bruka om når ein ber eit barn på herdane: ein fot på kvar side av halsen
Sjå også på haukenhest.

Det va' létt ti' få mauren i fótó fysst an sat lengji på haukelhest.

bruka om når ein ber eit barn på herdane: ein fot på kvar side av halsen
Sjå også på haukelhest.

Det va' létt ti' få mauren i fótó fysst an sat lengji på haukenhest.

til fjells, på fjellet (uttrykket er bruka om å reise på heia, vere på heia eller å gå på fjellet)
Sjå også hei og nórd i heií.

Èg líkar godt å vère på heiinn. I morgó vi' eg på heií. Eg hèv' vòre på heiinn a heil veke.

på nippet
Sjå også hekti.

Nò va' det på hekti at mi rukke det førr'ell det varte mørkt.

svært nært (at noko kunne gå gale)

Det va' på hoggji at 'u greidde seg.

på huk

An kan 'kji sitje for lengji på húkjæ, då kan an have vóndt for å kåme opp'tt'e.

1. høgaste toppen
2. høgast på himmelen (om sola midt på dagen), midtsommars

1. Sku mi have an matpausi itt mi kåme på hægste?
2. Nò æ sóli plent på sitt hægste.

"svært nøyaktig"

Eivind va' så nøyen fysst 'an snikkéra, alt va' på a hår.

oftast

'Er æ på jamnen mykji fókk på jóletréfestó.

1. i særleg godlag
2. om lag, omtrent

Haddvår varte så på lag då 'an fekk so mykji fisk'e. 'An va' så på lag i dei bryddaupæ.

godt i lag på grunn av å ha drukke alkohol

Det va' 'kji vanskeleg skjø̀ne at Åni va' på letten, 'an va' mei' talig'e 'ell vanleg.

"på livet laust" (svært viktig å få det til)

Det va' plent på lívi å få gjårt det i dag.

i militærteneste
Sjå også mó.

Ko tí' va' dú på Mónæ; va' det midt på trædev-talæ?

i militærteneste
Sjå også mó'e.

Tårål va' på Móæ då 'an va' nitten år, fysst'e på Voss, å så i Týslandsbrigadâ.

når månen er på ne; bruka berre i bunden form eintal

An sille 'kji antel klyppe ell' slakte på né'a, då varte det fillí udd å líti kjø̀t. Det néa leiver, tèk'e nýâ mæ.

på nippen

Det va' på nippæ at eg fekk fiskjen på land.

på vidvanke (slik at ein ikkje kan finne det att)

Dessa gamle dokumentí som have fýgt garæ så lengji, mòge inkji kåme på rèkom.

1. i skrens, i rundgong (helst på isen)
2. i rulling

1. Ungan løypte på kjåkkji på ísæ å kóme på runsi.
2. Timrestokkan kóme på runsi på sleipó å trilla greitt úti ånæ.

uviss utvikling (td om veret)

Det varte sagt at veiri va' på rå'stògunn fysst an alli visste ko kant'e det vill' vríe seg ti'.

på besøk hjå andre folk og få mat

Eg va' på sjal sjå 'enni faisysti om sundagjen.

på sjølvstyr (utan gjetar)

Kjýne mí gange på sjavstýr, å kåme heim'å støylen av sjave si.

på farten (og vere oppjaga)

Nò æ sauin plent på skrei! Nò æ Pål fudd'e å plent på skrei!

i arbeid på slåtteteigen (slå, breie, vende, sæte, hesje, høye)

Om sommåri våre fókk på slåtteteigjæ bå' seint å tí'legt.

på støylen (bruka om tida då folk var med buskapen på støylen)
NB: "Æ-lyden" i dette uttrykket er lengre enn i dativforma på substantivet støyl'e.

Mi såte i åtte viku på støylæ.

"som gjeld"
Sjå også sæt 'å og sæte.

Nò spile mi fysste inn ei gong, å då æ det inkji på sæt, men néste gong gjère mi opptak.

å stiltre seg på tå

'U gjekk på tiltentå, så da høyre 'æ alli.

tredje høgda i eit stort bustadhus

Mi have tvau små sòveróm, a gong, å trjú kòt, på tré'i.

uttrykk bruka om å ha lite att av td mat

No æ mjø̀li på tròtæ, du må inkji gløyme å kaupe att'e fysst du æ sǿetti. Nò æ det på tròtæ mæ mjåkkjinn. Nò æ det på tròtæ mæ grautemjø̀læ.

vere gravid

'U æ på trulten, Anlaug.

bit ikkje på kroken (om fisk)

Eg fekk líti, fiskjen va' på úbeit.

på villspor ute i terrenget

Det va' så skoddi på heiinn at mi kóme på vadri.

på vid vegg, heilt open

Trandehúrí stend'e på víandi vegg'e, kan 'kji dú Bóa springe å lat' 'æ att'e.

ta ein sjanse med stor risiko for at det går gale (oftast økonomisk)

Eg kaupte den gamli traktóren på vó' å våge.

lite truleg, tvilsamt, uvisst
Sjå også vó'.

D'æ på vóní om mi kunne kåme. Eg vi' take mæ mi parapløy på vóní.

rundt påske

Fókk æ mykji på skjítúr'e, påskebil.