Ordliste

sitje i ein gyngestol og "vagge" att og fram

Bjynn sat trått å vagga si innmæ omnen.

vake over ein person som skal døy

Mi vakte 'piv' 'enni Jórånd då 'u låg på sitt seiste.

vakne or ein draum (uttrykket er ubunden dativ)

Eg vakna ó' draumi, å tenkte så mykji på det at eg fekk alli sòve att'e.

1. verte "klar i hovudet" etter å ha vakna om morgonen
Sjå også vakrast.
2. vakne såvidt medan ein søv

1. Eg kan 'kji út å kjøyre førr'ell eg hèv' vakra meg!
2. Eg vakra meg i tvó - tí'inn, men eg sovna att'e nókså fórt.

vaksne folk

Vaksi fókk plage inkji gríne om da slå sikkå ell' skjère sikkå.
"An kunna 'kji trú det va' vaksi fókk!"

bruka om person som er nøyen på maten

Å, din Vande-Frærik, du kan ète detti dú som aire!

jage dyra varsamt gjennom td eit lé

Ungan vanna búskapen innât léæ då da sille heim'tt'e ó' skógjæ.

åtvare, gjere merksam på

Bonní mòge varast mæ så da inkji finne på nåkå farlegt.

verte kvitt

Varte du av mæ dessa bílæ?

verte tilbydd

Eg varte bó'en så gó'e an tukkji at eg kunna 'kji seie nei.

1. gjeve seg til, verte att (i staden for å reise heim; td på støylen)
2. verte bak andre (td kome i baktropp)

1. Såmund varte etti, 'an ville leggje ihóp vé'e nåkå dage.
2. Gunnår varte etti, 'an fekk inkji nåkå prèmi' då da kappsprunge.

verte i beit

Åslaug varte plent fost mæ dei ústýrne ungó. Eg tikjest vare fast'e mæ å få detti ti'.

verte plaga av
Sjå også vare.

Eg varte så for vafsó mæ eg sló innmæ bekkjen.

verte konfirmert
Sjå også gange for prestæ, gange lèse, konformant'e, konformére, masjónsbonn og teikne seg.

Sòme av konformantó vorte inkji framtekne, då laut da gange for prestæ a år ti' å lære mei' av det da lute kunne.

verte ute for

Eg vare alli fyri at níven dett'e ó' eiskjeiinn, same kòs eg spring'e å huskar mi. Eg vare alli fyri at dekkjí mí æ flate, for eg hèv' allstǿtt godt kròt. Stundom vare eg fyri at øksí rýt'e av skjepti. Stundom vare eg fyri at eg gløymer ko eg vi' seie. Hève dú vorte fyri at du vare for sein'e ti' bussæ? Eg vare stundom fyri at órepinnen dett'e ó' órunn.

ikkje verte gift (helst bruka om kvinner)

Sòme vare gangandi å inkji få gjipte sikkå.

verte bruka 

Jórånd varte havd ti' sjóe kaffé. Targjær vare 'kji havd ti' anna nò. Sòvórne bǿka vorte alli havde i skúló di lengste eg minnest.

verte flau eller brydd for det ein annan person gjer eller seier
Sjå også vare, kåmen, vare mæ og nubben.

'U varte så kåmí då mannen 'enni drakk seg fudd'e.

verte told av andre

Mannen varte alli li'en for det 'an va' så úlíleg i kjeptæ.

liggje i barsel

Tóre varte liggjandi, det va' nést'e fyre tí'í.

1. verte flau / brydd, skjemmast for det ein sjølv eller ein annan person gjer / seier
Sjå også vare, mæ, nubben og vare kåmen.
2. sitje att med arbeidet og ulempene sjølv

1. 'An varte så mæ, då 'an såg 'an ha' fortålt nòkå 'an inkji ha' sillt. Eg varte så mæ at eg ha' kunna sigje gjænom tili.
2. 'U varte mæ heile arbeii på basaræ.

åtvare

Eg vara æ mæ at 'u inkji måtte symje út'å kòladjúpi. Mamme vara åkkå mæ at mi måtte inkji støkkje 'enni góme mei'.

verte gjort, verte ein realitet
Sjå også vare.

Nò hèv' du lòva det, så då må det vare nåkå av.

verte smitta med syfilis

Stein varte paksa då 'an va' i millitæræ å låg úti.

verte kalla oppatt, eit barn får same namnet
Sjå også reise opp'tte

Turíd varte opp'ttereist då 'u va' ive níttí år. Eg æ inkji opp'tt'ereist'e ennå. 

leggje garnet i heitt vatn før ein turkar det (ved spinning)
Sjå også spòni og fissdøye spònen.

For at inkji gåni snorglar seg kan an vassdøye spònen.

tøme reint vatn på tytebær for å lage eit uttrekk av bæra (Somme koka vatnet og kjølde det av før dei tømde det på bæra)
Sjå også berlòg'e.

Førr' i tí'inn ha' da vatna bèr oppi stór'e krúsi å léte det stande i kjeddaræ i mange viku.

når det kjem vatn oppå isen på eit vatn / ei tjørn

vinternatt 14. oktober; merkedag

Mæ veddnéttæ måtte an snú prímstavæ, for då bigjynte an på vetresía.

1. vagge frå side til side
2. lene seg bakover på ein vanleg stol (slik at stolen står på to føter)

1. Æ an stutthalt'e æ det fórt ti' at an vèg'e seg.
2. Inkji vèg deg sossa, Bóa; du øy'legg'e stólen!

prøve kor sterk isen er, sprekkje isen
Sjå også veikje.

Ungan tikje gama å veikje stålís'e å sjå ko' tykk'e 'an æ i sprekkó.

verte betre ver

"Nò fèr'e det snart ti' veire seg", sa Lidvår, "det vrí'e seg på vestri".

både i godt og dårleg ver

Eg laut vèr' úti bå' veirs å úveirs.

hogge laus kvernkallen (med øks) når han har frose fast

Seinhaustis hendte det at an laut vekkje kvinní.

valde uro, vere skuld i ufred

Det æ sòme som æ leie ti' velle úfré'e.

hindre at noko skjer

'An greidde såvídt vende av at da barka ihóp.

Når det er litt stryk i elva slik at det ikkje legg seg is, men har lagt seg is langs land. Så vert det hogge laust eit stort isstykke på den eine sida og skuva ut slik at straumen tek det og når andre sida av elva. Då vert det ei bru som frys til og kan brukast til å køyre med hest over.
Sjå også spong.

Det va' helste på Otre da vendte spongjinn.

sjanse til å forandre
Sjå også vó.

Der æ alli vendevó' itt det hève kåme sò langt.

stor skilnad til det betre

D'æ vén'e forsil'e mæ 65 toms fjærnsýnsskjerm'e, mót ein på 26.

lesestoff som er sømeleg og greitt (religiøs og ikkje religiøs skjønnlitteratur)

I lèseringó samlast da om vén'e lessna'e.

slutte å la barnet suge morsmjølk

Nær ska' an venje av ungan?

hjelpe til for å få sauen til å ta til seg lammet

D'æ a tolmó'sprǿve å få vengje undi lambi, så at sauen vi' kanne det.

velbygd; bruka om dyr og menneske
Sjå også vère godt fata.

Æ an 'kji vént fadden, så kan an vère vén'e på aire måta.

vakker, flott

Sigríd va' vént vaksí.

vere vaken og opplagd tidleg om morgonane (A-menneske)

Torjús æ gó'e om mǿnó.

vere avbroten

Fóten min æ av né'mæ okla, men 'an æ spjåkka.

vere open om eigne ting

Gjermund ville 'kji vère berr'e 'å kòss 'an ha' havt det. 'U ville 'kji vère berr' 'å kòss 'u ha' vòre mæ helse.

vere sterkare, flinkare, rikare osv

Såvi å Tarjei hélest, men Såvi va' bèt'e. Mikkjål ville vère bèt'e 'ell Svein, for 'an va' grunnrík'e.

vil ikkje fortelje eller avsløre noko personleg og leitt om seg sjølv

'U ville 'kji vère den at 'u va' sjúk. Eg vi' 'kji vère den at eg inkji kan skó hesten.

like nokon, bry seg om nokon

Signe æ så for 'ó Haddvår.

ikkje ha tilgong til mjølk

Det va' tídt at slåttekaran heimi våre frå mjåkkjinn.

vere naudsynt, trengjast

Æ det fyre nåkå mæ dessa frykteleg stillasæ?

like svært godt
Sjå også fæl'e.

Gývi æ så fæl ette det sǿte. Sòme æ fæle etter drykkjevòre.

like, vere positiv til

Signe va' så fæl for mé då eg va' lítí.

ha velproporsjonert kropp (gjeld kvinner)

Ragnhild æ så færeleg, 'u æ plent a sýn!

1. vere sterk, vere velvaksen, ha god kroppsbygnad
2. godt kledd
Sjå også vère vént fadden.

1. Bjørgúv Uppstad måtte vère væl fata.
2. Bonní våre godt fata, adde samen.

vere snar til å hjelpe (lettbeden)

Stundom lýt an spørje dei som æ góe bé'e.

vere flink til
Sjå også gó'e

Angjær æ så rasandi gó' ti' å vève.

vere i nedgang (helse og utsjånad)

Itt an æ 60-70 år gåmål'e, æ an i fadd.

1. halde seg godt (sjølv om ein er nokså gammal)
2. vere på sitt beste
3. godt gjødsla (om jord)

1. Dei tvei ríkjisbrǿan æ ennå i hævi.
2. Detti va' den tíd Olav Guttormson va' i hævi.
3. Garen va' i hævi då 'an gav 'an frå si.

vere godt lika

Da sa allstǿtt at Gýrí va' "i kríthúsæ".

vere i farten

Herjús va' i skòt seint å tí'leg.

1. tankeforvirra, sanselaus
2. svimmel etter å ha fare i ring

1. Hèv' eg vòr' plent i svivunn, eg kan alli minnast kòr eg hèv' lagt spiti mitt.
2. Titta va' plent i svivunn då 'u kleiv út ó' karusellæ.

uttrykk bruka om at det var folketomt i bygda når alle var på støylen

Dei gamle vorte etti i øyæ fysst dei hí reiste på støylen.

ha tilgong til mjølk

I plassæ ha' da a gó' mjåkkjýr, så da våre mest'e allstǿtt innmæ mjåkkjí.

vere kledd til det ein skal gjere

An lýt vèr' klæ'efata ti' adde hǿvi.

det var lagnaden at....

'An va' 'kji lagji ti' live.

plage, erte, vere ugrei med
Sjå også lei'e.

'An va' så lei'e mæ meg, at han vi' inkji èg have nåkå mei' mæ å gjère. Du må 'kji vère lei'e mæ småjentun.

liggje under for noko, ha tendens til, ha lett for, gjere ofte
Sjå også lei'e.

Ha' det 'kji vòri for dèt 'u æ så lei ti' å stèle, så ha' 'u vòre a grei jente. Hunden 'ass Òlav æ så lei'e ti' å gjøy om néttan, så eg fær stundom líte svimn'e.

sjå ut til
Sjå også likt.

D'æ líkt ti' kåme regn.

vere livredd
Sjå også ræd'e.

'U va' lívandi ræd spǿkrí i mjørkræ.

"har lett for å gå slik", ha tendens til
Sjå også lyksen.

Der æ nóg an grunn'e ti' at 'an æ sjúk'e; 'an hèv' vòr' nòkå lyksen ti' å drikke. Knút æ nòkå lyksen ti' inkji arbei'e mæ leksó så mykji som 'an ha' sillt. Det æ så lyksi ti' dette ó', fysst an hèv' hòl i lommó.

like, tykkje godt om, vere til hjelp
Sjå også mòne og mòn'e.

Det æ mòní kverr skalkjen itt an æ masslaus'e.

1. vere med i kristenflokken
2. hjelpe
3. fylgje

1. Antelis va' an mæ, hellis va' an inkji mæ, midjom dei frelste.
2. Vi' du vère mæ mi å hengje opp detti tæpi?
3. Vi' du vèr' mæ ti' Bý'n i morgó?

vere oppglødd, glad

'U va' så 'pi veiræ då 'u vann i tipping.

få pengestønad frå "fattigkassa" (få hjelp av heradet; i eldre tid)

Det va' helst'e eldri fókk som våre helselause å hjelpelause som våre på bygdinn.

tenkje økonomisk heile tida (negativt)

Det æ leitt at Jón æ så på verdí, 'an skjemmer si út mæ gjèrugskapæ sí.

ha på seg fottøy

An kan vère bå' godt skófata å filli skófata.
Nò var' eg godt skófata, mæ dei tykke stivló.

vere td slakteferdig (dyr) eller mogen (åker)

Nò va' grísen takandi! Itt konnåkren æ gúlskjær'e, då æ 'an takandi.

leve, eksistere

Det va' den tí' Òlâv va' ti'.

vere til ulempe

Dei gamle kjenne stundom at da kunne vère ti' mei's for dei yngri.

vere frisk

Eg æ 'kji plent ti' pass i dag.

avkom
Sjå også vere.

vere ute i ei folkemengd (uttrykket er ubunden dativ)

Såg du mange út 'å ròvi i dag, då du va' nóretti?

1. vere lei seg
2. ha problem, vere i vanskar

1. 'An æ så útí det, 'an miste arbeii i gjår. 'U varte så útí det då 'u ha' handla å ha' gløymt pungjæ.
2. 'U kåm så útí det, 'u kunna 'kji bitale fyr' seg.

nytte seg av alle fordelar til eiga vinning
Sjå også vère.

Det æ 'kji rart at han æ rík'e, han som hèv' vòre sò útom seg heile lívi.

vere trulova, ha avtale om å gifte seg

No æ det visst midjom 'enni Gró å 'ó Dreng.

vere i arbeid eller i annan aktivitet (uttrykket er ubunden dativ)

Haddvår va' tídleg 'å ròvi i dag. Æ du alt 'å ròvi sossi tíd'legt?

ferdast ute (anten åleine eller i ei folkemengd; uttrykket er ubunden dativ)

Va' der mange 'å vangji i dag? Der va' mykji fókk 'å vangji i Nóribǿ i dag.

verte ferdig med våronna

Hèv' du verka av?

om vinteren

Sossi æ det jamt hèra vetretíi, mæ slaps å kjyl'e omenanné.

overivrig etter mat

"Det vi' alt ette matæ", sa Gamle-Gònil, då ungan kóme skrubbsoltne inn'tt'e.

ville seg så vondt

At du vi' di så vóndt at du vi' take út ti' heis i desse fæle veiræ!

1. synsbedrag
2. synkverve (utøve trolldomskunst)

1. 'An va' så tròta at 'an fekk vidde sýni.
2. 'U kan vidde sýni på fókk.

berre til elende

Ulvan, bjynnin å ervin æ 'kji kå ti' vidde vóndt.

vidt omkring

Gjètordi gjekk víe vegni. Da have fare víe vegni.

gifte seg med

Torjús vígde mæ æ Angjær i sommår.

kontroll med, bukt med

Mi finge 'kji vikt 'å sauehópæ, da tóke út.

svirebrør

Auver å Danil våre vingle bussa.

springe rundt for å kome framom (td ein saueflokk)

Eg vann alli om da, sauin sprunge ifrå mi.

gjere betre inntrykk etter kvart

'U vinn'e seg ti' bèt'e an kjenner æ.

slumpe til

An kan alli vite kòs det vippar si ti' mæ veiræ. D'æ plent som det vippar si ti', an kan bådi vinne å tape.

påpasseleg

An lýt vère virk'e mæ å sjå ette gjæró.

flink til, påpasseleg til, omtenksam

Gaml'-Ånund æ så virk'e ti' bère inn vé'e. Góme æ allstǿtt så virk ti' två tili kverr laudag'e. Yngjebjør æ så virk ti' late att'e grindí ette seg.

"kvardag som helg"

Bonní laut gange valmålsklædde ti' virkt å heilagt alt ti' konformasjónæ.

jage bort, vise bort

Fríaran vorte vísa âv, så jentun finge alli treffe da.

setje andre i sving

Danil æ 'kji gó'e ti' arbeie sjav'e, men líkar godt å víse kring seg.

sikte på

'An vissa at mi, men 'an hǿvde meg alli.

sikker død

Fekk an kreft førr' i tí'inn, va' det trått viss'e endi.

"dersom ein visste det, var det lett å skjøne det"

Visst' an det, va' det úvandt, då ha' an alli turt spúrt.

1. vite om
2. kjennast ved
Sjå også vite og kanne.

1. Eg veit alli av at eg hèv'e høyrt detta førr'e.
2. Sauen ville 'kji vite av lambæ sí.

vite svært godt om noko, kjenne svært godt til

Eg veit for væl koss det æ å liggje å frjóse a heil nótt, for dèt hèv' eg prǿva mang a gong.

1. "veit å få sin rett"; "grev til seg" (noko negativt uttrykk bruka om folk som vert oppfatta som frekke og egoistiske)
2. kome til sans og samling

1. Dèr æ ein som veit ti' si', forotta skamdevit.
2. Då 'u visste ti' si', såg 'u ko som ha' hendt.

born lærer når dei vert eldre

Viti drèg'e fysst ungan få nåkå år på sikkå.

i ferd med å verte "galen"

Viti héldt på å springe då moirí misste einaste dótte sí.

bruka om ei "indre røyst" som fortel om noko vondt som har hendt

Det va' plent som det vitna í mi at nòkå va gali.

1. få kjennskap til, gjere kjent
2. gjeve bod (fortelje) eller teikn om noko
Sjå også vitring.

1. 'U vitra om koss sipna'en va' frå gåmålt.
2. An steikross'e på heiinn kan vitre om at eikvæ hèv' døytt dèr krossen stend'e.

trege noko ein har gjort eller sagt

Eg hèv' så vóndt av mi si' eg va' úlílèg'e mæ 'an Òlâv.

angst eller uro for at noko vondt skal hende

Mamme ha' så vóndt for bringunn si' mi kóme så seint av heiinn.

uroleg og noko vond kjensle (pga omsut)

Eg hèv' vóndt í mi fysst eg hèv' gløymt nòkå eg hèv' lòva.

vere vrang
Sjå også vrant'e og vranten.

'An vranta seg å ville alli vère mæ å byggje vègjen ti' Stavedalæ.

vri bjørkegreiner rundt sledemeiane (for å bremse i bratte bakkar)

Eg trúr du lýt vríe di vreista itt du ska' néd líí.

vrang og vrien person
Sjå også vreist'e.

Mannen æ enn vrien vreist'e, æ 'an.

gå ustøtt, ha vondt for å gå (helst bruka om gammal person)

Tommås som ha' vòre så spræk'e an kar'e, vrigla seg fram då 'an varte eldri.

vri seg slik at ein risikerer å kåme i ubalanse

An ska' 'kji vrygle si på stǿló.

1. "døydd sæl"
2. "like godt"

1. Adde visste at Taddeiv va' væl faren.
2. Det gjekk 'kji plent som eg tenkti, men eg æ væl faren líkevæl.

godt berga, godt hjelpt, "godt over kneiken"

"Nò æ eg væl fløytt'e", sa Nikelos då 'an ha' fengje si tænistejente ti' sommåræ.

meir enn forventa

Det va' nå væl fyri om du inkji fýgde mi bå' av å heim'tt'e.

vel nøgd, vel utført (om eit arbeid)

Da stelle sikkå allstǿtt sò at da vare væl høya.

Vel unnt! Sagt til ein person som har fått mat.

Væl nòti, kan ver' greitt å seie ti' an gjest'e som hèv' takka for maten.

fullvaksen (ca 25-30 år gammal)

Jórånd va' væl vaksí då 'u gjipte seg.

"var berre alt så sant som dette", "dersom alt var så sant som dette"
"Vǿre" er konjunktiv.

Vǿre alt so satt som an høyrer, så turt' an alli vèr' i tvil.

ta sjansen på at noko går godt

Sku' mi våge vóní å kjøyre ive ísen?

vond smak i munnen (i samband med sjukdom)

Eg hèv' så våk smòk, kan det vère koróna eg hèv' fengji?

i dårleg humør

Lavrans æ våkt i lag fysst 'an inkji hève tóbakk.

"våren er stutt" (ein må ikkje kaste bort tida når mykje arbeid ventar)
Sjå også vår.

Våri æ kjæli fysst an hève mykji å gjère å tí'í æ så vé'.

vått i buskar og kratt etter regnver
Sjå også vé'e.

Det va' så vått i vé'æ at da vorte gjænomvåte mæ da gjinge ette støylsvègjæ.