«Emne»:
«Emne» vart litt mangelfullt inndelt i starten, og vanskeleg å endre undervegs. Mange ord burde ikkje berre vorte lagt under emnet «anna», men fått eit meir dekkande emne. Kanskje kan ein gjere noko med dette i framtida om det er verdt å prioritere. Her er nokre rettleiingar frå ca 2004 om kva som meinest med emna «arbeid», «dyr», «hus», «klede og sko». «reiskap», «småord» og «tid».
Arbeid
Under dette emnet ligg ord og uttrykk som har tilknyting til arbeid i tilknyting til:
Hus og heim, Jordbruk/gardsdrift, Stell av husdyr, Slakting, Skogsarbeid, Floting, Transport, Jakt og fiske, Støylsliv, Heieslått, Lauving.
Dyr
Fuglar, Fiskar, Insekt, Makkar.
Hus
Under dette emnet ligg ord og uttrykk som har tilknyting til desse bygningstypene:
Setehus, Uthus, Lopt/bur, Smidje, Basstoge, Kvernhus, Sag, Vårfjos, Løe, Setebu, Høybu, Kledestamp.
Klede og sko
Kvileklede, Klede for karar, kvinner og born, Vevnad, Tekstil og skinn.
Reiskap
Under dette emnet ligg ord og uttrykk som har tilknyting til:
Jordbruk, Skogbruk, Bruksting i hushaldet. Handverk som: Spinning, sauming, veving, skraddar, sylvsmed, smed, skomakar, fyddemakar, garving, snikkar, rosemåling, treskjering.
Småord
Preposisjonar, konjunksjonar, artiklar, pronomen, nokre adverb o.l.
Tid
Under dette emnet ligg bl.a. ord og uttrykk som har tilknytning til:
Årstider, Spesielle dagar, Høgtider. Andre ord / uttrykk som har med tid å gjere.
«Kjelde»:
Det har heile tida vore meininga at «kjelde» berre skal vere synleg for innlogga brukarar og ikkje offentleg for folk flest. Men likevel veit ein at dette feltet kanskje vert offentleg ein gong i framtida, og då er det høveleg med nokre liner her om historikken til registrering i dette feltet.
«Kjelde» vart ikkje utfylt den fyrste tida, i 2004-2006, då Svein Jore registrerte mest alle ord. Han la i denne tida mellom anna inn store mengder ord frå handskrivne lister frå dei to fyrste åra til Talemålsgruppa, altså perioden 2002-2004. Dei handskrivne listene hadde heller ikkje kjeldetilvising til orda. Registreringsprogrammet på data til vallemål.no kunne brukast frå 2004.
Etter at underteikna byrja å registrere, seint i 2006, sidan Svein vart alvorleg sjuk, vart «kjelde- rubrikken» oftast fylt ut. Etter møta i «stor gruppe», som var annekvar onsdag, så fekk underteikna med seg eit referat frå møtet som var handskrive av Knut K. Homme. Møta var den tid så intense og krevjande når det gjaldt å fange opp kva som kom fram av ord, uttrykk og forklåringar, slik at «kjelde» av og til vart gløymt eller ikkje prioritert å føre opp. Ved seinare korrekturlesing på onsdagane i «liten gruppe», vart «kjelde» utfylt i tida frå underteikna overtok etter Svein Jore pga sjukdomen hans ca vår/haust 2006. Sidan Svein hadde gjort ein stor innsats og registrert inn svært mange ord 2004-2006, var det difor mange ord som mangla «kjelde».
I åra frå 2006 og til no har underteikna lagt inn ein deltakar i Talemålsgruppa som heilt eller delvis kjenner ordet, som «kjelde», dersom ein ikkje veit om anna kjelde. I hovudsak vert kjelda ein av oss som er med i leiargruppa, sidan det er under onsdagsmøta registreringane vert utført. Anten Knut K. Homme, Olav T. Åkre, underteikna (Sigurd Brokke) og frå ca 2020 Jon Kjelleberg (Jon vart med i Talemålsgruppa i 2013 og med på korrekturlesing frå 2020). Difor er leiarane oppførde som kjelder til fleire ord enn dei reelt har kome med, sidan alternativet ville vore å ha «kjeldefeltet» ståande tomt.
For ord som har fleire forklåringar, så vil det vanlege vere at «kjelde» gjeld fyrst og fremst forklåring nr 1, og at eventuelle kjelder til forklåring 2, 3 osv står oppførde i «kommentar»-feltet.
Nemningane «stor gruppe» og «liten gruppe» var sentralt for arbeidsmåten fram til ca år 2020. Opphaveleg var det opp mot 10 personar i «stor gruppe» og av desse var det ca 4 personar som også arbeidde i «liten gruppe» (Svein Jore, Knut K. Homme, Olav T. Åkre og underteikna, Sigurd Brokke). Frå rundt 2020 vart «stor gruppe» ikkje lenger særleg større enn «liten gruppe», og møta frå då av vart likeins kvar onsdag, med opp mot fem personar på alle onsdagsmøta (Knut K. Homme, Olav T. Åkre, Jon Kjelleberg, Gunhild Espetveit og underteikna, Sigurd Brokke).
«Registrert av»
Personen som er innlogga med brukarnamn og passord og registrerer det aktuelle ordet på pc’en. Anten heime åleine, eller under ordinnsamling i Talemålsgruppa.
«Korrekturlese av»
Personen som er innlogga og deltek i korrekturlesing av ord (til saman 2-4 personar til stades)
«Oppdatert av»
Personen som er innlogga og oppdaterer ordet med nye opplysningar eller anna. Anten heime eller under ordinnsamling i Talemålsgruppa.
«Kommentar»
Likeins som «kjelde» skal også dette feltet berre vere for innlogga brukarar. Det som står der er ikkje meint som offentleg informasjon, men som arbeidsnotat for talemålsgruppa, eller tilleggsinfo for folk som henvender seg til gruppa med særskilt interesse for bestemte ord. Her er mange forkortingar som viser til eldre kjelder frå handskrivne ordlister og deltakarar i Talemålsgruppa. Her er ein god del av forkortingane:
Knut K. Homme (f. 1938) KKH, KH, Knut
Olav T. Åkre (f. 1941) OTÅ
Gunhild Espetveit (f. 1944) GE
Jon Kjelleberg (f. 1945) JK, Jon
Sigurd Brokke (f. 1971) SB, Sigurd
Torleiv T. Harstad (1918-2009) TTH, TH
Kjetil Brottveit (1924-2009) KB
Olav J. Rysstad (1927-2013) OJR
Ingebjørg Vegestog Homme (1930-2016) IVH
Olav J. Haugeland (1935-2007) OJH
Liv Helga Brokke (1950-2019) LHB
Svein Jore (1953-2006) SJ eller Svein
Anne B. Homme (f. 1949) ABH
Sissel Rygnestad (f. 1947) SR
Ingebjørg Helle Nesheim (f. 1953) IHN
Bjørgulv Holen (1966-2018) BGH, BH eller Holen
Olav O. Holen (f. 1929) O.O. Holen, O.Holen
Bergit Kjetilsdotter Rike (1883-1944) BKR, BR
Tarald Nomeland (1900-1987) TN
Torjus Åkre (1897-1990) TÅ
Knut Jonson Heddi (1857-1938) KJH
Ivar Aasen (1838-1914) Aasen
Hans Ross (1833-1914) Ross
Gamalt or Setesdal (bokverk) GOS
Gyro T. Homme (1905-2000) GTH
Olav M. Holen (f. 1942) OMH
Tarald S. Brokke (f. 1946) TSB
Torleiv H. Bjørgum (1921-1990) THB
Utfordringar kring registrering av ord
Ei utfordring ein stadig står ovanfor når det gjeld innkomne ordlister (t.d. frå Olav O. Holen) er at mange av orda kan verke noko formelle og litterære, og meir har preg av gammal nynorsk enn dialekt. Same utfordring kan ein finne når ein leiter etter dialektord i eldre bøker, t.d. «Lagnad» av Aani Rysstad (1894-1965). Det vert då ei vanskeleg vurdering kva ein skal ta med og ikkje.
Likeins ord etter Knut J. Heddi (1857-1938), der han ofte har oppført same ordet i noko ulik form, i to ulike ordklassar. Det kan vere vanskeleg å vite korleis td adjektivformene vart bruka i vanleg tale, og om dei vart særleg bruka i det heile.
Utfordringar kring «korrekturlesing» av ord (grøne, raude, grå og svarte ord)
Fram til ca år 2020 vart orda oftast registrert inn i datasystemet som «raude» ord, dvs at dei var ikkje fullstendig registrerte og t.d. ofte mangla døme. Dette vart gjort slik av ymse grunnar, både for å spare tid ved innregistrering og ved at ein såg på «korrekturlesinga» som ein separat prosess som var greiast å gjere i ro og mak når berre leiarane var samla. Likeins ser ein i ettertid utfordringane med dette, når ein i t.d. 2024 skal gjere ord «grøne», ord som vart registrerte i t.d. 2004. Ein veit ofte ikkje alltid kven som kom med ordet og korleis det skal brukast rett i setning. Uttalen kan òg vere noko uviss. Så vert det då ei vurdering kva ein skal gjere. Skal ein gjere sitt beste for å lage eit setningsdøme ut frå det ein trur er rett bruk, eller skal ein la vere, og heller leggje ordet i «grålista». Denne «grålista» er for dialektord der ein er usikker på bruk, forklåring eller uttale, og dei «grå» orda ligg ikkje offentleg for publikum. Registreringsprogrammet inneheld også ei «svartliste», for ord som ein i ettertid ser at ikkje er dialekt, men nynorsk. Dei kan liggje i «svartlista» dersom ein ikkje ynskjer å slette dei. «Svartlista» er heller ikkje ei offentleg liste. Ved utskrift av vallemål.no på papir, som ein planlegg å gjere i slutten av 2025, er det ikkje tenkt å ta med grå og svarte ord.
Liknande dilemma kan ein finne når ein skal registrere ord frå eldre handskrivne ordlister t.d. etter Knut Jonson Heddi eller Tarald Nomeland inn i vallemål.no. Korleis vart orda uttala? Det har aldri vore noko felles stavemåtestandard for dialektskriving.
Innlesing
Opphaveleg var det tenkt at ord som var merkte med V eller H skulle lesast inn av valldølar (V) eller hylstringar (H). Av ymse grunnar har dette vore litt mindre konsekvent frå 2021 og seinare.
Ordlydar for «søketips» i søkefeltet for ordlista
Dialektord i søkjefeltet
Når ein skriv inn eit dialektord i søkjefeltet i ordlista, kan det vere ei utfordring å vite korleis ordet er stava. Det kan difor vere lurt å berre skrive inn dei fyrste eller siste bokstavane i ordet. Leitar ein etter ordet «lømendi», kan ein til dømes skrive «løme» eller «mend» i søkjefeltet. Dei fyrste eller siste bokstavane i ordet treng ikkje vere med når ein søkjer. Dersom ein er i tvil om bokstavar midt inne i ordet ein søkjer etter, kan ein bruke teiknet «%». Til dømes «l%men%i». Då skal ordet «lømendi» kome fram.
Nynorskord i søkjefeltet
Dersom ein ynskjer å finne ut kva eit nynorskord heiter på vallemål, så kan ein også oftast finne dette. Du kan velje «forklåring» under «søk etter ord», lengst til venstre under søkjefeltet. Så kan du skrive inn «lemen» i søkjefeltet. Då skal «lømendi» kome fram blant orda som er opplista.
Val i ordlista for den som er innlogga brukar i Umbraco:
Søk etter ord
-forklåring
-døme
Inneheld
-byrjar med -endar med -er eksakt
Korrektur
-korrekturlese -ikkje korrekturlese
Ordklasse
adjektiv-adverb-artikkel-interjeksjon-konjunksjon-interjeksjon-pronomen-substantiv-talord-uttrykk-verb
Registreringsgrunn:
svartlista-anna kjønn-annan skrivemåte/uttale-annleis bruk/tyding-bokmål-bustadnamn-dialektord/uttrykk-grammatikalsk småord- ikkje dialektord/uttrykk-innbyggjarnamn-ordet styrer dativ-personnamn-spesiell bøying-stadnamn med særmerkt uttale-substantiv som sluttar på «i»-særnamn bøygd i dativ-grålista-ulikt i Valle og Hylestad.
Vallemål/hylestadmål
Hylestadmål-hylestadmål pga bøying.-vallemål-vallemål pga bøying
Emne:
Anna-arbeid-bruksting til hushaldet-bustadnamn-dyr-gamle skikkar-hus-innbyggjarnamn-jakt, fangst og fiske-klede og sko-kropp og helse (menneske)-kyrkja og religiøst liv-landskap-leik og fritid-mat og drikke-musikk,song og dans-ord med utanlandsk opphav-personlege eigenskapar-personnamn-planter,blomar og tre-reiskap-småord-stadnamn-særnamn-tal, mål og vekt-tid-ver og føre-hylestadmål-hylestadmål pga bøying-vallemål-vallemål pga bøying.
Lydfil
Utan lydfil-med lydfil.
«Korrektur» og «lydfil» er ikkje tilgjengeleg pr 2025 for uinnlogga brukarar.
Brokke, 15. november 2025
Sigurd Brokke