Ordliste

godt handlag, nevenyttig
Sjå også konstig'e, bikundeleg (H) og bikundelèg'e (V).

I dei ættinn va' der nåkå hage kara' å kvendi.

nytte ut vel
Sjå også hagnýte.

Bjynn va' gó'e ti' å hagnýte alt på beste måti.

kryssingsrase av sau (ofte dalasau + spælsau; vert ikkje gradbøygt)
Sjå også hallrasi, stuttróva og langróva.

Der kan vère mange fyremòna mæ hallrasa saui, da kunna vère léttare í si, å lombí vorte tyngri om hausti.

skråning sidelengs som krev aktsemd
Sjå også hadde og hadd.

Di ljóte passe dikkå mæ skóteró dèra, der æ så hallskakt!

halt; vert ikkje gradbøygt

Jórånd æ holt å gåmó nò.

vakker

'An ha' nåkå hamelège dǿtta, som eg va' helst'e ǿr'e etti.

halvsjuk, slapp, uopplagd, ikkje i form, mest bruka av eldre folk, om seg sjølv; vert ikkje gradbøygt

Mamme sei' 'u æ så hammel i dag. Eg æ så hammel at eg lýt få an kaffésòpi.

"falsk", utspekulert

Bé'ehúsfókkjí æ hamrame, inni bé'ehúsæ hav' da ein ham'e, ottafyri an anné.

greitt kledd og velstelt hår

Såvi æ allstǿtt så hamskelèg'e, mæ stríputte dressi å brýl i håræ.

sjukleg, uopplagd, i dårleg form, ofte sjuk 

Tóne hèv' vòre hankjí lengji nò. Da æ så hankne å fillne ti' å ète, desse tvènilan.

bruka om fisk som bit hardt i egnâ (motsett tyding av lausbeitt'e)

D'æ gama å fiske fysst d'æ hardbeitt.

hard (om jord)

Denné teigjen æ så hardmerkt'e at d'æ vóndt å skjóte staurehòl ti' hesjó.

hardmjølka (bruka om mjølkefe som er tung å mjølke)

Gullrós va' så hardmjåkka at Svålaug sleit seg mest'e út.

hardhendt

Jón va' så hardnýven mæ dei små.

drage hardt om det ikkje trengst; helst bruka om hestar

Hardrøygde hesta kunna stundum rykkje ti' for tídleg om lassi va' létt.

sterk harme eller sinne (hjå ein person)

Det æ 'kji greitt vèr' ihóp mæ fókk som æ hardsinna.

vanskeleg å vekkje (søv tungt)

'U va' så hardsvævd at 'u vakna alli kòs tórâ sló.

hardhendt

Du må 'kji vère så hardtǿkjen mæ dei lisle.

småsjuk (i ferd med å verte sjuk)

Eg kjenner meg så harkjen, eg trúr eg fær krím.

litt sjuk

Eg æ helst'e harklen i dag, så eg trúr 'kji eg vinn'e så mykji.

fæl, frykteleg

Eg veit 'kji kvæ av dei tvei brǿó som va' den harlegasti.

person med hareskår / open gane
Somme seier "haremynnt'e".
Sjå også dýrehogg.

Gunnúv va' harmynnt'e, men 'an varte opréra.

sterk harme eller sinne (hjå person som har dette som fast eigenskap)

'An va' så harsk'e å vónd'e, Gamle-Kjètil.

1. ustø til å gå
2. ikkje så nøyen
Sjå også havle. harvli og skjåmren.

1. Òlâv æ så harvlen at an kunna trú at 'an va' drukkjen.
2. Gunnår æ harvlen mæ det 'an gjèri.

vanskeleg lynne, snappsinna

Dei som æ hassne æ úhǿge å vèr' ihóp mæ.

1. oppfarande
2. utolmodig, ha dårleg tid

1. Ånund kunna vère så hastig'e av si at det va' úhǿgt.
2. Lýt du vèr' så hastig'e, kan du 'kji steivne a bil?

ugreitt kledd, ustelt, bustete på håret

Nò æ du plent haukeriven, Åni!

modig, tøff, uforferda

Bjúg va' hausen alt som líten. Uppistogsgútan merkje sikkå út ti' vère hausne.

liknar på haust (kjøleg ver)

Rundt skúlestarten, midt i august, fèr'e det av å ti' ti' var' hausklegt.

bruka om ku som får kalv tidleg om hausten

I seinare tí'i ville bǿndan hav' kjýne hausttídde.

havesjuke (glad i "det jordiske")

Rannei æ så havgalí, 'u vare alli fudd.

høgt fjell der ein trudde ein kunne sjå havet i klårt ver
Sjå også sýnt.

"Der ska' vèr' havsynt på Havsås", sa Òlâv.

person som vil ha så mykje som råd av alt

Ein som æ havǿr'e vare filli líka.

hag, hendig

'U va' så hegdí mæ alt 'u gjåri.

fjellvand

Mikkjål æ heievånd'e, 'an kjenner vègjin som sí ègjí bukselomme.

landskap som minner om heia

Der æ så heiiskleg 'pi Fjellgaró.

uskadd (ikkje beinbrot)

Eg datt fælt i hoppbakkâ, men eg kåm heim'tt'e heilbrygda.

heilstøypt (om sylv)

Stútesylv va' heilrendt å sterkt.

etter måten i god stand (td bil)

Denné gamli traktóren æ inkji plent vén'e, men 'an æ heilsklèg'e å gó'e.

heimelaga

Fjósrèkâ va' heimegjård, men 'u gjåre nyttâ sí.

heimkjær

Valldǿlan æ kjende for å vère heimekjære.

heime (vert ikkje gradbøygt)

Æ du heimelèg'e i dag, så vi' eg kåme innom deg.

støypt heime i sylvverkstad (td messing, tinn eller sylv)

Heimerende nappa vorte rende av sylvsméó. 

heimelaga smedarbeid; td munnharper

Denné hakjen æ heimesmía.

heimelaga garn (oftast spunne av ull frå eigne sauer)

Heimespunni gån æ gróvt å sterkt.

heimkjær (held seg for det meste heime i huset sitt)

Haddvår æ så heimevedden, 'an sér 'an 'kji kå itt 'an ska' ti' naddværds.

heimelaga vevarbeid

Æ detta tjelli heimevòvi?

ivrig etter å kome heim

Kjýrí va' så heimfús, ville allstǿtt tí'leg heim'tt'e.

hard (om personlegdom)

'An va' heinen bå' mæ sèg å mæ aire.

heieliknande

Der æ nòkå heiskleg i Fjellgaró.

stor brennverdi (gjeld helst småved av kvist)

Bjørk æ heitbrend'e vé'e.

kvass og hard ordbruk

'U æ så hekseleg, Gýrí, allstǿtt så stygg i tòtæ!

rima på marka
Sjå også héle.

Det va' héla då eg vakna i dag tí'leg.

veldig, kolossalt; forsterkande uttrykk

Det va' an heljeleg stór'e sekk'e 'an kåm drassandi mæ.

handlingslamma, bunden

når hesten hadde varig sårskade etter hellâ 

Hesten va' så hellebròten at eg kunna inkji hell' 'an.

når hesten hadde sår etter hellâ

Det va' verre ti' var' hellesår'e dissom hestan gjinge mæ jinnhelle, for den va' nòkå tung.

sunn (om mat, drikke og levemåte)

Det ska' vèr' helsigt å drikke tran. Sòme ète brjósk, det ska' vèr' helsigt.

ser sjølvgod ut

Bjynn va' så heltelèg'e at sòme tótte det va' stúveleg.

dum (og ser "dum" ut), dumdristig, brautande
Sjå også hèlúvi, hèlúvsklèg'e (H), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

'An gjåre nåkå hèlúvsklèg'e fakti, så mi stóge barre å lóge.

dum, dumdristig, brautande
Sjå også hèlúvi, hèlúvsklèg'e (V), hèlúvsklegt (V) og hèlúvsklegt (H).

'An gjåre nåkå hèlúvsklèg'e fakti, så mi stóge barre å lóge.

betre helse, betre økonomi osv

1. flink til å lage ting med hendene
2. greitt / lett å bruke
Sjå også greilèg'e (V), greileg (H), hǿg'e, tægeleg (H) og tægelèg'e (V).

1. Gjermund va' så hendig'e.
2. Dèt va' a hendig gogn.

nevenyttig

Òlâv æ så hendt'e, 'an steller alt som æ.

bruka om person med skuldrar som skrånar nedover

Å vèr' hengjehæra var' inkji reikna for å vèr' vént.

sjukleg

Blómerós stend'e så hengjelèg, å alli bít'e néd'í. Denna kåven æ så hengjelèg'e at det vare nóg alli kå an tvènili.

hengslete (bruka om lang og tunn person)

Itt an va' hengslelèg'e å oppi årí, trúdde fókk tídt at an va' sjúk'e.

1. tunn, mager
2. fer fort (og noko vilt)

1. Dótterí va' så hesplelèg, berrleggja å mæ an tunn'e kjól'e flagrandi kring seg.
2. Signe hèv' allstǿtt vòre så hesplelèg, 'u gjenge fórt, å arman svinge ti' adde kanta.

når hesten / merra er i brunst (vert berre bruka om merr)
Sjå også bíe.

Det va' a plage itt merran vår' hest'galne.

frisk og kvik (td etter sjukdom)

Torbjørg, som ha' vòr' sjúk a vike, kåm så hevdelèg å spúre om mi sille út på skjí.

kytande

'An stó så hevjeleg å kjýtte ko sterk'e 'an va'.

utan handtak; mest bruka om kaffikoppar
Sjå også hèvili og hevlekopp'e.

"Barre hív dessa hevlelause koppan!", sa Margjit.

blådis, uklår sikt, vert ikkje gradbøygt
Sjå også móe.

Det kan vèr' hími i godt veir.

hemngjerrig

Torjús æ så himnfús'e, 'an tòler alli at det gjeng'e godt for aire.

person som er uhøvisk og ikkje er nøyen på korleis han fer fram eller talar
Sjå også hims, himsen, hims'e og himse.

'An va' så himselèg'e at adde la merkji ti' 'ó.

person som er uhøvisk / ikkje så nøyen på korleis ein fer fram eller talar
Sjå også hims, himselèg'e (V), hims'e og himse.

Dei himsne vekse vel âv sikkå nòkå av himselagjæ itt da vare vaksne, i allfall sòme.

ser ut som det ikkje trivst

Kjýrí stó' så hírelèg, 'u vill' inkji drikke sutri.

vantriven, utriven (td bruka om dyr og kornåker)

Det æ så híri detti lisle lambi. Åkren vare híren itt det inkji kjæm'e regn fórt.

ivrig til å arbeide

Jón æ så híssig'e, 'an fær allstǿtt unda arbeii.

svært glad, fylt av glede

Nò varte eg så hjarteglad'e; Såvi hèv' kåme ti' réttis.

hjarteleg snill og god

Taddeiv va' så hjartesnilt a menneskjin!

hjelpsam

Knút Hagâ va' allstǿtt så hjelpandi, å kåm jamt å hjelpte ti' i epl'onninn.

sterk person som toler harde slag mot kroppen

Grundi va' an seig'e å hoggsterk'e kar'e.

bruka om personar som toler mykje slag mot kroppen

'An va' så hoggstǿ'e fysst 'an slóst, tóttest tòle ko det va'.

"heng ned som ein holk" (negativt ord om form på stakk)

Det æ 'kji vént itt stakkan æ hókkelège.

ustø og sein (om ganglag)

Taddeiv hèv' vorte så hoklen på sí gamle dage.

1. "vill" etter noko
2. ting som er uthola
3. utsvelt

1. Sòme kara æ hóle ette kvendi.
2. Kubbestǿlin æ som règel hóle unde sætæ.
3. Då 'an kåm inn'tt'e, va' 'an plent hól'e.

holkinna

Itt an æ tannlaus'e, var' an hólkjaka å innmynnt'e.

fyldig kropp

Hesten 'ass Òlâv æ hollig'e å stór'e.

store jur hjå kyr og sauer

Gamle kjý vare jamt holljúvra å få store júv'leiva. 

skrubbsvolten

Æ an hólsolten, så vinn'e an inkji gange så langt.

augo sit langt inne (vert rekna for fint, om det ikkje er for mykje)
Sjå også kúløygd'e som er det motsette.

Jenta va' så hóløygd.

nett i framferd, god til å kle seg fint (om kvinner)

Jórånd va' a honett jente.

hjørneskakk (td ein bygning eller ein hesteslede der alle fire hjørna skal ha rett vinkel, og diagonalane ikkje er like lange)
Somme seier: "hynnejåg'e".

Denne dynní æ så honnjåg at 'u passar mest'e inkji inn i karmen.

frose tvers igjennom; vert ikkje gradbøygt
Sjå også klaka.

Vatni i byttun va' honnklaka då det ha' stae úti om nóttí.

passeleg, brukbart

Det gjekk så horveleg godt mæ arbeiæ i dag.

tusten grasmark (uslått beitemark der sauene ikkje beiter)

Det va' vóndt å slå i dei hottutte grasvoddæ.

1. forstyrra i hovudet av td støy
2. sinnsforvirra

1. Eg vare plent hòvegalen av desse håge spilingjinn dí!
2. Nils varte hòvegalen å måtte på Eik.

innovervend hovvegg (på hest)

Gråren va' hóvtrong'e så det va' så fórt ti' at 'an varte halt'e fysst an skódd' 'an.

tankefull, tungsindig

'U sat så hugmykjí innmæ sivâ, å studde andliti mót hondó.

1. hugheilt, trygt, utan tvil
2. ivrig etter

1. Detta kan du hugålt gjère!
2. Hæge va' så hugål ette å få tale mæ 'an Torgrím.

Feit. Gjeld grisar som ikkje greier å stå på alle fire, men berre sit på baken (på huk)

Húkegjǿdde grísi æ inkji mykji være som slakt.

stukken av humle

D'æ 'kji jamt an vare humlebrend'e.

hard, streng, hundsande

Sòme lærara kunna vèr' hundske i gåmó tí'.

avskrapa hud; vert ikkje gradbøygt
Sjå også flette og rålíka.

Eg saga timr for 'an Gjermund i dag, å då kåm leiesvein i klem, å varte hú'rusa.

ru overflate
Sjå også hurvl'e og hurvle.

Di gamle bóri æ så hurvlutt'e at eg lýt pusse det mæ sandpapír. Der va' an hurvlutt'e ís'e på Øyræ i dag, så det va' vanskeleg å skjeisse.

dårlege bygningar på ein gard

Denna garen æ så húsarm'e at an kan mest'e inkji bú der.

husleg

Ånund stó' der så húsklèg'e, mæ fyreklæ å reidde eplegraut'e.

vere utan husrom for natta

Unde dei stóre stimnunn varte eg húsvidd'e, der va' inkji lédigt róm på turistheimæ.

høfleg

Gònil tikje at fókk hèr i dalæ æ 'kji så hyflège som dei som bú né'mæ kjysten.

om person som unødvendig tidt set seg på huk for å kvile

Dei som våre hýkjeleg, vorte kansi reikna for helst'e dovne?

mange hyljar i ei elv

Der æ hyljutt'e i Opte i Finndalæ.

1. irritert og virre med hovudet (storfe med horn)
2. snarsinna
Sjå også hynne.

1. Blómelí æ så hynní itt an vi' take sutrebyttâ âv 'enni.
2. Såvi va' så hynnen fysst 'an va' fudd'e.

1. person som er ilter, kvass, tverr, svarar vrangt
Sjå også hyrren.
2. dyr som er fæle til å bruke horna

1. Birgjit æ så hynnsk at det æ a skomm.
2. Blómerós æ au hynnsk.

ugreitt kledd, filleleg kledd, stakkane sit ikkje greitt
Sjå også hypje og hypjelèg'e.

Du kan 'kji gange sossa hypjeleg at kjørkjunn, eg lýt rétte på stakkan dí.

ugreitt kledd, filleleg kledd, stakkane sit ikkje greitt
Sjå også hypje og hypjeleg.

Du kan 'kji gange sossa hypjelèg at kjørkjunn, eg lýt rétte på stakkan dí.

ustyrleg
Sjå også hypje, gamse og gamse si.

Kjètil æ hypjen å gamsar si fælt itt an æ drukkjen.

vrongt eller surt andletsuttrykk

Lavrans va' så hyrpelèg'e då eg mǿtt' 'ó.

sur og gretten når ein svarar eller seier noko

Yngjebjør tóttest vère så hyrpí, men det va' kansi måten 'ennis å vère på.

gretten, sinna, sur
Sjå også hynsk'e og hyrri.

Åslaug va' så hyrrí at eg reiste barre.

vondsleg

"Kví æ du så hyrrisklèg'e mæ sjúksònæ dí?", sa Svålaug.

tiltaksam, flink
Somme seier "hǿrtig'e"

Signe æ hyrtig å fær gjårt mykji.

omsynslaus

"Den som æ hyrveleg meine at aire sku tòle, men inkji an sjav'e", skrívar Knút Jónson Heddi.

bruka om kvinne som held det same korleis ho steller seg (i klede og framferd)

Hysjelège kvendi æ úvýrne mæ sjave si.

uanstendig (om kroppsføring hjå kvinne)

Inkji gakk sossa hyskeleg, 'er æ mange som glåpe på deg!

dyr som brukar horna til å stange folk og andre dyr (mest bruka om kyr)
Sjå også hynne.

Kjýrí va' så hývónd, 'u jaga aire kjý ifrå si.

helgedagskledd (i fine klede, men ikkje kyrkjekledd)
Sjå også hægdag'e og hægdagsklæi.

Du kan inkji gange hægedagsklædd'e i sǿkninn!

lysten på

Gunnår va' hækjen ette pæninge.

tykkhåra

'An æ så vént hærd'e, Taddeiv.

grei, hjelpsam

'U æ hær, Turí, 'u æ allstǿtt så hjelpandi.

gråhåra, vert ikkje gradbøygt
Sjå også gråhærd'e

'An fèr'e ti' vare hærutt'e, men mykji hår hèv' 'an.

mykje om å gjere, viktig

"Det æ hætt om eitt auga" (ordtak). D'æ 'kji så hætt mæ det.

god, gild, dyktig, flink, populær

Ór'i "hæv'e" varte helst'e brúka om kara.

grei, greitt, lageleg, noko ein treng Sjå også greilèg'e (V), greilèg'e (H), hendig'e, tægelèg'e (V), tægeleg (H), hǿgt, úhǿg'e og úhǿgt.

Det æ hǿgt mæ vé'emaskjín, itt an steller si vé'en sjave.

1. lettvint
2. lettdriven (om gard)

1. Det va' så hǿgvint vère mæ 'ó Gunnår fysst mi våre i skógjæ.
2. Det æ 'kji stór'e gar'e, men 'an æ hǿgvint'e.

1. person som ikkje får til skikkeleg det han vil
2. person som ikkje kan gå normalt
Sjå også kaklen.

1. D'æ leitt mæ 'ó Bóa, 'an æ tídt så hǿklen.
2. D'æ syndlegt så hǿklen Haddvår hèv' vorte mæ åró.

herda (oftast bruka om jern)

Dei ljæne som æ for mykji hǿre æ alli góe.

lut over herdane (same tyding som grúv'e)

Dei som våre hǿrelúte vurte jamt reikna for å vère sterke.

kvik til å springe ærend, flink til å få arbeidet fort og lett unna

Svein æ 'kji lengji mæ det; han æ så hǿrtig'e.

om person som står og peikar og planlegg (men ikkje kjem skikkeleg i gong med det vedkomande skal gjere)

Den hǿteleg straumsen kåm si alli i gong mæ di 'an silli.

vere tom for høy i løa

Det va' helst'e a stór skomm å vare høylaus'e om våri.

høg kant på båt eller slede

Fysst an rór i håge bylgju kjenner an seg tryggare fysst båten æ hågbýrd'e.

høg
Sjå også hågt.

Úrdalsnúten æ den hægsti núten i Sætisdalsheió.

høgtflygande (om fuglar)

Itt fuglan æ hågfløygde, vare det vént veir. Fysst svòlâ va' hågfløygd, sluppe mi å hesje.

høghalsa

D'æ godt mæ håghalsa genser, no som det æ så kaldt.

høghæla (om kvinnesko)

Håghæla skó æ nóg inkji godt for ryggjen. Om kareskó seie mi inkji at da æ håghæla, men at da hav' håg'e hæl'e.

mjølkar mykje 

Blómerós va' så hågmjåkka, 'u mókka a fudd bytte ti' måls.

høgmælt

Espetveitan våre så hågmælte, å da lute vel tale sò hågt si' da búdde innmæ a å?

høg røyst

An lýt vèr' hågrausta itt an ska høyrast av lengdom, å i mótvind'e.

djupt vatn der ein vassar over ei elv

"Om néttan hèv' eg så vónde drauma eg tikj' eg rór i så stríe strauma. Ko trú det æ for slags fyrebód d'æ allstǿtt hågvadt dèr èg lýt ró" (stev).

høg av vekst

Gråmannen va' inkji hågvaksen

1. person som er "stor på det", sjølvbyrg
2. vanskeleg framkomeleg terreng.

1. Den gamli lésmannen va' hågvard'e.
2. Der æ hågvardt å úkjǿmt 'å úrelénæ.

1. glatt, sleip
2. sterk, sprek
Sjå også svikhålt og hålkji.

1. Det va' hålt i túnæ i dag tí'leg. Fiskjen æ hål'e å vanskelèg'e å halde i hondó.
2. Ori "hål'e" var' helst'e brúka om kara å hesta.

svivyrdsleg, uforskamma

Bjørgúv va' så hå'lèg'e om æ Svålaug.

buskap som berre har fått halm (dei vert då tunne og tuskelège)

Kjýne æ tunne, da æ så håmgjevne, at da daue vel snart.

halmen er turr men ikkje kornet (om korn på staur)

Konni æ livemåten, så det hjelper 'kji om konnbondí æ håmtjurre.

halmete

Eg ha' lègje i håmstâa, så vallmålsbuksun våre håmutte då eg kåm út'tt'e.

hås, vanskeleg å tale klårt

"Tenk at èg å Åse finge muse", fortålde Håse-Knút, då han å kåna fóre ti' vare gamle å dauve.

halvdaud 

Saui som stande skorfaste kunn' vère håvdaue av tosti.

halv

Åni laut sitje etti den seisti håvi tímen. Pælen æ 'kji kå håv'e!
Detta veit eg nå, om eg hèv' barre a håvt hòvúd!

halvvegs

Då mi kóme ti' Håvfarssteinæ, va' túren håvfaren.

1. halvfull
2. litt berusa

1. Kjørkjâ va' håvfudd ti' messe i gjår.
2. Lars va' håvfudd'e då 'an kåm på festen i gjår.

"halvgal"

Mannen bar seg som 'an va' håvgalen.

halvgjort, halvferdig

"Detta arbei'i æ 'kji kå håvgjårt!", sa Tòróv.

tredjedagane i jola, påska og pinsa

Itt d'æ håvheilagt vare det inkji ti' at an gjère nåkå stǿri.

halvgått

Vetren æ håvli'en Kjynnemess, 2. fibruar.

halvmørkt, skumring

Mi kóme heim'tt'e då det va' håvmjørkt.

halvt oppeten, halvt avgnaga

Bjóren ha' inkji stývt trétti, så det stó' der håvnaga.

bretta i to (td flatbraudleiv)

Brausleiva æ håvnepte.

ymte om, vil ikkje seie rett ut

Tjógjei va' så håvórdig'e at eg tenkte der måtte vère nåkå gali.

halvtom

Lǿun våre håvtóme kjynnemessbil.

halvt vaksen

Taddeiv va' 'kji håvvaksen førr'ell 'an laut út å téne.

"halvvill" (ofte bruka om sauer som er svært skjerre)

Sauin kunne vèr' håvvidde om hausti.

"halvgalen"

Tarjei æ barre reikna for å vèr' håvvitug'e fysst 'an kjøyrer skóter på heiinn.

usikker

Torbjør va' så håvvórí, 'u visste 'kji ko 'u villi.